FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ EWA NOWAK-JUCHACZ AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI KANT, FICHTE, HEGEL WROCŁAW 2002
SPIS TREŚCI Przedmowa. WOLNOŚĆ I FILOZOFIA 7 Część I. KANT 13 Rozdział I. WOLA I JEJ NAJWYŻSZE PRAWIDŁO 15 1. Wola naturalna: niższa" i wyższa" władza pożądania 15 2. Podstawowa typologia wolności: spontaniczność, wolność negatywna i pozytywna 19 3. Przyczynowość za sprawą wolności: wolność transcendentalna 20 4. O płyciźnie empiryzmu" 25 5. Wola bezwzględnie dobra" i jej prawidło 27 6. Syntetyczny sąd a priori rozumu praktycznego 32 7. Coś trzeciego", czyli idea wolności 34 8. Sceptycyzm i błędne koło 36 9. Coś trzeciego", czyli powinność 41 10. Fakt rozumu 45 Rozdział II. IMPERATYW KATEGORYCZNY 49 1. O pojęciu imperatywu kategorycznego 49 2. Praktyczny użytek z imperatywu i jego subiektywne podstawy 55 3. Intersubiektywne i obiektywne przesłanki najwyższego pryncypium rozumu praktycznego 59 4. Jest tylko jedno królestwo rozumu praktycznego 64 5. Moralność i polityka w państwie celów" 65 6. Rekurs: rozum prosty" i rozum publiczny" 71 7. Imperatyw ustawodawstwa publicznego 74 Rozdział III. DWA KRÓLESTWA WOLNOŚCI: 77 A. KRÓLESTWO CNOTY 77 1. Zarys Kantowskiej teorii cnoty 77 2. Obowiązki cnoty: własna doskonałość" i szczęśliwość innych" 81 3. Imperatyw kategoryczny królestwa cnoty" 82 4. Idea najwyższego dobra 84 5. Postulat nieśmiertelności duszy 88 6. Postulat istnienia Boga 89 7. Moralna religia rozumu w Opus postumum 92 8. Królestwo cnoty jako królestwo Boże na ziemi" 94 368
B. KRÓLESTWO PRAWA 95 1. Stan natury 95 2. Contractus originarius 100 3. Funkcja idei umowy społecznej 104 4. Republikańska" krytyka demokracji 111 5. Intersubiektywność 115 6. Narodziny prawa 121 7. Antynomia prawa i przymusu 124 8. Res publica wolności 127 Część II. FICHTE 131 Rozdział I. PRYMAT ROZUMU PRAKTYCZNEGO 133 1. Fichte i Kant 133 2. Metoda transcendentalna 139 3. Nauczyciel, którego nie można wszak nigdzie znaleźć" 145 4. Pierwsza zasada naczelna: Tat-Handlung 147 5. Spontaniczna czynność refleksji 149 6. Absolutna dążność 151 7. Wola jako modyfikacja świata zjawisk 153 8. Popęd gwoli popędu 154 9. Ujmuję siebie jako siebie samego tylko w chceniu" 155 10. Samowiedza i samookreślenie 157 11. Pojęcie celu 159 12. Absolutna tendencja gwoli absolutności 161 Rozdział II. IMPERATYW KATEGORYCZNY 168 1. Pryncypium praktyczne 168 2. Prawo moralne i wolność 170 3. Subiektywna" geneza imperatywu kategorycznego 172 4. Formuła i zadanie imperatywu 175 5. Pryncypium zgodności Ja ze sobą samym 177 6. Najwyższe dobro jako powołanie człowieka 179 7. Pryncypium osobiste versus interpersonalność 182 8. Ja jest rzeczywistym tylko pośród innych Ja: o realnym zastosowaniu prawa moralnego 183 9. Druga i trzecia zasada naczelna Teorii Wiedzy. Synteza limitatywna 185 10. Intersubiektywność jako warunek możliwości indywidualnego charakteru Ja 187 Rozdział III. TRANSCENDENTALNA DEDUKCJA PRAWA 191 1. Pierwszy i drugi teoremat Grundlage des Naturrechts. Zdolność wolnego oddziaływania i ustanowienie sfery przedmiotowej 191 369
2. Trzeci teoremat: Ja ustanawia inny podmiot. Intersubiektywność 195 3. Pojęcie wezwania (Aufforderung) 197 4. Działanie jako racjonalny komunikat 201 5. Relacja wzajemnego uznania (Anerkennung) 202 6. Prawo jako medium" pomiędzy naturą a wolnością 206 7. Istota pojęcia prawa 211 8. Więź i zobowiązanie w ramach intersubiektywnej struktury wolności 213 9. Pryncypium prawa 215 10. O genezie i realnym zastosowaniu pryncypium prawa 220 11. Wspólnota moralna: Kościół 224 12. Umowa pierwotna 226 13. Pytanie o najlepszy ustrój 232 14. Państwo przymusu i państwo rozumu 236 15. Dyskurs publiczny: wymiana przekonań praktycznych 239 16. Gelehrtes Publikum, czyli publiczne forum wiedzy 241 Część III. HEGEL 247 Rozdział I. WOLA I JEJ DIALEKTYKA 249 1. Heglowski odwrót" od tradycji 249 2. Pożądanie, przymus i wola w Fenomenologii ducha 250 3. Ogólny" moment woli, czyli furia zniszczenia" 259 4. Szczegółowy" moment woli 263 5. Wola naturalna (moment świadomego wyboru) 265 6. Refleksyjna wola arbitralna 267 7. Wola arbitralna i szczęście, 268 8. Spekulatywne pojęcie woli jednostkowej 269 9. Wola jako duch praktyczny 270 10. Wola jako etyczna samowiedza 273 Rozdział II. MORALNOŚĆ I JEJ MIEJSCE W ETYCZNEJ TOTALNOŚCI 275 1. Hegel i Kant 275 2. Zarzuty przeciwko Kantowi i zręby nowej teorii etyczności w rozprawie Naturrecht 277 3. Krytyka przymusu zawartego w prawie oraz etyczna totalność" 281 4. Samowiedza moralna w jej abstrakcyjności" i harmonii": zniesienie powinności 287 5. Dialektyka sumienia w Fenomenologii ducha i Filozofii prawa 289 6. Dla siebie nieskończona subiektywność wolności" 292 7. Przeciw formalizmowi prawa pozytywnego: nie ma dobra bez prawa i nie ma prawa bez dobra 294 8. Etyczność rodziny i jej zagłada" w społeczeństwie obywatelskim 297 370
Rozdział III. STAN PRAWNY, SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE I PAŃSTWO 301 1. Pryncypium prawa a duch intersubiektywności 301 2. Równość osób jako podstawa najwyższego pryncypium prawa 308 3. Zewnętrzna sfera, czyli istnienie wolności" 310 4. W mej własności oglądam samego siebie": wola, osoba i własność 312 5. Bezprawie na pozór", bezprawie naiwne" i przestępstwo a przymus prawa 318 6. Społeczeństwo obywatelskie 323 7. Trzy momenty państwa 332 8. Duch, który w historii powszechnej nadaje sobie rzeczywistość": idea państwa 334 9. Nowoczesne państwo i pojęcie ustroju. Przeciw umowie społecznej 336 10. Suwerenność państwa na wewnątrz" i na zewnątrz" 341 Zakończenie 346 Wykaz skrótów 352 Bibliografia 354 Zusammenfassung 361 Indeks nazwisk 364