Podręczniki Prawnicze. Postępowanie cywilne. Elwira Marszałkowska-Krześ (red.) 2. wydanie. C. H. Beck

Podręczniki Prawnicze Postępowanie cywilne Elwira Marszałkowska-Krześ (red.) 2. wydanie C. H. Beck

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Elwira Marszałkowska-Krześ (red.) Postępowanie cywilne

W sprzedaży: A. Zieliński (red.) KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 3 Komentarze Kodeksowe M. Uliasz KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 2 Komentarze Becka J. Nowińska, P. Cioch POSTĘPOWANIE CYWILNE Wykłady i Ćwiczenia E. Marszałkowska-Krześ (red.) POSTĘPOWANIE CYWILNE. PYTANIA. TABLICE Ćwiczenia Becka T. Ereciński (wprow.) POSTĘPOWANIE CYWILNE. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka G. Jędrejek KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. EDYCJA PIERWSZA KodeksSystem KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 28 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl

Postępowanie cywilne Redaktor prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ Autorzy prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, dyrektor Instytutu Prawa Cywilnego dr Łukasz Błaszczak Adiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego Zakład Postępowania Cywilnego dr Izabella Gil Adiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego Zakład Postępowania Cywilnego dr Ewa Rudkowska-Ząbczyk Adiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego Zakład Postępowania Cywilnego wydanie 2. WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011

Poszczególne rozdziały opracowali: Elwira Marszałkowska-Krześ: II; V; X; XII 59 65; XIII 66 68, 70; XV Łukasz Błaszczak: I; IV; VI 24 27, 29 34 pkt I III; XII 58; XIV; XVII; XXI 120 124 Izabella Gil: III; VI 28, 34 pkt V, 35; IX; XIII 69, 71 75; XVIII; XIX; XX; XXI 125 Ewa Rudkowska-Ząbczyk: VII; VIII; XI; XVI Redakcja: Ksenia Rzepka, Magdalena Newecka Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 978-83-255-2100-4 ISBN e-book 978-83-255-2361-9

Spis treści Wykaz skrótów... XXVII Wykaz literatury... XXXI Przedmowa... XXXV Rozdział I. Wiadomości wstępne i wprowadzenie do nauki postępowania cywilnego... 1 1. Wprowadzenie historyczne. Pojęcie i funkcja postępowania cywilnego... 2 1 I. Rys historyczny... 2 1 II. Pojęcie postępowania cywilnego... 3 2 2. Główne przeobrażenia prawa procesowego cywilnego w Polsce po 2000 r.... 5 4 3. Źródła prawa procesowego cywilnego... 7 5 I. Akty prawne... 7 5 II. Judykatura... 10 9 4. Prawo procesowe cywilne a prawo materialne cywilne... 10 10 5. Stosunek sądowego postępowania cywilnego do postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego... 13 12 I. Sądowe postępowanie cywilne a postępowanie administracyjne... 13 12 II. Sądowe postępowanie cywilne a postępowanie sądowoadministracyjne... 16 15 6. Stosunek postępowania cywilnego do postępowania karnego... 17 18 7. Postępowanie cywilne a orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego... 20 21 8. Postępowanie cywilne a orzeczenia wstępne Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS)... 23 25 9. Pojęcie i kryteria wyodrębnienia sprawy cywilnej (materialne i formalne).. 25 26 10. Droga sądowa... 26 29 I. Pojęcie drogi sądowej... 26 29 II. Niedopuszczalność drogi sądowej... 26 30 III. Rodzaje niedopuszczalności drogi sądowej... 27 31 11. Przedmiot ochrony w postępowaniu cywilnym... 28 34 I. Teorie dotyczące przedmiotu ochrony... 28 34 1. Koncepcja roszczeń materialnych... 28 34 2. Koncepcja roszczeń procesowych... 28 35 II. Żądanie zawarte w powództwie a przedmiot ochrony prawnej... 29 36 1. Uwagi ogólne... 29 36 2. Żądanie o spełnienie świadczenia... 29 37 3. Żądanie ustalenia prawa lub stosunku prawnego... 30 38 4. Żądanie ukształtowania prawa lub stosunku prawnego... 30 39

VI Spis treści Rozdział II. Przesłanki wymiaru sprawiedliwości... 31 40 12. Przesłanki procesowe... 33 43 I. Pojęcie przesłanek procesowych... 33 43 II. Rodzaje przesłanek procesowych... 36 47 1. Przesłanki dotyczące sądu... 36 48 2. Przesłanki dotyczące stron... 37 49 3. Przesłanki dotyczące przedmiotu sprawy... 38 50 4. Przesłanki procesowe bezwzględne i względne... 38 51 5. Przesłanki pozytywne i negatywne... 38 52 III. Sanowanie przesłanek procesowych... 39 53 1. Sanowanie przesłanek dotyczących sądu... 39 54 2. Sanowanie przesłanek dotyczących stron... 39 55 3. Sanowanie przesłanek dotyczących przedmiotu sprawy... 40 56 IV. Skutki braku przesłanek procesowych... 40 57 1. Skutki braku przesłanek procesowych bezwzględnych... 40 58 2. Skutki braku przesłanek procesowych względnych... 41 59 13. Przesłanki materialnoprawne... 41 60 Rozdział III. Rodzaje sądowego postępowania cywilnego... 43 61 14. Rozpoznawanie spraw cywilnych... 43 61 15. Rodzaje postępowań... 45 63 I. Tryby postępowania rozpoznawczego... 46 64 1. Proces... 46 65 2. Postępowanie nieprocesowe... 47 66 Rozdział IV. Zasady procesowe w postępowaniu cywilnym... 50 68 16. Pojęcie zasad procesowych i ich rodzaje w systemie prawa procesowego... 50 68 17. Zasady procesowe a konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości... 55 78 I. Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości... 56 79 II. Zasada prawa do sądu... 57 80 III. Zasada niezawisłości sędziowskiej... 58 81 IV. Zasada jednolitości sądów... 59 82 V. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości... 60 83 VI. Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego... 60 84 VII. Zasada jawności... 60 85 VIII. Zasada instancyjności... 62 87 18. Ogólna charakterystyka poszczególnych zasad procesowych... 63 88 I. Zasada równości (równouprawnienia) stron i uczestników postępowania... 63 88 II. Zasada dyspozycyjności... 66 90 III. Zasada kontradyktoryjności... 68 91 IV. Zasada swobodnej oceny dowodów... 71 93 V. Zasada formalizmu procesowego... 72 94 VI. Zasada koncentracji (skupienia) materiału procesowego... 74 95 VII. Zasada kierownictwa sędziowskiego... 77 97 VIII. Zasada bezpośredniości... 78 98

Spis treści VII IX. Zasada ustności... 79 99 Rozdział V. Organ procesowy... 82 100 19. Sąd... 82 100 I. Organizacja sądów w sprawach cywilnych... 82 100 II. Skład sądu... 85 109 1. Skład sądu I instancji... 85 110 2. Skład sądu II instancji... 87 117 3. Skład Sądu Najwyższego... 88 120 20. Referendarze sądowi... 89 122 21. Właściwość sądu... 91 128 I. Uwagi ogólne... 91 128 II. Właściwość rzeczowa... 91 129 1. Zasada ogólna... 91 129 2. Sąd okręgowy jako sąd I instancji... 92 130 III. Właściwość miejscowa... 93 131 1. Właściwość ogólna... 94 132 2. Właściwość przemienna... 94 134 3. Właściwość wyłączna... 95 135 IV. Właściwość funkcjonalna... 96 136 1. Funkcje sądu rejonowego... 96 137 2. Funkcje sądu okręgowego... 97 138 3. Funkcje sądu apelacyjnego... 98 139 4. Funkcje Sądu Najwyższego... 98 140 V. Właściwość umowna... 98 141 22. Wartość przedmiotu sporu... 99 142 I. Uwagi ogólne... 99 142 II. Sposób obliczania wartości przedmiotu sporu... 100 143 III. Kontrola wartości przedmiotu sporu... 101 145 23. Wyłączenie sędziego... 102 146 I. Uwagi ogólne... 102 146 II. Iudex inhabilis... 102 147 III. Iudex suspectus... 103 148 1. Podstawy wniosku... 103 148 2. Podmioty uprawnione... 103 149 3. Rozstrzygnięcie wniosku... 104 150 IV. Wyłączenie innych podmiotów... 104 151 Rozdział VI. Uczestnicy postępowania... 106 153 24. Pojęcie strony procesowej... 107 153 25. Zdolność sądowa... 109 155 26. Zdolność procesowa... 113 158 27. Zdolność postulacyjna... 116 161 28. Legitymacja procesowa... 117 162 I. Pojęcie legitymacji procesowej... 117 162 II. Rodzaje legitymacji procesowej... 121 164 1. Legitymacja bezpośrednia i pośrednia... 121 164

VIII Spis treści 2. Legitymacja zwykła i nadzwyczajna... 121 165 3. Legitymacja czynna i bierna... 122 166 4. Legitymacja indywidualna i grupowa... 123 167 5. Legitymacja publiczna i prywatna... 124 168 III. Źródła legitymacji procesowej... 124 169 IV. Skutki braku legitymacji procesowej... 125 170 V. Sposoby konwalidacji braku legitymacji procesowej... 126 171 29. Współuczestnictwo procesowe... 126 172 I. Pojęcie i rodzaje współuczestnictwa w sporze... 126 172 II. Charakterystyka poszczególnych rodzajów współuczestnictwa... 128 173 1. Współuczestnictwo czynne i bierne... 128 173 2. Współuczestnictwo formalne... 128 174 3. Współuczestnictwo materialne... 128 175 4. Współuczestnictwo jednolite... 130 176 5. Współuczestnictwo konieczne... 131 177 6. Współuczestnictwo nienazwane... 133 178 III. Działania współuczestników w procesie... 133 179 30. Udział podmiotów na prawach strony w postępowaniu cywilnym... 135 180 I. Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym... 135 180 1. Wszczęcie postępowania przez prokuratora... 135 181 2. Udział prokuratora w toczącym się już postępowaniu... 138 182 II. Udział organizacji społecznych w postępowaniu cywilnym... 139 183 III. Udział inspektorów pracy w postępowaniu cywilnym... 140 184 IV. Udział powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów w postępowaniu cywilnym... 141 185 V. Udział Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu cywilnym... 141 186 31. Interwencja główna... 142 187 32. Interwencja uboczna... 143 188 33. Przypozwanie... 145 190 34. Reprezentacja stron i uczestników... 146 191 I. Pojęcie reprezentacji... 146 191 II. Przedstawicielstwo ustawowe... 147 193 III. Pełnomocnictwo procesowe... 149 194 IV. Działanie za stronę niebędącą osobą izyczną jej organu... 153 199 V. Zastępca pośredni... 153 200 1. Teoria urzędowa... 154 201 2. Teoria zastępstwa... 155 202 VI. Zastępstwo sądowe Skarbu Państwa... 155 203 35. Następstwo procesowe... 157 204 I. Rodzaje przekształceń podmiotowych... 157 204 II. Sukcesja ogólna... 157 205 III. Sukcesja szczególna... 158 206 1. Nabywca przedmiotu lub prawa objętego sporem... 158 207 2. Interwenient uboczny... 159 208 3. Zstępni małżonka... 159 209 4. Kurator... 159 210 Rozdział VII. Przedmiot postępowania cywilnego... 161 211

Spis treści IX 36. Pojęcie powództwa... 161 211 37. Rodzaje powództw... 165 216 I. Powództwo o świadczenie... 165 217 1. Żądanie alternatywne... 166 218 2. Facultas alternativa... 167 219 3. Żądanie ewentualne... 168 220 II. Powództwo o ustalenie... 168 221 III. Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego... 171 225 38. Kumulacja i rozdrobnienie roszczeń... 171 226 I. Kumulacja roszczeń... 171 227 II. Rozdrobnienie roszczeń... 173 230 39. Zmiana powództwa... 174 231 40. Cofnięcie pozwu... 176 233 Rozdział VIII. Dowodzenie faktów i inne sposoby dokonywania ustaleń faktycznych w postępowaniu cywilnym... 179 235 41. Wstępna kwaliikacja stanu faktycznego sprawy... 179 235 42. Przedmiot dowodu... 181 237 I. Fakty jako przedmiot dowodu... 181 237 II. Normy prawne jako przedmiot dowodu... 183 239 43. Ciężar dowodu... 184 240 I. Pojęcie ciężaru dowodu... 184 240 II. Ciężar dowodu w znaczeniu formalnym... 184 241 III. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym... 185 243 44. Pozadowodowe sposoby dokonywania ustaleń faktycznych... 186 244 I. Fakty notoryjne... 186 245 II. Fakty znane sądowi urzędowo... 187 246 III. Fakty przyznane... 187 247 IV. Domniemania prawne... 189 248 V. Domniemania faktyczne... 190 249 VI. Dowód prima facie... 191 250 45. Postępowanie dowodowe... 192 251 I. Ogólne reguły postępowania dowodowego... 192 251 II. Postanowienie dowodowe... 194 253 III. Zabezpieczenie dowodu... 194 254 46. Środki dowodowe... 196 255 I. Klasyikacja środków dowodowych... 196 256 II. Zasada równorzędności środków dowodowych... 198 257 III. Dowód z dokumentu... 199 258 1. Pojęcie dokumentu... 199 258 2. Dokumenty urzędowe i prywatne... 200 259 3. Moc dowodowa dokumentów... 204 264 4. Zakazy dowodowe... 207 266 5. Przedstawianie dokumentów... 209 268 IV. Dowód z zeznań świadków... 210 269 1. Pojęcie dowodu z zeznań świadka... 210 269 2. Niemożność bycia świadkiem... 211 270 3. Prawo odmowy zeznań... 213 271

X Spis treści 4. Prawo odmowy odpowiedzi na pytania... 213 272 5. Przeprowadzenie dowodu ze świadka... 214 273 6. Środki przymusu... 215 274 V. Dowód z biegłego... 216 275 1. Pojęcie dowodu z biegłego... 216 275 2. Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego... 218 276 3. Opinia instytutu naukowego lub naukowo-badawczego... 219 277 VI. Dowód z oględzin... 220 278 VII. Dowód ze stron... 221 279 1. Charakter dowodu ze stron... 221 279 2. Podmioty przesłuchiwane w charakterze strony... 223 280 3. Przeprowadzenie dowodu ze stron... 224 281 VIII. Inne środki dowodowe... 224 282 1. Dowód z grupowego badania krwi... 225 283 2. Dowód ze środków wizualnych i audialnych... 226 284 47. Uprawdopodobnienie... 226 285 Rozdział IX. Koszty w postępowaniu cywilnym... 228 286 48. Pojęcie kosztów postępowania cywilnego... 228 286 I. Deinicja kosztów procesu... 228 286 II. Zasady orzekania o kosztach procesu... 229 287 1. Zasada odpowiedzialności za wynik procesu... 229 288 2. Zasada kosztów celowych... 230 289 3. Zasada zawinienia... 231 290 4. Zasada słuszności... 231 291 5. Zasada kompensaty... 232 292 49. Źródła prawa regulujące koszty postępowania... 233 293 50. Koszty sądowe... 234 294 I. Deinicja kosztów sądowych... 234 295 II. Rodzaje opłat sądowych... 235 296 1. Opłata stała... 235 297 2. Opłata stosunkowa... 235 298 3. Opłata podstawowa... 236 299 4. Opłata tymczasowa... 237 300 III. Rodzaje wydatków... 237 301 IV. Podmioty obowiązane do uiszczenia kosztów sądowych... 238 302 V. Sposoby uiszczania opłat sądowych... 238 303 51. Konsekwencje nieuiszczenia należnej opłaty sądowej... 239 304 I. Brak opłaty sądowej... 239 304 1. Brak opłaty w przypadku pisma procesowego wniesionego przez stronę niereprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego... 239 304 2. Brak opłaty sądowej od pisma procesowego wniesionego przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego... 240 304 II. Brak zaliczki na wydatki... 240 305 1. Zasady ponoszenia przez strony wydatków... 240 305 2. Skutki nieuiszczenia zaliczki na wydatki... 241 306

Spis treści XI III. Tryb związany z orzekaniem o kosztach w procesie... 241 307 1. Orzekanie o kosztach... 241 307 2. Termin na zgłoszenie wniosku o przyznanie kosztów... 242 308 52. Zwolnienie od kosztów sądowych... 242 309 I. Zwolnienie od kosztów z mocy ustawy... 243 310 1. Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych... 244 311 2. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych... 245 312 2.1. Częściowe zwolnienie o charakterze podmiotowym... 245 312 2.2. Częściowe zwolnienie o charakterze przedmiotowym... 246 313 II. Zwolnienie od kosztów sądowych na wniosek... 247 314 1. Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych... 248 315 2. Termin, w jakim należy wystąpić z wnioskiem o zwolnienie od kosztów... 249 316 3. Wymogi formalne wniosku o zwolnienie od kosztów... 249 317 4. Rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych... 250 318 5. Cofnięcie zwolnienia od kosztów sądowych... 250 319 53. Szczególne przepisy dotyczące kosztów postępowania... 251 320 I. Koszty postępowania nieprocesowego... 251 320 II. Koszty postępowania zabezpieczającego... 252 321 1. Zasady orzekania o kosztach w postępowaniu zabezpieczającym... 252 322 2. Koszty należne obowiązanemu... 253 323 III. Koszty w postępowaniu egzekucyjnym... 254 324 1. Zasady orzekania o kosztach w postępowaniu egzekucyjnym... 254 325 2. Forma rozstrzygnięcia o kosztach postępowania egzekucyjnego... 255 326 IV. Zagadnienie kosztów w postępowaniu grupowym... 255 326 Rozdział X. Doręczenia i terminy... 256 327 54. Doręczenia... 256 327 I. Zasady dokonywania doręczeń... 256 327 II. Rodzaje doręczeń... 258 328 55. Terminy... 260 329 I. Rodzaje terminów... 260 329 II. Skutki uchybienia terminu... 260 330 III. Przywrócenie terminu... 261 331 1. Warunki przywrócenia terminu... 261 331 2. Decyzja sądu... 261 332 Rozdział XI. Czynności procesowe... 263 333 56. Pojęcie czynności procesowej... 263 333 I. Uwagi wstępne... 263 333 II. Wymagania czynności procesowych... 264 334 1. Wymagania wewnętrzne czynności procesowych... 264 335 A. Treść czynności procesowej... 264 335 B. Forma czynności procesowej... 266 336 C. Wymagania podmiotowe... 267 337

XII Spis treści 2. Wymagania zewnętrzne czynności procesowych... 268 338 A. Ogólne zewnętrzne warunki czynności procesowych... 268 339 B. Szczególne zewnętrzne warunki czynności procesowych... 269 340 57. Wadliwości czynności procesowych... 270 341 I. Uwagi wstępne... 270 341 II. Czynności procesowe nieistniejące... 270 342 III. Czynności procesowe nieważne... 272 343 IV. Czynności procesowe bezskuteczne... 274 344 1. Względna bezskuteczność czynności procesowych... 274 345 2. Bezwzględna bezskuteczność czynności procesowych... 276 346 Rozdział XII. Postępowanie przed sądem I instancji... 278 347 58. Postępowanie pojednawcze. Ugoda... 278 347 I. Postępowanie pojednawcze... 278 348 II. Ugoda... 279 349 59. Wszczęcie postępowania... 282 351 I. Formy wszczęcia postępowania... 282 351 1. Wymogi pozwu... 283 352 2. Sposoby sporządzania i wnoszenia pozwu... 284 353 3. Ustne zgłoszenie powództwa... 285 354 II. Skutki prawne wytoczenia powództwa... 286 355 1. Uwagi ogólne... 286 355 2. Materialnoprawne skutki wytoczenia powództwa... 286 356 3. Procesowe skutki wytoczenia powództwa... 287 357 III. Dekretacja pozwu... 287 358 IV. Skutki doręczenia pozwu... 290 364 60. Rozprawa... 290 365 I. Posiedzenia sądowe... 290 365 1. Rodzaje posiedzeń... 291 366 2. Organizacja posiedzenia... 292 367 II. Przygotowanie rozprawy... 292 368 III. Etapy rozprawy... 293 369 61. Obrona pozwanego... 295 374 I. Niepodjęcie obrony... 295 375 II. Formy obrony pozwanego... 296 376 1. Zaprzeczenia... 296 376 2. Zarzuty... 296 378 3. Powództwo wzajemne... 299 387 III. Uznanie powództwa... 301 393 62. Zawieszenie postępowania... 303 397 I. Podstawy zawieszenia postępowania... 303 397 1. Uwagi ogólne... 303 397 2. Obligatoryjne zawieszenie postępowania... 304 398 3. Fakultatywne zawieszenie postępowania... 305 401 4. Zawieszenie postępowania na wniosek... 307 403 II. Podjęcie zawieszonego postępowania... 307 404 63. Zasady orzekania w postępowaniu cywilnym... 308 406 I. Wiadomości ogólne... 308 406

Spis treści XIII II. Związanie sądu granicami dochodzonej ochrony prawnej... 308 407 1. Zakaz orzekania ponad żądanie... 308 407 2. Odstępstwa od zasady... 309 408 III. Zastrzeżenie na rzecz pozwanego prawa do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności... 310 410 IV. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty i wyznaczenie terminu wykonania eksmisji... 311 412 V. Zasądzenie odpowiedniej sumy według oceny sądu... 312 413 64. Merytoryczne zakończenie postępowania cywilnego. Rodzaje wyroków... 313 414 I. Zagadnienia ogólne... 313 414 II. Wyrok... 313 415 1. Istota wyroku... 313 415 2. Podstawa faktyczna i prawna wyroku... 314 416 3. Rodzaje wyroków... 315 418 4. Wyroki ze względu na zakres rozstrzygnięcia... 315 422 5. Wyroki ze względu na zachowanie się pozwanego... 317 428 III. Wydanie wyroku... 321 439 IV. Budowa wyroku... 322 442 V. Skutki prawne orzeczeń... 323 447 1. Prawomocność... 324 448 1.1. Formalna... 324 448 1.2. Materialna... 324 449 2. Wykonalność... 326 453 2.1. Z mocy ustawy... 326 454 2.2. Z mocy orzeczenia sądowego... 327 455 3. Skuteczność... 328 458 VI. Rektyikacja orzeczeń... 328 459 1. Pojęcie... 328 459 2. Sprostowanie... 329 460 3. Uzupełnienie... 330 461 4. Wykładnia... 331 464 65. Formalne zakończenie postępowania cywilnego... 332 465 I. Sposoby zakończenia procesu... 332 465 II. Odrzucenie pozwu... 332 466 III. Umorzenie postępowania... 333 469 Rozdział XIII. Postępowania odrębne... 335 472 66. Zagadnienia ogólne... 335 472 67. Postępowanie w sprawach małżeńskich... 338 473 I. Zakres przedmiotowy... 338 473 II. Właściwość sądu... 339 474 III. Przepisy wspólne... 339 475 IV. Postępowanie w sprawach o rozwód i o separację... 341 482 1. Mediacja... 341 483 2. Legitymacja procesowa... 342 484 3. Zawieszenie postępowania... 342 485 4. Postępowanie dowodowe... 342 486 5. Umorzenie postępowania... 343 487

XIV Spis treści V. Inne sprawy... 343 488 1. Unieważnienie małżeństwa... 343 488 2. Ustalenie istnienia albo nieistnienia małżeństwa... 344 489 3. Ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami... 344 490 68. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi... 344 491 I. Zakres przedmiotowy... 344 491 II. Właściwość sądu... 344 492 III. Legitymacja procesowa... 345 493 IV. Tok postępowania... 347 500 1. Zwolnienie od kosztów sądowych... 347 500 2. Niestawiennictwo stron... 347 501 3. Udział prokuratora... 348 502 4. Reprezentowanie strony... 348 503 5. Postępowanie dowodowe... 348 504 6. Zawieszenie i umorzenie postępowania... 348 505 7. Orzeczenia... 349 506 69. Postępowanie z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych... 349 507 I. Zagadnienia wspólne... 349 507 1. Właściwość sądu... 350 508 1.1. Właściwość sądu w sprawach z zakresu prawa pracy... 351 509 1.2. Właściwość sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych... 351 510 2. Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania... 352 511 3. Przebieg postępowania... 352 512 3.1. Wszczęcie postępowania... 352 512 3.2. Odrzucenie pozwu... 353 513 4. Badanie wstępne... 354 514 5. Czynności wyjaśniające... 354 515 6. Czynności dyspozytywne stron... 355 516 7. Termin wyznaczenia rozprawy... 355 517 8. Doręczenia... 356 518 9. Sygnalizacja i dyscyplinowanie stron... 356 519 9.1. Sygnalizacja nieprawidłowości... 356 519 9.2. Dyscyplinowanie stron... 356 520 10. Odrębności postępowania dowodowego... 357 521 II. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy... 357 522 1. Zakres przedmiotowy... 357 522 2. Zakres podmiotowy... 357 523 3. Właściwość miejscowa sądu... 358 524 4. Orzeczenia... 358 525 4.1. Zakres związania sądu zgłoszonym roszczeniem... 358 525 4.2. Rygor natychmiastowej wykonalności... 358 526 4.3. Dopuszczalność weryikacji orzeczenia w drodze skargi kasacyjnej... 359 527 III. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych... 359 528 1. Zakres przedmiotowy... 359 528 2. Zakres podmiotowy... 360 529 3. Właściwość sądu... 360 530 3.1. Właściwość miejscowa sądu... 360 530

Spis treści XV 3.2. Właściwość rzeczowa... 360 531 3.2.1. Właściwość sądu rejonowego... 361 532 4. Przebieg postępowania... 361 533 4.1. Wniesienie odwołania... 361 533 4.2. Czynności organu rentowego... 362 534 4.2.1. Uchylenie przez organ zaskarżonej decyzji... 362 535 4.2.2. Przekazanie akt sądowi... 362 536 5. Orzeczenia sądu... 362 537 5.1. Odrzucenie odwołania... 362 537 5.2. Umorzenie postępowania... 363 538 5.3. Oddalenie odwołania... 363 539 5.4. Uwzględnienie odwołania... 363 540 5.5. Rozstrzygnięcia sądu II instancji... 364 541 5.6. Dopuszczalność weryikacji orzeczenia w drodze skargi kasacyjnej... 364 542 70. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania... 364 543 I. Zakres przedmiotowy... 364 543 II. Właściwość sądu... 365 544 III. Legitymacja procesowa... 365 545 71. Postępowanie w sprawach gospodarczych... 365 546 I. Sprawy gospodarcze... 365 546 1. Sądy gospodarcze... 365 546 2. Deinicja sprawy gospodarczej... 367 547 II. Postępowanie w sprawach gospodarczych... 369 550 1. Przesłanki podmiotowe decydujące o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu gospodarczym... 370 551 1.1. Utrata przez podmiot statusu przedsiębiorcy i jej skutki dla postępowania... 371 552 1.2. Podmioty zagraniczne prowadzące działalność gospodarczą... 373 553 2. Właściwość sądu... 374 554 3. Przebieg postępowania... 374 555 3.1. Wymogi formalne pozwu... 374 555 3.2. Doręczenia... 375 556 3.3. Posiedzenia sądu... 376 557 3.4. Zawieszenie i umorzenie postępowania... 377 558 3.5. Ograniczenie czynności dyspozytywnych stron... 377 559 3.6. Obowiązki pozwanego... 378 560 4. Orzeczenia... 378 561 72. Postępowanie nakazowe... 379 562 I. Charakter prawny postępowania nakazowego... 379 562 II. Podstawy do wydania nakazu zapłaty... 380 563 III. Charakter prawny nakazu zapłaty... 382 564 IV. Tryb zaskarżania nakazu zapłaty... 383 566 V. Przebieg postępowania po wniesieniu zarzutów... 384 567 VI. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu nakazowym... 385 568 73. Postępowanie upominawcze... 386 569 I. Właściwość sądu w postępowaniu upominawczym... 386 569 II. Podstawy do wydania nakazu zapłaty... 386 570 III. Charakter prawny nakazu zapłaty... 387 571

XVI Spis treści IV. Forma i tryb zaskarżania nakazu zapłaty... 387 572 V. Przebieg postępowania po wniesieniu sprzeciwu... 388 573 VI. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu upominawczym... 388 574 74. Postępowanie uproszczone... 390 575 I. Rodzaj spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym... 390 575 II. Odmienności postępowania uproszczonego... 391 576 1. Postępowanie przed sądem I instancji... 391 576 2. Postępowanie przed sądem II instancji... 392 577 A. Zarzuty apelacyjne... 392 577 B. Rodzaje rozstrzygnięć sądu II instancji... 392 578 III. Relacje postępowania uproszczonego do innych postępowań odrębnych... 393 579 75. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych... 394 580 I. Rodzaj spraw rozpoznawanych w europejskich postępowaniach w sprawach transgranicznych... 394 580 II. Europejskie postępowanie nakazowe... 394 581 1. Podstawy zastosowania przez sąd przepisów o europejskim postępowaniu nakazowym... 395 582 1.1. Warunki uprawniające do zastosowania rozporządzenia Nr 1896/2006... 395 582 2. Wymogi formalne pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym... 395 583 2.1. Wymogi pozwu... 396 583 2.2. Forma wniesienia pozwu... 396 583 2.3. Badanie i uzupełnianie wymogów formalnych pozwu... 396 583 3. Organy właściwe do wydania europejskiego nakazu zapłaty... 397 584 4. Rozpoznawanie spraw w europejskim postępowaniu nakazowym... 397 585 4.1. Przekazanie sprawy do rozpoznania w innym postępowaniu... 397 585 4.1.1. Skierowanie sprawy do rozpoznania w postępowaniu gospodarczym... 398 585 5. Wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty... 398 586 6. Uchylenie europejskiego nakazu zapłaty... 399 587 III. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 399 588 1. Podstawy do zastosowania europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń... 400 589 2. Właściwość sądów w sprawach drobnych roszczeń... 400 590 3. Sposób rozpoznawania spraw... 401 591 4. Zwrot pozwu w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń... 401 592 5. Przeprowadzanie środków dowodowych... 401 593 6. Rodzaje rozstrzygnięć... 401 594 7. Środki zaskarżenia... 402 595 7.1. Apelacja od wyroku wydawanego w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń... 402 595 76. Elektroniczne postępowanie upominawcze... 403 596 I. Charakter elektronicznego postępowania upominawczego... 403 596

Spis treści XVII II. Pozew i inne pisma w elektronicznym postępowaniu upominawczym... 404 598 Rozdział XIV. Postępowanie grupowe... 406 599 77. Charakter i miejsce postępowania grupowego w systemie postępowania cywilnego... 406 599 78. Zakres podmiotowy postępowania grupowego... 408 600 79. Zakres przedmiotowy postępowania grupowego... 409 601 80. Przebieg postępowania grupowego w ujęciu dynamicznym... 411 602 Rozdział XV. Postępowanie nieprocesowe... 414 603 81. Zagadnienia ogólne... 414 603 82. Wszczęcie postępowania... 415 604 I. Wniosek o wszczęcie postępowania... 415 605 II. Wszczęcie postępowania z urzędu... 417 606 83. Uczestnicy postępowania... 418 607 I. Pojęcie uczestnika postępowania... 418 607 II. Zdolność sądowa i procesowa uczestnika... 419 608 84. Właściwość i skład sądu... 419 609 I. Właściwość miejscowa i rzeczowa... 419 609 II. Skład sądu... 420 610 85. Przebieg postępowania... 421 611 I. Rozprawa... 421 611 II. Wysłuchanie... 421 612 III. Postępowanie dowodowe... 422 613 IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania... 422 614 86. Orzeczenia... 422 615 I. Rodzaje orzeczeń... 422 615 II. Skutki orzeczeń... 423 617 1. Prawomocność... 423 617 2. Wykonalność... 424 618 3. Skuteczność... 425 619 III. Zaskarżanie orzeczeń... 425 620 1. Apelacja... 425 620 2. Zażalenie... 426 621 3. Skarga kasacyjna... 426 622 4. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 426 622 5. Wznowienie postępowania... 427 623 6. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego... 427 624 87. Postępowanie w poszczególnych rodzajach spraw... 428 625 I. Uwagi wstępne... 428 625 1. Ustawy szczególne... 428 625 2. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego... 430 626 II. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa osobowego... 430 627 1. Sprawy o uznanie za zmarłego... 430 627 2. Sprawy o stwierdzenie zgonu... 431 628

XVIII Spis treści 3. Uchylenie postanowienia uznającego za zmarłego albo stwierdzającego zgon... 431 629 4. Sprawy o ubezwłasnowolnienie... 432 630 III. Postępowanie z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli... 434 632 1. Sprawy małżeńskie... 434 632 2. Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi... 435 633 3. Sprawy o przysposobienie... 436 634 4. Sprawy z zakresu opieki... 437 635 5. Sprawy z zakresu kurateli... 437 636 6. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką... 437 637 IV. Postępowanie z zakresu prawa rzeczowego... 438 638 1. Stwierdzenie zasiedzenia... 438 639 2. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem... 438 640 3. Przepadek rzeczy... 439 641 4. Zniesienie współwłasności... 440 642 5. Ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu... 440 643 6. Postępowanie wieczystoksięgowe... 440 644 V. Sprawy z zakresu prawa spadkowego... 441 645 1. Jurysdykcja i właściwość sądu... 441 645 2. Zabezpieczenie spadku... 442 646 3. Spis inwentarza... 442 647 4. Przyjęcie albo odrzucenie spadku... 442 648 5. Ogłoszenie testamentu... 443 649 6. Wyjawianie przedmiotów spadkowych... 443 650 7. Przesłuchanie świadków testamentu ustnego... 444 651 8. Wykonawca testamentu... 444 652 9. Zarząd spadku nieobjętego... 444 653 10. Stwierdzenie nabycia spadku... 445 654 11. Dział spadku... 446 655 VI. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi... 446 656 VII. Sprawy depozytowe... 447 657 VIII. Postępowanie rejestrowe... 448 658 Rozdział XVI. Środki weryikacyjne w postępowaniu cywilnym... 451 661 88. Zaskarżanie orzeczeń sądowych... 452 661 I. Pojęcie środków zaskarżenia... 452 661 II. Klasyikacja środków zaskarżenia... 455 664 89. Apelacja... 457 666 I. Ogólna charakterystyka apelacji... 457 666 II. Systemy apelacji... 457 667 III. Dopuszczalność apelacji... 459 669 IV. Wymogi apelacji... 460 670 1. Oznaczenie zakresu zaskarżenia... 461 671 2. Przedstawienie zarzutów i ich uzasadnienie... 462 672 3. Wniosek o zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia... 465 677 V. Granice apelacji... 466 678

Spis treści XIX VI. Nieważność postępowania... 469 680 VII. Postępowanie wywołane wniesieniem apelacji... 470 681 VIII. Rodzaje orzeczeń wydawanych przez sąd II instancji... 475 688 90. Zażalenie... 480 693 I. Ogólna charakterystyka zażalenia... 480 693 II. Dopuszczalność zażalenia... 481 694 III. Wymogi zażalenia... 485 698 IV. Postępowanie wywołane wniesieniem zażalenia... 486 699 V. Postępowanie wywołane wniesieniem zażalenia do Sądu Najwyższego... 488 701 91. Skarga kasacyjna... 490 702 I. Dopuszczalność skargi kasacyjnej... 491 703 II. Legitymacja do wniesienia skargi kasacyjnej... 494 708 III. Wymogi skargi kasacyjnej... 494 709 1. Oznaczenie zakresu zaskarżenia... 495 710 2. Przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie... 495 711 3. Wniosek o zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia... 498 715 4. Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania... 499 716 IV. Postępowanie wywołane wniesieniem skargi kasacyjnej... 500 717 V. Rodzaje orzeczeń wydawanych przez Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej... 504 723 92. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 506 726 I. Dopuszczalność skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 507 727 II. Legitymacja do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 509 729 III. Wymogi skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 509 730 IV. Postępowanie wywołane wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 511 733 V. Orzeczenia wydawane po rozpoznaniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 513 735 93. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego... 514 736 94. Skarga o wznowienie postępowania... 518 739 I. Dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania... 518 740 II. Podstawy skargi o wznowienie postępowania... 520 742 III. Wymogi skargi o wznowienie postępowania... 521 744 IV. Przebieg postępowania wywołanego skargą o wznowienie postępowania... 524 748 V. Rodzaje orzeczeń wydawanych we wznowionym postępowaniu... 526 750 95. Skarga na przewlekłość postępowania... 527 753 Rozdział XVII. Alternatywne formy rozwiązywania sporów... 531 757 96. Pojęcie alternatywnych form rozwiązywania sporów... 531 757 97. Mediacja w Kodeksie postępowania cywilnego... 532 758 98. Sądownictwo polubowne (arbitraż)... 534 760 I. Istota sądownictwa polubownego... 534 760