GROCH SIEWNY WYNIKI DOŚWIADCZEŃ Uprawa grochu siewnego w Polsce ma długą tradycję. Gatunek ten odgrywa główną rolę w grupie roślin strączkowych, jako roślina jadalna i pastewna. Dużą wartość odżywczą białka nasion grochu określa zawarta w znacznych ilościach lizyna. Brak tego aminokwasu ogranicza wartość pokarmową zbóż. Groch odgrywa też bardzo ważną rolę w płodozmianie, jako roślina przerywająca częste następstwo zbóż po sobie. Jest cenną rośliną fitosanitarną a krótki okres wegetacji sprawia, że jest bardzo dobrym przedplonem dla gatunków ozimych wymagających wczesnego siewu jak: rzepak, jęczmień. Aby uzyskać zadawalające plonowanie grochu konieczna jest nie tylko dobra znajomość agrotechniki tego gatunku, ale i gruntowna wiedza na temat odmian. Groch siewny cechuje się wyjątkowo bogatą różnorodnością odmian uprawnych. Generalnie można je podzielić na odmiany uprawiane na suche nasiona lub na zielonkę oraz odmiany warzywne. Odmiany rolnicze różnią się m.in. wymaganiami glebowymi i przeznaczeniem. Dużymi wymaganiami glebowymi cechują się odmiany jadalne i ogólnoużytkowe. Wszystkie są odmianami biało kwitnącymi, przeznaczonymi na zbiór suchych nasion. Odmiany te powinny być uprawiane na glebach kompleksów pszennych i żytnich bardzo dobrych będących w dobrej kulturze. Nasiona grochu o większych wymaganiach glebowych zawierają około 20-23% białka w suchej masie ( zależnie od odmiany i warunków środowiska). Ich nasiona mogą być wykorzystane jako komponent białkowy pasz treściwych, a niektóre z nich, o szczególnych walorach jakościowych- mające duże, żółte, gładkie dobrze rozgotowujące się nasiona mogą być przeznaczone na cele kulinarne. Obecnie Krajowy rejestr liczy 30 odmian: 17 o większych wymaganiach glebowych i 13- o mniejszych wymaganiach glebowych. W grupie pierwszej są wyłącznie formy wąsolistne. W drugiej grupie funkcjonują formy wąsolistne i liściaste, zarówno wysokie jak i średniowysokie. Powierzchnia upraw materiału kwalifikowanego w porównaniu z rokiem 2009 zwiększyła się aż o 66%. W roku 2012 założono jedno doświadczenie z grochem siewnym w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Kawęczynie. W badaniach uczestniczyło 11 odmian grochu. Warunki pogodowe sprzyjały wzrostowi i rozwojowi roślin. Plony jakie uzyskano w tym roku były najwyższe w ostatnim trzyleciu. Najlepiej plonującymi odmianami w tym roku okazały się: Lasso, Mecenas, Cysterski i Akord. Rośliny w małym stopniu wyległy nawet tuż przed zbiorem. 1
Tabela 1. GROCH SIEWNY. Odmiany jadalne i ogólnoużytkowe oraz pastewne. Rok zbioru: 2012 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Adres jednostki zachowującej odmianę a w przypadku odmiany zagranicznej pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Ezop* 2004 2 Tarchalska* 2004 3 Boruta* 2007 4 Medal* 2007 5 Cysterski* 2008 6 Lasso* 2008 7 Brylant* 2002 8 Batuta* 2009 9 Mentor* 2011 10 Akord 2012 11 Mecenas 2012 Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, PL-63-740 Kobylin Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul Kasztanowa 5, PL-63-004 Tulce Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL- 99-307 Strzelce Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, PL-63-740 Kobylin Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul Kasztanowa 5, PL-63-004 Tulce Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, PL-63-740 Kobylin 2
Tabela 2 GROCH SIEWNY. Warunki polowe doświadczenia. Rok zbioru 2012. Miejscowość Kawęczyn Powiat Sochaczew Kompleks rolniczej przydatności gleby 4 Klasa bonitacyjna gleby III a PH gleby w KCl 7,37 Przedplon pszenica jara Data siewu ( dzień, m-c, rok ) 24.03.2012 Obsada (szt /m 2 ) 110-120 Data zbioru ( dzień, m-c, rok ) 17.07.2012 Nawożenie mineralne N ( kg / ha ) 30 P 2 O 5 ( kg / ha ) 60 K 2 O ( kg / ha ) 90 Nitragina zastosowana doglebowo Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna ( nazwa ) Vitavax 200FS Herbicyd ( nazwa, dawka ) Afalon Dyspersyjny 450 SC + Command 480 EC 1,0 + 0,2 l Basagran 480 SL 3l Tabela 3 GROCH SIEWNY. Wyniki ogólne doświadczenia. Rok zbioru 2012. Lp. Cecha Kawęczyn 1 Pełnia wschodów ( data: dzień, m-c ) 18.04 2 Ocena wschodów ( skala 9 0 ) 9,0 3 Początek kwitnienia dzień, m-c ) 28.05 4 Ocena stanu ogólnego ( skala 9 0 ) 8,6 5 Wyleganie w fazie początku ( skala 9 0 ) 9,0 kwitnienia 6 Koniec kwitnienia ( dzień, m-c ) 20.06 7 Wyleganie w fazie końca kwitnienia ( skala 9 0 ) 9,0 8 Wysokość roślin ( cm ) 85 9 Wyleganie przed zbiorem ( kala 9 0 ) 7,3 10 Porażenie przez fuzariozę ( skala 9 0 ) 9,0 11 Porażenie przez mączniaka ( skala 9 0 ) 8,3 rzekomego 12 Dojrzałość techniczna ( dzień, m-c ) 18.07 13 Pękanie strąków ( skala 9 0 ) 9,0 14 Równomierność dojrzewania ( skala 9 0 ) 7,2 15 Masa 1000 nasion ( g ) 246 16 Wilgotność nasion podczas zbioru ( % ) 15,2 17 Plon nasion ( dt / ha ) 54,0 Skala 9 0 : 9 oznacza stan najkorzystniejszy, 1 stan najmniej korzystny 3
Tabela 4 GROCH SIEWNY. Plon nasion ( % wzorca ). Rok zbioru: 2012. Lp. Odmiana Kawęczyn Wzorzec, dt z ha 54,0 1 Ezop 102 2 Tarchalska 99 3 Boruta 94 5 Medal 99 5 Cysterski 108 6 Lasso 112 7 Brylant 96 8 Batuta 93 9 Mentor 82 10 Akord 107 11 Mecenas 109 Wzorzec: wszystkie badane odmiany Tabela 5 GROCH SIEWNY. Plon nasion odmian w Kawęczynie ( % wzorca ) na tle średnich krajowych. Lata zbioru:2012, 2011, 2010 Kawęczyn Średnia krajowa Lp. Odmiana Typ ulistnienia 2012 2011 2010 2012 2011 2010 Wzorzec w dt/ha 53,8 39,8 49,5 48,9 47,4 52,3 1 Ezop SL 101 110 99 97 99 98 2 Tarchalska SL 100 112 112 102 103 107 3 Boruta SL 94 91 106 102 102 98 4 Medal SL 100 98 96 95 102 97 5 Cysterski SL 108 125 105 104 97 102 6 Lasso SL 112 94 90 104 105 102 7 Brylant SL 96 104-92 97-8 Batuta SL 93 99-104 112-9 Mentor SL 82 121-98 99 107 10 Akord SL 108 - - 102 106 98 11 Mecenas SL 110 - - 102 104 103 Wzorzec 2012- Akord, Ezop, Mentor, Tarchalska Wzorzec w roku 2011, 2010 - Ezop, Tarchalska, Santana, Terno SL- wąsy czepne zamiast listków Średnia krajowa wg Wstępne wyniki plonowania odmian. Rośliny strączkowe, Słupia Wielka październik 2012 r. 4
Tabela 6 GROCH SIEWNY. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby ( odchylenia od wzorca ). Lata zbioru: 2012, 2010-2012 Lp. Odmiana Liczba lat badań Mączniak rzekomy 2012 2010-2012 Wzorzec, ( skala 9 0 ) 8,3 8,2 1 Ezop 3 0,5 0,3 2 Tarchalska 3-0,8-0,3 3 Boruta 3 0,5 0,2 4 Medal 3-0,8-0,3 5 Cysterski 3-0,5-0,3 6 Lasso 3 0,2 0,3 7 Brylant 2 0,0-8 Batuta 2 0,5-9 Mentor 2 0,5-10 Akord 1 0,0-11 Mecenas 1-0,3 - Wzorzec: wszystkie badane odmiany Tabela 7 GROCH SIEWNY. Odmiany jadalne i ogólnoużytkowe oraz pastewne. Ważniejsze cechy użytkowe ( odchylenia od wzorca ). Lata zbioru: 2012, 2010-2012 Lp. Odmiana Liczba lat badań Wyleganie przed zbiorem Wysokość roślin ( cm ) Masa 1000 nasion (g ) 2012 2010-2012 2010-2012 2010-2012 2012 2012 Wzorzec 8,3 6,0 86 78,8 246,1 259,9 1 Ezop 3-0,3 1,0 13,5 6,9 14,5 19,3 2 Tarchalska 3 0,5 0,7 0,5 2,4 17,2 12,4 3 Boruta 3-0,8-0,1 13,0 10,0 25,9 26,9 4 Medal 3 0,2 1,2-12,5-3,2 2,9 11,7 5 Cysterski 3 1,0 0,0-19,2-10,8-23,2-29,1 6 Lasso 3 1,0-0,2 4,0-0,3-7,8-21,5 7 Brylant 2-0,8 - -9,2-31,3-8 Batuta 2-1,5-17,8 - -15,3-9 Mentor 2-2,0-8,3 - -33,3-10 Akord 1 1,7 - -15,7-12,4-11 Mecenas 1 1,2 - -0,7 - -24,6 - Liczba doświadczeń 1 3 1 3 1 3 Wzorzec: wszystkie badane odmiany 5
GROCH SIEWNY Odmiany jadalne i ogólnoużytkowe oraz pastewne Charakterystyka odmian badanych w roku 2012. ( sporządzona na podstawie List Opisowych Odmian ) 1. EZOP Odmiana wąsolistna, przydatna do uprawy na zbiór suchych nasion z przeznaczeniem na paszę, oraz na cele kulinarne. Termin kwitnienia i dojrzewania średni. Okres kwitnienia średni. Rośliny średnio wysokie. Wyleganie na początku kwitnienia nie występuje, w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Plonowanie w odniesieniu do nasion i białka ogólnego duże. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała do średniej. Masa 1000 nasion dość duża. Intensywność pobierania wody przez nasiona średnia. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 120 szt./m 2. 2. TARCHALSKA Odmiana wąsolistna, przydatna do uprawy na zbiór suchych nasion z przeznaczeniem na paszę oraz cele kulinarne. Termin kwitnienia i dojrzewania średni. Okres kwitnienia średni. Rośliny średnio wysokie. Wyleganie na początku kwitnienia nie występuje, w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Plonowanie w odniesieniu do nasion i białka ogólnego bardzo duże do dużego. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała. Masa 1000 nasion dość duża. Intensywność pobierania wody przez nasiona średnia do małej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 120 szt./m 2. 3. BORUTA Odmiana wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka duży, zmienny w latach badań. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średni do dość krótkiego. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo dobrą sztywnością w początku kwitnienia, bardzo małą tendencją do wylegania w końcu kwitnienia i dobrą sztywnością przed zbiorem. Mała podatność na choroby grzybowe, w szczególności na sprawcę zgorzelowej plamistości grochu. Równomierność dojrzewania średnia do dobrej. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Odmiana żółtonasienna, nasiona bardzo duże o małej zawartości białka. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2. 4. MEDAL Odmiana wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka duży, zmienny w latach badań. Termin kwitnienia średni, do wczesnego, dojrzewania średni, okres kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo dobrą sztywnością w początku kwitnienia, bardzo małą tendencją do wylegania w końcu kwitnienia i dobrą sztywnością przed zbiorem. W małym stopniu podatna na choroby grzybowe, poza mączniakiem rzekomym, na którego wykazywała średnią podatność. Rośliny dojrzewają dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Odmiana żółtonasienna, nasiona duże o małej zawartości białka. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2. 5. CYSTERSKI Odmiana wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion duży, białka średni. Termin kwitnienia i dojrzewania wczesny, okres kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo 6
dobrą sztywnością do zakończenia kwitnienia i średnią przed zbiorem. W małym stopniu podatna na porażenie przez choroby grzybowe. Równomierność dojrzewania bardzo dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion nieco większa niż u odmian wzorcowych. Odmiana żółtonasienna. Nasiona średniej wielkości, o nieco mniejszej do średniego poziomu zawartości białka. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110szt/m 2. 6. LASSO Odmiana wąsolistna, nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion duży, białka średni. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni, okres kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo dobrą sztywnością w początku kwitnienia, małą tendencją do wylegania w końcu kwitnienia i nieco mniejszą od średniej podatnością przed zbiorem. W bardzo małym stopniu podatna na porażenie przez mączniaka rzekomego i prawdziwego, małym- powodującym zgorzelową plamistość grochu i nieco większym w przypadku chorób fuzaryjnych. Rośliny dojrzewają równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Nasiona średniej wielkości, o nieco mniejszej od średniej zawartości białka i dużej intensywności pobierania wody (szybko się rozgotowują). Odpowiednia na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110szt./m 2. 7. BRYLANT - Przydatna do uprawy na zbiór suchych nasion z przeznaczeniem głównie na cele kulinarne, a także na paszę. Wyleganie na początku kwitnienia nie występuje, w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe do średniego. Termin kwitnienia dość wczesny, dojrzewania średni. Okres kwitnienia średni. Równomierność dojrzewania dobra. Plony nasion i białka ogólnego średnie. Masa 1000 nasion duża. Zawartość białka w nasionach dość mała. Intensywność pobierania wody przez nasiona bardzo duża co sprawia, że nasiona bardzo szybko się rozgotowują. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. 8. BATUTA - Odmiana wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka ogólnego bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia i dojrzewania średni do dość późnego, okres kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo dobrą sztywnością w czasie kwitnienia i dobrą przed zbiorem. W bardzo małym stopniu podatna na choroby. Rośliny dojrzewają dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Odmiana żółtonasienna, nasiona średniej wielkości o zawartości białka nieco mniejszej od średniej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2. 9. MENTOR - Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średniej długości. Podatność na wyleganie w czasie kwitnienia i przed zbiorem mała, mimo wyższych roślin w porównaniu z innymi odmianami zarejestrowanymi. Podatność na choroby mała, zwłaszcza na mączniaka rzekomego. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona żółte o bardzo małej masie 1000 nasion oraz średniej zawartości białka ogólnego i małej do bardzo małej zawartości włókna surowego. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada około 110 szt./m 2. 10. AKORD Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka ogólnego bardzo duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średniej długości. Rośliny o dużej odporności na wyleganie w czasie kwitnienia i dość małej do średniej przed zbiorem. Odporność na choroby, zwłaszcza na mączniaka rzekomego i rdzę grochu duża. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion mała. Nasiona barwy żółtej, 7
drobne, o średniej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna mała do bardzo małej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2. 11. MECENAS - Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i białka ogólnego duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średniej do malej wysokości, o średniej do dużej odporności na wyleganie w czasie kwitnienia i średniej do dużej przed zbiorem. Odporność na choroby duża, zwłaszcza na mączniaka rzekomego i rdzę grochu. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona barwy żółtej, drobne, o średniej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna mała do bardzo małej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2. 8