Diabetes Mellitus Przewlekła Choroba Nerek Chronic kidney disease chapter 4
to grupa zaburzeń metabolicznych, które wpływają na różne narządy i tkanki. Charakteryzuje się ona zwiększonym poziomem glukozy we krwi (hiperglikemia). Jest poważną chorobą przewlekłą, która trwa całe życie. Metabolizm jest procesem, który dotyczy reakcji chemicznych w naszym ciele. Obejmuje trawienie i transport substancji do komórek i między różnymi komórkami, aby dostarczać organizmowi energię ze spożywanych pokarmów. Pożywienie składa się z białek, węglowodanów i tłuszczy. Za każdym razem kiedy jemy, system trawienny rozkłada grupy żywności na aminokwasy (z białek), cukry (z węglowodanów) i kwasy tłuszczowe (z tłuszczów), które dają naszemu organizmowi energię potrzebną do właściwego funkcjonowania. Nasz organizm może wykorzystać tę energię od razu lub zmagazynować. Do zaburzeń metabolicznych dochodzi, gdy normalny proces metabolizmu jest zakłócony przez nieprawidłowe reakcje chemiczne w naszym organizmie. 2
Co się dzieje w cukrzycy? W cukrzycy organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny lub nie odpowiada na insulinę produkowaną w celu kontroli poziomu cukru (glukozy) we krwi. Są 2 typy cukrzycy: typu 1 (5-10%) - zazwyczaj po raz pierwszy występuje u dzieci i młodzieży. W cukrzycy typu 1 organizm niszczy komórki produkujące insulinę. Osoby z cukrzycą typu 1, aby przeżyć, zawsze będą potrzebowały zastrzyków z insuliny. typu 2 (90-95%) - występuje głównie u dorosłych i osób otyłych. Do cukrzycy typu 2 dochodzi, gdy organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny lub organizm jest odporny na działanie insuliny. Początkowo może być leczona odpowiednią dietą i regularnymi ćwiczeniami. Jeżeli nie da się unormować poziomu cukru we krwi jedynie za pomocą diety i ćwiczeń, lekarz zaleci przyjmowanie leków (hipoglikemizujących). W niektórych przypadkach, aby utrzymać bezpieczny poziom cukru we krwi, może być konieczne stosowanie zastrzyków z insuliny. 3
Cukrzycy typu 2 można zapobiegać, jako że często jest spowodowana nadwagą, niezdrowymi nawykami żywieniowymi i brakiem ruchu. Co to jest insulina? Insulina jest hormonem wytwarzanym i wydzielanym przez naszą trzustkę. Obniża poziom cukru we krwi. Jak insulina kontroluje poziom cukru we krwi? Za każdym razem, gdy jemy węglowodany (np. owoce, pieczywo, ziemniaki, makaron, ryż), poziom cukru w naszej krwi wzrasta. Trzustka produkuje wówczas insulinę, aby przenieść cukier z krwi do komórek. Komórki zużywają cukier na energię lub magazynują go do późniejszego wykorzystania. Wszystkie organy w naszym ciele potrzebują energii do prawidłowego funkcjonowania. Ludzie, którzy chorują na cukrzycę nie wytwarzają wystarczającej ilości insuliny lub nie reagują na produkowaną insulinę, dlatego cukier w ich krwi pozostaje wysoki, ponieważ nie może być przenoszony do komórek. 4
Jak się mierzy poziom cukru we krwi? Mierzy się go za pomocą laboratoryjnych badań krwi, które mogą wymagać pozostania na czczo (nie należy jeść ani pić przez 8 godzin przed badaniem). Poziom cukru we krwi jest mierzony jako milimole glukozy w litrze krwi (mmol/l) lub w miligramach na decylitr krwi (mg/dl). Pacjenci mogą mieć także wykonany test nakłucia palca, a wielu z nich uczy się, jak wykonać go w domu. Finger prick Test Jaki jest normalny zakres poziomu cukru we krwi na czczo? Zdrowi dorośli ludzie mają na czczo poziom cukru we krwi 3,9-5,5mmol/l (lub 70-110mg/dl). Czy cukrzyca jest powszechna? Tak. dotyka 2-6% populacji ogólnej i wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko jej wystąpienia, zwłaszcza u osób w wieku powyżej 65 roku życia. Jest ona, podobnie jak wysokie ciśnienie krwi, jednym z największych problemów zdrowotnych i społecznych na świecie. 5
Jak rozpoznasz, że masz cukrzycę? Typowe objawy cukrzycy, szczególnie w cukrzycy typu 1: Nadmierne zmęczenie Niespodziewana utrata masy ciała Wydalanie dużej ilości moczu, więcej niż 2500ml w ciągu doby (poliuria) Nadmierne pragnienie (polidypsja) Niewyraźne widzenie Powolne gojenie się owrzodzeń i ran Cukier w moczu (glukozuria) - jest wynikiem przesypania się cukru do moczu, z powodu wysokiego poziomu cukru we krwi. Inne, mniej powszechne objawy: Brak miesiączki u kobiet i występowanie impotencji u mężczyzn. Ból brzucha. Mrowienie lub drętwienie rąk i stóp, sucha skóra. Osłabienie. Drażliwość i wahania nastroju. Nudności i wymioty. Nieświeży oddech. 6
Jak rozpoznaje się cukrzycę? Aby rozpoznać cukrzycę, lekarz: Sprawdzi objawy. Zleci badanie poziomu cukru we krwi na czczo: cukrzycę potwierdza się, jeśli poziom cukru we krwi jest większy niż 7,0 mmol/l (lub 126 mg/dl). Może również zlecić test tolerancji glukozy. Polega on na pobraniu pierwszej próbki krwi na czczo, a następnie doustnym podaniu 75 g glukozy i pobraniu drugiej próbki krwi po 2 godzinach. Cukrzycę potwierdza się, jeśli poziom cukru we krwi jest większy niż 11,1mmol/l (lub 200 mg/dl). Dlaczego cukrzyca jest szkodliwa? Utrzymujący się wysoki poziom cukru we krwi może spowodować poważne problemy w wielu częściach ciała. Badania wykazują, że dorośli z cukrzycą są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju choroby nerek (nefropatia cukrzycowa). Ponadto źle kontrolowana cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia choroby nerek kończącej się niewydolnością nerek (utrata funkcji nerek). Wysokie ciśnienie krwi, które jest szczególnie powszechne w cukrzycy typu 2, również zwiększa to ryzyko. Cukrzycę ciężko kontrolować, gdy rozwinie się choroba nerek. Leczenie wymaga wtedy korekty, w celu uniknięcia problemów. 7
Jak cukrzyca wpływa na twoje nerki? Podobnie jak nieunormowane wysokie ciśnienie krwi, tak nieunormowany poziom cukru we krwi może uszkadzać naczynia krwionośne w nerkach. W rezultacie, nerki nie będą filtrowały twojej krwi jak kiedyś. Zazwyczaj to uszkodzenie odbywa się stopniowo, na przestrzeni wielu lat. Ponieważ coraz więcej tkanek nerkowych jest uszkodzonych, nerki wreszcie przestają funkcjonować i nie są w stanie utrzymać twojego zdrowia. W tym momencie (PChN stadium 5), będziesz potrzebował dializy lub przeszczepu nerki. Nie każda cukrzycowa choroba nerek kończy się niewydolnością nerek. Można zapobiegać progresji choroby nerek poprzez zdrowy styl życia i właściwe leczenie. Skąd wiadomo, że cukrzyca jest dobrze kontrolowana? Utrzymując poziomu glukozy we krwi między 3,9-7,2 mmol/l (lub 70 do 130 mg/dl) w ciągu dnia, przed jedzeniem. Utrzymując poziom glukozy we krwi na poziomie 6,1-8,3 mmol/l (lub 110 do 150 mg/dl) przed snem. Utrzymując HbA1c w zakresie 6,5-7%, chyba że stosujesz jakieś leki lub insulinę, wtedy dopuszczalny poziom zostanie dla ciebie ustalony. 8
Co to jest HbA1c? HbA1c oznacza hemoglobinę glikowaną. To konkretne badanie stosowane do oceny poziomu cukru we krwi w poprzednich 2-3 miesiącach. Cząsteczki hemoglobiny uzupełniają czerwone krwinki krwi. Gdy cukier (glukoza) pozostaje we krwi, przykleja się do hemoglobiny i tworzy glikowaną cząsteczkę hemoglobiny (HbA1c). Zatem, zwiększony poziom cukru we krwi spowoduje zwiększenie hemoglobiny glikowanej. Jak można zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycowej choroby nerek? Aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia nerek, należy: Utrzymywać dobry poziom cukru we krwi (HbA1c 6,5-7%). Utrzymywać ciśnienie krwi najlepiej 130/80mmHg lub niższe. Wczesnym objawem uszkodzenia nerek jest obecność białka w badaniu moczu. 9
Czy oprócz uszkodzenia nerek, są jeszcze jakieś inne powikłania cukrzycy? Tak są, ponieważ w innych częściach ciała naczynia krwionośne ulegają uszkodzeniu, podobnie jak w nerkach. Powikłania to: Neuropatia obwodowa - nerwy są uszkodzone i nie można przesłać wiadomości z mózgu i rdzenia kręgowego do mięśni, skóry i innych części ciała. Powoduje drętwienie i mrowienie palców rąk lub nóg. Może objąć stopy i ręce oraz powodować pieczenie, uczucie zimna i pulsujący ból. Choroba naczyń obwodowych - tętnice, które dostarczają krew do kończyn górnych i dolnych zostały całkowicie lub częściowo zablokowane w wyniku stwardnienia (miażdżyca tętnic). Jeśli tak się stanie w nogach, pojawia się ból podczas chodzenia (chromanie przestankowe). Neuropatia autonomiczna - uszkodzenie nerwów związanych z funkcjonowaniem organizmu (np. ciśnieniem krwi, częstością akcji serca, poceniem się, opróżnianiem jelit i pęcherza, trawieniem). Powoduje to, na przykład, nagły spadek ciśnienia krwi po wstaniu (zawroty głowy) i rozstrój żołądka (biegunki lub zaparcia) Choroba układu krążenia - naczynia krwionośne, które zaopatrują mięsień sercowy lub mózg mogą również być zmienione, co powoduje zwiększone ryzyko wystąpienia bólu w klatce piersiowej, zawału serca, niewydolności serca lub udaru mózgu. Retinopatia - zaburzenia widzenia i możliwa ślepota. Impotencja u mężczyzn i zaburzenia menstruacji u kobiet. 10
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych powikłań, trzeba mieć ścisłą kontrolę nad: Poziomem cukru we krwi - HbA1c 6,5% lub inny wynik zalecany przez zespół diabetologiczny dla ciebie. Ciśnieniem krwi - najlepiej 130/80mmHg lub niższe, Poziomem LDL-cholesterolu (znanym również jako zły cholesterol) - poniżej 100 mg/dl lub 70 mg/dl. (Zobacz Zdrowy styl życia ) Co można zrobić, aby utrzymać dobry poziom cukru we krwi? Aby utrzymać dobry poziom cukru we krwi, należy: Regularnie sprawdzać poziom cukru we krwi w domu zgodnie z zaleceniem lekarza lub pielęgniarki. Zażywać leki i stosować zastrzyki z insuliny (w razie potrzeby) zgodnie z zleceniem lekarza. Stosować zrównoważoną dietę i ćwiczenia zalecane przez lekarza, pielęgniarkę lub dietetyka. Nie palić. 11
Czy rośliny ziołowe obniżają poziom cukru we krwi? Wiele powszechnych ziół lub roślin jest skutecznych w obniżaniu poziomu cukru we krwi u osób z cukrzycą typu 2. Te ziołowe środki mogą wchodzić w interakcje z lekami na cukrzycę, czego rezultatem jest niebezpiecznie niski poziomu cukru we krwi i zwiększone ryzyko wystąpienia innych powikłań cukrzycy. Dlatego bardzo ważne jest, aby porozmawiać z lekarzem lub pielęgniarką, jeśli masz zamiar stosować zioła. Czy przy cukrzycy i chorobie nerek można bezpiecznie zajść w ciążę? przy jednoczesnej chorobie nerek to poważna sprawa. Jeśli planujesz ciążę, porozmawiaj wcześniej z lekarzem, gdyż ważne jest staranne zaplanowanie. Jeśli zajdziesz w ciążę, będziesz pod opieką specjalisty zajmującego się ciążami wysokiego ryzyka oraz specjalisty chorób nerek, w celu zapewnienia bezpiecznego przebiegu ciąży i urodzenia zdrowego dziecka. 12
Gdzie można uzyskać więcej informacji na temat cukrzycy? Więcej informacji możesz uzyskać z krajowych organizacji i/lub stowarzyszeń diabetologicznych. Przykłady wiarygodnych stron internetowych: http://www.diabetyk.org.pl/ http://www.diabetes.org.uk/other_languages/polish/ Kluczowe wiadomości do Zapamiętaj Dorośli z cukrzycą są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju choroby nerek. Ryzyko wystąpienia cukrzycowej choroby nerek można zmniejszyć poprzez dobrą kontrolę cukrzycy (HbA1c 6,5-7% lub mniejsza). Zdrowy styl życia i leki (tabletki/insulina) pomagają kontrolować poziom cukru we krwi, co opóźnia postęp choroby nerek. Utrzymuj pod kontrolą ciśnienie krwi i poziomy cholesterolu we krwi, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia innych powikłań. Po wystąpieniu choroby nerek ciężko jest kontrolować cukrzycę. Środki ziołowe mogą wchodzić w interakcje z lekami na cukrzycę (w tym z insuliną), czego rezultatem jest niebezpiecznie niski poziomu cukru we krwi. Jeśli zamierzasz zajść w ciążę, porozmawiaj z lekarzem lub pielęgniarką, aby zaplanować i przygotować się do bezpiecznej ciąży i zapewnić dziecku zdrowie. 13
The Patient Education Document is sponsored by B. Braun Avitum AG. Text: Tai Mooi Ho, RN, RM - Spain. Translation: Anna Kliś, RN, Specialist of nephrology Poland. Review: Marzena Krupińska, RN, Specialist of nephrology Poland. Illustrations: Miquel Àngel Velasco Martín, PhD (Cotemporary History), Watercolourist. Barcelona, Catalunya Spain (renal patient). EDTNA/ ERCA Pilatusstrasse 35 6003 Lucerne Switzerland Tel. +46 46 70 96 24 queries@edtnaerca.org www.edtnaerca.org