Stan wykorzystania Funduszy Europejskich

Stan wykorzystania Funduszy Europejskich VI raport dr Jerzy Kwieciński minister rozwoju regionalnego Gospodarczego Gabinetu Cieni BCC Warszawa, 17 października 2012 r. Raport dostępny jest również w Internecie: www.bcc.org.pl 1

Spis treści: Streszczenie...3 1. Analiza stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006. 16 a) Fundusze strukturalne.. b) Fundusz Spójności... 2. Analiza obecnego stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 18 3. Wykorzystanie funduszy europejskich w regionalnych programach operacyjnych. 32 4. Najbardziej zagrożone obszary wsparcia z punktu widzenia wykorzystania funduszy europejskich..37 5. Najważniejsze bariery w wykorzystaniu funduszy..... 40 a) Bariery instytucjonalne b) Bariery prawne i proceduralne.. c) Bariery finansowe..... d) Bariery rynkowe.. e) Bariery ze strony beneficjentów.. 6. Fundusze europejskie na politykę spójności po 2013 roku..49 Wnioski...56 Rekomendacje...58 2

Streszczenie Fundusze europejskie na lata 2007-2015 są wykorzystywane pełną parą. W ramach unijnej polityki spójności mamy do dyspozycji prawie 68 miliardów z Unii Europejskiej. W sumie ze środkami krajowymi na cele rozwojowe przeznaczymy w tym okresie dobrze ponad 120 miliardów euro. To największy program modernizacyjny Polski od czasów Kazimierza Wielkiego i stanowi olbrzymią szansę rozwojową i cywilizacyjną. Nie możemy sobie pozwolić na jego niewłaściwe lub niepełne zrealizowanie. Fundusze europejskie pomagają nam przeciwdziałać spowolnieniu gospodarczemu. Inwestycje współfinansowane z funduszy europejskich stają się głównym priorytetem rządu na najbliższe 3 lata. Dlatego bardzo ważne jest stałe monitorowanie zagrożeń i usuwanie barier dla pełnego wykorzystania funduszy europejskich. Ponadto negocjacje budżetu unijnego na lata 2014-2020 i związanej z nią nowej polityki spójności wkraczają w kluczową fazę. Analiza problemów i zaproponowane w niniejszym raporcie rekomendacje odzwierciedlają stan, w jakim znajduje się realizacja polityki spójności w Polsce. Obecnie już ponad 3/4 wszystkich pieniędzy unijnych przeznaczonych na lata 2007 2013 zostało zagospodarowanych w postaci umów z beneficjentami, a ponad 40 proc. zostało objętych wydatkami. Faktycznie dostępna pula wolnych pieniędzy jest jeszcze mniejsza, bo część projektów obecnie oczekuje na rozstrzygnięcie konkursów lub na podpisanie umów z zakwalifikowanymi wnioskodawcami. Programy operacyjne weszły w fazę pełnej realizacji. Z zadowoleniem odnotowujemy, że szereg rekomendacji zaproponowanych we wcześniejszych raportach Business Centre Club spotkała się z pozytywnym odzewem administracji centralnej i samorządowej, na co zwracamy uwagę w raporcie. Analiza aktualnych barier w wykorzystaniu funduszy europejskich, przedstawione wnioski i rekomendacje powinny być traktowane jako wyraz troski przedsiębiorców o jak najpełniejsze wykorzystanie funduszy. Chodzi nam nie tylko o to, aby fundusze były wydawane, ale by przynosiły możliwie jak największe pozytywne efekty dla gospodarki oraz dla zwiększenia poziomu i jakości życia naszych obywateli. 3

W raporcie skoncentrowano się tylko na najważniejszych barierach, które na chwilę obecną mają największy wpływ na wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności na lata 2007-2013. Spośród wielu obszarów, gdzie występują bariery, wyodrębniono obszary, które w opinii BCC stanowią największe zagrożenie dla pełnego wykorzystania funduszy europejskich na lata 2007-2013 w ramach polityki spójności. Tym razem raport szczególnie koncentruje się na obszarach najbardziej zagrożonych i na propozycji nowej polityki spójności po 2013 roku. Z punktu widzenia ilościowego, jakościowego i uzyskanych efektów wykorzystanie funduszy strukturalnych na lata 2004-2006 to bardzo duży sukces Polski. Wdrażanie Funduszu Spójności z lat 2000-2006 było trudniejsze niż realizacja projektów z funduszy strukturalnych. Po wyraźnej mobilizacji i dużym przyspieszeniu w kontraktacji funduszy europejskich na lata 2007-2013 w 2010 roku, 2011 i obecny rok przyniósł wyraźne spowolnienie tego tempa. Wg danych MRR, na koniec sierpnia tego roku wartość umów o dofinansowanie (z części unijnej) wynosiła 215,4 mld zł, co stanowi 77 proc. dostępnej alokacji (rok temu było to 64 proc.). Do zwolnienia tego tempa przyczyniło się umacnianie się złotego oraz przekazanie do wykorzystywania nowych transz unijnych pieniędzy z rezerwy wykonania i rezerwy technicznej. Natomiast lepiej radziliśmy sobie w wydatkowaniu. Wartość wydatków w części z UE we wnioskach o płatność złożonych przez beneficjentów do końca sierpnia to 114,6 mld zł, czyli 41 proc. dostępnej alokacji (rok wcześniej - 24,1 proc.). W ciągu tego roku poziom wydatków zwiększył się o 16,9 punktów procentowych. Natomiast wydatkowanie w tym roku było wyraźnie wolniejsze niż w drugiej połowie zeszłego roku. Możemy już śmiało powiedzieć, że samolot z funduszami unijnymi nabrał już właściwej prędkości i wysokości lotu i że już doleci do celu. W poprzednich raportach rekomendowaliśmy, aby zdecydowaną większość funduszy zakontraktować do końca 2012 roku, a w 2013 roku mieć podpisane kontrakty na całość funduszy europejskich, i jesteśmy bliscy tego celu. W ostatnich kilkunastu miesiącach średnia miesięczna wartość zawieranych umów wyniosła (w części UE) około 3 mld zł, a 4

średni miesięczny poziom wartości wydatków (w części UE) wynosił około 4 mld zł. Przy takim średnim poziomie kontraktacji podpisywanie umów zakończylibyśmy w maju 2014 roku, a wydatkowanie w styczniu 2016 roku. Kontraktacja funduszy unijnych jest na przyzwoitym poziomie, chociaż jest wyraźnie w wolniejsza niż w 2010 roku, i powinniśmy starać się zakończyć podpisywanie umów w 2013 roku. Wydatkowanie, a więc realizacja projektów, wymaga przyspieszenia, tak aby zdecydowaną większość środków unijnych wydać w 2014 roku i aby uniknąć nałożenia się dwóch perspektyw finansowych. Aby te cele osiągnąć powinniśmy miesięcznie podpisywać umowy nie na 3 ale na wartość 4 mld złotych i wydawać nie 4 ale 6 mld złotych funduszy europejskich miesięcznie. Na obecną chwilę nie ma krytycznych zagrożeń, jeśli chodzi o niewykorzystanie pieniędzy unijnych. Natomiast powinniśmy obecnie skupić główną uwagę na stronie jakościowej i osiąganym efektom wykorzystywania funduszy europejskich. Najbardziej zaawansowany w realizacji z programów krajowych pod względem kontraktacji jest PO Innowacyjna Gospodarka z podpisanymi umowami na 76,5 proc. dostępnej alokacji. Tuż za Innowacyjną Gospodarką jest PO Infrastruktura i Środowisko z 76,3 proc. podpisanych umów. Należy docenić zdecydowany postęp kontraktacji w tym programie w ciągu ostatniego roku, bo rok temu podpisane umowy stanowiły tylko 57 procent alokacji. Trzeba też pamiętać, że zdecydowana większość dużych projektów infrastrukturalnych jest skumulowana w tym programie, a przygotowanie i uruchomienie tych projektów nie jest łatwe. Tylko nieznacznie od wszystkich pozostałych programów krajowych odbiega PO Kapitał Ludzki z 76 proc. zakontraktowanych środków. PO Pomoc Techniczna ma podpisane umowy na 70,2 proc., a PO Rozwój Polski Wschodniej na 73,3 proc. alokacji. Różnice pomiędzy programami wyraźnie się zmniejszyły. Pod względem wydatków kwalifikowalnych spośród programów krajowych najlepiej sobie radzą PO Kapitał Ludzki i PO Pomoc Techniczna, które wykazały wydatki kwalifikowalne we wnioskach o płatność odpowiednio na 49,6 i 48,2 proc. dostępnych alokacji. Najwolniejszy pod względem wydatkowania jest PO Europejska Wspólnota Terytorialna z 5

wydatkami kwalifikowanymi we wnioskach na 16,3 proc. dostępnej alokacji. PO Rozwój Polski Wschodniej wykazał wydatki kwalifikowane na poziomie 37,1 proc. a PO Innowacyjna Gospodarka na poziomie 34,3 proc i PO Infrastruktura i Środowisko na poziomie 35,1 proc. W stosunku do sytuacji przed rokiem największego postępu w wydatkowaniu dokonały PO Infrastruktura i Środowisko i PO Innowacyjna Gospodarka, których wydatki wtedy wynosiły odpowiednio 15 i 21 proc. Natomiast kwotowo największą wartość podpisanych umów spośród programów krajowych mamy zdecydowanie w PO Infrastruktura i Środowisko, 89,6 mld zł, i także najwięcej wydatków 41,1 mld zł. Analiza wskaźników realizacji celów strategicznych NSS pokazuje, że największe problemy będziemy mieć z osiągnięciem docelowych efektów polityki spójności dotyczących celu strategicznego nr 4 (Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług). Wskaźniki obrazujące jego realizację np. poziom nakładów na działalność B+R (0,74% PKB w 2010 wobec 1,5% oczekiwanych w 2013 roku), nakłady przedsiębiorstw przemysłowych na działalność innowacyjną (29,6% przedsiębiorstw w 2010 roku wobec 60% oczekiwanych w 2013 roku) czy liczba łączy szerokopasmowych w stosunku do liczby ludności (14,9% w 2010 roku wobec oczekiwanych 23% w 2013 roku) pozostają dalekie od wartości docelowych przewidzianych do osiągnięcia w 2013 r. Podobna sytuacja dotyczy celu strategicznego nr 3 (Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności). Do końca 2011 r. łączne długości autostrad (1070 km w 2011 roku wobec oczekiwanych 1754 km w 2013 roku) i dróg ekspresowych (738 km w 2011 roku wobec oczekiwanych 2555 km w 2013 roku) są dalekie od wartości wskaźników docelowych. Jeśli chodzi o udział osób w wieku 15 64 lata uczących się bądź dokształcających to osiągnięty w 2011 poziom o niewiele ponad połowę przekracza udział docelowy (4,5% w 2011 roku wobec oczekiwanych 10% w 2013 roku). Natomiast już teraz możemy stwierdzić, że osiągnęliśmy docelowy poziom PKD na 1 mieszkańca w PPS 65% średniej unijnej dla UE-27, prawie osiągamy planowany poziom zatrudnienia w wieku 15-64 lata na 60 procent, natomiast z wynikiem 20,7% procenta 6

przekroczyliśmy oczekiwany poziom udziału osób w wieku 15-64 lat z wykształceniem wyższym (17%) w 2013 roku. Regiony wydają pieniądze unijne skuteczniej niż administracja centralna, choć ta różnica już nie jest tak znaczna jak dwa lata czy rok temu i się zmniejsza. Regionalne programy operacyjne mają 24-procentowy udział w ogólnej alokacji funduszy unijnych dla Polski, a ich udział w wartości podpisanych umów wynosi obecnie 27 proc. (rok wcześniej było to 29 proc.), a w wydatkowaniu 31 proc. (rok wcześniej było to 36 proc.). Te fakty potwierdzają słuszność przyjętego podejścia w obecnej perspektywie finansowej, polegającego na znaczącej decentralizacji zarządzania funduszami europejskimi na lata 2007-2013 i wskazują, że taki też powinien być kierunek działań w kolejnej perspektywie finansowej. W regionalnych programów operacyjnych, zakontraktowano już ponad ¾ (dokładnie 80,5 procent) dostępnych funduszy, a wydatkowano prawie połowę (dokładnie 49,9 %), wg danych na koniec sierpnia tego roku. Od ubiegłego roku skład liderów w kontraktowaniu środków nieznacznie zmienił się: w pierwszej trójce są województwa łódzkie, pomorskie i wielkopolskie (gdzie zakontraktowano kolejno 91,9; 90,9 i 88,2 proc. dostępnych budżetów), a za nimi znajdują się woj. opolskie i małopolskie. Najniższy poziom kontraktacji notowany jest natomiast w województwie podlaskim (73,8%) i warmińsko-mazurskim (73,9%). Jeśli natomiast chodzi o wydatkowanie to liderami są województwa opolskie, wielkopolskie, lubuskie, pomorskie, lubelskie i świętokrzyskie (gdzie wydatkowano kolejno 63,2, 58,6, 57,3, 57,3, 57,3 i 56,2 proc. dostępnych budżetów). Najniższy poziom wydatkowania notowany jest natomiast w województwie warmińsko-mazurskim (41,8%), mazowieckim (44,6%) i śląskim (45,9%), aczkolwiek i tak to jest wyższy poziom niż średnia dla wszystkich programów operacyjnych w Polsce (41,0%). Jednocześnie w ciągu ostatniego 1,5 roku dysproporcje w tempie kontraktowania i wydatkowania funduszy między poszczególnymi województwami stale się zmniejszały. Jak wskazuje tabela wybranych wskaźników rzeczowych realizacji RPO, bezpośrednie wsparcie dla firm ma bardzo zaawansowany stan realizacji, podczas gdy duże inwestycje 7

liniowe jak budowa i modernizacja kanalizacji czy budowa sieci Internetu szerokopasmowego pozostają daleko w tyle. Szczególnie niepokoi niski poziom zaawansowania w projektach budowy Internetu szerokopasmowego. Zarówno w poprzednich jak i obecnym raporcie sygnalizujemy stały i nadal aktualny problem polegający na trudnościach w realizacji dużych inwestycji publicznych w sektorze kolejowym, chociaż niewątpliwie widoczny jest postęp w stosunku do zeszłego roku. Projekty tego typu finansowane są przede wszystkim z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wysoki poziom kontraktacji w ramach sektora transportu jest zasługą głównie projektów drogowych, a nie kolejowych. O ile drogowcy zakontraktowali już prawie całość dostępnych środków, w sektorze kolejowym połowa dostępnych środków jest objęta umowami (rok temu było to 35%). Przyśpieszyło wydatkowanie w projektach kolejowych, bo rok temu było bliskie zera, a obecnie przekracza już 10 procent. Podjęte w ostatnich miesiącach energiczne działania w obszarze kolei stwarzają nadzieję, że spora część jeśli nawet nie całość środków może zostać wykorzystana przez kolejarzy. Jest to szczególnie ważne ze względu na brak zgody Komisji Europejskiej na propozycje realokację części pieniędzy z kolei na projekty drogowe. Kluczem do sukcesu jest tu stworzenie sprawnego systemu instytucjonalnego przygotowywania i realizacji projektów kolejowych w PKP PLK i Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, a szczególnie w Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Projekty kolejowe teraz wymagają szczególnego wsparcia nie tylko ze względu na obecną perspektywę finansową, ale nową perspektywę 2014-2020, gdzie KE zakłada, że kolej powinna stać się głównym beneficjentem środków unijnych w transporcie. Niemniej musimy być przygotowani na realokację środków z kolei na inne obszary wsparcia i tu głównym potencjalnym beneficjentem takiej realokacji powinien być sektor drogowy, ale będzie to wymagało zgody KE. W przypadku inwestycji drogowych nie można nie zauważyć licznych problemów w realizacji projektów w ostatnich miesiącach, związanych z opóźnieniami i wycofywaniem się wykonawców z placów budowy, ich kłopotami z zachowaniem płynności i upadkiem niektórych firm budowlanych. Mają one wpływ na realizację inwestycji drogowych realizowanych ze wsparciem unijnym. Raport ten to pewnie nie jest najbardziej odpowiednie miejsce do analizy tych problemów, ale ich rozwiązanie poprzez dialog sektora publicznego i 8

prywatnego jest konieczne dla zapewnienia płynnej realizacji tych dużych przedsięwzięć infrastrukturalnych. Sektor energetyki, w porównaniu do roku ubiegłego, w sposób znaczący przyspieszył realizację programu. W 2011 r. podpisane umowy o dofinansowanie opiewały na 45% alokacji. W połowie roku bieżącego kontraktacja kształtuje się na poziomie 68%. Obecnie wielkim wyzwaniem jest wynegocjowanie dla Polski i dla Unii Europejskiej jak najlepszego budżetu i nowej polityki spójności na lata 2014-2020. Mamy teoretyczne szanse nawet na 80 mld euro. Projekt nowego unijnego budżetu na lata 2014-2020 przygotowanego przez Komisję Europejską będzie przedmiotem szczytu UE w dniach 23 i 24 listopada tego roku. Projekt ten to propozycja generalnie rozsądna i odpowiedzialna, szczególnie biorąc pod uwagę obecne trudne uwarunkowania wewnętrzne w UE i zewnętrzne. Polityka spójności powinna otrzymać kluczowe miejsce w budżecie unijnym. Polska ma pozostać największym beneficjentem unijnej polityki spójności. Propozycje rozporządzeń, czyli unijnego oprzyrządowania prawnego dla przyszłej polityki spójności, nakładają silne obostrzenia na wykorzystywanie unijnego wsparcia. Komisja stoi na stanowisku silniejszego ograniczenia liczby priorytetów. Regiony będą musiały określić wybrane tzw. inteligentne specjalizacje (smart specialisations), czyli swoje priorytetowe sektory wsparcia związane z działalnością innowacyjną, na które będą musiały przeznaczyć przynajmniej 50 procent środków z EFRR. Niebezpiecznym obecnie proponowanym pomysłem jest utworzenie osobnego budżetu dla strefy euro. Wszystko wskazuje na to, że pomysł ten ma duże szanse realizacji. Ta propozycja jest niebezpieczna nie tylko ze względu na możliwość ograniczenia środków finansowych w budżecie i na politykę spójności, ale wyraźnie wzmacnia rozbicie UE poprzez tworzenie Europy dwóch prędkości. Utrzymanie po negocjacjach budżetu dokładnie w obecnie proponowanej wersji KE jako wersji ostatecznej jest już praktycznie niemożliwe. Dla Polski będzie ważne, aby ostateczna wersja budżetu nie różniła się znacząco od projektu KE. Zarówno Komisja Europejska jak i 9

Parlament Europejski doskonale rozumieją, że bez skutecznego wsparcia finansowego realizacja strategii gospodarczej Europa 2020 zakończy się tak jak realizacja strategii lizbońskiej, czyli fiaskiem. Dlatego budżet na lata 2014-2020 musi być traktowany jako ważny instrument finansowy do realizacji celów strategicznych Unii Europejskiej i przeciwdziałający kryzysowi. Takie podejście będzie wymagało większej koncentracji środków, lepszej koordynacji i bardziej zintegrowanego podejścia. Uwaga krytyków budżetu będzie z pewnością najbardziej skierowana na cięcia w polityce spójności, bardziej nawet niż w przypadku wspólnej polityki rolnej. Musimy wskazywać na pozytywne efekty polityki spójności, ale i co można jeszcze zrobić, aby te politykę usprawnić. Niewątpliwie jako nowy kraj członkowski zdajemy dobrze egzamin z realizacji polityki spójności w Unii Europejskiej. W bardzo dużej mierze sukcesy czy porażki polityki spójności w UE są postrzegane poprzez pryzmat Polski, bo jedna piąta funduszy unijnych płynie obecnie do Polski. Dzięki tym funduszom nasza polityka regionalna ma realne instrumenty do realizacji swoich celów. Decentralizacja państwa zyskała na znaczeniu. Skutecznie została wzmocniona rola samorządów terytorialnych, szczególnie wojewódzkich. Fundusze unijne przyczyniają się do zwiększenia poziomu PKB i większego tempa wzrostu PKB, generują nowe miejsca pracy, zwiększają poziom zatrudnienia, stanowią dobry i skuteczny bufor w okresie spowolnienia gospodarczego. Dzięki funduszom wszystkie polskie regiony zmniejszają dystans rozwojowy w stosunku do średniego poziomu w UE. Nie ma co ukrywać bez funduszy unijnych nie budowaliśmy tyle dróg i autostrad, nie byłoby modernizacji linii kolejowych i taboru kolejowego, czyli nie zapewnilibyśmy dostępności dla naszych ośrodków wzrostu; nie zbudowalibyśmy tyle sieci wodnokanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków, nie modernizowalibyśmy tyle szkół i uczelni wyższych oraz obiektów ochrony zdrowia. Dzięki funduszom unijnym możemy efektywnie prowadzić działania w dziedzinie rynku pracy, integracji społecznej, edukacji i adaptacyjności. Wspieramy rozwój polskich przedsiębiorstw i sfery badawczo-rozwojowej, szczególnie w obszarze innowacyjności. System realizacji polityki spójności działa w Polsce dość sprawnie, szczególnie na poziomie regionalnym, co powinno wspomóc negocjacje. Natomiast mamy problemy z realizacją 10

dużych projektów, szczególnie infrastrukturalnych. Największe problemy mamy z realizacją projektów w infrastrukturze kolejowej i społeczeństwa informacyjnego. Dotychczasowe działania nie doprowadziły jeszcze do wyraźnej poprawy innowacyjności polskiej gospodarki. Ważne jest, aby działania skoncentrować na usuwaniu tych barier, które w chwili obecnej są najważniejsze dla wykorzystania funduszy europejskich. W wyniku analizy potencjalnych barier dla wykorzystania funduszy europejskich, wyodrębniono najważniejsze obszary, gdzie występują bariery, a które w opinii BCC stanowią największe zagrożenie dla wykorzystania funduszy europejskich. Te najważniejsze obszary to: planowanie w administracji publicznej, koordynacja działań, system instytucjonalny i sprawność administracji, procedury ubiegania się o fundusze i realizacja projektów unijnych, finanse publiczne, potencjał beneficjentów dla realizacji projektów współfinansowanych z funduszy europejskich oraz spowolnienie gospodarcze i światowy kryzys gospodarczy. W przypadku wybranych i niżej opisanych obszarów, gdzie aktualnie występują najważniejsze bariery w wykorzystaniu funduszy europejskich na politykę spójności na lata 2007-2013, BCC rekomenduje podjęcie następujących działań w celu ich usunięcia wraz z sugerowanymi terminami ich realizacji: 1) Planowanie Zamknięcie negocjacji w sprawie budżetu unijnego na lata 2014-2020; termin realizacji IV kwartał 2012 roku. Przygotowanie umowy partnerstwa i programów operacyjnych na nową perspektywę 2014-2020; termin realizacji II kwartał 2013 roku. Rozpoczęcie negocjacji z Komisją Europejską: umowy partnerstwa i programów operacyjnych na lata 2014-2020 III kwartał 2013 roku. Zobowiązanie wszystkich instytucji uczestniczących w zarządzaniu funduszami europejskimi do przygotowywania rocznych planów działań; termin realizacji dla planów na rok 2013 IV kwartał 2012 roku, Przygotowanie na 2012 rok planu dotyczącego podpisywania umów z beneficjentami o dofinansowanie z funduszy europejskich i wydatkowania w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007-2013, zakładającego osiągnięcie w 2013 roku kontraktacji na poziomie 98 proc. dostępnej alokacji z UE (czyli ok. 274 mld 11

złotych) i wydatkowania na poziomie 75 proc. dostępnej alokacji z UE (czyli ok. 210 miliardów złotych); termin realizacji IV kwartał 2012 roku. 2) Koordynacja Dalsze wzmacnianie koordynacji wykorzystywania funduszy europejskich na poziomie krajowym i z zarządami województw, szczególnie w aspekcie programowania nowej perspektywy finansowej; termin realizacji IV kwartał 2012 roku. 3) System instytucjonalny Wprowadzenie systemów motywacyjnych w systemie wynagrodzeń dla administracji, zarówno rządowej jak i samorządowej, odpowiedzialnej za zarządzanie funduszami unijnymi; termin realizacji I kwartał 2013 roku. Udostępnianie pełnej informacji na temat realizacji i wykorzystania środków unijnych przez rząd i samorządy; termin realizacji IV kwartał 2012 roku. 4) Procedury ubiegania się o fundusze i realizacji inwestycji Uproszczanie przepisów prawa dotyczących prowadzenia działań inwestycyjnych i zasad planowania przestrzennego; termin realizacji II kwartał 2013 roku, Ciągłe upraszczanie systemu wykorzystania funduszy europejskich na lata 2007-2013; termin realizacji kolejnego etapu upraszczania I kwartał 2013 roku, Uproszczenie ubiegania się o fundusze unijne i realizacji projektów dla podmiotów starających się o niewielkie kwoty wsparcia i realizujących małe projekty, szczególnie dla małych podmiotów; termin realizacji I kwartał 2013 roku, Ścisłe monitorowanie indywidualnych projektów kluczowych, zarówno na poziomie krajowym jak i regionalnym, i udostępnianie informacji o stanie ich zaawansowania; termin realizacji I kwartał 2013 roku, 5) Finanse publiczne Przeprowadzenie gruntownej reformy finansów publicznych II kwartał 2013 roku. 6) Potencjał beneficjentów Zapewnienie specjalnego wsparcia doradczego i szkoleniowego dla największych, instytucjonalnych beneficjentów funduszy europejskich, realizacja projektów których będzie krytyczna dla wykorzystania funduszy europejskich, 12

Zapewnienie stałego, bezpłatnego i łatwego dostępu do informacji, doradztwa i szkoleń dla małych beneficjentów funduszy unijnych. 7) Spowolnienie gospodarcze w Polsce i światowy kryzys gospodarczy Uruchomienie sprawnego i efektywnego systemu poręczeń dla firm na kredyty i pożyczki, w tym na projekty dofinansowane ze środków unijnych; termin realizacji II kwartał 2013 roku. 13

Wprowadzenie Szósty już raport Business Centre Club po raz kolejny analizuje stan wykorzystania funduszy europejskich przez Polskę wg stanu na koniec sierpnia 2012 roku. Wzorem poprzednich publikacji z tego cyklu raport przedstawia, oprócz analizy ilościowej i jakościowej, zarówno dokonania w zakresie polityki spójności jak i diagnozę najważniejszych problemów utrudniających skuteczne i efektywne wdrażanie programów finansowanych z funduszy unijnych oraz rekomenduje sposoby ich rozwiązania. Ponadto, prezentuje też sektorowe spojrzenie na wydatkowanie unijnych środków, tzn. wskazuje tematyczne obszary, gdzie powstają największe problemy w realizacji działań. W związku z przygotowaniami do nowej perspektywy finansowej 2014 2020, raport dokonuje także próby ogólnego podsumowania polityki zarządzania funduszami strukturalnymi w Polsce i porusza kwestię polityki spójności po 2013 roku. Fundusze Europejskie stanowią jeden z kluczowych czynników modernizacji i wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki oraz najbardziej widocznych przejawów korzyści płynących z członkowstwa Polski w UE. Są także wyrazem solidarności europejskiej i pozwalają na zmniejszenie luki rozwojowej Polski oraz na podniesienie poziomu jakości życia naszych obywateli. Fundusze odgrywają także skuteczną rolę, jako instrument przeciwdziałający spowolnieniu gospodarczemu. Jest to szczególnie teraz ważne, skoro w najbliższych latach Europa będzie musiała się zmagać z kryzysem gospodarczym. Bardzo pozytywnie odnotowujemy fakt, że szereg rekomendacji proponowanych w naszych raportach spotyka się z pozytywną reakcją ze strony administracji centralnej i samorządowej. Traktujemy to jako element dialogu społecznego organizacji przedsiębiorców z administracja publiczną. Naszą intencją jest, aby analiza aktualnych barier w wykorzystaniu funduszy europejskich, przedstawione wnioski i rekomendacje były traktowane jako wyraz troski przedsiębiorców o jak najpełniejsze wykorzystanie funduszy zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym, a nie jako próba krytyki polityki i działań prowadzonych przez rząd i samorządy w tym obszarze. Chodzi nam nie tylko o to, aby fundusze były wydawane, ale by przynosiły możliwie jak największe pozytywne efekty dla gospodarki oraz dla zwiększenia poziomu i jakości życia naszych obywateli. 14

W raporcie skoncentrowano się tylko na najważniejszych barierach, które aktualnie mają największy wpływ ograniczający dobre wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności na lata 2007-2013. Spośród wielu obszarów, gdzie występują bariery, wyodrębniono te obszary, które stanowią największe zagrożenie dla skutecznego i efektywnego wykorzystania funduszy europejskich na lata 2007-2013 w ramach polityki spójności. 15

1. Analiza stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 a) Fundusze strukturalne Okres kwalifikowalności dla programów realizowanych z udziałem funduszy strukturalnych w perspektywie finansowej 2004-2006 zakończył się 31 grudnia 2009 roku. Do tamtego czasu wypłacono beneficjentom 35 mld zł dofinansowania, co odpowiada 107 proc. alokacji dla Polski. Taki wynik był częściowo efektem zmian kursu walutowego w ciągu całego okresu realizacji, ale przede wszystkim wynikiem zastosowania mechanizmu nadkontraktacji, który pozwolił na pełne zagospodarowanie środków europejskich. Z punktu widzenia ilościowego, jakościowego i uzyskanych efektów wykorzystanie funduszy strukturalnych na lata 2004-2006 to bardzo duży sukces polskiej polityki spójności oraz potwierdzenie skuteczności polityki spójności w UE. b) Fundusz Spójności Według danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, do końca sierpnia 2012 roku, strona polska przekazała Komisji Europejskiej wnioski o płatność na łączną kwotę 5,5 miliarda euro, co stanowi 100,8 proc. alokacji dostępnej na lata 2004-2006 (w sumie 5,6 miliarda euro). Całkowita kwota płatności przekazanych z KE do końca sierpnia 2012 roku wyniosła 4,8 miliarda euro, tj. 88,3 proc. dostępnej alokacji. Projekty finansowane z Funduszu Spójności w ramach starej perspektywy 2004-2006 mogą być jeszcze realizowane do końca 2012 roku. 16

Z przedstawionych danych wynika, że choć wdrażanie Funduszu Spójności było trudniejsze niż realizacja projektów w ramach funduszy strukturalnych, to jednak nie ma zagrożenia, że środki te nie zostaną wykorzystane na czas. Tabela I. Wykorzystanie Funduszu Spójności na lata 2004-2006 (stan na koniec sierpnia 2012 roku) 5,6 mld euro 5,5 mld euro (100,8 proc.) 4,8 mld euro (88,3 proc.) Tyle środków z Funduszu Spójności Polska otrzymała na lata 2000-2006 Na taką kwotę wnioski o płatność Polska przekazała do UE (w nawiasie procent alokacji dostępnej na lata 2000 2006) Całkowita kwota płatności przekazanych z KE (w nawiasie procent dostępnej alokacji) W ciągu minionego roku (od początku sierpnia 2011 roku do sierpnia 2012 roku) wydaliśmy 0,7 miliarda euro z Funduszu Spójności w ramach perspektywy 2004-2006, a do wydania mamy jeszcze tylko 0,1 miliarda euro. Tabela II. Wykorzystanie Funduszu Spójności na lata 2000-2006 (stan na koniec lipca 2010 roku) 4,8 mld euro (85 proc.) 4,5 mld euro (81 proc.) Na taką kwotę wnioski o płatność Polska przekazała do UE (w nawiasie procent alokacji dostępnej na lata 2004 2006) Całkowita kwota płatności przekazanych z KE (w nawiasie procent dostępnej alokacji) 17

2. Analiza obecnego stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 Po wyraźnej mobilizacji i dużym przyspieszeniu w kontraktacji funduszy strukturalnych w 2010 roku, zeszły i obecny rok przyniósł wyraźne spowolnienie tego tempa. Wg danych MRR, na koniec sierpnia tego roku wartość umów o dofinansowanie (z części unijnej) wynosiła 215,4 mld zł, co stanowi 77 proc. dostępnej alokacji (rok temu było to 64 proc.). Oznacza to, że przez osiem miesięcy 2012 roku poziom kontraktacji zwiększył się o 1,4 punkty procentowe, podczas gdy w tym samym okresie ubiegłego roku ten przyrost wyniósł ponad 3,2 punkty procentowe. Przyrost kontraktacji w tym roku był szczególnie wolniejszy niż w drugiej połowie zeszłego roku. Do zwolnienia tego tempa przyczyniło się umacnianie się złotego oraz przekazanie do wykorzystywania nowych transz unijnych pieniędzy z rezerwy wykonania i rezerwy technicznej. Natomiast lepiej radziliśmy sobie w wydatkowaniu. Wartość wydatków w części z UE we wnioskach o płatność złożonych przez beneficjentów do końca sierpnia to 114,6 mld zł, czyli 41 proc. dostępnej alokacji (rok wcześniej - 24,1 proc.). W ciągu tego roku poziom wydatków zwiększył się o 16,9 punktów procentowych, a w tym samym okresie 2011 roku o 5,5 punktu procentowego. Natomiast wydatkowanie w tym roku było wyraźnie wolniejsze niż w drugiej połowie zeszłego roku. 18

600 Realizacja NSS kumulatywnie (mld zł) 500 400 300 Złożone wnioski (dofinans owanie z UE i środków krajowych, mld zł) Wartość podpisany ch umów (w części UE) 200 100 0 II 2008 V 2008 250 200 VIII 2008 XI 2008 II 2009 V 2009 VIII 2009 XI 2009 II 2010 V 2010 VIII 2010 XI 2010 II 2011 V 2011 VIII 2011 XI 2011 II 2012 V 2012 VIII 2012 Skumulowana wartość umów i wydatków w części z UE (w mld zł) Wartość wydatków (w części UE) 150 100 50 Wartość podpisanych umów (w części UE) Wartość wydatków (w części UE) 0 II 2008 IV 2008 VI 2008 VIII 2008 X 2008 XII 2008 II 2009 IV 2009 VI 2009 VIII 2009 X 2009 XII 2009 II 2010 IV 2010 VI 2010 VIII 2010 X 2010 XII 2010 II 2011 IV 2011 VI 2011 VIII 2011 X 2011 XII 2011 II 2012 IV 2012 VI 2012 VIII 2012 19

16 14 Przyrost wartości umów w ujęciu miesięcznym w części z UE 14,9 (mld zł) 12 10 8 6 4 2 0 0,8 1 1 1 0,50,40,2 0,2 0,3 III 2008 V 2008 VII 2008 IX 2008 XI 2008 2,9 6 1,4 0,9 I 2009 III 2009 4,4 2,8 V 2009 6,5 4,8 VII 2009 2,9 IX 2009 9,2 5,4 4,8 5,4 XI 2009 I 2010 2,6 10,4 6 6,4 5,2 4,9 III 2010 V 2010 VII 2010 6,8 IX 2010 12 8,3 8,4 5,2 XI 2010 1,6 I 2011 4,4 1,9 III 2011 3 V 2011 11,7 3,9 3,9 3,3 3,1 222,6 2,2 2,2 3,12,7 1,8 2,1 1,7 1,8 VII 2011 IX 2011 XI 2011 I 2012 III 2012 V 2012 VII 2012 20

21 Raport Business Centre Club

16 14 Miesięczny przyrost wartości umów i wydatków (mld zł) 12 10 8 6 4 umowy wydatki 2 0-2 III 2008 V 2008 VII 2008 IX 2008 XI 2008 I 2009 III 2009 V 2009 VII 2009 IX 2009 XI 2009 I 2010 III 2010 V 2010 VII 2010 IX 2010 XI 2010 I 2011 III 2011 V 2011 VII 2011 IX 2011 XI 2011 I 2012 III 2012 V 2012 VII 2012 22

W poprzednich raportach rekomendowaliśmy, aby zdecydowaną większość funduszy zakontraktować do końca 2012 roku, a w 2013 roku mieć podpisane kontrakty na całość funduszy europejskich, i jesteśmy bliscy tego celu. W ostatnich kilkunastu miesiącach średnia miesięczna wartość zawieranych umów wyniosła (w części UE) około 3 mld zł, a średni miesięczny poziom wartości wydatków (w części UE) wynosił około 4 mld zł. Przy takim średnim poziomie kontraktacji podpisywanie umów zakończylibyśmy w maju 2014 roku, a wydatkowanie w styczniu 2016 roku. Konkludując, kontraktacja funduszy unijnych jest na przyzwoitym poziomie, chociaż jest wyraźnie w wolniejsza niż w 2010 roku, i powinniśmy starać się zakończyć podpisywanie umów w 2013 roku. Wydatkowanie, a więc realizacja projektów, wymaga przyspieszenia, tak aby zdecydowaną większość środków unijnych wydać w 2014 roku i aby uniknąć nałożenia się dwóch perspektyw finansowych. Aby te cele osiągnąć powinniśmy miesięcznie podpisywać umowy nie na 3 ale na wartość 4 mld złotych i wydawać nie 4 ale 6 mld złotych funduszy europejskich miesięcznie. Możemy podsumować, że po trudnych pierwszych latach wdrażania funduszy europejskich w ramach obecnej perspektywy finansowej 2007-2013, na co zwracaliśmy uwagę we wcześniejszych raportach, realizacja polskiej polityki spójności nabrała tempa. Na obecną chwilę nie ma krytycznych zagrożeń, jeśli chodzi o niewykorzystanie pieniędzy unijnych. Natomiast powinniśmy obecnie skupić główną uwagę na stronie jakościowej i osiąganym efektom wykorzystywania funduszy europejskich. Stan realizacji Narodowej Strategii Spójności na koniec sierpnia 2011 roku jest przedstawiony w Tabeli III, zaś w tabeli IV podane zostały dane na koniec sierpnia 2012 roku, w oparciu o dane z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. 23

Tabela III. Wykorzystanie Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013 (stan na koniec sierpnia 2011 roku) 67,3 mld euro (279,8 mld złotych) Taka kwota jest dostępna dla Polski na politykę spójności na lata 2007-2013 (kwota wyrażona w złotych przy kursie 1 EUR = 4,1579 PLN) 187,2 tys. (556,8 mld złotych) Tyle wniosków złożono od początku uruchomienia programów (w nawiasie, na taką kwotę w złotych) Tyle umów o dofinansowanie podpisano do końca 59 442 (252,8 mld złotych) sierpnia tego roku (w nawiasie kwota podpisanych umów) 174,1 mld złotych Kwota podpisanych umów w części z UE 64,3 proc. 92,0 mld złotych 66,3 mld złotych 24,4 proc. Kwota podpisanych umów w części z UE jako procent dostępnej alokacji Wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE jako procent dostępnej alokacji 24

Tabela IV Wykorzystanie Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013 (stan na koniec sierpnia 2012 roku) 67,3 mld euro (279,8 mld złotych) 235,6 tys. (502,6 mld złotych) 73967 (313,8 mld złotych) Taka kwota jest dostępna dla Polski na politykę spójności na lata 2007-2013 (kwota wyrażona w złotych przy kursie 1 EUR = 4,1579 PLN) Tyle wniosków złożono od początku uruchomienia programów (w nawiasie, na taką kwotę w złotych) Tyle umów o dofinansowanie podpisano do końca sierpnia tego roku (w nawiasie kwota podpisanych umów) 215,4 mld złotych Kwota podpisanych umów w części z UE 77 proc. 160,7 mld złotych 114,6 mld złotych 41,0 proc. Kwota podpisanych umów w części z UE jako procent dostępnej alokacji Wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE jako procent dostępnej alokacji 25

Przedstawiamy zbiorcze dane z MRR dotyczące poszczególnych programów operacyjnych, pozwalające na ich porównanie na koniec sierpnia 2012 roku. Najbardziej zaawansowany w realizacji z programów krajowych pod względem kontraktacji jest PO Innowacyjna Gospodarka z podpisanymi umowami na 76,5 proc. dostępnej alokacji. Tuż za Innowacyjną Gospodarką jest PO Infrastruktura i Środowisko z 76,3 proc. podpisanych umów. Należy docenić zdecydowany postęp kontraktacji w tym programie w ciągu ostatniego roku, bo rok temu podpisane umowy stanowiły tylko 57 procent alokacji. Trzeba też pamiętać, że zdecydowana większość dużych projektów infrastrukturalnych jest skumulowana w tym programie, a przygotowanie i uruchomienie tych projektów nie jest łatwe. Tylko nieznacznie od wszystkich pozostałych programów krajowych odbiega PO Kapitał Ludzki z 76 proc. zakontraktowanych środków. PO Pomoc Techniczna ma podpisane umowy na 70,2 proc., a PO Rozwój Polski Wschodniej na 73,3 proc. alokacji. Różnice pomiędzy programami wyraźnie się zmniejszyły. 26

Pod względem wydatków kwalifikowalnych spośród programów krajowych najlepiej sobie radzą PO Kapitał Ludzki i PO Pomoc Techniczna, które wykazały wydatki kwalifikowalne we wnioskach o płatność odpowiednio na 49,6 i 48,2 proc. dostępnych alokacji. Najwolniejszy pod względem wydatkowania jest PO Europejska Wspólnota Terytorialna z wydatkami kwalifikowanymi we wnioskach na 16,3 proc. dostępnej alokacji. PO Rozwój Polski Wschodniej wykazał wydatki kwalifikowane na poziomie 37,1 proc. a PO Innowacyjna Gospodarka na poziomie 34,3 proc i PO Infrastruktura i Środowisko na poziomie 35,1 proc. W stosunku do sytuacji przed rokiem największego postępu w wydatkowaniu dokonały PO Infrastruktura i Środowisko i PO Innowacyjna Gospodarka, których wydatki wtedy wynosiły odpowiednio 15 i 21 proc. Natomiast kwotowo największą wartość podpisanych umów spośród programów krajowych mamy zdecydowanie w PO Infrastruktura i Środowisko, 89,6 mld zł, i także najwięcej wydatków 41,1 mld zł. 27

Stan realizacji programów operacyjnych na koniec sierpnia 2012 (mld zł) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 26,9 12,05 89,6 41,1 31,3 20,4 1,5 1 7,2 3,6 1,60,45 57,3 PO IG PO IiŚ PO KL PO PT PO RPW PO EWT programy regionalne 35,7 Wskaźniki realizacji Narodowej Strategii Spójności 2007-2013 W solidnie przygotowanym sprawozdaniu rocznym z realizacji NSS w 2011 r., przygotowanym przez MRR, przedstawiono poziom zaawansowania wskaźników realizacji celów strategicznych NSS. Na ich podstawie można stwierdzić, że już teraz stopień realizacji założonych celów jest zadowalający, chociaż w niektórych obszarach będziemy mieli poważne trudności w osiągnięciu zakładanych wartości wskaźników. Największe problemy będziemy mieć z osiągnięciem docelowych efektów polityki spójności dotyczących celu strategicznego nr 4 (Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług). Wskaźniki obrazujące jego realizację np. poziom nakładów na działalność B+R (0,74% PKB w 2010 wobec 1,5% oczekiwanych w 2013 roku), nakłady przedsiębiorstw przemysłowych na działalność innowacyjną (29,6% 28

przedsiębiorstw w 2010 roku wobec 60% oczekiwanych w 2013 roku) czy liczba łączy szerokopasmowych w stosunku do liczby ludności (14,9% w 2010 roku wobec oczekiwanych 23% w 2013 roku) pozostają dalekie od wartości docelowych przewidzianych do osiągnięcia w 2013 r. Podobna sytuacja dotyczy celu strategicznego nr 3 (Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności). Do końca 2011 r. łączne długości autostrad (1070 km w 2011 roku wobec oczekiwanych 1754 km w 2013 roku) i dróg ekspresowych (738 km w 2011 roku wobec oczekiwanych 2555 km w 2013 roku) są dalekie od wartości wskaźników docelowych. Jeśli chodzi o udział osób w wieku 15 64 lata uczących się bądź dokształcających to osiągnięty w 2011 poziom o niewiele ponad połowę przekracza udział docelowy (4,5% w 2011 roku wobec oczekiwanych 10% w 2013 roku). Natomiast już teraz możemy stwierdzić, że osiągnęliśmy docelowy poziom PKD na 1 mieszkańca w PPS 65% średniej unijnej dla UE-27, prawie osiągamy planowany poziom zatrudnienia w wieku 15-64 lata na 60 procent, natomiast z wynikiem 20,7% procenta przekroczyliśmy oczekiwany poziom udziału osób w wieku 15-64 lat z wykształceniem wyższym (17%) w 2013 roku. Podstawowe wskaźniki realizacji celu strategicznego NSRO Nazwa wskaźnika Wartość docelowa w Wartość w Wartość w 2013 r. 2011 2010 Średnie roczne tempo wzrostu PKB (%) 5,2 4,3 3,9 PKB na 1 mieszkańca w PPS (UE27 = 100) 65 65 63 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 64 lata (%) 60 59,7 59,3 Średnia stopa inwestycji (%) 24 20,3 19,7 Wydajność pracy na 1 pracownika 75 b.d. 64,7 29

(UE25 = 100) Liczba nowoutworzonych miejsc pracy 3500 580 609 (w tys.) Najważniejsze wskaźniki realizacji 6 celów szczegółowych NSRO Nazwa wskaźnika Wartość Wartość w Wartość w docelowa w 2011 2010 2013 Średni czas egzekucji wyroków sądowych (dni) 200 b.d. 830 Wskaźnik efektywności rządzenia (wg Banku Światowego) 0,9 b.d. b.d. Absolwenci szkół wyższych na kierunkach ścisłych (%) 22 b.d. 17,6 Stopa bezrobocia (%) 10 9,7 9,6 Udział osób w wieku 25 64 lata uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku (%) Udział osób w wieku 15-64 lata z wykształceniem wyższym 10 4,5 5,3 17 20,7 19,8 Łączna długość autostrad (km) 1754 1070 859 Łączna długość dróg ekspresowych (km) 2555 738 670 Bezpieczeństwo ruchu drogowego (wypadki śmiertelne na 100 tys. ludności) 7,4 b.d. 10,2 Nakłady ogółem na działalność B&R (% PKB) 1,5 b.d. 0,75 Udział przedsiębiorstw przemysłowych ponoszących nakłady na działalność innowacyjną (% przeds. przem.) Liczba łączy szerokopasmowych w stosunku do liczby ludności (%) 60 b.d. 29,6 23 b.d. 14,9 Średni wskaźnik bezrobocia w 3 podregionach (NUTS 22 b.d. 23,7 30

3) o najwyższej stopie bezrobocia Raport Business Centre Club Stopa bezrobocia na wsi (%) 13,5 9,6 9,3 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej na wsi (%) Odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu na wsi Odsetek dzieci w wieku 3 5 lat zamieszkałych na wsi objętych wychowaniem przedszkolnym 53 50,5 50,4 70 61,2 56,2 30 b.d. 43,1 Polska na tle innych krajów Unii Europejskiej Dane z Komisji Europejskiej odnośnie ilościowego wykorzystania funduszy europejskich na lata 2007-2013 pokazują, że w tym aspekcie Polska stosunkowo nieźle sobie radzi z wykorzystaniem tych funduszy na tle innych krajów członkowskich. Jeśli weźmiemy pod uwagę wypłacone Polsce środki unijne, zarówno zaliczki jak i refundacje poniesionych wydatków, odniesione do dostępnej alokacji dla Polski, to w takim porównaniu jesteśmy zwykle gdzieś w połowie stawki spośród wszystkich 27 krajów członkowskich. Biorąc pod uwagę fakt, że dysponujemy największymi środkami unijnymi spośród wszystkich krajów członkowskich, to jest to zupełnie przyzwoite miejsce. 31

3. Wykorzystanie funduszy europejskich w regionalnych programach operacyjnych Regiony wydają pieniądze unijne skuteczniej niż administracja centralna, choć ta różnica już nie jest tak znaczna jak dwa lata czy rok temu i się zmniejsza. Regionalne programy operacyjne mają 24-procentowy udział w ogólnej alokacji funduszy unijnych dla Polski, a ich udział w wartości podpisanych umów wynosi obecnie 27 proc. (rok wcześniej było to 29 proc.), a w wydatkowaniu 31 proc. (rok wcześniej było to 36 proc.). Te fakty potwierdzają słuszność przyjętego podejścia w obecnej perspektywie finansowej, polegającego na znaczącej decentralizacji zarządzania funduszami europejskimi na lata 2007-2013 i wskazują, że taki też powinien być kierunek działań w kolejnej perspektywie finansowej. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Poziom kontraktacji w 16 RPO, stan na koniec sierpnia 2012 90,9% 91,9% 75,6% 80,5% 78,4% 83,2% 77,9% 73,8% 88,2% 85,9% 75,9% 77,8% 79,4% 74,6% 73,9% 85,1% 76,1% Opolskie Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Małopolskie Łódzkie Kujawsko - Pomorskie Śląskie Podkarpackie Warmińsko - mazurskie średni poziom kontraktacji Zachodniopomorskie Świętokrzyskie Dolnośląskie Lubelskie Podlaskie Mazowieckie 32

70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 0,0% 33 Poziom wydatków w 16 RPO, stan na koniec sierpnia 2012 63,2% 56,2% 58,6% 57,3% 52,4% 49,4% 50,5% 50,0% 45,2% 41,8% 44,6% 49,9% 57,3% 57,3% 46,1% 45,9% 44,9% Opolskie Lubuskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Średni poziom wydatków Pomorskie Podkarpackie Małopolskie Łódzkie Podlaskie Dolnośląskie Kujawsko - Pomorskie Zachodniopomorskie Lubelskie Postęp w realizacji regionalnych programów operacyjnych (jako % alokacji) Warmińsko - mazurskie Mazowieckie Śląskie IV 2009 VI 2009 VIII 2009 X 2009 XII 2009 II 2010 IV 2010 VI 2010 VIII 2010 X 2010 XII 2010 II 2011 IV 2011 VI 2011 VIII 2011 X 2011 XII 2011 II 2012 IV 2012 VI 2012 VIII 2012 umowy wydatki W regionalnych programów operacyjnych, zakontraktowano już ponad ¾ (dokładnie 80,5 procent) dostępnych funduszy, a wydatkowano prawie połowę (dokładnie 49,9 %), wg danych na koniec sierpnia tego roku. Od ubiegłego roku skład liderów w kontraktowaniu środków nieznacznie zmienił się: w pierwszej trójce są województwa łódzkie, pomorskie i

wielkopolskie (gdzie zakontraktowano kolejno 91,9; 90,9 i 88,2 proc. dostępnych budżetów), a za nimi znajdują się woj. opolskie i małopolskie. Najniższy poziom kontraktacji notowany jest natomiast w województwie podlaskim (73,8%) i warmińsko-mazurskim (73,9%). Jeśli natomiast chodzi o wydatkowanie to liderami są województwa opolskie, wielkopolskie, lubuskie, pomorskie, lubelskie i świętokrzyskie (gdzie wydatkowano kolejno 63,2, 58,6, 57,3, 57,3, 57,3 i 56,2 proc. dostępnych budżetów). Najniższy poziom wydatkowania notowany jest natomiast w województwie warmińsko-mazurskim (41,8%), mazowieckim (44,6%) i śląskim (45,9%), aczkolwiek i tak to jest wyższy poziom niż średnia dla wszystkich programów operacyjnych w Polsce (41,0%). Jednocześnie w ciągu ostatniego 1,5 roku dysproporcje w tempie kontraktowania i wydatkowania funduszy między poszczególnymi województwami stale się zmniejszały. Na koniec roku 2010 wszystkie województwa (choć w różnych proporcjach) zostały nagrodzone dodatkowymi pieniędzmi z krajowej rezerwy wykonania (w sumie rozdzielono 512 mln euro, patrz wykres poniżej). 27,6 Podział Krajowej Rezewy Wykonania między regiony (mln euro) 54,2 24,6 30,5 21,7 33,5 15,8 12,8 9,8 18,7 36,4 39,4 42,3 51,2 45,3 48,2 Opolskie Lubuskie Wielkopolskie Pomorskie Podkarpackie Małopolskie Kujawsko - Pomorskie Świętokrzyskie Łódzkie Podlaskie Warmińsko - mazurskie Lubelskie Mazowieckie Dolnośląskie Zachodniopomorskie Śląskie 34

Znaczną część z dodatkowych pieniędzy województwa zdecydowały się przeznaczyć na dodatkowe konkursy na dotacje dla przedsiębiorców lub na zwiększenie alokacji w planowanych konkursach. Jest to słuszny krok, ponieważ wsparcie dla przedsiębiorców z sektora MŚP było jest bardzo silną stroną programów regionalnych. Jak wskazuje tabela wybranych wskaźników rzeczowych realizacji RPO, bezpośrednie wsparcie dla firm ma bardzo zaawansowany stan realizacji, podczas gdy duże inwestycje liniowe jak budowa i modernizacja kanalizacji czy budowa sieci Internetu szerokopasmowego pozostają daleko w tyle. Szczególnie niepokoi niski poziom zaawansowania w projektach budowy Internetu szerokopasmowego. Tabela V Wybrane wskaźniki rzeczowe realizacji regionalnych programów operacyjnych (sierpień 2012) Zrealizowane Planowane do zrealizowania (wg podpisanych umów) Procent realizacji umów dł. wybudowanych dróg [km] 400 750 53,3% dł. zmodernizowanych dróg [km] 4824 7617 63,3% dł. zbudowanej/zmodernizowanej sieci wodociągowej [km] 1167 3095 37,7% dł. wybudowanej/zmodernizowanej kanalizacji [km] 3582 8873 40,4% liczba wybudowanych/przebudowanych obiektów infrastruktury szkół/szkół wyższych 530 1189 44,6% liczba wspartych instytucji ochrony zdrowia 441 754 58,5% 35

liczba wybudowanych/przebudowanych obiektów turystycznorekreacyjnych 687 1868 36,8% liczba wspartych przedsiębiorstw 4669 7260 64,3% dł. wybudowanej sieci internetu szerokopasmowego [km] 215 13766 1,6% Wartość wydatków zatwierdzonych przez Instytucję Certyfikującą wynosiła na koniec sierpnia b.r. 32,6 mld zł, co daje 45,8% alokacji wszystkich środków, w stosunku do sierpnia zeszłego roku wzrosła o 15 punktów procentowych. Najwięcej środków w stosunku do alokacji certyfikowały do tej pory województwa: opolskie (61,5%) i wielkopolskie (56,3%), natomiast najmniej województwo mazowieckie (39,8%) oraz warmińsko-mazurskie (38,0%). 36

4. Najbardziej zagrożone obszary wsparcia z punktu widzenia wykorzystania funduszy europejskich Zarówno w poprzednich jak i obecnym raporcie sygnalizujemy stały i nadal aktualny problem polegający na trudnościach w realizacji dużych inwestycji publicznych w sektorze kolejowym, chociaż niewątpliwie widoczny jest postęp w stosunku do zeszłego roku. Projekty tego typu finansowane są przede wszystkim z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wysoki poziom kontraktacji w ramach sektora transportu jest zasługą głównie projektów drogowych, a nie kolejowych. O ile drogowcy zakontraktowali już prawie całość dostępnych środków, w sektorze kolejowym połowa dostępnych środków jest objęta umowami (rok temu było to 35%). Przyśpieszyło wydatkowanie w projektach kolejowych, bo rok temu było bliskie zera, a obecnie przekracza już 10 procent. Podjęte w ostatnich miesiącach energiczne działania w obszarze kolei stwarzają nadzieję, że spora część jeśli nawet nie całość środków może zostać wykorzystana przez kolejarzy. Jest to szczególnie ważne ze względu na brak zgody Komisji Europejskiej na propozycje realokacji części pieniędzy z kolei na projekty drogowe. Kluczem do sukcesu jest tu stworzenie sprawnego systemu instytucjonalnego przygotowywania i realizacji projektów kolejowych w PKP PLK i Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, a szczególnie w Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Projekty kolejowe teraz wymagają szczególnego wsparcia nie tylko ze względu na obecną perspektywę finansową, ale nową perspektywę 2014-2020, gdzie KE zakłada, że kolej powinna stać się głównym beneficjentem środków unijnych w transporcie. Niemniej musimy być przygotowani na realokację środków z kolei na inne obszary wsparcia i tu głównym potencjalnym beneficjentem takiej realokacji powinien być sektor drogowy, ale będzie to wymagało zgody KE. W przypadku inwestycji drogowych nie można nie zauważyć licznych problemów w realizacji projektów w ostatnich miesiącach, związanych z opóźnieniami i wycofywaniem się wykonawców z placów budowy, ich kłopotami z zachowaniem płynności i upadkiem niektórych firm budowlanych. Mają one wpływ na realizację inwestycji drogowych realizowanych ze wsparciem unijnym. Raport ten to pewnie nie jest najbardziej odpowiednie 37