Pochodzenie świń Rasy trzody chlewnej Pochodzenie świń Przodkiem świń domowych jest dzik, którego udomowienie następowało niezależnie od siebie w różnych rejonach świata i w różnym czasie (około 5-7 tys. lat temu). Analizując pochodzenie świń, przyjmuje się, że zwierzęta azjatyckie, europejskie i śródziemnomorskie pochodzą od trzech form dzika, a mianowicie dzika azjatyckiego, środkowoeuropejskiego i śródziemnomorskiego. Przodkowie mieli wspólne cechy, które przekazali świniom domowym. Najważniejsze z nich to: wielorodność, wszystkożerność, dobrze rozwinięte zmysły smaku, węchu i słuchu oraz słaby wzrok. Dzik azjatycki. Dzik azjatycki zamieszkuje gorące i wilgotne rejony południowo-wschodniej Azji. Ma wałeczkowaty tułów, krótkie kończyny, łęgowaty grzbiet, dużą głowę o prostym skróconym profilu, pofałdowaną i słabo owłosioną skórę. Cechuje go bardzo wczesna dojrzałość somatyczna (dojrzałość somatyczna (fizyczna) - wiek, w którym u zwierzęcia ustaje wzrost i rozwój tkanki kostnej (szkieletu). Zwierzę osiąga maksymalne wymiary oraz masę ciała) i zdolność do odkładania tłuszczu międzymięśniowego (mięso tzw. marmurkowate). Samice dzika azjatyckiego są bardzo płodne. Powyższe cechy przodek przekazał prymitywnym i współczesnym rasom świń azjatyckich. Dzik europejski. Warunki środowiskowe (okresowe niedobory pokarmu) wpłynęły na ruchliwy tryb życia dzika europejskiego, jego pokrój i konstytucję. Ma on mocną budowę, silnie rozwinięty przód, wąski i ścięty zad, długie i silne kończyny (patrz, fot.). Umaszczenie ciemnobrunatne lub ciemnoszare. Pod skórą pokrytą szczeciną występuje zapasowa warstwa tłuszczu. Masa ciała dorosłych osobników dochodzi do 150-200 kg. Dzik europejski rośnie wolno dojrzałość somatyczną osiąga późno (w wieku 5-6 lat). Ruja u loch występuje raz w roku, w listopadzie lub grudniu. Płodność dzika europejskiego jest niska, locha rodzi średnio 5-6 prosiąt w miocie. Lochy dzika z potomstwem prowadzą stadny tryb życia,
natomiast samce, tzw. odyńce, są samotnikami. Cechy dzikich przodków, takie jak: rozwój zmysłów, tryb życia, zachowanie, możemy obserwować u świń domowych. Dzik śródziemnomorski. Dzik śródziemnomorski osiągał dojrzałość somatyczną w wieku 2,5-3 lat. Charakteryzował się bardzo powolnym wzrostem. Miał niewielkie wymiary ciała, ciemną i gęstą szczecinę, krótkie, stojące uszy. Masą ciała był zbliżony do dzika azjatyckiego, natomiast kształtem i szybkością dojrzewania przypominał dzika europejskiego. Współczesne rasy trzody chlewnej pochodzą od wszystkich trzech protoplastów. Wojny, wymiana handlowa, wędrówki ludów, świadome łączenie ze sobą różnych ras za pomącą krzyżowania przyczyniły się do wytworzenia wielu ras świń na półkuli północnej. Rasy trzody chlewnej Utrzymywane w Polsce rasy świń, rodzime i zagraniczne, należą w większości do typu mięsnego. Charakterystyczną cechą zwierząt należących do tego typu jest późne osiąganie dojrzałości somatycznej i bardzo dobre tempo wzrostu. Oznacza to, że wzrost i rozwój kończy się u świń w wieku ponad 2,5-3 lat, a tempo wzrostu wyrażone dobowymi przyrostami wynosi 600 g i więcej. Na wytworzenie współczesnych szlachetnych ras świń duży wpływ wywarły rasy mające wiele cech typowych dla przodka europejskiego (rasa wielka biała angielska) lub azjatyckiego (rasa berkshire). Rasa wielka biała angielska (wba) należy do typu mięsnego. Jest umaszczona biało i ma szlachetną budowę. Zwierzęta są odporne na stres, mają bardzo dobre cechy użytkowe, rozrodcze i tuczne. Rasa ta ma olbrzymie znaczenie historyczne. Z ras miejscowych, przy odpowiednim krzyżowaniu z rasą wba, powstały rasy wielkie białe w wielu krajach świata, w tym również w Polsce (wielka biała polska). Świnie rasy berkshire reprezentują typ tłuszczowo-mięsny. Zwierzęta mają średnie wymiary ciała, skórę czarną z białymi plamami (koniec ryja, dolne części kończyn i koniec ogona). Typowe dla tej rasy jest wczesne dojrzewanie oraz silne przekazywanie cech średniej płodności, średniego wzrostu i otłuszczania się. Pod wpływem świń rasy berkshire powstało wiele ras łaciatych, zwykle typu tłuszczowo-mięsnego (np. w Polsce rasa puławska).
Wymagania dla ras matecznych i ojcowskich Utrzymywane w Polsce rasy należą do dwóch grup: matecznej i ojcowskiej, zależnie od ich wykorzystania jako samic lub samców w kojarzeniach. Rasy mateczne (patrz, fot.) charakteryzują się bardzo dobrymi cechami rozrodczymi, wysoką płodnością, mlecznością i troskliwością macierzyńską. Mają bardzo dobre lub co najmniej dobre cechy tuczne i rzeźne. Są mało podatne na stres. Populacje świń ras matecznych są liczne, co umożliwia prowadzenie ostrej selekcji i prawidłowego doboru zwierząt do kojarzeń. Rasy mateczne są bardzo dobrze przystosowane do miejscowych warunków środowiskowych. Rasy ojcowskie (patrz fot.) charakteryzują się wybitną lub bardzo dobrą mięsnością oraz bardzo dobrymi cechami tucznymi. W populacjach świń tej grupy mogą występować geny podatności na stres", lub kwaśnego mięsa". Rasy ojcowskie reprezentowane są przez małe, ale już wyspecjalizowane, populacje o wysokiej wartości użytkowej. Średnie wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch według ras w roku 2004 Rasa Liczba ocenionych miotów, szt. Liczba prosiąt urodzonych w miocie, szt. Liczba prosiąt w 21 dniu, szt. Liczba sutek, szt. Wbp 20 589 11,57 10,93 14,6 Pbz 33 743 11,66 11,01 14,6 Puławska 814 11,09 10,03 14,4 Belgijska zwisłoucha 49 9,71 9,37 13,8 Hampshire 674 10,30 9,80 13,8 Duroc 2 236 10,30 9,86 13,4 Pietrain 1 692 10,88 10,33 14,0 Linia 990 2 276 9,44 8,95 14,1
Średnie wyniki ważniejszych cech użytkowych tucznych i rze źnych przedstawicieli poszczególnych ras kontrolowanych w roku 2004 w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (masa ciała w dniu uboju 100 kg) Rasa Przyrost Liczba dobowy w skontrolowany okresie tuczu ch świń, szt kontrolnego, g Średnia grubość słoniny z 5 pomiarów, cm Powierzchnia oka" polędwicy, cm 2 Masa szynki zadniej bez słoniny i skóry, kg Wbp 660 863 1,59 51,9 8,62 Pbz 1145 868 1,54 54,2 8,55 Puławska 36 773 1,76 52,9 8,44 Duroc 49 840 1,54 51,6 8,81 Hampshire 26 859 1,53 59,4 9,41 Pietrain 67 778 1,28 62,1 10,10 Linia 990 404 851 1,84 51,9 8,62 Rasy i linie ojcowskie utrzymywane w Polsce Duroc. Amerykańskie, rudo umaszczone świnie, Duroc mają średnie wymiary ciała, silną konstytucję, mocny kościec. Zaletami tej rasy jest duża odporność na stres, dobra płodność, szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, duży (do 8%) udział tłuszczu śródmięśniowego. Wyhodowano też białą odmianę rasy Duroc. W Polsce populacja świń tej rasy jest porównywalna z innymi rasami ojcowskimi używanymi powszechnie do krzyżowania towarowego (rys.). Mieszańce białych ras europejskich i Duroca przejawiają zwykle znaczną heterozję, szczególnie w cechach tucznych.
Hampshire. Zwierzęta tej amerykańskiej rasy są średniej wielkości i mocnej konstytucji. Mają uszy stojące, umaszczenie czarne z białym pasem przez kłąb, łopatki, klatkę piersiową i przednie nogi. Płodność i troskliwość macierzyńska loch są nieco gorsze niż populacji krajowych. Cechy dodatnie to: cienka, wyrównana na całej długości grzbietu słonina oraz mocna konstytucja. U świń rasy Hampshire może występować gen tzw. kwaśnego mięsa" (RN-). Jego obecność powoduje straty białka oraz zmniejszenie wydajności o 8-10% w procesie technologicznym wskutek utraty soku. Przydatność rasy hampshire do krzyżowania towarowego z rasami europejskimi wynika z ich odrębności genetycznej. Pietrain. Belgijskie świnie o umaszczeniu pstrym, z rozrzuconymi czarnymi plamami na białym tle, są zwierzętami średniej wielkości, z pojemną klatką piersiową. Głowę mają lekką, uszy krótkie, stojące, grzbiet długi i szeroki, a łopatki i szynki bardzo silnie umięśnione. Wybitna mięsność tej rasy, przewyższająca inne rasy mięsne, m.in. udziałem cennych wyrębów tuszy, głównie polędwicy i szynki, wynika z obecności genu podatności na stres" - RYR 1. Powierzchnia przekroju mięśnia najdłuższego grzbietu (polędwicy) jest większa o 30%, a wydajność rzeźna (wydajność rzeźna - stosunek masy tuszy zwierzęcia do masy zwierzęcia przed ubojem wyrażony w procentach, dla świń średnio wynosi 75-78%.) o kilka procent w porównaniu z innymi mięsnymi rasami europejskimi. Typowe dla tej rasy są cechy średniego tempa wzrostu, słabszego wykorzystania paszy. Na skutek małej odporności na stres świnie źle znoszą transport, przepędy i letnie upały, które mogą być przyczyną nagłych upadków. Jakość mięsa świń pietrain jest często obniżona, ma ono jaśniejszą barwę i większą wodnistość. Rasa pietrain używana jest w wielu krajach, w tym w Polsce, do krzyżowania towarowego jako rasa ojcowska (rys.) lub do tworzenia ras syntetycznych. Belgijska zwisłoucha. Świnie tej rasy pod względem pokroju i cech użytkowych są zbliżone do świń pietrain. Charakteryzują się również dużą podatnością na stres. Umaszczenie mają jednak białe. Zwierzęta są średniej wielkości, szerokie, o silnie rozwiniętym grzbiecie i dobrze ukształtowanej szynce. Płodność świń tej rasy jest dobra, przyrosty dzienne w tuczu wysokie, udział wartościowych partii mięsnych w tuszy duży.
Linia syntetyczna 990. Linia ta powstała w wyniku krzyżowania różnych wysoko produkcyjnych ras świń (m.in. hampshire, duroc, wbp, różne linie pbz). Umaszczenie zwierząt nie jest ujednolicone, bywa czarne, a także rude, lecz przeważają osobniki białe z czarnymi łatami. Pracę nad linią podjęto w Polsce w celu zwiększenia wartości genetycznej rozpłodników męskich. Porównanie cech użytkowych linii 990 z rasą wbp wskazuje na pewne zalety tej linii, co przemawia za jej stosowaniem w krzyżowaniu towarowym jako komponentu ojcowskiego. Do krzyżowania używa się też knurów linii 890 (mieszańce linii 990 i rasy pietrain). Rasy mateczne Wielka biała polska (wbp). Świnie reprezentują typ mięsny, są białe, ostrouche, o wyglądzie i pokroju zbliżonym do wba. Dorosłe knury osiągają masę ok. 300 kg, lochy są o 50-100 kg lżejsze. Cechy użytkowe świń tej rasy są dobre. Zwierzęta charakteryzują się mocną konstytucją, co pozwala na ich wykorzystanie w chowie wielkostadnym, bezściółkowym. Jest to rasa o bardzo korzystnych cechach matczynych. Lochy rodzą liczne i szybko rosnące mioty. Systematycznie prowadzona praca hodowlana sprzyja ciągłemu doskonaleniu cech tucznych i rzeźnych przy zachowaniu bardzo dobrej użytkowości rozpłodowej. Udział loch wbp w hodowli zarodowej wynosi około 34%. Polska biała zwisłoucha (pbz). Cechy rasowe to: zwisające uszy, skóra bez pigmentu pokryta białą szczeciną. Masa sztuk dorosłych oraz użytkowość rozpłodowa, tuczna i rzeźna jest zbliżona do wbp. Podobnie jak wbp jest to rasa o bardzo korzystnych właściwościach matczynych. Świnie pbz uważa się za mniej wymagające i lepiej przystosowujące się do środowiska, jednak w porównaniu z wbp wykazują one częściej wady pokrojowe, szczególnie kończyn. Zwierzęta rasy pbz wykazują w pewnym stopniu podatność na stres. Celem prowadzonej pracy hodowlanej jest dalsze doskonalenie cech rozrodczych, tucznych i rzeźnych tej rasy oraz wyeliminowanie genu stresu z populacji. Rasa pbz jest bardzo liczna, jej udział w krajowej populacji świń zarodowych wynosi około 54%.
Puławska. Współczesne świnie tej rasy można zakwalifikować do typu pośredniego między mięsnym a mięsno-tłuszczowym (szybciej dojrzewa somatycznie). Zwierzęta są średniej wielkości, lochy ważą 200-280 kg, a knury 250-320 kg. Świnie puławskie mają uszy stojące, tułów średniej długości, umaszczenie łaciate, na skórze większe i mniejsze czarne, czasem rudawe plamy. U świń puławskich połączono cenne właściwości wysokiej rozrodczości i szybkiego wzrostu z większą odpornością oraz mniejszymi wymaganiami środowiskowymi, typowymi dla ras rodzimych. Hodowla świń puławskich zlokalizowana jest w rejonie lubelskim, siedleckim i radomskim. Złotnicka biała. Rasa złotnicka biała pod względem wyglądu zewnętrznego i rozmiarów ciała przypomina świnie pbz, ale wartością użytkową im ustępuje. Należy do mięsnego typu użytkowego. Przy małej liczebności pogłowia, wykorzystana jest do krzyżowania towarowego w rejonach hodowlanych, gdzie są zlokalizowane fermy zarodowe (rejon poznański i wrocławski). Złotnicka pstra. Początek tej rasie dały świnie mięsno-słoninowe o pstrym umaszczeniu i zwisających uszach, wywodzące się od prymitywnych zwierząt z Wileńszczyzny. Mimo wieloletniej selekcji świnie tej rasy mają nadal zachowane pewne cechy prymitywne. Mają przy tym małe wymagania środowiskowe, są odporne na stres, a ich mięso jest bardzo dobrej jakości. Wyniki użytkowe świń tej rasy są niskie. Rasa złotnicka pstra jest obok świń rasy puławskiej i złotnickiej białej objęta hodowlą zachowawczą. Świnie hybrydowe Firmy komercyjne wprowadzają na rynki europejskie, w tym również na rynek polski, zwierzęta linii żeńskich (mateczne) i męskich (ojcowskie). Tworząc płodne linie matczyne oraz linie ojcowskie o bardzo dobrym tempie wzrostu i wysokiej wartości rzeźnej, firmy wykorzystują najnowsze osiągnięcia naukowe z zakresu genetyki molekularnej oraz żywienia
zwierząt. Użycie zwierząt z wyselekcjonowanych, wysoko produkcyjnych linii, odpowiednia technika chowu, stosowanie programów profilaktyczno-sanitarnych oraz pełnowartościowe, intensywne żywienie pozwalają na produkcję dobrego surowca rzeźnego.