OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH

Transkrypt

1 INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH -- STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY za rok 2015 Kraków 2016 z. 11

2 INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ISSN OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH -- STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY za rok 2015 Kraków 2016 z. 11

3 PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Balice k. Krakowa tel , fax internet: DYREKTOR INSTYTUTU ZOOTECHNIKI PIB prof. dr hab. Eugeniusz Herbut Opracowanie i redakcja merytoryczna: DZIAŁ GENETYKI I HODOWLI ZWIERZĄT Kierownik: prof. dr hab. Robert Eckert Zastępca Kierownika: dr hab. Grzegorz Żak Opracowanie redakcyjne: mgr Bogusława Krawiec Fot.: dr inż. Magdalena Szyndler-Nędza Drukowano w Zespole Wydawnictw i Poligrafii IZ PIB, 150/2016.

4 OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY Magdalena Szyndler-Nędza 1, Piotr Luciński 2, Ewa Skrzypczak 2, Karolina Szulc 2, Zbigniew Bajda 3 1 Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 3 Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej filia w Lublinie Świnie ras rodzimych: puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra, hodowane są od wielu lat w Polsce w czystości rasy i w większości utrzymywane w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Rasy te są doskonale przystosowane do miejscowych warunków środowiskowych, klimatu, gleby, zasobów paszowych i warunków chowu. Charakteryzują się wysoką plennością, dobrymi cechami matczynymi, długowiecznością oraz odpornością na zmiany środowiskowe i stres. Produkty uzyskiwane z mięsa pochodzącego od tuczników tych ras mają szczególne wartości smakowe, jakościowe i odżywcze. Pomimo tego zwierzęta tych ras nie są atrakcyjne dla producentów i hodowców trzody chlewnej, przede wszystkim ze względu na gorsze wskaźniki mięsności tuczników w porównaniu z tucznikami świń ras wysoko mięsnych. Z tego powodu naturalny rozwój tych populacji jest utrudniony, a wręcz istnieje realne niebezpieczeństwo wyginięcia świń ras rodzimych. W roku 2015 pod oceną było 780 loch rasy puławskiej oraz 709 loch rasy złotnickiej białej i 423 loch złotnickiej pstrej. W stosunku do roku ubiegłego liczba ocenionych zwierząt zwiększyła się o 45,3% w rasie puławskiej, o 6,9% w rasie złotnickiej białej, a w rasie złotnickiej pstrej utrzymała się na podobnym poziomie (zwiększenie o 0,5%). Ze względu na występowanie u świń ras rodzimych odrębności genetycznej w stosunku do ras wysoko produkcyjnych, zmienności wewnątrz rasowej oraz szeregu cennych cech, rasy te zostały objęte programami ochrony zasobów genetycznych. Programy dla poszczególnych ras zostały przedstawione i przyjęte w grudniu 2005 roku na posiedzeniu Rady Naukowej Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie. Kwalifikacja zwierząt do programu dokonywana jest na podstawie wniosku hodowcy, po spełnieniu wymogów określonych przez prowadzącego księgi hodowlane. 3

5 RASA PUŁAWSKA Fot. 1. Locha rasy puławskiej Fot. 2. Knur rasy puławskiej 4

6 Wzorzec rasy puławskiej Historycznie ukształtowany i obecnie uznawany za typowy wzorzec świni rasy puławskiej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe z przewagą barwy czarnej. Dopuszcza się także umaszczenie trójbarwne czarno-biało-rude oraz umaszczenie czarne z białymi plamami w dolnej części ryja, kończyn i ogona; Głowa nieduża, szeroka w partii czołowej; Ryj prosty, niezbyt długi; Uszy nieduże, stojące, z wiekiem pochylające się ku przodowi; Tułów średniej długości, osadzony na mocnych, dobrze spionowanych kończynach; Zad szeroki i mocny, szynki uwypuklone, ale średniej długości; Temperament żywy, ale usposobienie łagodne bez przejawów agresji wobec innych zwierząt w grupie. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około kg, - lochy około kg. Są to świnie w typie tłuszczowo-mięsnym. Rasę charakteryzuje wczesność dojrzewania rozpłodowego. Lochy rasy puławskiej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym wysoką mlecznością i troskliwością macierzyńską. Maciory rodzą w miocie około 9 do 12 prosiąt. Świnie tej rasy odznaczają się szybkim tempem wzrostu. W 2015 r. loszki przyrastały średnio 587 g dziennie i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność średnio 54,5%. Tak więc, zwierzęta tej rasy pod względem użytkowym doskonale spełniają kryteria standardu hodowlanego dla komponentu matecznego. Tuczniki rasy puławskiej dobrze przyrastają także w mniej sprzyjających warunkach żywienia i utrzymania. Wprawdzie cechują się one nieco niższą mięsnością w porównaniu do ras hodowanych w Polsce, za to ich mięso charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się odpowiednia struktura włókienek mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to ma szczególne wartości smakowe i jakościowe. Nadaje się więc doskonale do wytworzenia specyficznych produktów regionalnych. W hodowli świń rasy puławskiej ważne jest zachowanie wczesnego osiągania dojrzałości rozpłodowej, dużej żywotności, zdrowotności i długowieczności. Dnia 28 maja 2009 r. świnia rasy puławskiej została wpisana na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 5

7 HISTORIA POWSTANIA RASY PUŁAWSKIEJ Historia rasy puławskiej sięga początku XX wieku. Systematyczną pracę hodowlaną nad doskonaleniem tzw. świń gołębskich, które stały się zaczątkiem genealogii świń puławskich podjęto w 1926 r. w Stacji Zootechnicznej Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Borowinie, pod merytorycznym nadzorem prof. Zdzisława Zabielskiego. Materiał wyjściowy stanowiło stado zakupione z okolic wsi Gołąb, składające się z kilkunastu sztuk mieszańców prymitywnych świń miejscowych (polska świnia kłapoucha i mała polska ostroucha) z importowaną rasą Berkshire. Początkowo świnie te nazywano gołębskimi, a potocznie łaciatkami. Zwierzęta te udoskonalano poprzez dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej oraz intensywną selekcję. Wyhodowano świnie w typie tłuszczowo-mięsnym, które wykazywały cechy wczesnego dojrzewania oraz intensywnego otłuszczania się już w młodym wieku. W okresie tym tworzyło się coraz szersze grono rolników zainteresowanych chowem tej świni. Największe skupiska łaciatek powstały między Puławami a Dęblinem oraz w okolicach Kocka, Michowa i Kamionki. W roku 1935 rejon występowania tej rasy obejmował 7 powiatów woj. lubelskiego. W okresie lat świnie gołębskie rozprzestrzeniły się także w innych rejonach Polski (Mazowsze i Śląsk), wypierając w dużej mierze świnie biało umaszczone. Szczególnie docenianymi wówczas zaletami świni gołębskiej była zdrowotność oraz bardzo dobre przystosowanie do tradycyjnych warunków chowu, zwłaszcza żywienia zbożowo-ziemniaczanego. W roku 1951 w związku z reorganizacją PINGW w Puławach Rada Naukowa podjęła decyzję o zmianie nazwy ekotypu świni gołębskiej na puławską. Podjęto decyzję o przekształceniu tych świń na typ bardziej mięsny. Zastosowano staranny dobór do kojarzeń i ostrą selekcję, jak również dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej w typie bekonowym i berkszyrów. Największe zainteresowanie hodowlą tej rasy przypada na lata Jeszcze w 1960 roku lochy puławskie stanowiły 9,8% krajowego stada loch zarodowych. Pod koniec lat 80. rozpoczął się etap intensywnej redukcji rasy. Ograniczenie zakresu wykorzystania świń puławskich w programach produkcji żywca rzeźnego spowodowane zostało presją rynku wieprzowiny, na którym preferowano tusze wysoko mięsne. W roku 1997 populacja aktywna świń rasy puławskiej liczyła zaledwie 86 loch i 10 knurów stadnych. W wyniku podjętych wówczas działań organizacyjnych w kierunku ochrony zasobów genetycznych ras krajowych oraz wydzielenia subsydiów rządowych na wspieranie rozwoju stad zachowawczych, stan liczbowy populacji został ustabilizowany. 6

8 RASA ZŁOTNICKA BIAŁA Fot. 3. Locha rasy złotnickiej białej Fot. 4. Knur rasy złotnickiej białej 7

9 Wzorzec rasy złotnickiej białej Świnia rasy złotnickiej białej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej białej jest następujący: Umaszczenie białe, dopuszczalne niewielkie ciemne łatki; Głowa mała; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi w kształcie trapezu, zwężający się ku przodowi; Zad powinien być dobrze wypełniony; Kończyny wysokie, dobrze ustawione. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się poprawnym libido, a lochy dużą troskliwością w stosunku do prosiąt. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około kg, - lochy około kg. Są to świnie w typie mięsnym, późno dojrzewające. Lochy tej rasy cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się od około 9 do 12 szt. W wyniku systematycznej, wieloletniej pracy hodowlanej prowadzonej w czystości rasy świń złotnickich białych, osiągnięto znaczne zwiększenie przyrostów dziennych, a także zmniejszenie grubości słoniny grzbietowej u tych zwierząt. Obecnie świnie złotnickie białe charakteryzują się średnio szybkim tempem wzrostu. W 2015 roku loszki przyrastały dziennie średnio 508 g i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność około 49,4%. Uważa się, że świnie te doskonale nadają się do tuczu intensywnego. Świnia złotnicka biała jako rasa lokalna doskonale przystosowana jest do miejscowych warunków środowiskowych, nie ma dużych wymagań paszowych i jest odporna na specyficzne czynniki chorobotwórcze. Mięso tych świń charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się charakterystyczny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujący o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych produktów żywnościowych. W maju 2006 roku zostało ono wpisane na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod nazwą: Wielkopolska wieprzowina złotnicka. 8

10 RASA ZŁOTNICKA PSTRA Fot. 5. Locha rasy złotnickiej pstrej Fot. 6. Knur rasy złotnickiej pstrej 9

11 Wzorzec rasy złotnickiej pstrej Świnia rasy złotnickiej pstrej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej pstrej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe, ponad 50% maści białej, przy czym najbardziej pożądany jest układ łat sprawiający wrażenie drugiej skóry narzuconej na grzbiet zwierzęcia. Szczecina powinna przybierać barwę pigmentu skóry; Głowa powinna być średniej wielkości; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi, lekko spłaszczony, dopuszczalna jest lekka karpiowatość grzbietu; Zad dobrze wypełniony, może być lekko spadzisty; Kończyny mocne o grubej kości. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się wysokim libido, a lochy dużą troskliwością macierzyńską. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około kg, - lochy około kg. Zwierzęta tej rasy uważane są obecnie za świnie w typie mięsnosłoninowym w kierunku mięsnym, późno dojrzewające. Lochy rasy złotnickiej pstrej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się w tej rasie od 8 do 10 szt. Obecnie świnie te utrzymywane są przeważnie w systemach ekologicznych, gdzie preferowany jest ekstensywny sposób utrzymania zwierząt. Dlatego wyniki użytkowości tucznej i rzeźnej w tej rasie są nieco słabsze w porównaniu do pozostałych ras świń zachowawczych. Aktualnie zwierzęta tej rasy charakteryzują się średnim tempem wzrostu (w 2015 r. loszki przyrastały średnio 404 g dziennie i przy masie ciała około 90 kg uzyskały mięsność średnio 48,5%). Rasa ta ma wiele ważnych pod względem gospodarczym zalet. Jedną z nich jest wyjątkowo duża odporność na czynniki chorobotwórcze. Ponadto, zwierzęta te nie mają dużych wymagań paszowych. Zaletą szczególnie cenną jest bardzo dobra jakość mięsa. Dotychczasowe badania nie wykazały u tuczników tej rasy wady mięsa typu PSE, czyli mięsa wodnistego. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych wyrobów żywnościowych, szczególnie wędlin późno dojrzewających. 10

12 HISTORIA POWSTANIA RAS ZŁOTNICKICH Rasy złotnickie biała i pstra powstały w latach , kiedy to prof. dr hab. Stefan Alexandrowicz przeprowadził badania monograficzne nad świniami prymitywnymi na terenie województwa olsztyńskiego. Efektem tych badań był zakup przez Akademię Rolniczą w Poznaniu 5 knurków i 18 loszek przywiezionych przez przesiedleńców z okolic Wilna i Nowogródka na tereny woj. olsztyńskiego. Były to mieszańce prymitywnych świń długouchych i krótkouchych z przewagą tych pierwszych i być może z domieszką wielkich białych angielskich. Zwierzęta te umieszczono w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Złotniki należącym do Akademii Rolniczej w Poznaniu. Początkowo zakupiony materiał charakteryzował się dużym zróżnicowaniem pod względem cech pokrojowych oraz umaszczenia. Starano się jednak wybrać osobniki o cechach prymitywnych, chociaż w dalszej hodowli nie przywiązywano wagi do cech pokrojowych nie mających żadnego związku z produkcją. W populacji wyjściowej świń ras złotnickich przeważały osobniki o umaszczeniu łaciatym czarno-białym i białym, zdarzały się jednak osobniki czarne, szare, rude oraz z pręgami. W trakcie prowadzenia pracy hodowlanej, opartej o racjonalnie prowadzoną selekcję materiału zwierzęcego i indywidualny dobór do kojarzeń, wyodrębniono dwie odmiany świń złotnickich: białą o użytkowości mięsnej i pstrą o użytkowości mięsno-słoninowej. W roku 1962 odmiany świń złotnickich zostały uznane za dwie odrębne rasy i otwarto dla nich księgi zwierząt hodowlanych. Świnie złotnickie odmiany białej doskonalone początkowo były na terenie woj. poznańskiego w RZD Złotniki i RZD Przybroda. W celu przyspieszenia zmiany typu w kierunku użytkowości bekonowej zastosowano jednorazowy dolew krwi świń szwedzkiej rasy Landrace. Kolejnymi centrami hodowlanymi, w których utrzymywano świnie złotnickie białe były: RZD Przybroda oraz WODR Sielinko, a także w PGR Michałów na terenie woj. wrocławskiego. W roku 1999 świnie złotnickie białe powróciły do Złotnik, gdzie powstało największe stado tej rasy liczące około 100 loch. Świnie złotnickie odmiany pstrej początkowo utrzymywano w woj. olsztyńskim, w Zakładzie Polskiej Akademii Nauk Popielno i w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Parcz. Następne chlewnie zarodowe powstały na terenie woj. poznańskiego KPGR Manieczki i woj. bydgoskiego KPGR Chwaliszewo, Zakład Chraplewo. W 1984 roku świnie rasy złotnickiej pstrej objęto hodowlą zachowawczą jako rasę rodzimą świń w Polsce. Miało to na celu utrzymanie odrębnego genotypu świń rasy złotnickiej pstrej, który charakteryzuje się w porównaniu do innych utrzymywanych w kraju ras bardzo urozmaiconym zestawem genów. 11

13 LOKALIZACJA Rasa puławska w roku 2015 występowała na terenie czterech województw: w woj. kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim oraz opolskim, gdzie w tym roku utworzone zostało nowe stado. Nadal najwięcej zwierząt tej rasy utrzymywanych było na terenie Lubelszczyzny (542 loch w 29 gospodarstwach). Świnie rasy złotnickiej białej (złb) znajdowały się na terenie dziewięciu województw. W stosunku do roku ubiegłego powiększył się zasięg występowania tej rasy o województwa: lubuskie, mazowieckie i zachodnio-pomorskie. Zrezygnowano z hodowli tej rasy na terenie województwa opolskiego. Nadal najliczniej lochy złb występowały w Wielkopolsce (542 loch w 15 stadach). Zmienił się także zasięg występowania świń ras złotnickich pstrych (złp). Lochy tej rasy w roku 2015 występowały na terenie pięciu województw. W stosunku do roku ubiegłego zaniechano hodowli świń tej rasy na ternie województwa opolskiego. Najwięcej zwierząt złp nadal utrzymywanych było w województwie wielkopolskim (195 loch w 6 stadach) oraz pomorskim (99 loch w 8 stadach). W zastawieniu poniżej przedstawiono strukturę stad w poszczególnych województwach. Województwo Liczba hodowli (ogółem) Liczba loch Liczba loch w stadach minimalna maksymalna Rasa puławska Kujawsko-pomorskie Lubelskie Mazowieckie Opolskie Rasa złotnicka biała Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Pomorskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodnio-pomorskie Rasa złotnicka pstra Dolnośląskie Łódzkie Pomorskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie

14 Puławska Złotnicka biała Złotnicka pstra Rys. 1. Lokalizacja utrzymywania świń ras chronionych 13

15 WYNIKI OCENY W Instytucie Zootechniki Państwowym Instytucie Badawczym w bazach dotyczących zwierząt ras zachowawczych corocznie aktualizowane są dane z oceny rozpłodowej i przyżyciowej świń ras puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Zmiany w liczebności loch i stad poszczególnych ras na przestrzeni lat przedstawiono na wykresach 1 (puławska), 2 (złotnicka biała), 3 (złotnicka pstra). W okresie od 2008 do 2014 roku obserwuje sie zmniejszenie liczby hodowli (stad) które utrzymują rasę puławską oraz związane z tym zmniejszenie liczby loch będących pod oceną o średnio 85 szt. rocznie. Rok 2015 był rokiem rozpoczęcia nowej edycji Programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego, w ramach PROW , z nową wyższą stawką płatności za lochę i prawdopodobnie dlatego w tym czasie nastąpił wzrost zainteresowania hodowlą tej rasy i zwiększenie liczby stad i loch do poziomu 780 szt. w 38 stadach. W przypadku rasy złotnickiej białej obserwuje się powolny, ale stały wzrost liczebności loch w przedstawianym okresie czasu (o średnio 46 loch rocznie), od około 250 loch do 709 loch pod ocena w 2015 roku w rasie złotnickiej pstrej. W rasie złotnickiej pstrej od roku 2010 obserwuje się natomiast stały spadek liczby hodowli oraz liczby loch tej rasy, o średnio 100 loch rocznie. W roku 2015 było pod oceną jedynie 423 lochy tej rasy w 21 stadach. Wykres 1. Liczba stad i loch rasy puławskiej będących pod oceną w latach

16 Wykres 2. Liczba stad i loch rasy złotnickiej białej będących pod oceną w latach Wykres 3. Liczba stad i loch rasy złotnickiej pstrej będących pod oceną w latach

17 UŻYTKOWOŚĆ ROZPŁODOWA W roku 2015 ogółem oceniono użytkowość rozpłodową 1933 loch na podstawie 2992 miotów. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1. Dane te dotyczą miotów urodzonych w okresie od do roku. Wyniki użytkowości rozpłodowej loch zależne są między innymi od rasy, wieku, stanu zdrowia zwierząt, żywienia i sposobu utrzymania. Ważnym czynnikiem jest również intensywność eksploatacji loch, staranność obsługi i metody chowu. Wszystkie te czynniki wpływają na częstotliwość oproszeń, czyli na uzyskaną od lochy liczbę miotów i prosiąt w roku. Na podstawie przedstawionych danych (tabela 1) można stwierdzić, że w roku 2015 największą średnią liczbę prosiąt urodzonych w miocie miały lochy rasy puławskiej (11,06 szt.), następnie złotnickiej białej (9,65 szt.) i złotnickiej pstrej (9,35 szt.). Lochy omawianych ras urodziły średnio od 1,5 (rasa złotnicka biała) do 1,6 miotu w roku (rasa puławska i złotnicka pstra). Średnie straty prosiąt do 21. dnia życia wahały się od średnio 7,95% w rasie złotnickiej białej do 9,92% w rasie złotnickiej pstrej. Wiek w dniu pierwszego oproszenia jest cechą zależną zarówno od predyspozycji rasowych zwierząt, jak i od metod chowu w poszczególnych gospodarstwach. Lochy rasy puławskiej charakteryzujące się wczesnym dojrzewaniem uzyskały pierwsze mioty średnio w 348. dniu życia. Lochy ras złotnickich cechujące się późnym dojrzewaniem rodziły pierwsze mioty średnio w 398. dniu życia (złotnicka biała) oraz 412. dniu życia (złotnicka pstra). Niewielka rozbieżność pomiędzy rasami złotnickimi (64 dni) wynika prawdopodobnie z różnych metod chowu loch w gospodarstwach. Analizując wiek pierwszego oproszenia w poszczególnych gospodarstwach zaobserwowano, że w bieżącym roku, w rasie złotnickiej białej lochy swoje pierwsze mioty rodziły najwcześniej w 300. dniu (stado 03081), a najpóźniej w 544. dniu życia (stado 03055). Wyjątkiem było stado 03061, gdzie uzyskano pierwsze mioty od loch dopiero w 706. dniu ich życia. Lochy złotnickie pstre natomiast uzyskały pierwsze mioty od 332. (stado 03077) do 591. dnia życia (stado 03069). Okres międzymiotu zależny jest od indywidualnych cech zwierząt, ale także od intensywności eksploatacji lochy. Wielkość tej cechy w rasach zachowawczych świń wahała się od 186 (puławska) do 217 dni (złotnicka biała). W 2015 roku w wybranych gospodarstwach przeprowadzono kontrolę masy ciała miotów w dniu urodzenia i w 21. dniu ich życia. W dniu urodzenia zważono w rasie puławskiej 7,8% miotów, w rasach złotnickiej białej i pstrej odpowiednio 1,6% i 9,2% miotów. Średnia masa ciała tych miotów wahała się od 12,3 kg w rasach złotnickich do 16,68 kg w rasie puławskiej. W 21. dniu życia prosiąt zważono 12,9% miotów rasy puławskiej, 7,5% miotów rasy złotnickiej białej i 3,4% miotów rasy złotnickiej pstrej. Średnia masa miotu w tym dniu w analizowanych rasach wynosiła od 33,1 kg w rasie złotnickiej pstrej do 57,0 kg w rasie puławskiej. 16

18 W tabeli 2 zamieszczono wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w roku Najwięcej loch rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (542 szt.) i mazowieckiego (176 szt.). Lochy z tych dwóch województw cechowały się największą ilością prosiąt urodzonych (odpowiednio 11,34 szt. i 11,03 szt.) i odchowanych w miocie (odpowiednio 10,31 szt. i 10,05 szt.). W województwach lubelskim i kujawskopomorskim uzyskano najkrótszy okres międzymiotu wynoszący odpowiednio 180 i 185 dni. Loch rasy złotnickiej białej najwięcej było w województwie wielkopolskim (498 szt.). W czterech województwach: podkarpackim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim uzyskano największą liczbę prosiąt urodzonych w miocie od lochy (od 9,62 szt. do 9,96 szt.). W województwie podkarpackim i wielkopolskim lochy odchowały również największą liczbę prosiąt do 21. dnia życia (odpowiednio 9,23 szt. i 9,07 szt.). Najkrótszy okres międzymiotu uzyskano u loch występujących na terenie województwa lubuskiego (171 dni). Rasę złotnicką pstrą utrzymywano najliczniej na terenach województwa wielkopolskiego (195 loch), ale także w województwie pomorskim (99 lochy) i dolnośląskim (81 szt.). Najwięcej prosiąt w miocie urodziły lochy pochodzące z terenów województwa pomorskiego (9,91 szt.) i wielkopolskiego (9,52 szt.). Lochy z tych terenów odchowywały także najwięcej prosiąt (odpowiednio 8,28 szt. i 8,81 szt. W województwie warmińsko-mazurskim uzyskano natomiast najkrótszy okres międzymiotu u loch tej rasy (179 dni), ale jednocześnie najmniejszą liczbę prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie (odpowiednio 8,42 szt. i 6,47 szt.). Tabela 1. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w roku 2015 zestawienie według ras Rasa Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Liczba sutków lochy Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska ,06 10,07 14,34 347, Złotnicka biała Złotnicka pstra ,65 8,88 14,08 397, ,35 8,42 13,66 411,

19 Tabela 2. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w roku 2015 zestawienie według ras Województwo Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska Kujawsko-pomorskie ,08 7,52 317, Lubelskie ,34 10,31 348, Mazowieckie ,03 10,05 351, Opolskie ,50 5,50 368,60 Złotnicka biała Lubuskie ,94 8,69 320, Łódzkie ,39 7,95 705, Małopolskie ,38 6,38 311,75 Mazowieckie ,87 6,47 368, Podkarpackie ,62 9,23 367, Pomorskie ,96 8,80 344, Warmińsko-mazurskie ,75 8,00 345, Wielkopolskie ,83 9,07 411, Zachodnio-pomorskie ,75 7,75 398,00 Złotnicka pstra Dolnośląskie ,98 8,24 391, Łódzkie ,98 7, Pomorskie ,91 8,28 431, Warmińsko-mazurskie ,42 6,47 491, Wielkopolskie ,52 8,81 368,

20 OCENA TUCZNA I RZEŹNA DOKONANA PRZYŻYCIOWO Ocenie przyżyciowej poddano w roku 2015 ogółem 639 młodych knurów i 1909 loszek hodowlanych ras zachowawczych. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. Wyniki tej oceny są specyficzne dla każdej z ras i wynikają z ich odmienności i różnorodności genetycznej. Zamieszczone w tabelach dane (tab. 3, 5) wskazują, że rasa puławska w porównaniu ze świniami ras złotnickich charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu. Standaryzowany przyrost dzienny knurów rasy puławskiej wynosił 613 g/dzień, natomiast knurów złotnickiej białej 450 g/dzień, a złotnickiej pstrej 443 g/dzień. Loszki rasy puławskiej przyrastały również lepiej niż loszki ras złotnickich. Standaryzowany przyrost dzienny loszek rasy puławskiej wynosił 587 g/dzień, natomiast złotnickiej białej 508 g/dzień, a złotnickiej pstrej 404 g/dzień. W przypadku cech rzeźnych knury rasy puławskiej uzyskały standaryzowaną procentową zawartość mięsa w tuszy na poziomie 53,3% oraz standaryzowaną średnią grubość słoniny z dwóch pomiarów 14,1 mm. W rasach złotnickich knury charakteryzowały sie mięsnością która wynosiła 52,5% (złotnicka biała) i 47,6% (złotnicka pstra). Średnia grubość słoniny knurów ras złotnickich wynosiła 15,1 mm (zł. biała) i 20,8 mm (zł. pstra). Mięsność loszek omawianych ras wahała się od 48,5% (zł. pstra) do 54,5% (puławska). Średnia grubość słoniny loszek rasy puławskiej była mniejsza w stosunku do grubości słoniny knurów tej rasy o 0,7 mm. W rasie złotnickiej białej i pstrej loszki miały grubszą słoninę od knurów tych ras o odpowiednio 3,9 mm i 1,9 mm. W tabelach 4 i 6 przedstawiono wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek w poszczególnych województwach w roku Najwięcej knurków i loszek rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (493 knurków i 1099 loszek). Knurki i loszki rasy złotnickiej białej najliczniej ocenione były w województwie: wielkopolskim (odpowiednio 14 szt. i 152 szt.). Knurki i loszki rasy złotnickiej pstrej oceniono na terenie trzech województw: dolnośląskiego, pomorskiego i wielkopolskiego (łącznie 92 szt.) 19

21 Rasa Tabela 3. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w 2015 r. zestawienie według ras Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Puławska ,1 50, ,3 81 Złotnicka biała ,1 43, ,5 71 Złotnicka pstra ,8 43, ,6 51 * wartości standaryzowane Indeks (pkt) Tabela 4. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Puławska Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Kujawsko-pomorskie ,8* 46,7* ,4* Lubelskie ,0* 50,6* ,6* Mazowieckie ,6* 51,1* ,8* Złotnicka biała Warmińsko-mazurskie ,5 41, ,2 Wielkopolskie ,3 43, ,4 Złotnicka pstra Dolnośląskie ,0 41, ,3 Pomorskie ,7 39, ,4 Wielkopolskie ,4 45, ,4 * wartości standaryzowane 20

22 Rasa Tabela 5. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w 2015 r. zestawienie według ras Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Indeks (pkt) Puławska ,4 51, ,5 93 Złotnicka biała ,0 44, ,4 79 Złotnicka pstra ,9 40, ,5 59 * wartości standaryzowane Tabela 6. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Puławska Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Kujawsko-pomorskie ,2* 48,4* ,3* Lubelskie ,4* 50,9* ,4* Mazowieckie ,8* 51,9* ,8* Złotnicka biała Łódzkie ,4 43, ,3 Podkarpackie ,8 40, ,9 Pomorskie ,5 41, ,4 Warmińsko-mazurskie ,2 49, ,8 Wielkopolskie ,2 44, ,2 Złotnicka pstra Dolnośląskie ,9 40, ,6 Pomorskie ,7 43, ,5 Wielkopolskie ,7 38, ,0 * wartości standaryzowane 21

23 POZIOM ZINBREDOWANIA POPULACJI W analizie rodowodowej jednym z ważniejszych terminów jest inbred. Jest to występowanie w genotypie osobnika potomnego par genów w stanie homozygotycznym. Układ homozygotyczny powstaje, gdy rodzice osobnika są spokrewnieni, czyli odziedziczyli takie same geny po wspólnym przodku lub przodkach. Miarą inbredu jest współczynnik inbredu Fx (natężenia chowu krewniaczego), który informuje jaka cześć genów u danego osobnika jest homozygotyczna ponad przeciętną homozygotyczność w populacji. Podwyższona jego wartość u świń wpływa przede wszystkim na obniżenie poziomu cech związanych z płodnością loch i żywotnością prosiąt. Jego ujemne skutki obserwuje się już u osobników, u których inbred przekracza 10%. Wzrostem inbredu szczególnie zagrożone są populacje o małej liczebności. Rasy rodzime świń objęte są Programami ochrony zasobów genetycznych, których celem jest hodowla z zachowaniem minimalizacji inbredu oraz monitoring jego wartości. Wyniki monitoringu wielkości współczynnika inbredu ras rodzimych świń przedstawiono w tabeli 7. Przeanalizowano dane rodowodowe zwierząt zgromadzonych w bazie IZ w okresie od 2008 do 2015 roku, jest to okres obejmujący zwierzęta żyjące. Analizę przeprowadzono dla każdego roku oddzielnie, przy czym podziału dokonano według daty urodzenia zwierząt. Ogółem analizą objęto zwierząt rasy puławskiej, 1916 rasy zł. białej i 1542 rasy zł. pstrej. W kolejnych latach analizowanego okresu obserwuje się wahania wartości współczynnika inbredu u zwierząt. Zwierzęta urodzone oraz poddane ocenie wartości użytkowej w 2014 roku, uzyskały średni inbred w wielkości od 3,5% w rasie złotnickiej białej do 4,4% i 5,0% odpowiednio w rasach złotnickiej pstrej i puławskiej. W roku 2015 wartość tego parametru wzrosła u wszystkich ras do około 5,0% w rasach złotnickich i około 6,0% w rasie puławskiej. Należy nadmienić, że wartość ta zmieni się, gdy w bazie danych Instytutu Zootechniki znajdą się wszystkie poddanie ocenie użytkowości zwierzęta urodzone w roku Średnia wartość tego parametru w całym analizowanym okresie wynosi obecnie od 3,2% w rasie zł białej do 3,9% w rasie puławskiej. Analiza wartości współczynnika inbredu zwierząt zinbredowanych (tab. 7, pola szare) wykazała, że w rasie puławskiej najwięcej zwierząt urodzonych w analizowanym okresie cechowało się wartością tego parametru z przedziałów F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625 (odpowiednio 60,19% i 23,99% zwierząt). Podobnie w rasach złotnickich najwięcej zwierząt znalazło się w przedziałach o wartości współczynnika inbredu F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625, odpowiednio 53,19% i 31,51% zwierząt rasy złotnickiej białej oraz 47,05% i 41,75% zwierząt rasy zł pstrej. Generalnie w całym analizowanym okresie czasu, większość zwierząt ras rodzimych cechowała się wartością współczynnika inbredu do F<0,0625 i jedynie 4,6% zwierząt rasy puławskiej i 5,29% zwierząt ras złotnickich uzyskało poziom zinbredowania przekraczający F>0,

24 Tabela 7. Średnie wyniki zinbredowania populacji aktywnej świń rasy puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej w latach Rok Liczba zwierząt* Średni inbred Procent zinbredowanych zwierząt średni inbred Inbred zwierząt zinbredowanych w tym ilość zwierząt o inbredzie (%) < >0.125 PUŁAWSKA ,023 90,5 0, ,2 8,9 12,7 1,9 1, ,025 95,5 0, ,6 16,2 7,0 2,4 0, ,037 99,2 0, ,3 33,7 6,2 2,8 2, , ,0 0, ,4 18,8 6,6 6,1 4, , ,0 0, ,6 19,4 3,7 0,4 3, ,045 99,8 0, ,5 28,6 6,8 3,6 5, , , ,9 29,2 6,2 9,4 5,3 2015** , , ,0 37,1 6,5 7,3 13,1 średnio , ,125 0, , ,9875 6,9625 4,2375 4,575 ZŁOTNICKA BIAŁA ,018 34,7 0, ,6 25,7 8,6 2,9 14, ,016 47,3 0, ,8 20,5 2,6 0,0 4, ,020 60,6 0, ,5 32,8 4,1 0,0 3, ,032 75,5 0, ,4 53,2 13,5 0,0 0, ,048 89,5 0, ,5 54,9 11,8 1,0 4, ,035 87,5 0, ,0 22,6 7,4 0,5 4, ,035 95,3 0, ,4 24,6 6,0 2,1 2,8 2015** 152 0, , ,3 17,8 14,5 5,3 7,2 średnio ,032 73,8 0, , ,5125 8,5625 1,475 5,2875 ZŁOTNICKA PSTRA ,020 62,9 0, ,9 33,9 0,0 0,0 3, ,030 71,2 0, ,2 33,0 0,0 0,4 6, ,022 48,1 0, ,2 23,4 0,0 0,0 9, ,015 60,2 0, ,0 24,0 3,0 0,0 0, ,046 74,9 0, ,6 39,7 14,4 0,0 10, ,042 87,9 0, ,7 43,1 3,3 3,3 5, ,044 90,3 0, ,0 85,7 8,3 0,0 0,0 2015** 45 0,051 91,1 0, ,8 51,2 12,2 2,4 7,3 średnio , ,325 0, ,05 41,75 5,15 0,7625 5,2875 * liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości ** liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości w roku urodzenia 23

25 Przy tej okazji należy zaznaczyć, że w przypadku ras rodzimych odpowiednio liczne ich pogłowie, nie spadające poniżej poziomu umożliwiającego prawidłowe prowadzenie prac hodowlanych z zachowaniem zasad minimalizacji inbredu jest gwarantem zachowania różnorodności genetycznej, która jest wyróżnikiem ras rodzimych w stosunku do ras wysoko produkcyjnych. 24

26 MONITORING CECH UŻYTKOWOŚCI ŚWIŃ RAS RODZIMYCH NA PRZESTRZENI LAT

27 Na wykresach 4 12 przedstawiono zmiany jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz w ocenie przyżyciowej w latach Liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie na przestrzeni tego okresu we wszystkich rasach zachowawczych ulegała wahaniom (wykres 4, 7 i 10). Różnice pomiędzy poszczególnymi latami nie były znaczne i generalnie można stwierdzić, że cecha ta w omawianym okresie czasu utrzymuje się na stałym poziomie. W przypadku liczby prosiąt odchowanych obserwuje sie powolny wzrost wartości tego parametru we wszystkich rasach zachowawczych. W rasie puławskiej i złotnickiej białej w okresie dziesięciu lat liczba prosiąt odchowanych zwiększyła się o około 0,3 prosięcia, a w rasie złotnickiej pstrej o 1,12 prosięcia. Prezentowane na wykresie 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek rasy puławskiej w latach wskazują, że populacja świń tej rasy w całym analizowanym okresie nie ulegała presji selekcyjnej wynikającej z uwarunkowań ekonomicznych. Świadczą o tym niewielkie zmiany w użytkowości tucznej i rzeźnej. Przyrosty dzienne zmniejszone w stosunku do roku 2005 o 34 g (knurki) i o 19 g (loszki), mięsność u knurków zmniejszona o 3,2%, a grubość słoniny zwiększona o 2,6 mm, u loszek mięsność na poziomie roku 2006 (zmniejszenie o 0,1%), oraz zmniejszona grubość słoniny o 0,3 mm. Aktualne wyniki oceny przyżyciowej knurków i loszek rasy złotnickiej białej (wykres 8 i 9) wskazują, że w stosunku do populacji roku 2006 zwierzęta te cechują się większą procentową zawartością mięsa w tuszy o 1,7% (knurki) i 2,8% (loszki) oraz mniejszą grubością słoniny o 2,9 mm (knurki) i 3,6 mm (loszki). Na przestrzeni analizowanego okresu czasu obserwuje się różnego stopnia wahania mięsności i grubości słoniny u ocenianych zwierząt. U knurów tej rasy obserwowany wzrost mięsności od 2009 do 2012 roku, został zahamowany w kolejnych latach. W roku 2015 w stosunku do roku 2012 obserwuje się zmniejszenie mięsności o 5,2%. U loszek w całym okresie stwierdza się jedynie niewielkie zmiany, w chwili obecnej charakteryzują się one umięśnieniem tuszy na poziomie roku Wyniki oceny przyżyciowej w rasie złotnickiej pstrej (wykres 11 i 12) wskazują, że aktualnie utrzymywana populacja świń rasy złotnickiej pstrej także nie uległa presji selekcyjnej. Została zachowana jej zmienność wewnątrz rasowa i odrębność genetyczna. Wartość wskaźników z tej oceny w analizowanym okresie czasu uległa niewielkim wahaniom. Knurki ocenione w 2015 roku w stosunku do zwierząt ocenianych w 2006 roku cechowały się podobną mięsnością (różnica -0,4%) oraz grubością słoniny (różnica +1,2 mm). Loszki ocenione w 2015 roku charakteryzowały się większą mięsnością o 0,7%, oraz mniejszą grubością słoniny o 1,1 mm w porównaniu do loszek poddanych ocenie w roku

28 RASA PUŁAWSKA Wykres 4. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy puławskiej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 27

29 Wykres 5. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy puławskiej w latach Wykres 6. Wyniki oceny przyzyciowej loszek rasy puławskiej w latach

30 RASA ZŁOTNICKA BIAŁA Wykres 7. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej białej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 29

31 Wykres 8. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej białej w latach Wykres 9. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej białej w latach

32 RASA ZŁOTNICKA PSTRA Wykres 10. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej pstrej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 31

33 Wykres 11. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej pstrej w latach Wykres 12. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej pstrej w latach

34 CHARAKTERYSTYCZNE CECHY UZASADNIAJĄCE OCHRONĘ RAS ZACHOWAWCZYCH Objęcie ochroną ras puławskiej, złotnickiej białej i pstrej jest szczególnie ważne w warunkach, gdzie tylko rasy miejscowe przystosowane do trudnych warunków środowiskowych mogą umożliwić eksploatację zasobów przyrodniczych środowiska i tym samym zwiększyć efektywność produkcji rolniczej. Świnie ras zachowawczych posiadają cechy warunkowane przez wiele cennych genów, które w przyszłości mogą być wykorzystane w hodowli, a obecnie stanowią rezerwę genetyczną. Są to przede wszystkim: 1. Bardzo dobre właściwości macierzyńskie. Są to rasy o dobrym poziomie wskaźników wartości rozrodczej (średnio od 9 do 11 prosiąt w miocie), specyficznym składzie chemicznym mleka oraz wyższym poziomie rezerw energetycznych u noworodków; 2. Efektywne wykorzystanie składników pokarmowych dawki żywieniowej (puławska i złotnicka biała) przy równocześnie wyższej sprawności przetwarzania ich na składniki ciała, w tym głównie tłuszczu. Szczególnie cenną cechą charakterystyczną tych ras są dobre przyrosty dobowe masy ciała w gorszych warunkach utrzymania i przy uboższym żywieniu. Właściwości te doskonale predysponują rasy puławską i złotnicką białą do utrzymania w gospodarstwach ekologicznych; 3. Bardzo dobre wskaźniki jakości mięsa, a głównie struktura histologiczna włókien mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu śródmięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Cechy te podnoszą walory organoleptyczne mięsa kulinarnego, mięso to doskonale nadaje się do wytwarzania wędlin długo-dojrzewających oraz może mieć zastosowanie w tworzeniu markowych produktów regionalnych; 4. Odporność na czynniki chorobotwórcze oraz doskonałe możliwości przystosowawcze tych zwierząt do trudniejszych lokalnych warunków środowiskowych; 5. Odmienność genetyczna i fenotypowa od ras nowoczesnych. Hodowla tych ras może przynieść wymierne korzyści gospodarcze, społeczne i wzmocnić sytuację ekonomiczną gospodarstw poprzez poprawę cech konstytucyjnych trzody chlewnej oraz rozwój przetwórstwa mięsa tych świń i powstanie produktów lokalnych. 33

35 Streszczenie W Polsce występują trzy rasy świń rodzimych: puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra. Obecnie liczba zwierząt w tych rasach jest bardzo mała. W roku 2015 użytkowością rozpłodową objęto 780 lochy rasy puławskiej oraz 709 loch rasy złotnickiej białej i 423 lochy złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1 i 2. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. W tabeli 7 przedstawiono wyniki poziomu zinbredowania ras rodzimych. Na wykresach 1 12 przedstawiono zmiany, jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz tucznej i rzeźnej świń ras rodzimych w latach NATIVE BREEDS OF PIGS STATE OF BREEDING AND RESULTS OF EVALUATION Summary In Poland, there are three breeds of native pigs: Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted. The number of these animals is very small. In 2015, 780 Puławska sows, 709 Złotnicka White sows and 423 Złotnicka Spotted sows were used for reproduction. Native breeds of animals are less attractive for pig producers and breeders because of poorer meatiness of fattening pigs compared to the meatiness of high-lean fatteners. For this reason, the development of these populations is difficult and there is a real threat that they may become extinct. Animals of these breeds are characterized by traits that are valuable from the economic and breeding point of view. These include resistance to disease and stress, high prolificacy, good maternal traits and longevity. Products obtained from them have unique taste, quality and nutritive value. For these reasons, Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs have been included in the genetic resources conservation programme. The databases of the National Research Institute of Animal Production on the conservation breeds of animals are updated every year for data on the reproductive and live performance of Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs. The productive value of these breeds is evaluated in accordance with methods adopted by herdbook keepers. Detailed results of reproductive performance are shown in Table 1 and 2. Tables 3 and 4 provide the performance data of boars, and Tables 5 and 6 give the performance data of gilts. Table 7 shows the results of inbreeding populations of native breeds. Figures 1 12 present changes that occurred in the major reproductive, fattening and slaughter traits of native breeds of pigs over

36 ADRESY I TELEFONY Jednostki Instytut Zootechniki PIB, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt PZHiPTCh POLSUS Okręg Centralny (Warszawa, Białystok, Łódź) PZHiPTCh POLSUS Okręg północny (Bydgoszcz, Gdańsk, Olsztyn) PZHiPTCh POLSUS Okręg Wschodni (Kielce, Lublin, Rzeszów, Zabierzów) PZHiPTCh POLSUS Okręg zachodni (Poznań, Opole, Zielona Góra) Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Hodowli Zwierząt i Oceny Surowców Adres pocztowy Balice ul. Krakowska Warszawa ul. Ryżowa 90 ul. Hetmańska Bydgoszcz Lublin ul. Zbożowa Opole ul. Wrocławska 170 Złotniki ul. Słoneczna Suchy Las Telefon osoby upoważnionej Magdalena Szyndler-Nędza Mirosław Barski Marek Marciniak Marek Mońko Zbigniew Bajda Piotr Polok Karolina Szulc Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (DZ.U nr 152 poz. 1604) realizuje lub koordynuje działania w zakresie ochrony zasobów genetycznych, w zależności od poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich. Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie upoważnienia związków hodowców lub innych podmiotów do wykonywania zadań z zakresu prowadzenia oceny wartości użytkowej lub hodowlanej zwierząt (Dz.U nr 122 poz. 787), prowadzi Księgi Hodowlane rasy puławskiej. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie upoważnienia związków hodowców lub innych podmiotów do wykonywania zadań z zakresu prowadzenia oceny wartości użytkowej lub hodowlanej zwierząt (Dz.U nr 122 poz. 787), prowadzi Księgi Hodowlane ras złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. 35

37 N O T A T K I 36