Vol. 9/2010 Nr 4(33) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Polimorfizm genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) a wybrane parametry gospodarki lipidowej u dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo-naczyniowego Cholesterol Ester Transfer Protein (CETP) Gene Polymorphism and the Selected Parameters of Lipids Metabolism in Children from Families with Circulatory System Diseases History Elżbieta Pac-Kożuchowska Klinika Pediatrii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Adres do korespondencji: Elżbieta Pac-Kożuchowska, Klinika Pediatrii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul.chodźki 2, 20-093 Lublin, e-mail: pac@mp.pl Słowa kluczowe: lipidy, polimorfizm CETP, miażdżyca, dzieci Key words: lipids, polymorphism CETP, atherosclerosis, children STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Grupą szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju zmian miażdżycowych są dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo-naczyniowego. Cel pracy. Celem badań była ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej w zależności od wariantu polimorficznego G279A genu CETP u dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu krążenia. Materiał i metody badań. Badaniami objęto 30 dzieci w wieku od 5 do 6 lat z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo-naczyniowego. U wszystkich dzieci przeprowadzono badanie lekarskie, oceniono rozwój fizyczny wykonując pomiar masy i wysokości ciała oraz stan odżywienia określając wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI) i grubość trzech fałdów skórno-tłuszczowych. W surowicy krwi oznaczono parametry przemiany lipidowej: triglicerydy, cholesterol całkowity i jego frakcje (HDL, LDL i VLDL) oraz apolipoproteiny (apo-ai i apo-b) i lipoproteinę(a). Polimorfizm G279A genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) oceniono stosując metodę PCR-AFLP. Wyniki badań. U dzieci z genotypem B1B1 wykazano niższą procentową zawartość cholesterolu we frakcji HDL niż u dzieci z genotypem B1B2 i B2B2 (p < 0,05). Stwierdzono także, że dzieci z genotypem B1B1 były niższe od dzieci z genotypem B1B2 i B2B2 i różnica ta była istotna statystycznie (p < 0,05). Analizując zmienność pozostałych cech i parametrów biochemicznych u dzieci w zależności od polimorfizmu genu CETP nie wykazano różnic istotnych statystycznie. Wniosek. Prowadzenie w tej grupie dzieci odpowiednio wczesnej profilaktyki, polegającej na modyfikacji czynników ryzyka, okresowe kontrolowanie profilu lipidowego oraz oznaczanie markerów wczesnych zmian miażdżycowych może w przyszłości zmniejszyć zachorowalność oraz umieralność z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. Endokrynol. Ped. 9/2010;4(33):33-40. 33
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 9/2010;4(33):33-40 Introduction. The group which is especially predisposed to early development of atherosclerosis are the children from families with circulatory system diseases history. The aim of the study. The aim of this study was to assess selected parameters of lipids metabolism depending on the type of polymorphic G279A of CETP gene in children from families with circulatory system diseases history. Material and methods. The study included 30 children aged 5 6 years from families with circulatory system disease. The children were examined, their physical development and nutritious condition were assessed. In all of the studied children the concentrations of triglycerides, total cholesterol, HDL cholesterol, apolipoproteins (AI and B), lipoprotein(a) and polymorphism G279A of Cholesterol Ester Transfer Protein (CETP) gene were assessed in blood. Results. In children with genotype B1B1 lower percentage of cholesterol concentration in HDL fraction than in children with genotype B1B2 and B2B2 (p < 0.05) was shown. It was also stated that children with genotype B1B1 were shorter than children with genotype B1B2 and B2B2 and this difference was statistically significant (p < 0.05). Other biochemical parameters were not significantly different between these genetic polymorphism. Conclusion. In the future, proper early prevention based on the modification of risk factors, periodic lipid profile control, and the assay of markers of early atherosclerosis changes can reduce morbidity and mortality due to cardiovascular system diseases among children. Pediatr. Endocrinol. 9/2010;4(33):35-40. Wstęp Choroby układu krążenia o podłożu miażdżycowym w dalszym ciągu stanowią duży problem zdrowotny w wielu krajach uprzemysłowionych i są zaliczane do tzw. chorób cywilizacyjnych. Miażdżyca tętnic to przewlekły, postępujący proces chorobowy, który może dotyczyć tętnic wieńcowych, mózgowych, a także obwodowych. W rozwoju miażdżycy tętnic należy uwzględnić zarówno rolę klasycznych, jak i nowych czynników ryzyka. Niewątpliwie ważne są także czynniki genetyczne, które przyczyniają się do rozwoju miażdżycy. Ostatnio wykryto wiele genetycznie uwarunkowanych czynników sprzyjających rozwojowi zmian miażdżycowych w tętnicach [1, 2]. Analiza DNA pozwala na wykrycie polimorfizmu określonych genów, które kodują białka wpływające na metabolizm lipoprotein i ich utlenianie, na stan równowagi między krzepnięciem i fibrynolizą, na ciśnienie krwi, homocysteinę, lipoproteinę (a), na czynniki wzrostu komórek i cząsteczki adhezyjne. Określone formy polimorficzne wpływają na rozwój procesu miażdżycowego oraz decydują o oddziaływaniu nosicieli danych genów na czynniki zewnętrzne, takie jak nieprawidłowe żywienie, palenie papierosów lub przyjmowane leki [3]. W celu wczesnej diagnostyki miażdżycy oznacza się parametry lipidowe, apolipoproteiny, lipoproteinę(a), homocysteinę, markery uszkodzenia śródbłonka w postaci cząsteczek adhezyjnych, białko ostrej fazy (CRP) czy parametry hemostazy [4 6]. Poznano już wiele polimorfizmów genetycznych mających wpływ na rozwój i progresję procesu miażdżycowego. Wśród parametrów biochemicznych, powszechnie stosowanych do oceny ryzyka niedokrwiennej choroby serca, dominującą pozycję zajmują parametry określające profil lipidów i lipoprotein. Poznano grupę genów regulujących metabolizm lipidów. Przedmiotem zainteresowania badaczy są różne polimorfizmy genu CETP Cholesteryl Ester Transfer Protein [7]. CETP pośredniczy zarówno w transporcie estrów cholesterolu z cząsteczek HDL na pozostałe lipoproteiny, jak i w zwrotnym transporcie triglicerydów z lipoprotein zawierających apo B na HDL [8]. CETP jest więc odpowiedzialny za regulację stężenia cholesterolu HDL w surowicy. Grupą szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju zmian miażdżycowych są dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo- -naczyniowego. W rodzinach tych w wyniku interakcji między podatnością genetyczną do przedwczesnej miażdżycy a czynnikami środowiskowymi częściej niż w całej populacji obserwuje się objawy choroby niedokrwiennej serca i mózgu. Dlatego też celem badań była ocena wybranych parametrów gospodarki lipidowej w zależności od wariantu polimorficznego G279A genu CETP u dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo-naczyniowego. Materiał i metody badań Badaniami objęto 30 dzieci w wieku od 5 do 6 lat z rodzin obciążonych chorobami układu sercowo- -naczyniowego. Na podstawie wywiadu przeprowadzonego z rodzicami ustalono czynniki ryzyka miażdżycy (hipercholesterolemia, otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, zawał serca i wylew krwi do mózgu) w najbliższej rodzinie badanych dzieci. U wszystkich dzieci przeprowadzono badanie lekarskie, oceniono rozwój fizyczny (masa i wysokość ciała) i stan 34
Tabela I. Charakterystyka badanych cech i parametrów lipidowych w surowicy u dzieci w zależności od genotypu G279A Table I. Characteristics of the studied features and lipids parameters in blood serum in children according to the genotype G279A Parametry B1B1 (n = 12) B1B2+B2B2 (n = 16)+(n = 2)=18 p M ± SD M ± SD Wiek (lata) 5,33 ± 0,33 5,44 ± 0,42 ns Masa ciała (kg) 19,56 ± 3,27 21,58 ± 4,07 ns Wysokość ciała (cm) 111,29 ± 5,00 114,41 ± 5,88 p < 0,05 BMI (kg/m 2 ) 15,71 ± 1,73 16,42 ± 2,29 ns Grubość tkanki tluszczowej (mm) 23,42 ± 7,67 25,72 ± 6,30 ns Triglicerydy (mg/dl) 66,17 ± 32,16 64,17 ± 41,74 ns Cholesterol całkowity (mg/dl) 154,25 ± 26,67 147,39 ± 26,32 ns Cholesterol HDL (mg/dl) 39,77 ± 14,63 46,24 ± 12,28 ns % HDL 25,11 ± 7,46 31,49 ± 7,80 p < 0,01 Cholesterol LDL (mg/dl) 102,08 ± 24,20 88,31 ± 25,14 ns Cholesterol VLDL (mg/dl) 13,23 ± 6,43 12,83 ± 8,35 ns Apolipoproteina-AI (mg/dl) 126,44 ± 35,12 129,07 ± 27,72 ns Apolipoproteina-B (mg/dl) 68,75 ± 14,55 62,78 ± 11,57 ns Lipoproteina(a) (mg/dl) 12,63 ± 15,27 10,04 ± 11,13 ns odżywienia. Ten ostatni określono na podstawie wyliczenia BMI (body mass index) oraz sumy trzech fałdów skórno-mięśniowych mierzonych nad mięśniem trójgłowym, na łopatce i brzuchu. W surowicy wszystkich badanych dzieci oznaczano stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu we frakcji HDL odczynnikami firmy Cormay, przy użyciu analizatora Cobas-Mira S. Stężenie cholesterolu frakcji LDL i VLDL wyliczono ze wzoru Friedewalda [9]. Stężenie apolipoprotein: apo-ai i apo-b oznaczono metodą immunoturbidymetryczną za pomocą zestawu odczynników firmy Roche. Lipoproteinę(a) oznaczano testem turbidimetrycznym firmy Human. Oznaczenia te wykonano przy użyciu aparatu Cobas-Mira S. Polimorfizm G279A genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) oceniono stosując metodę PCR-AFLP (Polymerase Chain Reaction Amplified Fragment Lenght Polymorphism). Wyniki badań Oceniając dystrybucję polimorfizmów Taq1B genu CETP wśród 30 badanych dzieci stwierdzono: 12 (40,0%) homozygot (genotyp B1B1), 16 (53,3%) heterozygot (genotyp B1B2) oraz 2 (6,7%) z genotypem typu dzikiego (B2B2). W badanej grupie częstość występowania allelu B2 wynosiła 33,33% (n = 20), natomiast allelu B1 66,67% (n = 40). Ze względu na małą częstość występowania genotypu B2B2 (n = 2) w badanym materiale przeprowadzono porównanie badanych cech i parametrów biochemicznych w surowicy dzieci z genotypem B1B1 w stosunku do sumy dwóch pozostałych genotypów (B1B2 + B2B2). W tabeli I zestawiono wszystkie badane cechy i parametry gospodarki lipidowej w zależności od genotypu G279A. U dzieci z genotypem B1B1 wykazano niższą procentową zawartość cholesterolu we frakcji HDL niż u dzieci z genotypem B1B2 i B2B2 (p < 0,05). Stwierdzono także, że dzieci z genotypem B1B1 były niższe od dzieci z genotypem B1B2 i B2B2 i różnica ta była istotna statystycznie (p < 0,05). Analizując zmienność pozostałych parametrów biochemicznych, takich jak: apolipoproteiny i lipoproteina(a), w zależności od polimorfizmu genu CETP nie wykazano różnic istotnych statystycznie. 35
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 9/2010;4(33):33-40 Dyskusja Mutacja G279A genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) jest istotnym regulatorem stężenia cholesterolu we frakcji HDL. Obecność allelu G279 (allel B1) genu CETP odpowiada za większą aktywność CETP oraz niskie stężenia cholesterolu we frakcji HDL, a więc może być odpowiedzialna za rozwój schorzeń układu sercowo-naczyniowego [10 12]. Natomiast obecność allelu A279 (allel B2) współistnieje z obniżoną aktywnością CETP oraz wyższymi wartościami cholesterolu HDL, co wiąże się z działaniem przeciwmiażdżycowym. Rozpowszechnienie alellu B1, tzw. allelu ryzyka, wśród dorosłych oceniano w różnych badaniach wśród dorosłych, natomiast brakuje badań wśród dzieci [13 16]. W badaniach własnych oceniano dystrybucję mutacji G279A genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) w grupie dzieci z rodzin obciążonych ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego. Częstość występowania allelu B1 wynosiła 66,67%. Występowanie genotypu B1B1 stwierdzono u 12 (40,0%), genotypu B1B2 u 16 (53,3%), a B2B2 u 2 (6,7%) dzieci z rodzin obciążonych ryzykiem schorzeń sercowo-naczyniowych. W badaniach populacyjnych prowadzonych wśród dorosłych Chińczyków genotyp B1B1 wykazano u 35,6% badanych [15], natomiast wśród Chińczyków z hiperlipidemią genotyp B1B1 stwierdzono u 30,4% [17]. Badania prowadzone wśród Amerykanów z rozpoznaną chorobą wieńcową wykazały genotyp B1B1 u 32,9% badanych [11]. Cuchel i wsp. w badaniach prowadzonych wśród Amerykanów w zależności od rasy stwierdzili genotyp B1B1 u 56,0% Afrykańczyków i u 33,0% Europejczyków [18]. W prowadzonych badaniach własnych oceniono wpływ polimorfizmu Tag1B genu CETP na stężenia cholesterolu całkowitego i jego frakcji, triglicerydów, apolipoprotein AI i B i lipoproteiny(a) w surowicy dzieci z rodzin obciążonych chorobami układu krążenia. Porównano badane cechy i parametry biochemiczne w surowicy dzieci z genotypem B1B1 (n = 12) oraz z genotypami B1B2 (n = 16) i B2B2 (n = 2) łącznie. U dzieci z genotypem B1B1 wykazano niższą procentową zawartość cholesterolu we frakcji HDL niż u dzieci z genotypem B1B2 i B2B2. Analizując zmienność pozostałych cech i parametrów biochemicznych u dzieci w zależności od polimorfizmu genu CETP nie wykazano różnic istotnych statystycznie. Na podkreślenie zasługuje też fakt, że u dzieci z genotypem B1B1 stwierdzano wyższe stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu we frakcji LDL oraz niższe stężenie cholesterolu we frakcji HDL w porównaniu z dziećmi z genotypem B1B2 i B2B2, ale różnice te nie były istotne statystycznie. Być może aktywność CETP u dzieci jest mniejsza niż u dorosłych i dlatego stwierdzone różnice w stężeniach parametrów gospodarki lipidowej nie są istotne statystycznie. W badaniach własnych wykazano, że dzieci z genotypem B1B1, a więc z genotypem ryzyka, mają promiażdżycowy profil lipidowy, a w związku z tym wykazują większe ryzyko wczesnego rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Na podstawie dostępnej literatury można stwierdzić, że większość badań oceniających wpływ polimorfizmu genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) na stężenie i aktywność CETP oraz metabolizm lipidów i lipoprotein w surowicy krwi dotyczy pacjentów dorosłych, natomiast brakuje badań dotyczących wieku rozwojowego. Zheng i wsp. oceniali związek między trzema polimorfizmami genu CETP a stężeniem lipidów i lipoprotein w surowicy krwi pacjentów z potwierdzoną chorobą wieńcową oraz w grupie kontrolnej[10]. W swoich badaniach wykazali podobny rozkład alleli i występowanie genotypu Taq1B w grupie pacjentów z chorobą wieńcową i w grupie pacjentów zdrowych. U pacjentów z chorobą wieńcową oraz z genotypem B1B1 stwierdzono wyższe stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w porównaniu z pacjentami z genotypem B2B2. Wśród pacjentów zdrowych, u których zidentyfikowano genotyp B1B1, stwierdzono również wyższe stężenie cholesterolu LDL w surowicy krwi niż u zdrowych pacjentów z genotypem B2B2. Na podstawie tych badań autorzy sugerują, że genotyp B1B1 jest prawdopodobnym genetycznym czynnikiem ryzyka schorzeń układu sercowo-naczyniowego w badanej populacji. Liu i wsp. prowadzili badania prospektywne, których celem było określenie polimorfizmu Taq1B genu CETP oraz ocena ryzyka wystąpienia zawału serca u mężczyzn. Badano polimorfizm Taq1B genu CETP u mężczyzn, którzy przebyli zawał serca w średnim wieku. Genotyp B2B2 stwierdzono u 17% badanych i w tej grupie wykazano wyższe stężenie cholesterolu HDL niż u mężczyzn z genotypem B1B1 i B1B2. Oceniając ryzyko wystąpienia zawału serca u mężczyzn w zależności od genotypu, nie wykazano istotnych różnic w trzech grupach badanych. Natomiast na 36
podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, że nosiciele allelu B2 Taq1B genu CETP mają wyższe stężenie cholesterolu HDL, ale fakt ten nie jest jednoznaczny z mniejszym ryzykiem wystąpienia zawału serca. W dużych badaniach populacyjnych badano wpływ zmienności genu CETP na stężenia cholesterolu całkowitego i jego frakcji oraz na ryzyko wystąpienia schorzeń układu sercowo-naczyniowego [19]. Wu i wsp. badając pacjentów z chorobą niedokrwienną serca wykazali, że u pacjentów z chorobą wieńcową serca, u których stwierdza się obecność allelu A C629A genu CETP, jest mniejsze ryzyko schorzeń układu sercowo-naczyniowego oraz umieralności z powodu tych chorób w późniejszych latach życia. Autorzy na podstawie wyników swoich badań sugerują, że genotyp CETP ma ważny wpływ na aktywność białka transportującego estry cholesterolu oraz na stężenie cholesterolu HDL [20]. Polimorfizm Taq1B genu białka transportującego estry cholesterolu (CETP) u pacjentów z normolipemią wiąże się z większą aktywnością i większym stężeniem CETP oraz z wyższymi wartościami cholesterolu HDL w surowicy. Przeprowadzono również badania oceniające związek między polimorfizmem Taq1B genu CETP u pacjentów z rodzinną hipercholesterolemią. Autorzy określili częstość występowania allelu B2 u heterozygot z rodzinną hipercholesterolemią wśród mieszkańców Hiszpanii i stwierdzili, że allel B2 występuje w tej grupie z częstością 0,43, podobnie jak w innych populacjach. Analizując wyniki badań wykazali, że istnieje związek między obecnością allelu B2 i wyższym stężeniem cholesterolu HDL i apolipoprotein A-I. Jednocześnie zaobserwowali, że pacjenci z genotypem B2B2 mieli niższe stężenie cholesterolu LDL i apolipoprotein-b niż z genotypem B1B1 i B1B2. Na podstawie tych badań stwierdzono, że polimorfizm Taq1B genu CETP u heterozygot z rodzinną hipercholesterolemią ma wpływ na zmniejszenie miażdżycorodnego profilu lipidowego poprzez niższe stężenie cholesterolu LDL, wyższe stężenie cholesterolu HDL oraz niższą wartość wskaźnika cholesterolu LDL/cholesterolu HDL. Dodatkowo zaobserwowano, że allel B2 w mniejszym stopniu predysponował do wystąpienia rąbka starczego, żółtaków oraz klinicznych objawów miażdżycy u tych pacjentów [21]. W innych badaniach sprawdzano, jaka jest wartość i aktywność CETP u 30 pacjentów z pierwotną hipercholesterolemią. Wykazano większą aktywność CETP u pacjentów z genotypem B1B1 w porównaniu z pacjentami z genotypem B2B2. Natomiast u pacjentów z genotypem B1B2 wartość CETP była pośrednia między wartościami w grupie z genotypem B1B1 i B2B2. Wykazano także, że aktywność i stężenie CETP korelowało dodatnio ze stężeniami cholesterolu LDL w surowicy [22]. Zhao i wsp. oceniali związek między polimorfizmem genu CETP a hiperlipidemią u ludzi w wieku od 35 do 81 lat zamieszkujących Chiny. Wśród osobników z hiperlipidemią stwierdzili następującą częstość genotypu Taq1B genu CETP: B1B1 30,4%, B1B2 ľ 52,0% i B2B2 17,6% oraz częstość allelu B1 ľ 56,4%, a allelu B2 43,6%. Autorzy tych badań nie wykazali związku polimorfizmu genu CETP z hiperlipidemią u pacjentów w średnim i starszym wieku zamieszkujących Chiny [17]. Natomiast inni badacze wykazali, że genotyp B2B2 wiąże się z wyższymi stężeniami cholesterolu HDL, co jest wynikiem mniejszej aktywności CETP, a w rezultacie prowadzi do zmniejszenia ryzyka choroby niedokrwiennej serca [23]. Na podstawie wyników licznych badań można stwierdzić, że polimorfizm Taq1B genu CETP jest determinantem odpowiedzialnym za stężenie białka transportującego estry cholesterolu, które stanowi kluczowy element transportu zwrotnego cholesterolu, a więc układu chroniącego przed rozwojem miażdżycy. Jednakże wielu badaczy podkreśla, że dużą rolę w regulacji stężenia CETP, poza czynnikami genetycznymi, odgrywają także czynniki środowiskowe, takie jak palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, stres, dieta czy mała aktywność fizyczna [15, 24]. W ocenie ryzyka miażdżycy dużą wagę przywiązuje się obecnie do badań genetycznych. Zidentyfikowano bowiem wiele form polimorficznych genów i mutacji związanych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju miażdżycy. Uważa się, że w przyszłości genetyczne markery umożliwią wczesne wykrycie osób należących do grup wysokiego ryzyka i wczesne podjęcie działań zapobiegawczych oraz ich odpowiednie ukierunkowanie, co powinno poprawić efektywności działań profilaktycznych. Skuteczne działania profilaktyczne są uwarunkowane identyfikacją dzieci szczególnie zagrożonych rozwojem wczesnych zmian miażdżycowych oraz ryzykiem schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Dzieci z grup wysokiego ryzyka przedwczesnej miażdżycy wymagają badania czynników ryzyka zarówno dziedzicznych, jak i środowiskowych już od urodzenia. A więc największym wyzwaniem dla pediatrów i lekarzy rodzinnych jest wybiórcze badanie przesiewowe i wczesne wykrywanie 37
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 9/2010;4(33):33-40 czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego u dzieci i młodzieży oraz ich modyfikacja i leczenie. Wnioski 1. Niższa zawartość cholesterolu we frakcji HDL w surowicy dzieci z rodzinnym obciążeniem chorobami układu krążenia była determinowana polimorfizmem genu CETP. 2. Homozygoty (genotyp B1B1) mają skłonność do fenotypu sprzyjającego rozwojowi miażdżycy. 3. Prowadzenie w tej grupie dzieci odpowiednio wczesnej profilaktyki polegającej na modyfikacji czynników ryzyka, okresowe kontrolowanie profilu lipidowego oraz oznaczanie markerów wczesnych zmian miażdżycowych może w przyszłości zmniejszyć zachorowalność oraz umieralność z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Humphries S.E., Morgan L.: Genetic risk factors for stroke and carotid atherosclerosis: insights into pathophysiology from candidate gene approaches. Lancet Neurol., 2004:4, 227-235. [2] Lusis A.J., Mar R., Pajukanta P.: Genetics of atherosclerosis. Annu Rev Genomics Hum Genet., 2004:5, 189-218. [3] Navarro Lopez F.: Genes and coronary heart disease. Revisa Espanola de Cardiologia, 2002:55(4), 413-431. [4] Libby P.: Changing concepts of atherogenesis. J. Intern. Med., 2000:247, 349-358. [5] Binder C.J., Chang M.K., Shaw P.X., Miller Y.I. et al.: Innate and acquired immunity in atherogenesis. Nature Medicine, 2002:11, 1218-1226. [6] Ridker P., Stampfer M., Rifai N.: Novel risk factors for systemic atherosclerosis: a comparison of C-reactive protein, fibrinogen, homocysteine, lipoprotein(a), and standard cholesterol screening as predictors of peripheral arterial disease. JAMA, 2001:286(19), 2401-2402. [7] Lira M.E., Lloyd D.B., Hallowell S., Milos P.M., Thompson J.F.: Highly polymorphhic repeat region in the CETP promoter induces unusual DNA structure. Biochim. Biophys Acta., 2004:1-3, 38-45. [8] Barter P.J., Brewer H.B. Jr., Chapman M.J., Hennekens C.H. et al.: Cholesteryl ester transfer protein: a novel target for raising HDL and inhibiting atherosclerosis. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2003:23(2), 160-167. [9] Friedewald W.T., Levy R.I., Fredrickson D.S.: Estimation of the concentration of low density lipoprotein cholesterol in plasma, without use of the preparative ultracentrifuge. Clin. Chem., 1972:18, 499. [10] Zheng K.Q., Zhang S.Z., He Y., Zhang L. et al.: Association between cholesteryl ester transfer protein gene polymorphisms and variations in lipid levels in patients with coronary heart disease. Chin. Med. J. (Engl.), 2004:9, 1288-1292. [11] Carlquist J.F., Muhlestein J.B., Horne B.D., Hart N.I. et al.: The cholesteryl ester transfer protein Taq1B gene polymorphism predicts clinical benefit of statin therapy in patients with significant coronary artery disease. Am. Heart. J., 2003:6, 1007-1014. [12] Lu H., Inazu A., Moriyama Y., Higashikata T. et al.: Haplotype analyses of cholesteryl ester transfer protein gene promoter: a clue to an unsolved mystery of TaqIB polymorphism. J. Mol. Med., 2003:4, 246-255. [13] Corella D., Saiz C., Guillen M., Portoles O. et al.: Association of TaqIB polymorphism in the cholesteryl ester transfer protein gene with plasma lipid levels in a healthy Spanish population. Atherosclerosis, 2000:152, 2367-2376. [14] Kark J.D., Sinnreich R., Leitersdorf E., Friedlander Y. et al.: Taq1B CETP polymorphism, plasma CETP, lipoproteins, apolipoproteins and sex differences in a Jewish population sample characterized by low HDL-cholesterol. Atherosclerosis, 2000:151(2), 509-518. [15] Liu J., Zhao D., Liu S., Liu J., Qin L.P., Wu Z.S.: Study on the distribution and association of cholesteryl ester transfer protein-taqib polymorphism and plasma concentration in general population. Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi., 2003:4, 300-303. [16] Al-Daghri N.M., Al-Attas O., Patel A., Belyaev N.D. et al.: Association between the cholesteryl ester transfer protein TaqI-detectable B polymorphism and low high-density lipoprotein cholesterol concentration in Saudis. Clin. Sci. (Lond)., 2003:105(4), 467-472. [17] Zhao Y., Zhu W., Zhang Z., Li Y.: Relationship between gene polymorphism at CETP locus and hyperlipidemia in the middle-aged and the elder. Wei Sheng Yan Jiu., 2004:1, 94-97. [18] Cuchel M., Wolfe M.L., delemos A.S., Rader D.J.: The frequency of the cholesteryl ester transfer protein-taqi B2 allele is lower in African Americans than in Caucasians. Atherosclerosis, 2002:163(1), 169-174. [19] Liu S., Schmitz C., Stampfer M.J., Sacks F. et al.: A prospective study of TaqIB polymorphism in the gene coding for cholesteryl ester transfer protein and risk of myocardial infarction in middle-aged men. Atherosclerosis, 2002:2, 469-474. [20] Wu J.H., Lee Y.T., Hsu H.C., Hsieh L.L.: Influence of CETP gene variation on plasma lipid levels and coronary heart disease: a survey in Taiwan. Atherosclerosis, 2001:2, 451-458. [21] Carmena-Ramon R., Ascaso J.F., Real J.T. et al.: Association between the TaqIB polymorphism in the cholesteryl ester transfer protein gene locus and plasma lipoprotein levels in familial hypercholesterolemia. Metabolism 2001:6, 651-656. [22] Kotake H., Sekikawa A., Tokita Y. et al.: Effect of HMG-CoA reductase inhibitor on plasma cholesteryl ester transfer protein activity in primary hypercholesterolemia: comparison among CETP/TaqIB genotype subgroups. J. Atheroscler. Thromb., 2002:5, 207-212. 38
[23] Brousseau M.E., O Connor J.J. Jr., Ordovas J.M., Collins D. et al.: Cholesteryl ester transfer protein TaqI B2B2 genotype is associated with higher HDL cholesterol levels and lower risk of coronary heart disease end points in men with HDL deficiency: Veterans Affairs HDL Cholesterol Intervention Trial. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2002:7, 1148-1154. [24] Mukherjee M., Shetty K.R.: Variations in high-density lipoprotein cholesterol in relation to physical activity and Taq 1B polymorphism of the cholesteryl ester transfer protein gene. Clin. Genet., 2004:5, 412-418. 39