Warszawa, luty 2011 r.

Sytuacja ekonomiczno - finansowa zrzeszonych banków spółdzielczych oraz banku współpracującego na tle sektora bankowości spółdzielczej, wg stanu na 31 grudnia 2011 r. Warszawa, luty 2011 r.

WSTĘP...3 I. BANKI SPÓŁDZIELCZE ZRZESZENIA BPS NA TLE BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH POZOSTAŁYCH ZRZESZEŃ I SEKTORA BANKOWOŚCI SPÓŁDZIELCZEJ...3 II. SYTUACJA EKONOMICZNO-FINANSOWA BANKÓW SPÓŁDZIELCZYCH ZRZESZONYCH Z BANKIEM BPS S.A...6 1. AKTYWA BILANSOWE...7 1.1. KREDYTY I INNE NALEśNOŚCI OD PODMIOTÓW SEKTORA NIEFINANSOWEGO ORAZ SEKTORA INSTYTUCJI RZĄDOWYCH I SAMORZĄDOWYCH...8 1.2 LOKATY MIĘDZYBANKOWE...8 1.3. INSTRUMENTY DŁUśNE I KAPITAŁOWE...9 1.4. POZOSTAŁE AKTYWA...9 2. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA...9 2.1 DEPOZYTY...9 2.2 KAPITAŁY...10 3. WYNIK FINANSOWY, EFEKTYWNOŚĆ...10 4. OBSZARY RYZYKA I ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA...11 4.1. RYZYKO KREDYTOWE...11 4.2 PŁYNNOŚĆ...13 4.3 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA...13 III. SYTUACJA EKONOMICZNO FINANSOWA ZRZESZENIA BPS...14 IV. REASUMPCJA I WNIOSKI...16 2

Wstęp Niniejsza analiza sytuacji ekonomiczno-finansowej banków spółdzielczych zrzeszonych i banku współpracującego z Bankiem BPS S.A. - na tle sektora bankowości spółdzielczej - została opracowana zgodnie z zaleceniem zawartym w uchwale Zarządu Banku BPS S.A. Nr 22/01/AB/DAB/2010 z dnia 4 marca 2010 r. w sprawie wprowadzenia Instrukcji funkcjonowania Systemu Informacji Kierownictwa w Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. Poza odbiorcami wyszczególnionymi w cytowanej wyŝej instrukcji, jest skierowana równieŝ do zrzeszonych banków spółdzielczych. Do jej opracowania wykorzystane zostały publikacje NBP, GUS oraz Departamentu Planowania i Strategii Banku BPS S.A. na temat sytuacji makroekonomicznej, dane sprawozdawcze banków spółdzielczych udostępnione przez SGB-Bank SA, sprawozdania finansowe banków spółdzielczych zrzeszonych oraz współpracującego z Bankiem BPS S.A. Monitorowanie sytuacji ekonomicznej i finansowej tych banków jest narzędziem wspomagającym realizację funkcji zrzeszeniowej przez Bank BPS S.A. Jest takŝe instrumentem wspierającym Zarząd tego Banku w podejmowaniu decyzji dotyczących polityki i strategii w tej sferze. SłuŜy równieŝ kadrze zarządzającej banków spółdzielczych do diagnozowania sytuacji banków w aspekcie rentowności i bezpieczeństwa oraz określania kierunków działalności i potencjału rozwoju. Analiza składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym zaprezentowano pozycję banków spółdzielczych Grupy BPS według stanu na 31 grudnia 2011 r. na tle pozostałych banków oraz sektora. Następnie przedstawiono ich sytuację ekonomiczno-finansową w 2011 r. oraz skalę ryzyk występujących w tych bankach. Kolejny rozdział został poświęcony sytuacji ekonomiczno finansowej Zrzeszenia BPS (Banku BPS S.A. i zrzeszonych banków spółdzielczych). W ostatnim dokonano podsumowania oraz sformułowania wniosków. I. Banki spółdzielcze Zrzeszenia BPS na tle banków spółdzielczych pozostałych zrzeszeń i sektora bankowości spółdzielczej 1. Zmiany strukturalne. Potencjał organizacyjny, zatrudnienie Na 31 grudnia 2011 r. Banki spółdzielcze zrzeszone były w dwóch strukturach. Jeden bank - Krakowski Bank Spółdzielczy działał samodzielnie i współpracował z Bankiem BPS S.A. Z dniem 5 września 2011 r. GBW S.A przyłączył Mazowiecki Bank Regionalny S.A. Równocześnie do Spółdzielczej Grupy Bankowej przystąpiły banki spółdzielcze funkcjonujące do tego czasu w Zrzeszeniu MR Banku. 15 września nowoutworzona grupa finansowa zmieniła nazwę na SGB-Bank S.A. Na koniec 2011 r. działalność prowadziły 574 banki spółdzielcze. W porównaniu do 2010 r. ich liczba zmniejszyła się o dwa w wyniku połączenia Banku Spółdzielczego w Dobrem z Bankiem Spółdzielczym w Mińsku Mazowieckim oraz Banku Spółdzielczego w Wysokiem ze Spółdzielczym Bankiem Powiatowym w Piaskach. Cztery wskazane wyŝej banki zrzeszone były z Bankiem BPS S.A. Liczbę banków spółdzielczych i ich placówek oraz stan zatrudnienia w sektorze i w poszczególnych zrzeszeniach, przedstawia poniŝsza tabela: stan na 31 grudnia 2011 r. Wyszczególnienie SEKTOR BPS SGB- Bank SA KBS Udział w sektorze (w %) BPS GBW KBS Liczba banków 574 366 207 1 63,76 36,06 0,17 Zatrudnienie 32 724 19 708 12 390 626 60,22 37,86 1,91 Placówki 4 594 2 786 1 733 75 60,64 37,72 1,63 3

Bank BPS SA zrzeszał 366 banków, tj. 63,76% łącznej liczby banków spółdzielczych a SGB- Bank SA - 207 banków (36,06%). W 2011 roku liczba banków spółdzielczych Grupy BPS zwiększyła się o 9 banków, naleŝących wcześniej do struktur zrzeszeniowych MR Banku, co zaowocowało wzrostem udziału - pod względem liczbowym - banków spółdzielczych Zrzeszenia BPS w sektorze o 1,44 p. p. względem grudnia 2010 roku. W bankach spółdzielczych Grupy BPS zatrudnionych było 19 708 osób, tj. 60,22% łącznego zatrudnienia w spółdzielczym sektorze bankowym. Banki spółdzielcze zrzeszenia SGB-Banku SA zatrudniały 12 390 osób (37,86%). Banki spółdzielcze naleŝące do Zrzeszenia BPS posiadały 2 786 placówek; stanowiły one 60,64% wszystkich placówek w sektorze. Do banków spółdzielczych Zrzeszenia SGB-Banku naleŝały 1 733 placówki, tj. 37,72%. 2. Dynamika rozwoju, udział w sektorze Banki spółdzielcze zrzeszone z Bankiem BPS S.A. w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2011 r., rozwijały działalność szybciej niŝ pozostałe banki spółdzielcze. Dynamikę wzrostu podstawowych składników bilansowych banków spółdzielczych Zrzeszenia BPS, w porównaniu z dynamiką banków spółdzielczych drugiego zrzeszenia oraz na tle sektora, obrazuje poniŝsze zestawienie: (w tys. zł) Wyszczególnienie 2010.12.31* 2011.12.31 Dynamika 2011.12.31/2010. 12.31 (w%) Suma bilansowa - sektor 70 453 027 78 366 802 111,23 BPS 42 176 159 47 899 267 113,57 SGB-Bank 26 482 574 28 440 222 107,39 KBS 1 794 294 2 027 313 112,99 NaleŜności brutto od podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych - sektor 43 247 524 48 927 706 113,13 BPS 24 938 208 29 031 313 116,41 SGB-Bank 17 275 390 18 709 426 108,30 KBS 1 033 926 1 186 967 114,80 Zobowiązania wobec podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych - sektor 59 992 448 66 325 912 110,56 BPS 35 843 056 40 545 143 113,12 SGB-Bank 22 642 172 24 069 879 106,31 KBS 1 507 220 1 710 890 113,51 Fundusze własne - sektor 6 970 607 7 753 055 111,22 BPS 4 208 353 4 771 474 113,38 SGB-Bank 2 619 814 2 834 243 108,18 KBS 142 440 147 338 103,44 Wynik finansowy netto - sektor 751 347 921 323 122,62 BPS 443 180 547 406 123,52 SGB-Bank 300 986 356 983 118,60 KBS 7 181 16 934 235,82 * dane dla SGB-Banku zaprezentowano jako sumę wielkości GBW i MR Banku Suma bilansowa banków spółdzielczych Grupy BPS wzrosła o 13,57%, Zrzeszenia SGB-Banku o 7,39%, KBS o 12,99%, natomiast sektora o 11,23%. Udział sumy bilansowej banków spółdzielczych Grupy BPS w sumie bilansowej spółdzielczego sektora bankowego wynosił 61,12%. Średnia wartość aktywów przypadająca na 1 bank zrzeszony: z Bankiem BPS S.A. wynosiła 130 872 tys. zł, a z SGB-Bankiem S.A. 137 392 tys. zł. 4

Udział sumy bilansowej banków spółdzielczych poszczególnych zrzeszeń oraz KBS w sektorze przedstawia poniŝszy wykres: SGB 28 440 36,29% KBS 2 027 2,59% Suma bilansowa (w mln zł) Grupa BPS 47 899 61,12% NaleŜności od podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych banków spółdzielczych Zrzeszenia BPS zwiększyły się o 16,41%, Spółdzielczej Grupy Bankowej o 8,30%, KBS o 14,80%, natomiast sektora o 13,13%. Zobowiązania wobec podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych banków spółdzielczych Grupy BPS wzrosły o 13,12%, Grupy SGB-Banku o 6,31%, KBS o 13,51%, a wszystkich banków spółdzielczych o 10,56%. Wzrost sumy bilansowej banków spółdzielczych poszczególnych zrzeszeń oraz KBS, ich naleŝności od podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych, jak równieŝ zobowiązań wobec tych podmiotów zilustrowano poniŝej. 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 mln zł BPS GBW KBS Suma bilansowa 31.12.2010 Suma bilansowa 31.12.2011 NaleŜności od klientów 31.12.2010 NaleŜności od klientów 31.12.2011 Zobowiązania wobec klientów 31.12.2010 Zobowiązania wobec klientów 31.12.2011 Fundusze własne banków spółdzielczych Grupy BPS zwiększyły się o 13,38%, Grupy SGB- Banku o 8,18%, KBS o 3,44%, natomiast banków całego spółdzielczego sektora bankowego o 11,22%. 5

PoniŜszy wykres obrazuje wielkości funduszy własnych według stanu na 31.12.2011 r. oraz na koniec grudnia 2010 r. 6 000 Fundusze własne banków spółdzielczych w mln zł 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 4 208 4 771 2 620 2 834 0 142 147 BPS SGB-Bank KBS Średnia wartość funduszy własnych przypadająca na 1 bank wynosiła w zrzeszeniu BPS 13,0 mln zł a SGB-Banku 13,7 mln zł. Wynik finansowy netto sektora bankowości spółdzielczej na koniec grudnia 2011 r. był wyŝszy o 22,62%, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. Zysk netto wypracowany w 2011 r. przez banki spółdzielcze zrzeszone z Bankiem BPS S.A. przewyŝszał wynik osiągnięty w 2010 r. o 23,52%, banki spółdzielcze Grupy SGB-Banku o 18,60%, natomiast KBS o 135,82%. Relacja kosztów działania do wyniku działalności bankowej w sektorze bankowości spółdzielczej kształtowała się na poziomie 62,74%, przy czym w bankach spółdzielczych Zrzeszenia: BPS wynosiła 62,87% a SGB-Banku 62,41%, w KBS 64,84%. Wskaźnik ten obniŝył się zarówno w skali całego sektora jak równieŝ poszczególnych zrzeszeń i banku działającego samodzielnie. W porównaniu do końca 2010 r. obniŝył się odpowiednio o 2,29 p.p., 2,36 p.p., 2,18 p.p. i 2,35 p.p.. II. Sytuacja ekonomiczno-finansowa banków spółdzielczych zrzeszonych z Bankiem BPS S.A. Uwarunkowania makroekonomiczne Według wstępnych danych GUS PKB wzrósł w minionym roku realnie o 4,3 %, wobec 3,9 % wzrostu odnotowanego w 2010 r. Stwierdzono znaczący silny wzrost inwestycji (o 8,7%) oraz pozytywny wkład eksportu netto (0,5 p.p.) w wypracowany wzrost gospodarczy. W ciągu ostatniego roku sytuacja na rynku pracy pogorszyła się stopa bezrobocia wyniosła na koniec 2011 roku 12,5% i była wyŝsza o 0,2 p.p. od poziomu z końca 2010 r., przy wzroście zatrudnienia w tym okresie o 2,3%. Przeciętne wynagrodzenie wzrosło 4,4% r/r i związane było w duŝym stopniu z wypłatą okresowych premii przez przedsiębiorstwa. Sytuacja na rynku pracy nie ma dobrych perspektyw na najbliŝsze miesiące - wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego w 2012 r. będzie sprzyjać wzrostowi stopy bezrobocia, przy jednoczesnej stabilizacji zatrudnienia i zmniejszonej dynamice wzrostu wynagrodzeń. Stopa inflacji kształtowała się w grudniu 2011 r. na poziomie 4,6% przy średniorocznym wskaźniku wzrostu cen wynoszącym 4,3%. W ciągu I półrocza 2011 r. podstawowe stopy procentowe podwyŝszane były 4-krotnie w reakcji na rosnącą presję inflacyjną. W efekcie tych podwyŝek, podstawowa stopa referencyjna NBP wzrosła o 1 p.p. do 4,5% i na przestrzeni drugiego półrocza nie zmieniła się. W opublikowanym 6

opisie dyskusji na styczniowym posiedzeniu wskazano na utrzymującą się na wysokim poziomie inflację, jako główny czynnik zmniejszający prawdopodobieństwo obniŝek stóp w najbliŝszych miesiącach. Część członków Rady nie wykluczyła jednak podniesienia stóp, jeŝeli inflacja nie zacznie spadać w najbliŝszych miesiącach. W pierwszym półroczu br., złoty polski oscylował wokół poziomu 4 zł za euro, natomiast na koniec września osiągnął poziom 4,4 zł za euro. W grudniu deprecjacja złotego do euro i franka szwajcarskiego została zatrzymana. Decydującym czynnikiem wspierającym polską walutę nie było zmniejszenie awersji do ryzyka spowodowane poprawą sytuacji w strefie euro, lecz przedterminowe wykupienie części długu przez Ministerstwo Finansów. Akcja kredytowa wykazywała trend wzrostowy w porównaniu z rokiem 2010. W szybkim tempie rozwijała się akcja kredytowa skierowana do przedsiębiorstw, przy ujemnym tempie rozwoju kredytów gospodarstw domowych. Nie bez wpływu na istotny wzrost wolumenu kredytów miała deprecjacja złotego (ok. 10 % w stosunku do głównych walut), która wygenerowała księgowy wzrost wolumenu. Niemniej nawet przy uwzględnieniu takiej korekty tempo wzrostu akcji kredytowej było najwyŝsze od 2008 r. Dobre wyniki banków w 2011 roku, takŝe spółdzielczych, to przede wszystkim zasługa szybszego tempa rozwoju polskiej gospodarki, a szczególnie lepszej kondycji sektora przedsiębiorstw. 1. Aktywa bilansowe Aktywa bilansowe banków spółdzielczych Grupy BPS na 31 grudnia 2011 r. wynosiły 47 899 mln zł i od 1 stycznia 2011 r. wzrosły o 5 723 mln zł (o 13,57%). Nastąpiły w tym okresie zmiany w strukturze zrzeszonych banków, pod względem wielkości ich sumy bilansowej, które obrazuje poniŝszy wykres: liczba banków spółdzielczych 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 11 31.12.2010 31.12.2011 36 37 38 28 6 33 29 55 63 60 54 81 94 46 54 0 pon.20 20-30 30-40 40-50 50-70 70-100 100-200 pow. 200 suma bilansowa w mln zł Najliczniejszą grupę stanowiły banki, których aktywa wynosiły od 100 mln zł do 200 mln zł. W analizowanym okresie grupa ta powiększyła się o 13 banków. Utrzymywała się równieŝ tendencja wzrostu liczby banków o aktywach powyŝej 200 mln zł oraz w przedziale od 50 mln zł do 70 mln zł. W kaŝdej z tych grup liczba banków wzrosła o 8. Wzrost liczby banków, o jeden, odnotowano takŝe w grupie banków, których aktywa kształtowały się w przedziale od 30 do 40 mln zł. Zmniejszyła się natomiast o 13 liczba banków o sumie bilansowej w przedziałach poniŝej 50 mln zł oraz o 6 w grupie banków, których suma bilansowa wynosiła od 70 mln zł do 100 mln zł. Wzrost liczebności banków w poszczególnych grupach to takŝe efekt dołączenia do Grupy BPS banków spółdzielczych ze Zrzeszenia MR Banku, w tym czterech, których aktywa wynosiły ponad 100 mln zł. 7

1.1. Kredyty i inne naleŝności od podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych Podstawową pozycję w strukturze aktywów stanowiły tradycyjnie kredyty i inne naleŝności od podmiotów sektora niefinansowego oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych, które na koniec grudnia 2011 r. wynosiły 60,61%. Wartość tej pozycji w ciągu 12 miesięcy zwiększyła się o 4 093 mln zł (o 16,41%) do 29 031 mln zł na 31.12.2011 r. W portfelu kredytowym dominowały kredyty udzielone sektorowi niefinansowemu. Wyniosły 25 983 mln zł i stanowiły 89,50% łącznego obliga kredytowego. NajwyŜsze tempo wzrostu w tej grupie kredytów wykazywały kredyty dla przedsiębiorstw (27,33%) oraz dla instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (18,63%), natomiast w mniejszym stopniu wzrosły kredyty dla przedsiębiorców indywidualnych (o 16,48%) oraz rolników (o 15,24%). Struktura podmiotowa kredytów sektora niefinansowego 27,27% 23,83% 29,80% 1,16% 17,95% Przedsiębiorstw a Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domow ych Przedsiębiorcy indyw idualni Osoby pryw atne Rolnicy indyw idualni Kredyty udzielone przedsiębiorstwom stanowiły 29,80%; rolnikom indywidualnym 27,27%, osobom prywatnym 23,83%, przedsiębiorcom indywidualnym 17,95%. Udział kredytów instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych wyniósł 1,16%. Wzrost udziału, w porównaniu do stanu na 31 grudnia 2010 r., odnotowały kredyty dla przedsiębiorstw (o 2,46 p.p.). ObniŜył się natomiast udział kredytów dla osób prywatnych (o 2,65 p.p.). Udział kredytów dla pozostałych grup podmiotów nie uległ istotnym zmianom. W ujęciu przedmiotowym, największy udział w portfelu kredytowym miały kredyty inwestycyjne 33,45%. Kredyty operacyjne stanowiły 28,26%, kredyty na zakup nieruchomości 22,96%, natomiast kredyty konsumpcyjne 13,39%. 1.2 Lokaty międzybankowe Środki pienięŝne ulokowane w innych bankach stanowiły drugą, pod względem wielkości, pozycję aktywów bilansowych banków spółdzielczych; wynosiły 28,73% aktywów ogółem. Lokaty międzybankowe w wartości nominalnej wynosiły 13 302 mln zł i w porównaniu z końcem 2010 r. wzrosły o 865 mln zł, tj. o 6,96%. Były to środki ulokowane, w głównej mierze, w Banku Zrzeszającym. W czwartym kwartale 2011 r. wyraźnie wzrosła kwota środków lokowanych w bankach, przede wszystkim w Banku BPS S.A., przewyŝszając maksymalną wielkość osiągniętą w drugim kwartale. Nie zmniejsza się stopień koncentracji lokat międzybankowych (środków zdeponowanych w Banku Zrzeszającym) w portfelu aktywów bilansowych niektórych banków spółdzielczych - na koniec 2011 r. wynosił nawet ponad 75%. Wartość lokat złoŝonych poza Bankiem BPS S.A., podobnie jak na koniec trzeciego kwartału 2011 r., była wysoka, jednak wykazywała tendencję malejącą. 8

w tys zł. 14 000 000 13 000 000 12 000 000 11 000 000 10 000 000 9 000 000 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Stan lokat na przestrzeni 12 miesięcy Lokaty ogółem Lokaty w banku zrzeszającym Lokaty poza bankiem zrzeszającym 12.10r. 01.11r. 02.11r. 03.11r. 04.11r. 05.11r. 06.11r. 07.11r. 08.11r. 09.11r. 10.11r. 11.11r. 12.11r. 1.3. Instrumenty dłuŝne i kapitałowe Trzecią, pod względem wielkości, pozycję w aktywach zajmowały instrumenty dłuŝne i kapitałowe; które stanowiły 4,40%. Na przestrzeni dwunastu miesięcy ich wartość wzrosła o 540 mln zł, tj. o 34,47%. do 2 105 mln zł. Na portfel tych papierów składały się instrumenty kapitałowe w kwocie 391 mln zł oraz dłuŝne o wartości 1 714 mln zł. Jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych i certyfikaty inwestycyjne posiadało 26 banków na łączną kwotę 63,3 mln zł. Ponadto 8 banków zakupiło akcje kwotowane na aktywnym rynku o łącznej kwocie 42,4 mln zł. Z uwagi na fakt, Ŝe instrumenty rynku kapitałowego charakteryzują się duŝą zmiennością cen, banki posiadające takie aktywa są objęte monitoringiem pod względem przestrzegania limitu koncentracji zaangaŝowań wynikającego z ustawy Prawo bankowe. 1.4. Pozostałe aktywa Główną pozycję pozostałych aktywów stanowiły rzeczowe aktywa trwałe w kwocie 1 321 mln zł, których udział w aktywach ogółem wyniósł 2,76%. 2. Źródła finansowania Podstawowym źródłem finansowania działalności banków spółdzielczych były zobowiązania wobec sektora niefinansowego, które stanowiły 77,02% pasywów bilansowych ogółem. Udział kapitałów w pasywach wynosił 10,49%, zobowiązań wobec sektora instytucji rządowych i samorządowych 7,63%, zobowiązań wobec sektora finansowego 2,78%, pozostałych pasywów - 2,09%. W porównaniu do grudnia 2010 r., w strukturze pasywów nie zaszły istotne zmiany. 2.1 Depozyty Depozyty banków spółdzielczych Grupy BPS wzrosły, w porównaniu z końcem 2010 r. o 4 551 mln zł (o 12,70%) i na koniec grudnia 2011 r. wyniosły 40 394 mln zł. Na bazę depozytową składały się depozyty sektora niefinansowego 36 746 mln zł oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych 3 648 mln zł. O wysokiej dynamice jej rozwoju zdecydowały przede wszystkim depozyty osób prywatnych - środki tych podmiotów wzrosły o 17,85%. W mniejszym natomiast stopniu zwiększyły się depozyty rolników indywidualnych (o 9,90%), depozyty instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (o 9,28%) oraz przedsiębiorstw (o 1,80%). 9

Depozyty sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrosły o 1,76%. W perspektywie długookresowej, od początku 2009 r. obserwuje się zahamowanie trendu rosnącego tych zobowiązań. Struktura depozytów sektora niefinansowego 10,39% 3,11% 9,02% 6,14% 71,34% Depozyty przedsiębiorstw Depozyty przedsiębiorców indywidualnych Depozyty osób prywatnych Depozyty rolników indywidualnych Depozyty instytucji niekomercyjnych dział na rzecz gospodarstw domowych W strukturze podmiotowej depozytów sektora niefinansowego dominowały środki osób prywatnych; ich udział wynosił 71,34%. Depozyty przedsiębiorstw stanowiły 9,02%, rolników indywidualnych 10,39%, przedsiębiorców indywidualnych 6,14% oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych 3,11%. W porównaniu do końca 2010 r. zwiększył się udział depozytów od osób prywatnych, natomiast zmniejszył się udział pozostałych grup deponentów. W strukturze terminowej depozytów, na koniec 2011 r. dominowały depozyty terminowe, które stanowiły 55,46% ogółu depozytów, natomiast udział depozytów bieŝących wynosił 44,54%. 2.2 Kapitały Drugim, pod względem wielkości, źródłem finansowania były kapitały. Pokrywały aktywa bilansowe w 10,49%. Na koniec 2011 r. osiągnęły poziom 5 023 mln zł. 3. Wynik finansowy, efektywność Wynik finansowy netto banków spółdzielczych w 2011 r. wyniósł 547,4 mln zł i był o 104,2 mln zł (o 23,52%) wyŝszy niŝ w 2010 r., a takŝe o 6,51% wyŝszy niŝ osiągnięty na koniec 2008 r. O wzroście wyniku finansowego zdecydował przyrost wyniku odsetkowego. Wynik odsetkowy był nie tylko podstawową pozycją wyniku działalności bankowej (stanowił 74,25%), ale teŝ wykazywał najwyŝszą dynamikę 118,64%. Wynik z opłat i prowizji drugie pod względem wielkości źródło wyniku działalności bankowej, stanowiące 24,15%, zwiększył się, między innymi, na skutek rozwoju akcji kredytowej, ale jego dynamika była niŝsza niŝ dynamika wyniku odsetkowego (wynosiła 104,52%). Wzrost zysku został osiągnięty równieŝ dzięki nieco niŝszej dynamice wydatków niŝ wyniku działalności bankowej. Koszty działania wzrosły w analizowanym okresie o 10,88%, natomiast wynik działalności bankowej o 15,05%. Na koszty ogólne składały się koszty wynagrodzeń z tytułu umów o pracę (stanowiły 59,06%) oraz koszty ogólnego zarządu, tj. koszty marketingu stanowiące 6,48%, koszty informatyczne 18,04% oraz czynsze - 11,18%. 10

Na wielkość wyniku finansowego wpłynęły równieŝ dokonane odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości aktywów finansowych. Na koniec 2011 r. saldo rezerw celowych było wyŝsze o 34,20% niŝ w 2010 r. W ujęciu nominalnym saldo tych odpisów wynosiło 120 mln zł. Średni wynik finansowy netto przypadający na 1 bank wyniósł 1 496 tys. zł. W 88 bankach nastąpił spadek wyniku finansowego, natomiast w 277 bankach miał miejsce jego wzrost. W poszczególnych bankach dynamika wyniku finansowego netto była zróŝnicowana i kształtowała się od 1 254,06% do 36,36%. Jeden bank wykazał stratę netto na koniec 2011 r. Na datę analizy bank był w tracie realizowania procesu łączeniowego, w wyniku którego z dniem 1 stycznia 2012 r. został przyłączony do banku silniejszego kapitałowo. Wskaźnik 31.12.2010 31.12.2011 Zmiany w p.p./tys. zł/liczba 12.2011/12.2010 Wskaźnik C/I (%) 69,47 66,76-2,71 ROE netto (%) 11,94 12,78 0,99 ROA netto (%) 1,13 1,21 0,08 Aktywa na zatrudnionego (tys. zł) 2 219 2 430 211 Zysk brutto na zatrudnionego (tys. zł) 29,97 35,27 5,30 Banki wykazujące stratę (liczba) 1 1 0 W 2011 r. poprawiła się efektywność kosztowa banków. Wskaźnik kosztów operacyjnych (C/I) wyniósł 66,76% i był niŝszy niŝ w 2010 r. o 2,71 p.p. Wskaźniki rentowności osiągnięte na 31 grudnia 2011 r. uległy poprawie na przestrzeni ostatniego roku. Wskaźnik ROA wzrósł o 0,08 p. p. do 1,21%, natomiast współczynnik ROE o 0,84 p. p. do 12,78%. Aktywa na jednego zatrudnionego wynosiły 2 430 tys. zł i wzrosły o 211 tys. zł w porównaniu do stanu na 31 grudnia 2010 r., natomiast zysk brutto na zatrudnionego wyniósł 35,27 tys. zł i wzrósł odpowiednio o 5,30 tys. zł. 4. Obszary ryzyka i adekwatność kapitałowa 4.1. Ryzyko kredytowe Podstawowym ryzykiem w działalności banków spółdzielczych jest ryzyko kredytowe. Jakość portfela kredytowego zrzeszonych banków spółdzielczych 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 2006.12 2007.03 2007.06 2007.09 Portfel kredytowy w tys. zł 2007.12 2008.03 2008.06 2008.09 2008.12 2009.03 2009.06 2009.09 2009.12 2010.03 2010.06 2010.09 2010.12 2011.03 2011.06 2011.09 2011.12 Serie3 Udział kredytów z rozpoznaną utratą wartości bez odsetek w portfelu kredytowym Udział kredytów z rozpoznaną utratą wartości z odsetkami w portfelu kredytowym 6,00% 5,75% 5,50% 5,25% 5,00% 4,75% 4,50% 4,25% 4,00% 3,75% 3,50% 3,25% 3,00% 2,75% 2,50% 11

W ujęciu rocznym nastąpiło pogorszenie jakości portfela kredytowego, mierzonej wielkością nominalną i udziałem kredytów zagroŝonych. Kredyty z rozpoznaną utratą wartości wzrosły o 303 mln zł, tj. o 24,10%. Kredyty nieobsługiwane (nie spłacone w terminie ich zapadalności) kształtowały się na poziomie 2 071 mln zł. Na przestrzeni 12 miesięcy wzrosły o 342 mln zł (o 19,78%). Udział kredytów z rozpoznaną utratą wartości z odsetkami w całym portfelu kredytowym zwiększył się z 5,05% na koniec 2010 r. do 5,38% na 31 grudnia 2011 r., natomiast wskaźnik ten liczony bez odsetek wzrósł odpowiednio z 4,17% do 4,51%. Były one nadal dość korzystne dzięki dywersyfikacji portfela kredytowego, wynikającej ze struktury klientów banków spółdzielczych oraz prowadzenia przez nie działalności głównie na lokalnym rynku i dobrej jego znajomości. Do końca 2008 r. wartość bilansowa kredytów zagroŝonych wykazywała tendencję malejącą (następował systematyczny ich spadek), natomiast jej trend rosnący występuje od 2009 r. i związany jest z materializacją ryzyka wynikającego ze spowolnienia gospodarczego kraju w latach 2009-2010. Liczbę banków wg wskaźnika kredytów zagroŝonych prezentuje poniŝszy wykres: 120 109 100 94 80 60 73 66 40 20 14 10 0 <1% (1-2,5%> (2,5-5%> (5-10%> (10-15%> >15% W 284 bankach wskaźnik kredytów zagroŝonych nie przekraczał średniego wskaźnika w grupie, natomiast w 82 bankach był od niego wyŝszy. Odpisy na rezerwy celowe wzrosły o 88,01 mln zł na przestrzeni 12 miesięcy i na koniec grudnia 2011 r. wynosiły 466,57 mln zł. Stopień zabezpieczenia kredytów zagroŝonych rezerwami celowymi wynosił 29,85% wobec 30,06% na koniec grudnia 2010 r. Kredyty z utratą wartości i rezerwy celowe 1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 2009 grudzień 2010 marzec 2010 czerwiec 2010 wrzesień 2010 grudzień 2011 marzec 2011 czerwiec 2011 wrzesień 2011 grudzień Kredyty zagroŝone brutto Rezerwa celowa 12

4.2 Płynność Sytuację banków spółdzielczych w zakresie płynności naleŝy uznać za zadowalającą. Jedynie jeden bank nie przestrzegał na koniec 2011 r. postanowień uchwały KNF nr 386/2008 w sprawie ustalenia wiąŝących banki norm płynności. W wymienionym wyŝej okresie odnotowano wzrost aktywów płynnych, w porównaniu do końca grudnia 2010 r. o 2 035 mln zł, tj. o 14,21%. Średni udział aktywów płynnych w aktywach ogółem wyniósł 27,91%. Jednocześnie nastąpiło zwiększenie o 17,80% poziomu stabilnych środków obcych. NadwyŜka depozytów nad kredytami wzrosła o 557 mln zł do 11 325 mln zł, natomiast relacja depozytów do kredytów wyniosła 139,16% i zmniejszyła się w ciągu 12 miesięcy o 4,02 p.p. 4.3 Adekwatność kapitałowa Fundusze własne, zapewniające bezpieczeństwo ekonomiczne banków, wyniosły na koniec grudnia 2011 r. 4 771 mln zł i w okresie 12 miesięcy zwiększyły się o 13,38%. Z łącznej kwoty funduszy własnych, 92,89% przypadało na fundusze własne podstawowe i 7,11% na fundusze własne uzupełniające. Struktura banków spółdzielczych według funduszy własnych liczba banków spółdzielczych 140 120 100 80 60 40 20 0 129 31.12.2010 122 31.12.2011 110 95 71 72 49 38 26 12 0 1 <4 4-5 5-7 7-10 10-20 >20 fundusze własne w mln zł Pod względem wielkości funduszy własnych, najliczniejszą grupę stanowiły banki, których fundusze kształtowały się w przedziale od 5 mln zł do 7 mln zł. Na przestrzeni dwunastu miesięcy grupa ta zmniejszyła się o 7 banków. Największy spadek o 14 banków nastąpił w grupie banków, których fundusze własne kształtowały się w przedziale od 4 mln zł do 5 mln zł. Liczebność pozostałych grup banków zwiększyła się. Najbardziej wzrosła liczba banków o 15 w przedziale funduszy od 10 mln do 20 mln zł, następnie o 11 liczba banków o funduszach powyŝej 20 mln zł. O jeden Bank zwiększyła się liczebność grupy banków o funduszach własnych w przedziale od 7 mln zł do 10 mln zł. W strukturach Zrzeszenia Banku BPS funkcjonował jeden Bank Spółdzielczy o funduszach poniŝej 4 mln zł, który w trakcie 2011 r. podjął uchwałę o połączeniu z bankiem silniejszym kapitałowo. Banki spółdzielcze wspiera kapitałowo Bank Zrzeszający w formie wniesionych udziałów i udzielonych poŝyczek podporządkowanych ze środków Banku BPS S.A. oraz z Funduszu Pomocowego Zrzeszenia, tworzonego przez wszystkich członków Grupy. Według stanu na 31 grudnia 2011 r. Bank BPS wniósł w zrzeszonych bankach spółdzielczych udziały o wartości 13

12 mln zł. Z poŝyczek podporządkowanych udzielonych z Funduszu Pomocowego Zrzeszenia korzystało 168 banków na łączną kwotę 260 mln zł, a ze środków własnych Banku BPS S.A. 4 banki o łącznej wartości 9 mln zł. Całkowity wymóg kapitałowy wzrósł o 357 mln zł, tj. o 14,83% do poziomu 2 765 mln zł. Z tej kwoty 87,12% przypadało na wymóg z tytułu ryzyka kredytowego, 12,36% na ryzyko operacyjne, a 0,52% na wymogi z tytułu pozostałych rodzajów ryzyka. Wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka kredytowego 0,01% 12,36% 0,13% z tytułu ryzyka papierów wartościowych, cen towarów i instrumentów dłuŝnych, walutowego z tytułu ryzyka operacyjnego z tytułu przekroczenia limitu koncentracji zaangaŝowań i limitu duŝych zaangaŝowań i inne ryzyka 87,12% NadwyŜka funduszy własnych nad całkowitym wymogiem kapitałowym wzrosła z 1 801 mln zł na koniec 2010 r. do 2 007 mln zł na 31.12.2011 r. Średni współczynnik wypłacalności na koniec 2011 r. wynosił 13,81%, co oznacza jego nieznaczne obniŝenie, w porównaniu do stanu na 31 grudnia 2010 r., o 0,17 p. p. W 99 bankach wskaźnik ten wynosił powyŝej 20%, w 196 był w przedziale od 12% do 20%, w 58 bankach od 10% do 12%, a w 13 bankach poniŝej 10%. W poszczególnych bankach, współczynnik wypłacalności kształtował się w przedziale od 8,52% do 61,80%. III. Sytuacja ekonomiczno finansowa Zrzeszenia BPS Podstawowe dane finansowe Zrzeszenia BPS, tj. Banku BPS S.A. i zrzeszonych z nim banków spółdzielczych na koniec grudnia 2011 r. przedstawia poniŝsza tabela: w mln zł Wyszczególnienie Zrzeszenie Banku BPS S.A. 31.12.2010 31.12.2011 Dynamika w % 1 2 3=2/1 Suma bilansowa 58 730 831 65 491 792 111,51 NaleŜności od sektora niefinansowego oraz 29 951 875 35 572 457 instytucji rządowych i samorządowych netto 118,76 Zobowiązania wobec sektora niefinansowego oraz 37 530 918 42 274 356 instytucji rządowych i samorządowych 112,64 Fundusze własne, w tym: 4 787 557 5 511 334 115,10 - podstawowe 4 247 301 4 937 480 116,25 - uzupełniające 458 696 573 854 125,05 Wynik działalności bankowej 2 505 868 2 919 338 116,48 Koszty działania Banku 1 643 525 1 810 649 111,24 Wynik finansowy brutto 669 975 826 631 123,43 Wynik finansowy netto 528 290 657 411 124,43 Na koniec 2011 r. suma bilansowa Zrzeszenia wyniosła 65 492 mln zł i w porównaniu z końcem grudnia 2010 r. zwiększyła się o 11,51%. Dynamika sumy bilansowej banków spółdzielczych przewyŝszała dynamikę sumy bilansowej Banku BPS. Szybszy wzrost naleŝności od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych charakteryzował Bank BPS S.A., natomiast o dynamice zobowiązań wobec ww. sektorów zdecydowanie przesądziły banki spółdzielcze. 14

Tempo wzrostu funduszy własnych Zrzeszenia wynosiło 15,10%, przy czym wyŝszy wzrost odnotowano w funduszach uzupełniających, głównie Banku BPS S.A. na skutek wyemitowania obligacji, które uzyskały zgodę KNF na zaliczenie tych papierów dłuŝnych do zobowiązań podporządkowanych. Wynik finansowy brutto Zrzeszenia Banku BPS S.A. wyniósł ponad 826 mln zł i był wyŝszy o 23,43% od osiągniętego w 2010 r. Większy wzrost odnotował Bank BPS S.A. niŝ banki spółdzielcze (dynamika wynosiła odpowiednio 131,19% i 122,01%). Wynik działalności bankowej Zrzeszenia wzrósł o 16,48%, natomiast koszty działania o 11,24%, przy czym w Banku BPS S.A. tempo wzrostu tych składników wyniku finansowego wynosiło odpowiednio 27,77% i 13,82%, a w bankach spółdzielczych 15,05% i 10,88%. Zrzeszenie wypracowało w 2011 r. łączny zysk netto w kwocie 657 mln zł, tj. o 24,43% wyŝszy niŝ w 2010 r. Zysk netto Banku BPS S. A. stanowił 16,73% łącznego zysku netto Zrzeszenia, a jego dynamika wynosiła 129,25%. Natomiast udział banków spółdzielczych w wypracowanym zysku netto wyniósł 83,27%, przy tempie jego wzrostu 123,52%. 15

IV. Reasumpcja i wnioski 1. W 2011 r. wzrosła aktywność banków spółdzielczych Grupy BPS, mierzona dynamiką wzrostu sumy bilansowej. Sprzyjało jej oŝywienie polskiej gospodarki. 2. Nie uległy zmianie kierunki rozwoju działalności banków spółdzielczych. W strukturze ich aktywów bilansowych dominowały w dalszym ciągu kredyty i inne naleŝności od podmiotów sektora niefinansowego oraz instytucji samorządowych. Obserwuje się rosnące zainteresowanie banków spółdzielczych instrumentami rynku kapitałowego, lecz nadal wartość bilansowa tej grupy aktywów nie jest znacząca. Rośnie pozycja dominująca kredytów dla przedsiębiorstw w portfelu kredytowym banków spółdzielczych. 3. Utrzymywało się wysokie tempo wzrostu depozytów. Zdecydowały o nim środki osób prywatnych oraz przedsiębiorstw, a takŝe rolników indywidualnych - przede wszystkim z tytułu dopłat otrzymanych w IV kwartale. Niepokojąca jest obserwowana stagnacja depozytów sektora instytucji samorządowych. 4. W 2011 r. baza kapitałowa banków uległa dalszemu wzmocnieniu w wyniku zasilenia funduszu zasobowego zyskami i otrzymanymi zobowiązaniami podporządkowanymi. 5. W 2011 r. odnotowano wzrost zysku netto banków spółdzielczych. Głównym źródłem jego poprawy był przyrost wyniku odsetkowego. Pozostałe pozycje wyniku działalności bankowej miały niewielki wpływ na poprawę wyniku tych banków. Tempo wzrostu kosztów działania było nieco niŝsze niŝ tempo wzrostu wyniku działalności bankowej. W 2011 roku zmniejszyła się liczba banków, w których nastąpił spadek zysku netto w porównaniu z końcem roku poprzedniego ze 123 do 88. Niepokoi jednak fakt, Ŝe w 9 zrzeszonych bankach tendencja ta występuje od 2 lat, a w 14 bankach od 3 lat. W dwóch bankach zjawisko obniŝania wyniku finansowego występuje od czterech lat. 6. Głównym obszarem ryzyka jest jakość portfela kredytowego, która od 2009 r. ulega systematycznemu pogorszeniu. W 2011 r. nastąpił dalszy dynamiczny przyrost kredytów z utratą wartości, lecz wskaźnik kredytów zagroŝonych był nadal korzystny, dzięki dywersyfikacji portfela kredytowego, wynikającej ze struktury klientów banków spółdzielczych oraz prowadzenia przez nie działalności głównie na lokalnym rynku i dobrej znajomości obsługiwanych podmiotów. Ryzyko generuje takŝe obniŝający się poziom zabezpieczenia kredytów zagroŝonych rezerwami celowymi. 7. Sytuacja w zakresie płynności była zadowalająca. Wzrosła wartość aktywów płynnych oraz stabilność środków obcych. Pomimo tych korzystnych tendencji banki powinny kontynuować działania zmierzające do wzrostu stabilności źródeł finansowania. NadwyŜkę depozytów nad kredytami, banki alokują w Banku Zrzeszającym, w celu utrzymania płynności krótkoterminowej. Obserwuje się bardziej efektywne wykorzystanie środków depozytowych w 2011 r. (w akcję kredytową), co miało znaczący wpływ na wynik finansowy. Projekt Rozporządzenia PE i Rady w sprawie wymogów ostroŝnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych ogranicza definicję aktywów płynnych. Według nowej formuły, lokaty międzybankowe nie będą traktowane jako aktywa płynne. W tej sytuacji zachodzić będzie konieczność zmiany struktury aktywów. 8. Sytuacja banków spółdzielczych w zakresie adekwatności kapitałów jest stabilna. W 2011 r. odnotowano wzrost funduszy własnych, natomiast współczynnik wypłacalności uległ nieznacznemu obniŝeniu. DuŜe zróŝnicowanie tego wskaźnika w poszczególnych bankach świadczy o braku pomysłu na efektywne wykorzystanie posiadanego potencjału. Wzrost ryzyka kredytowego wynikający z pogarszania się jakości portfela kredytowego stwarza konieczność wzmacniania bazy kapitałowej. Sporządziła: Monika Kania Sprawdziła: Bernarda Zych Zatwierdziła: Helena Banaśkiewicz Warszawa, 6 lutego 2012 r. 16