Scenariusz lekcji języka polskiego Przedział wiekowy: Gimnazjum Czas trwania zajęć: 45 minut TEMAT: JAK DOŚWIADCZENIE WOJNY MOŻE ZMIENIĆ CZŁOWIEKA? ANDRZEJ KALININ I BÓG O NAS ZAPOMNIAŁ - FRAGMENT. CEL GŁÓWNY: Uczeń analizuje i interpretuje tekst kultury. CELE OPERACYJNE: Uczeń: ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu, omawia na podstawie poznanego dzieł literackiego ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne; uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi, dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, etycznych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość, tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi, dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie. FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa. METODY: analiza tekstu, dyskusji, ćwiczeń praktycznych. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: tekst A. Kalinina I Bóg o nas zapomniał - fragment, tekst Tadeusz Różewicza Ocalony, karta pracy załącznik nr 1. 1
PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Nauczyciel sprawdza zadanie domowe. 2. Wspólnie z uczniami tworzy definicję zjawiska językowego w tekście Kalinina - Dialektyzacja - inaczej stylizacja gwarowa, polegająca na wprowadzeniu do utworu literackiego (całości lub jego części) słownictwa, zwrotów, form gramatycznych pochodzących z określonego dialektu, tzw. dialektyzmów. Dialektyzacja jest świadomym zabiegiem literackim służącym odtworzeniu lokalnego kolorytu, charakterystyce środowiska lub poszczególnych bohaterów, np. I Bóg o nas zapomniał Andrzeja Kalinina. 3. Prowadzący wskazuje, że poza warstwą językową tekst Kalinina jest godny uwagi ze względu na poruszone w nim problemy. Pyta uczniów jakie wg nich zagadnienia są tutaj poruszone. Prawdopodobne odpowiedzi: wojna, okrucieństwo oprawców, głód, wewnętrzna przemiana człowieka pod wpływem doświadczenia wojny. 4. Nauczyciel podaje temat lekcji: JAK DOŚWIADCZENIE WOJNY MOŻE ZMIENIĆ CZŁOWIEKA? ANDRZEJ KALININ I BÓG O NAS ZAPOMNIAŁ - FRAGMENT. 5. Uczniowie wskazują w tekście fragment, w którym narrator zapowiada swoją wewnętrzną przemianę, jaka się w nim dokonuje podczas wojny. Tak ja wtedy gadał ze sobą, znaczy się serce myśli takie do głowy podsuwali, bo musisz pan wiedzieć, ze w tamta pora był ja jeszcze i porządny, i uczciwy chłop. Jeszcze sowieckiej szkoły nie przeszedł i postępowania po bolszewicku nauczyć się nie zdążył. 6. Nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali tekst liryczny, w którym podmiot liryczny mówi o tym, jak bardzo go wojna zmieniła, ze teraz nie potrafi rozróżnić dobro od zła. Prawdopodobna odpowiedź: Ocalony Tadeusz Różewicza. 7. Jeden z uczniów głośno odczytuje tekst Różewicza, po czym następuje krótka dyskusja na temat wpływu wojny na duszę człowieka. Różewicz Tadeusz Ocalony Mam dwadzieścia cztery lata ocalałem prowadzony na rzeź. To są nazwy puste i jednoznaczne: człowiek i zwierzę miłość i nienawiść wróg i przyjaciel ciemność i światło. 2
Człowieka tak się zabija jak zwierzę widziałem: furgony porąbanych ludzi którzy nie zostaną zbawieni. Pojęcia są tylko wyrazami: cnota i występek prawda i kłamstwo piękno i brzydota męstwo i tchórzostwo. Jednako waży cnota i występek widziałem: człowieka który był jeden występny i cnotliwy. Szukam nauczyciela i mistrza niech przywróci mi wzrok słuch i mowę niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia niech oddzieli światło od ciemności. Mam dwadzieścia cztery lata ocalałem prowadzony na rzeź. 8. Prowadzący wspólnie z podopiecznymi konstruuje krótką notatkę. PO WOJNIE: - człowiek nie potrafi już rozróżnić dobra od zła, ponieważ na wojnie obowiązuje odwrócony dekalog np. trzeba zabijać, aby przeżyć, - pojęcia takie jak miłość, nienawiść to nazwy bez znaczenia, - cały świat wartości zostaje zachwiany, - człowiek już nie widzi, nie słyszy tak jak przedtem. Uczniowie krótko dokonują oceny postawy sowieckich wojskowych. Zastanawiają się, jakie cechy muszą oni posiadać, aby móc w tak okrutny sposób traktować polskich żołnierzy. Następnie dopisują do notatki: PO WOJNIE: - człowiek innej narodowości nie jest już dla nas w pełni człowiekiem, traktujemy go z pogardą, - bez wyrzutów sumienia dajemy złudną nadzieję, aby tylko upokorzyć i przysporzyć większego cierpienia, - dla osiągnięcia zamierzonego celu jesteśmy w stanie okłamać drugiego człowieka. 9. Nauczyciel wskazuje, że tak właśnie po wojnie ucierpiała dusza człowieka. Ale droga do takiej degradacji wiodła przez męki fizyczne. Poza nieludzkimi karami cielesnymi, oprawcy stosowali najgorsza z metod, aby człowieka upodlić głód. 3
10. Uczniowie odnajdują w utworze Kalinina fragment, który traktuje o głodzie. Wtedy to, panie, przypomniał o sobie głód. ( ) Ta opowiedzieć się nie da, jaki on mocarny jest. 11. Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat głodu:/ w tym czasie uczniowie konstruują samodzielną notatkę/ - Czy potraficie się skupić w szkole, gdy jesteście bardzo głodni? Na czym skoncentrowane są wtedy wasze myśli? - Do czego jest zdolny człowiek głodny? - Wskażcie przykłady z literatury, których bohaterowie byli głodni (np. Kain, który sprzedaje swoje pierworództwo Ablowi; - Nauczyciel wspomina o tekstach, z którymi uczniowie spotykają się dopiero w szkole średniej, ale o których warto nadmienić już teraz: Tadeusz Borowski jest autorem bodaj najbardziej drastycznej definicji głodu. Bohater "Opowiadań" stwierdza, iż : Głód jest wtedy prawdziwy, gdy człowiek patrzy na drugiego człowieka jako na obiekt do zjedzenia. Ja już miałem taki głód. W opisach niesamowitej siły niszczącej głodu wtóruje mu Gustaw Herling-Grudziński: Nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu. Gdy odczuwamy przemożne łaknienie zapominamy potrzebach duchowych, sprowadzamy nasze życie do fizjologii. - Czym jest choroba głodowa? Choroba głodowa, zespół objawów występujących w głodzeniu niezupełnym, ze szczególnym niedoborem białka i witamin. Najbardziej charakterystycznym jej objawem są tzw. obrzęki głodowe, puchlina opłucna i brzuszna (otrzewna, obrzęk moszny i kończyn dolnych. W chorobie tej dochodzi też do obniżenia odporności i większej zapadalności na choroby zakaźne, zwyrodnienia narządów miąższowych (np. wątroby, nerek, zmian we krwi i w ośrodkowym układzie nerwowym. 12. W oparciu o dotychczasowe rozważania i notatki z lekcji uczniowie tworzą portret człowieka złagrowanego najpierw w postaci planu, później spójnej wypowiedzi pisemnej. 13. Jeden z uczniów podsumowuje zajęcia, odpowiadając na pytanie z tematu lekcji Jak doświadczenie wojny może zmienić człowieka? 4
KARTA PRACY - ZAŁĄCZNIK NR 1 Plan pomocny do stworzenia portretu człowieka złagrowanego Człowiek złagrowany to swego rodzaju produkt radzieckich łagrów oraz przykład krzywd i przemian w psychice wyrządzonych przez wojnę i okupację. Przedstawienie człowieka złagrowanego Jak się zachowuje człowiek złagrowany? Jak wygląda człowiek złagrowany? Nie jest to jednostka silna, pełna heroizmu, która potrafi przeciwstawić się złu, zachowując przy tym zasady moralne. To człowiek pozbawiony godności i moralności, ze skazą na naturze ludzkiej, bezsilny, obojętną na cierpienie, łatwy do zmanipulowania, skłonny do przystosowania się do życia w każdych warunkach. 5