Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 1 Wprowadzenie do problemu reprezentacji Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl
Pojęcie reprezentacji (1) Słowo 'reprezentacja' (łac. repraesentatio, ang. representation) jest złożeniem przedrostka 're', wskazującego na powtórne pojawienie się stanu rzeczy, zdarzenia lub obiektu oraz słowa 'prezentacja', rozumianego jako przedstawienie, czyli pojawienie się tego, co aktualnie zachodzi przed oczami obserwatora (perceptora). Reprezentacja jest zatem powtórnym przedstawieniem tego, co wcześniej już stało przed obserwatorem. Reprezentacja nie musi być identyczna z wcześniejszą prezentacją, wystarczy, aby była do niej podobna.
Pojęcie reprezentacji (2) Angielski termin representation jest też często używany jako odpowiednik niemieckiego Vorstellung. Ten ostatni w języku polskim tłumaczony jest jako przedstawienie albo wyobrażenie.
Przydatność pojęcia reprezentacji w kognitywistyce Pojęcie reprezentacji należy do centralnych pojęć kognitywistyki. Dla kognitywistyki umysł to zespół systemów wyspecjalizowanych w zbieraniu informacji z otoczenia, przetwarzaniu jej i udostępnianiu do dalszych operacji (w tym także zachowań). Tak przetworzona informacja reprezentuje wyodrębnione składniki lub aspekty otoczenia. Umysł odnosi się do otoczenia poprzez tworzenie reprezentacji jego składników.
Czym jest reprezentowanie? Reprezentowanie to przedstawianie (przywoływanie, uobecnianie, zastępowanie) obiektu, stanu rzeczy, procesu za pośrednictwem innego obiektu, stanu rzeczy, procesu.
Przykład: fenomenologiczne pojmowanie reprezentacji jako własności przeżyć
Zagadka: dlaczego wczucie (nazywane wspólcześnie empatią) jest przeżyciem naocznym nieźródłowym? Objaśnienia do przykładu z fenomenologii przeżyć Funkcję reprezentowania pełnią tylko przeżycia nienaoczne. To one sprawiają, że jedna rzecz fizyczna (oznaka, obraz, znak) staje się reprezentantem drugiej. naoczność przeżycie naoczne (prezentacja) - ukazuje przedmiot bezpośrednio ( cieleśnie ), w jego własnej postaci, a nie za pośrednictwem innego przedmiotu przeżycie nienaoczne (reprezentacja) - ukazuje przedmiot pośrednio, czyli za pośrednictwem reprezentanta źródłowość przeżycie źródłowe - ostatecznie uprawomacniające ( uznające w bycie ), czyli takie, którego realizacja nie wymaga realizacji innego przeżycia przeżycie nieźródłowe (uobecnienie) - takie, którego realizacja wymaga ( odsyła ) do realizacji innego przeżycia transcendentność przeżycie transcendentne - takie, którego przedmiot (cogitatum) znajduje się poza strumieniem świadomości, do którego należy samo to przeżycie przeżycie immanentne - takie, którego przedmiot należy do tego samego strumienia świadomości, do którego należy samo to przeżycie
Podstawowe rodzaje reprezentacji Reprezentacje materialne (fizyczne, zewnętrzne) - takie, w których reprezentant (obiekt reprezentujący) realizowany jest w medium dostępnym zmysłowo. Są to: reprezentacje wskaźnikowe reprezentacje obrazowe reprezentacje znakowe Reprezentacje umysłowe (mentalne, wewnętrzne) takie, w których reprezentant nie jest dostępny zmysłowo
Spory o naturę reprezentacji Czy reprezentacja materialna jest niezależna od mentalnej, czy też jest względem niej pochodna?
Spory o naturę reprezentacji mentalnej Akty mentalne mogą reprezentować stany świata za pośrednictwem: pojęć (reprezentacje pojęciowe) stanów nie-pojęciowych (reprezentacje niepojęciowe)
Reprezentacja ujęcie filozoficzne (1) Ludzki umysł posiada zdolność do wiązania stanów rzeczy (przedmiotów) nie tylko na podstawie związków (relacji) przyczynowych lecz także na podstawie związków (relacji) reprezentowania Reprezentacja to relacja między przedmiotem a tym, na co on wskazuje. Obiekt, który wskazuje to reprezentant, natomiast to, co wskazywane to denotat Przykłady reprezentacji: rzeźba, malowidło, mapa, gest, zapis muzyczny, znak drogowy, model, wyrażenie językowe, itp.
Reprezentacja ujęcie filozoficzne (2) Podstawowe pytanie o naturę reprezentacji: Co sprawia, że jeden obiekt staje się reprezentantem drugiego? Trzy typy odpowiedzi na podstawowe pytanie o reprezentację Związek reprezentowania zachodzi na podstawie: występujących w świecie zewnętrznym relacji przyczynowych (kauzalna koncepcja reprezentacji) relacji o charakterze znakowym (koncepcja semiotyczna) prawidłowości działania umysłu (mentalistyczna koncepcja reprezentacji)
Kauzalna koncepcja reprezentacji Reprezentant i to, co reprezentowane są połączone (niekiedy bardzo złożonym i niełatwym do odtworzenia łańcuchem powiązań przyczynowo-skutkowych. Reprezentant jest skutkiem w takiej relacji, a to, co reprezentowane jest przekształconą (ze względu na określone kryteria) przyczyną. Związek między reprezentantem, a tym, co reprezentowane biegnie w kierunku przeciwnym do zależności przyczynowej. Reprezentant pozwala na ustalenie jego kauzalnego źródła (przyczyny). Przykład: odciski opon na drodze reprezentują samochód
Semiotyczna koncepcja reprezentacji Związek między reprezentantem a tym, co reprezentowane nie jest przyczynowy lecz ma charakter znaczeniowy. Polega to na tym, że reprezentant identyfikowany jest jako posiadający znaczenie (sposób nabycia znaczenia nie jest ważny), czyli jako odnoszący się (wskazujący) do innego obiektu. Funkcją reprezentanta jest umożliwienie identyfikacji cech tego, co reprezentowane na podstawie znaczenia, jakie ma reprezentant (cechy fizyczne przysługujące reprezentantowi są do pewnego stopnia przezroczyste )
Przykład semiotycznej koncepcji reprezentacji - ujęcie Charlesa Sandersa Peirce'a Reprezentowanie to relacja o charakterze znakowym. Znak (reprezentamen), jest to coś, co komuś zastępuje coś innego pod pewnym względem lub w pewnej roli. Znak zastępuje coś, mianowicie swój przedmiot (C.S.Peirce) Trzy rodzaje znaków: (1) znak ikoniczny (2) wskaźnik (3) symbol
Podział znaków według Peirce'a Znak ikoniczny reprezentuje ze względu na podobieństwo do denotowanego przedmiotu (np. portret) Wskaźnik reprezentuje ze względu na relację przyczynową między nim a denotowanym przedmiotem (np. dym jako wskaźnik ognia) Symbol reprezentuje ze względu na użycie lub ustalony konwencjonalnie związek
Mentalistyczna koncepcja reprezentacji Reprezentowanie jest możliwe tylko dlatego, że akty mentalne mają cechę intencjonalności Intencjonalność to własność polegająca na odnoszeniu się do czegoś, posiadaniu przedmiotu (Brentano, Husserl) Pierwotnie intencjonalne są tylko akty mentalne (John Searle) Przedmioty fizyczne, pełniące funkcje reprezentacji na mocy zależności przyczynowych lub symbolicznych posiadają intencjonalność wtórną
Reprezentacja - ujęcie kognitywistyczne Zdecydowana większość badaczy przyjmuje, że bez pojęcia reprezentacji nie sposób wyjaśnić działania umysłu. Poznawanie otoczenia (wymagające m.in. spostrzegania, wyobrażania, kategoryzowania, konceptualizowania oraz wnioskowania) wymaga tworzenia reprezentacji mentalnych (odnoszących się do obiektów z otoczenia), gdyż to na nich przeprowadzane są operacje umysłu. Polegają one na przechowywaniu, przetwarzaniu i stosowaniu wytworzonych reprezentacji.
Reprezentacja jako informacja Klasyczne kognitywistyczne podejście do reprezentacji ujmuje ją jako przekaz informacji System S reprezentuje cechę F wtedy i tylko wtedy, gdy S posiada funkcję wskazywania (dostarczania informacji o) F, należącej do pewnej dziedziny przedmiotów (Fred Dretske, Naturalizowanie umysłu, 2004, s.20)