Ocena stanu sanitarnego województwa śląskiego

Ocena stanu sanitarnego województwa śląskiego za rok 2013 1

I. Choroby zakaźne, zakażenia oraz zatrucia... 3 II. Szczepienia ochronne w województwie śląskim... 34 III. Higiena lecznictwa... 48 IV. Badania wykonywane przez Oddział Badań Chorób Zakaźnych i Zakażeń... 58 V. Higiena Komunalna i Środowiska... 63 VI. Bezpieczeństwo wody... 97 VII. Higiena Żywienia, Żywności i Przedmiotów Użytku... 116 VIII. Bezpieczeństwo sanitarne w zakresie higieny radiacyjnej.... 129 IX. Ocena stanu sanitarnego w zakładach pracy.... 158 X. Ocena stanu sanitarnego obiektów nauczania i wychowania dzieci i młodzieży... 170 XI. Zapobiegawczy Nadzór Sanitarny... 195 XII. Promocja Zdrowia i Komunikacja Społeczna... 202 2

I. Choroby zakaźne, zakażenia oraz zatrucia Wstęp. Niniejszy rozdział przedstawia sytuację epidemiczną województwa śląskiego w zakresie występowania jednostek chorobowych, ujętych w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2013, poz. 947). Analizę sporządzono na podstawie danych pochodzących z wywiadów epidemiologicznych, formularzy zgłoszeń zachorowań (podejrzeń zachorowań) na poszczególne jednostki chorobowe oraz sprawozdań sporządzanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w nadzorze epidemiologicznym sprawozdań MZ-56 o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach; sprawozdań o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę; sprawozdaniach o zachorowaniach na wybrane choroby zakaźne według stanu zaszczepienia, płci, wieku oraz miejsca zamieszkania; raportów o przypadkach ostrych porażeń wiotkich (OPW) lub poliomyelitis; raportów o zgonach oraz podejrzeniach zgonów z powodu choroby zakaźnej. Należy zaznaczyć, iż dane są w trakcie weryfikacji i mogą ulec nieznacznym zmianom. Zapadalność zdefiniowano jako liczbę nowo zarejestrowanych jednostek chorobowych w określonym czasie, która przypada na określoną jednostkę populacji. Powyższy współczynnik został obliczony na 100 tys. mieszkańców, na podstawie danych demograficznych pochodzących ze strony internetowej Głównego Urzędu Statystycznego stan na 30 czerwca 2013 roku. Ogólna sytuacja epidemiologiczna województwa śląskiego w 2013 roku. Na podstawie danych, jakimi dysponuje Państwowa Inspekcja Sanitarna ogólną sytuację epidemiologiczną województwa śląskiego w 2013 roku można ocenić jako względnie dobrą i stabilną. W przypadku większości jednostek chorobowych zachorowania utrzymywały się na stabilnym poziomie i nie zanotowano ich epidemicznego wzrostu. Zdecydowaną poprawę sytuacji epidemiologicznej zaobserwowano natomiast w przypadku krztuśca, gdzie w stosunku do roku ubiegłego liczba zachorowań spadła o 61,3%, zapadalność zaś o 5,2. Podobnie jak w roku ubiegłym biologicznym czynnikiem etiologicznym, odpowiedzialnym za największą liczbę zachorowań, był czynnik wirusowy (wykres 1). Największą liczbę zgłoszeń podejrzeń/zachorowań zakażeń oraz zatruć dokonanych przez lekarzy do stacji sanitarnoepidemiologicznych, bo aż 221067 dotyczyło podejrzeń/zachorowań na grypę oraz przypadki grypopodobne (tabela 1). Wysokie współczynniki zapadalności zanotowano również w przypadku 3

ospy wietrznej 546 oraz w przypadku takich jednostek chorobowych jak biegunki i zapalenia żołądkowo-jelitowe bliżej nieokreślone, o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu 92,3; wirusowych zakażeń jelitowych 82,3; różyczki 77,9 oraz płonicy (szkarlatyny) 68,1. W dalszym ciągu niepokoić może stałe występowanie zarówno w obrębie województwa, jak i na terenie kraju chorób zakaźnych, które zostały objęte przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) programem eradykacji tzn. różyczki oraz odry. Zachorowania na różyczkę wzrosły prawie 3-krotnie z 1005 do 3587 zachorowań, natomiast zachorowania na odrę wzrosły o 36,6% z 22 na 30 zachorowań. W roku 2013 Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego nie zarejestrowała takich chorób jak.: cholera, dur brzuszny, dury rzekome A, B, C; kryptosporydioza, dżuma, wąglik, bruceloza, nosacizna, leptospiroza, błonica, legioneloza, dur wysypkowy, gorączka Q, gorączka plamista, poliomyelitis, wścieklizna, gorączka zachodniego Nilu, żółta gorączka, wirusowe gorączki krwotoczne, ospa prawdziwa, pryszczyca, bąblowica, włośnica, grypa ptaków u ludzi czy listerioza. Wykres Etiologiczne czynniki chorób zakaźnych zarejestrowanych w województwie śląskim w 2013 roku. 4

Tabela. Porównanie ogólnej liczby, zapadalności oraz hospitalizacji wybranych jednostek chorobowych w województwie śląskim 2012 i 2013 roku. 5 2012 rok 2013 rok Jednostka liczb hospitalizac zapad liczb zapad tren chorobowa: hospitalizacja a ja alność a alność d salmonelozy 534 386 72,3 % 11,6 529 372 70,3% 11,5 czerwonka bakteryjna 2 1 50% <0,1 1 1 100% <0,1 (szigeloza) inne 75,8 bakteryjne 1145 868 % zakażenia 24,8 1694 1433 84,6% 36,8 inne bakteryjne 38,9 820 319 zatrucia % 17,8 733 342 46,7% 15,9 pokarmowe lamblioza 256 84 32,8 % 5,6 356 141 39,6% 7,7 wirusowe 262 75,4 zakażenia 3479 4 % jelitowe 75,3 3789 2635 69,5% 82,3 biegunka i zapalenie żołądkowojelitowe 143 36,7 3907 BNO, o 4 % 84,6 4253 1767 41,5% 92,3 prawdopodob nie zakaźnym pochodzeniu tularemia 0 0 0% 0 1 1 100% <0,1 jersinioza 1 0 0% <0,1 2 1 50% <0,1

pozajelitowa mikobakterioz 83,3 y inni i 6 5 % BNO 0,1 2 2 100% <0,1 listerioza 5 5 100 % 0,1 3 3 100% <0,1 tężec 4 4 100 % 0,1 3 3 100% <0,1 krztusiec 395 91 23% 8,5 153 29 19% 3,3 płonica (szkarlatyna) 4328 11 0,3% 93,7 3139 14 0,4% 68,1 inwazyjne choroby bakteryjne, wywołane przez meningokoki, Streptococcus 38,8 811 315 pyogenes, % 17,6 925 356 38,5% 20,1 Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus influenzae typb kiła 98 61 62,2 % 2,1 94 54 57,4% 2 rzeżączka 43 2 4,7% 0,9 24 2 8% 0,5 choroby przenoszone 33,3 drogą płciową 3 1 % wywołane 0,1 5 1 20% 0,1 przez 6

chlamydie borelioza z 23,2 1639 380 Lyme % 35,5 2278 360 15,8% 49,5 ornitozy (zakażenia Chlamydia 0 0 0% 0 1 1 100% <0,1 psittaci) ostre porażenia 100 wiotkie dzieci 3 3 % w wieku 0-14 0,1 5 5 100% 0,1 lat encefalopatie 100 1 1 gąbczaste % <0,1 7 7 100% 0,2 styczność i narażenie na wściekliznę / 662 1 0,2% 14,3 644 2 0,3% 14 potrzeba szczepień kleszczowe oraz inne wirusowe zapalenie 100 mózgu, 97 97 % wirusowe 2,1 83 83 100% 1,8 zapalenie opon mózgowych gorączka denga 0 0 0% 0 1 1 100% <0,1 ospa wietrzna 2974 2515 112 0,4% 643,7 1 1 55 0,2% 546 odra 22 8 36,4 0,5 30 25 83,3% 0,7 7

% różyczka 1005 4 0,4% 21,8 3587 11 0,3% 77,9 wirusowe 74,5 zapalenia 329 245 % wątroby 7,1 338 247 73,1% 7,3 HIV, AIDS 131 46 35,1 % 2,8 162 52 32,1% 3,5 świnka (nagminne zapalenie 386 1 0,3% 8,4 327 3 0,9% 7,1 przyusznic) malaria 100 3 3 (zimnica) % 0,1 3 3 100% 0,1 bz wągrzyca (cysticerkoza) 0 0 0% 0 1 1 100% <0,1 zespół hemolitycznomocznicowy w przebiegu 0 0 0% 0 1 1 100% <0,1 zakażenia E. coli bakteryjne zapalenie 98.9 opon 89 88 % mózgowych 1,9 78 78 100% 1,7 i/lub mózgu zapalenie opon 100 mózgowych 111 111 % lub mózgu 2,4 94 94 100% 2 inne grypa i 1047 2266, 2210 4799, 155 1,5% 520 0,2% podejrzenia 32 6 67 1 8

grypy toksoplazmoz a 1 1 zatrucia grzybami 4 4 gruźlica 1148 109 5 100 % 100 % 95,4 % <0,1 1 1 100% <0,1 Bz 0,1 4 4 100% 0,1 Bz 24,8 1135 1070 94,3% 24,6 * dane opracowane na podstawie sprawozdań MZ-56 o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach; meldunków MZ-55 o zachorowaniach i podejrzeniach na grypę; raportów o zachorowaniach oraz podejrzeniach zachorowań na niektóre choroby zakaźne; formularzy zgłoszeń zachorowań (podejrzeń zachorowań) na gruźlicę. Jednostki chorobowe, które nie wystąpiły w 2013 roku zostały pominięte. Na skutek zachorowań na choroby zakaźne czy z powodu zatruć leczenia szpitalnego wymagało 9918 chorych (3,7% ogólnej liczby chorych, których było 270704). Najwięcej osób hospitalizowano na skutek wirusowych zakażeń jelitowych 2635 chorych; a także z powodu biegunki i zapalenia żołądkowo-jelitowego BNO, o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu 1767 chorych. Na gruźlicę w 2013 roku zachorowało 1135 osób, spośród nich 1070 (94,3%) wymagało leczenia w warunkach szpitalnych. W przypadku takich jednostek chorobowych jak czerwonka bakteryjna, tularemia, mikobakteriozy bliżej nieokreślone, listerioza, tężec, zakażenia Chlamydia psittaci, ostre porażenia wiotkie dzieci w wieku 0-14 lat, encefalopatie gąbczaste, zapalenia mózgu lub zapalenia opon mózgowych, gorączki denga, malarii, wągrzycy, zespołu hemolityczno-mocznicowego w przebiegu zakażenia E. coli; toksoplazmozy czy zatruć grzybami wszyscy chorzy wymagali leczenia szpitalnego. Na uwagę zasługuje fakt, iż zdecydowanie zwiększył się odsetek hospitalizowanych z powodu zachorowań na odrę z 36,4% do 83,3%. 9

Wykres. Przyczyny zgonów w województwie śląskim w 2013 roku. W 2013 roku do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego dokonano 154 zgłoszenia podejrzeń/rozpoznań zgonów z powodu zakażeń, chorób zakaźnych oraz zatruć (w tym spowodowanych alkoholem metylowym). Podobnie jak w roku ubiegłym największy udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych przypadków miały te, których przyczyną były czynniki bakteryjne 92 (59,7% wszystkich zgonów), a także czynniki wirusowe 43 (27,9% wszystkich zgonów) (wykres 2). Najwięcej osób zmarło na skutek zachorowania na gruźlicę 54 zgony oraz grypę 26 zgonów. W przypadku 8 zgonów nie udało się ustalić ich przyczyny. Szczegółowa sytuacja epidemiczna wybranych chorób zakaźnych, zakażeń oraz zatruć w województwie śląskim w 2013 roku. Zakażenia jelitowe i zatrucia pokarmowe. W 2013 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego zarejestrowała 11363 zakażenia oraz zatrucia pokarmowe, z czego analogicznie jak w roku poprzednim największy udział w ogólnej liczbie zachorowań miały biegunki i zapalenia żołądkowo-jelitowe BNO (bliżej nieokreślone), o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu 4253 zachorowania (37,4%), w tym 1472 zachorowania dotyczyły dzieci w wieku do lat 2. Na skutek zatrucia lub zakażenia pokarmowego leczenia szpitalnego wymagało 6699 osób. Tabela. Liczba zachorowań oraz odsetek hospitalizowanych z powodu zakażeń jelitowych i zatruć pokarmowych w województwie śląskim w 2013 roku. jednostka chorobowa zakażenia jelitowe i zatrucia o etiologii bakteryjnej liczba zachorowań hospitalizacja 2957 2148 10

zakażenia jelitowe o etiologii pasożytniczej 356 - lamblioza (giardioza) 141 zakażenia jelitowe o etiologii wirusowej 3789 2635 biegunka i zapalenie żołądkowo-jelitowe BNO, o prawdopodobnie zakaźnym 4253 1767 pochodzeniu wirusowe zapalenia wątroby typu A 4 4 Zatrucie naturalnie występującymi 4 substancjami spożytymi jako pokarm 4 Wykres. Zachorowania dzieci w wieku do lat 2oraz ogólna liczba zachorowań województwie śląskim w 2013 roku. W grupie zakażeń jelitowych i zatruć pokarmowych o podłożu bakteryjnym ze znanym czynnikiem etiologicznym najczęstszą przyczyną zachorowań było zakażenie pałeczką Salmonella spp. 508 zachorowań. Od 2009 roku obserwowano coraz większy udział zachorowań na salmonellozę pozajelitową w stosunku do ogólnej liczby zachorowań na tę chorobę w roku 2013 zmniejszył się on do 4%. Powyższa postać kliniczna obejmuje posocznicę, których zarejestrowano 7 oraz salmonellozy narządowe (m. in. zapalenie dróg żółciowych, płuc, opon mózgowordzeniowych oraz stawów) 14 zakażeń. 11

5% 5% 4% 3% 4% 4% 4% 2% 2% 1% 0% 2009 2010 2011 2012 2013 Stosunek procentowy zachorowań na salmonelozę pozajelitową w stosunku do ogólnej liczby zachorowań na salmonelozę w województwie śląskim w latach 2009-2013. Według rejestru nosicieli pałeczek Salmonella na dzień 31.12.2013 roku na terenie województwa śląskiego zamieszkuje 391 nosicieli tego patogenu, z czego najliczniej bo aż 74 na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Tychach. 80 74 70 60 50 40 30 20 10 0 25 8 1 7 39 34 35 20 21 39 4 3 2 5 17 28 3 1 25 Wykres. Nosiciele pałeczek Salmonella na terenie nadzorowanym przez poszczególnych PPIS województwa śląskiego w 2013 roku. Najczęściej izolowanym typem powyższej pałeczki była, podobnie jak w roku ubiegłym Salmonella Enteritidis. W roku 2013 nie wystąpiły takie zachorowania jak cholera, dury brzuszne oraz dury rzekome, natomiast odnotowano 1 rodzimy przypadek czerwonki bakteryjnej (szigelozy). 12

Tabela. Serotypy pałeczek Salmonella u nosicieli w województwie śląskim w 2013 roku. Czynnik Liczba nosicieli Enteritidis 226 Typhimurium 18 Agona 4 Anatum 1 Bovismorbificans 2 Bredeney 2 Derby 1 Enterica 1 Hadar 3 Infantis 18 Kentucky 1 London 1 Memphis 1 Mbandaka 30 Newport 5 Saintpaul 3 Salmonella z gr. B - szczep jednofazowy 5 Salmonella z gr. C 12 Salmonella z gr. D 8 Species 37 Stanley 4 Tennesee 1 Typhi 1 Virchow 6 Razem 391 Ogólna liczba zachorowań na inne bakteryjne zakażenia bakteryjne jelitowe wyniosła 1694, z czego 3,4% było wywołane przez E. coli biegunkotwórczą; 10,4% przez E. coli inną i bliżej nieokreśloną; 10,6% przez Campylobacter; 13,6% przez inne określone czynniki bakteryjne, natomiast dominowały zakażenia jelitowe wywołane Clostridium difficile stanowiąc 50,6% ogółu zachorowań. 13

178 57 1 176 E. coli biegunkotwórcza 231 179 14 E. coli enterokrwotoczna E. coli inna i BNO 858 Campylobacter Wykres. Bakteryjne zakażenia jelitowe w województwie śląskim w 2013 roku. Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis W 2013 roku ogólna liczba wirusowych zakażeń jelitowych wyniosła 3789, a współczynnik zapadalności osiągnął wyższą wartość niż w roku poprzednim o 7. Zakażenia dzieci do lat 2 stanowiły 42% (1591 przypadków). Główną przyczyną choroby były rotawirusy - 1798 (47,5%), choć ich udział w ogólnej liczbie nieznacznie się obniżył. W przypadku aż 1756 zakażeń nie udało się ustalić czynnika etiologicznego, co świadczyć może o pogarszającej się diagnostyce w tym zakresie. nieokreślony czynnik wirusowy 1756 inne określony czynnik wirusowy 179 norowirusy 56 rotawirusy 1798 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 Wirusowe zakażenia jelitowe w województwie śląskim w 2013 roku. Do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego dokonano zgłoszeń 4 zatruć grzybami u osób, zamieszkujących teren nadzorowany przez PPIS w Żywcu dwóch dziewczynek w wieku 2 i 5 lat oraz dwóch chłopców w wieku 3 oraz 7 lat. Spożycie grzybów odbyło się w warunkach domowych, a grzyby pochodziły ze zbioru własnego. Wszystkie dzieci wymagały leczenia szpitalnego, natomiast po wyzdrowieniu zostały wypisane do domu w stanie dobrym. Badania kału ww. osób wykazało obecność zarodników grzybów z rodziny borowikowatych. 14

Wirusowe zapalenia wątroby. Wirusowe zapalenia wątroby stanowią niejednorodną grupę chorób pod względem czynnika etiologicznego oraz dróg szerzenia. Wirusowe zapalenia wątroby typu A szerzą się drogą pokarmową i na skutek poprawy sytuacji sanitarno-epidemiologicznej w Polsce zachorowania zdarzają się stosunkowo rzadko. W województwie śląskim zarejestrowano w sumie 4 zachorowania - na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Chorzowie, Katowicach, Sosnowcu oraz Żywcu. Dwa z nich zostały zawleczone z krajów o wyższej endemiczności. W stosunku do roku 2012 liczba zachorowań spadła 4-krotnie. Wszystkie osoby chore wymagały hospitalizacji. Tabela. Zachorowania oraz odsetek hospitalizowanych osób z powodu wirusowych zapaleń wątroby w województwie śląskim w 2012 oraz 2013 roku. typ wzw Rok 2012 Rok 2013 zachorowania hospitalizacja zachorowania hospitalizacja wzw typu A 16 3 4 4 wzw typu B 160 119 157 106 wzw typu C (wg def. z 2009 roku) 143 106 165 125 wzw inne i nieokreślone 6 6 7 7 Ogólna liczba zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B wyniosła 157, natomiast zapadalność 3,4. W omawianym roku obserwowany był spadek ostrych postaci choroby w stosunku do postaci przewlekłych, ich udział w ogólnej liczbie zachorowań wyniósł zaledwie 4,7%. Najwięcej zachorowań zgłoszono Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Gliwicach 37 zachorowań, największą zapadalność zaś odnotowano na terenie nadzorowanym przez PPIS w Chorzowie 14,1. Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu B i C na terenie nadzorowanym przez poszczególnych PPIS województwa śląskiego (* klasyfikacja przypadku wg def. z 2009 roku). PSSE zapadalność na wzw zapadalność na wzw typu typu B C* Bielsko - Biała 2,4 0,3 Bytom 3,5 3,2 15

Chorzów 14,1 19,0 Cieszyn 3,4 1,7 Częstochowa 7,9 4,3 Dąbrowa Górnicza 1,8 0,7 Gliwice 1,7 7,9 Jaworzno 5,3 8,5 Katowice 0,0 0,2 Kłobuck 3,5 1,2 Lubliniec 3,9 1,3 Myszków 7,0 5,6 Racibórz 3,6 0,9 Ruda Śląska 5,6 9,2 Rybnik 0,4 0,0 Sosnowiec 0,0 0,0 Tychy 3,1 0,8 Wodzisław Śląski 4,0 3,2 Zawiercie 9,0 5,7 Żywiec 7,2 4,6 Ogólna liczba zachorowań na wirusowe zapalenia wątroby typu C wyniosła 165, w stosunku do 2012 roku nastąpił wzrost i 22 zachorowania. Współczynnik zapadalności wyniósł 3,6 i był dużo niższy niż ogólnopolski. Najwięcej zachorowań zarejestrowano na terenie, będącym pod nad nadzorem PPIS w Częstochowie 29 zachorowań, natomiast zdecydowanie najwyższą zapadalność odnotowano na trenie pod nadzorem PPIS w Chorzowie. Zakażenia wywołane zarówno wirusem zapalenia wątroby typu B oraz wirusem zapalenia wątroby typu C, jak również inne i nieokreślone mają zazwyczaj znikomy udział w ogólnej liczbie zachorowań w omawianym roku zarejestrowano ich tylko 12, jednakże wszyscy chorzy wymagali leczenia szpitalnego. Tabela. Zachorowania na wirusowe zapalenia wątroby w województwie śląskim w latach 2009-2013. 16 typ wirusowego zapalenia 2009 wątroby 2010 2011 2012 2013 wzw typu A 53 35 24 16 4 wzw typu B, w tym: 185 134 124 160 157

wzw typu B ostre 34 13 8 13 7 wzw typu B przewlekłe 151 121 116 147 150 wzw typu C, wg def. 2009 157 147 137 143 165 wzwz typu C, wg def. 2005 189 199 204 196 254 wzw typu B+C 5 1 2 4 5 wzw inne i nieokreślone 12 12 8 6 7 W 2013 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego zanotowała 1 zgon na skutek przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C oraz 1 na skutek przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B. Choroby importowane. W 2013 roku zarejestrowano 7 zachorowań/zakażeń które zostały zawleczone na teren województwa śląskiego z krajów o wyższej endemiczności - 3 przypadki malarii, 1 zachorowanie na gorączkę denga, 2 zachorowania na wirusowe zapalenia wątroby typu A oraz 1 zakażenie pałeczką Escherichia coli (NDM+). Jak wcześniej wspomniano, na terenie województwa wystąpiły 2 przypadki wirusowego zapalenia wątroby typu A, które zostały zawleczone przez chorych podczas podróży do krajów charakteryzujących się wysoką zapadalnością na tę chorobę. Zachorowanie wystąpiło u 46-letniej mieszkanki Świętochłowic, która udała się na pielgrzymkę do Ziemii Świętej, natomiast drugie u 41 letniego mieszkańca Czeladzi, podróżującego m. in. po Egipcie. Obie wyżej wymienione osoby korzystały podczas podróży korzystały z zakładów żywienia zbiorowego. Na terenie województwa śląskiego wystąpiły również 3 zachorowania na malarię. Mieszkaniec Bytomia, który odbył podróż po Afryce Zachodniej, lat 64 po powrocie do kraju, na początku grudnia 2013 roku trafił do Szpitala zlokalizowanego na terenie naszego województwa z podejrzeniem zapalenia płuc, następnie na skutek podejrzenia malarii oraz pogarszającego stanu zdrowia chorego został przeniesiony do Szpitala Specjalistycznego w Warszawie, gdzie potwierdzono podejrzenie. Obecnie pacjent znajduje się w stanie krytycznym z uszkodzeniami wielonarządowymi, nadal leczony jest w warunkach szpitalnych. Przed wyjazdem nie zastosował profilaktyki przeciwmalarycznej. Zachorowanie na malarię wystąpiło również u 33 kobiety, zamieszkałej na terenie nadzorowanym przez PPIS w Cieszynie. Do zdarzenia doszło podczas pobytu w strefie endemicznej na Filipinach, który miał charakter wolontariatu. Po powrocie do kraju z takimi objawami jak: gorączka, bóle kostno-mięśniowe, bóle głowy oraz leukopenia 17

została ona hospitalizowana na terenie małopolski, gdzie została przebadana w kierunku gorączki denga oraz malarii. Badania laboratoryjne potwierdziły oba zachorowania. Dodać należy, iż chora przed planowanym wyjazdem nie zastosowała profilaktyki przeciwmalarycznej. Trzecie zachorowanie na malarię, dotyczyło uczestniczki wycieczki do Indii, 17 letniej mieszkanki Rudy Śląskiej, która po powrocie do Polski trafiła na Oddział Hematologii i Onkologii Dziecięcej w Katowicach, a następnie z powodu rozpoznania malarii została przeniesiona do Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni na Oddział Chorób Tropikalnych. Chora kobieta przed wyjazdem nie zastosowała profilaktyki przeciwmalarycznej. U ww. kobiety potwierdzono również zakażenie pałeczką Escherichia coli (NDM+), która z uwagi na wytwarzanie karbapenemaz (typu New Delhi) jest szczepem posiadającym niezwykle epidemiczny charakter oraz wykazującym oporność na niemal wszystkie dostępne antybiotyki, w tym ostatniej szansy. Podczas podróży wraz z pozostałymi 23 uczestnikami wycieczki, korzystała z żywienia zbiorowego w hotelach oraz barach. Podczas pobytu u dziesięciu osób wystąpiły m. in. osłabienie, gorączka, bóle brzucha, luźne stolce, nudności, wymioty. Po powrocie do kraju osoby te zostały przebadane w kierunku wykrycia ww. szczepu badanie laboratoryjne nie potwierdziło zakażenia pałeczkami E. coli opornymi na karbapenemy. Sytuacja epidemiczna grypy. W roku 2013 zarejestrowano 221067 zachorowań oraz podejrzeń zachorowań na grypę, o 111,1% czyli o 116335 zachorowań więcej w stosunku do roku poprzedniego. Zapadalność wyniosła 4799,1 i wzrosła o 2532,5. Analogicznie do roku 2012 najwyższą zapadalność zanotowano na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Chorzowie 27382,2. Zapadalność na grypę i przypadki grypopodobne na terenie nadzorowanym przez poszczególnych Państwowych Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego w 2013 roku. 18 PPIS liczba zachorowań zapadalność Bielsko - Biała 11542 3457,6 Bytom 20712 5602,5 Chorzów 44642 27382,2 Cieszyn 3069 1730,0 Częstochowa 21956 5955,1 Dąbrowa Górnicza 18532 6721,2 Gliwice 23255 4845,7 Jaworzno 1371 1459,0

Katowice 6120 1358,9 Kłobuck 1361 1588,7 Lubliniec 1025 1327,7 Myszków 355 493,5 Racibórz 5808 5297,3 Ruda Śląska 12384 8729,2 Rybnik 3563 1276,5 Sosnowiec 1480 696,8 Tychy 5823 1488,0 Wodzisław Śląski 34497 13818,8 Zawiercie 1852 1518,6 Żywiec 1720 1124,2 ogółem 221067 4799,1 Porównując krzywe przedstawiające zachorowania oraz podejrzenia zachorowań na grypę z obu lat, obserwujemy różną dynamikę zachorowań. W sezonie grypowym 2011/2012 w roku 2012 szczyt zachorowań przypadł na okres od 8 do 31 marca, natomiast w sezonie epidemicznym 2012/2013 na drugą połowę grudnia. W 2013 roku natomiast w sezonie grypowym 2012/2013 szczyt zachorowań przypadł na okres od 8 do 31 stycznia. Liczba zachorowań oraz podejrzeń na grypę w poszczególnych tygodniach sprawozdawczych w województwie śląskim w 2012 oraz 2013 roku. Na skutek zachorowania lub podejrzenia zachorowania na grypę leczenia szpitalnego wymagało 520 osób, z czego 89 chorych stanowiły dzieci do lat 5. Główną przyczyną hospitalizacji chorych 19

było wystąpienie u nich objawów ze strony układu oddechowego. Innymi przyczynami hospitalizacji były zaburzenia ze strony układu krążenia, a także m. in. wysoka temperatura, katar, kaszel, osłabienie, ciąża, konieczność wykonania cesarskiego cięcia, odwodnienie, niewydolność nerek, białaczka, konieczność wykonania zabiegu operacyjnego oraz zapalenie opon mózgowo rdzeniowych. Tabela. Hospitalizacja chorych na grypę oraz zachorowania grypopodobne w województwie śląskim w 2013 roku. liczba objawy ze objawy ze grupa wiekowa hospitalizowany strony układu strony układu inne objawy ch krążenia oddechowego 0-4 lat 89 0 85 4 5-14 lat 22 1 19 2 15-64 lat 314 32 268 33 65 oraz powyzej 95 18 78 9 RAZEM 520 51 450 48 W sezonie epidemicznym 2012/2013 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach przebadała 717 prób w kierunku grypy, z czego w 254 prób okazała się dodatnia w kierunku wirusa grypy A/H1N1pdm09. Z uwagi na epidemiczny wzrost zachorowań na grypę w większości placówek leczniczych na terenie województwa ograniczono lub całkowicie wstrzymano odwiedziny chorych. W 2013 roku do dnia 20 kwietnia na skutek zachorowania na grypę oraz zachorowania grypopodobne zmarły 23 osoby. W przypadku 22 z nich, przyczyną była potwierdzona laboratoryjnie grypa A/H1N1pdm09. Warto pamiętać, iż szczepienie przeciwko grypie to najbardziej skuteczny sposób zapobiegania infekcjom oraz powikłaniom spowodowanych przez wirusy grypy. Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego od 2004 roku uczestniczy w zintegrowanym systemie nadzoru epidemiologicznym i wirusologicznym nad grypą Sentinel. W 2013 roku w powyższym programie uczestniczyło 32 lekarzy wraz z ponad 41 tysiącem pacjentów z terenu nadzorowanego przez Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w Bytomiu, Myszkowie, Dąbrowie Górniczej oraz Katowicach. Na potrzeby nadzoru sentinel od pacjentów z objawami grypy lub grypopodobnymi pobrano 5 prób do badania, z czego 1 okazała się dodatnia w kierunku RSV (Respiratory Syncytial Virus). 20

Choroby wieku dziecięcego. Wykres. Liczba zachorowań na krztusiec w województwie śląskim w latach 2004-2013. Krztusiec. Krztusiec jest chorobą, która atakuje głównie dzieci, jednak sporadycznie może także występować u osób dorosłych z osłabioną odpornością. Po znacznym pogorszeniu się sytuacji epidemicznej krztuśca w 2012 roku, gdzie liczba zachorowań była najwyższa od dziesięciu lat, w 2013 roku można było zaobserwować jej wyraźną poprawę zachorowania spadły o 61,3%, z 395 do 153. W porównaniu do wartości krajowych zapadalność była dużo niższa i wyniosła 3,3. Zachorowania oraz zapadalność na choroby wieku dziecięcego w województwie śląskim i w Polsce w 2013 roku. Płonica (szkarlatyna). województwo śląskie Polska jednostka liczba liczba chorobowa zapadalność zapadalność zachorowań zachorowań krztusiec 153 3,3 2185 5,7 płonica (szkarlatyna) 3139 68,1 25103 65,2 ospa wietrzna 25151 546 178379 462,9 odra 30 0,7 88 0,23 różyczka 3587 77,9 38577 100,1 świnka 327 7,1 2436 6,3 W analizowanym roku poprawie uległa sytuacja epidemiczna płonicy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgłoszono 3139 przypadków tej choroby, o 27,5% mniej niż w roku poprzednim. 21

Zapadalność była nieznacznie, bo o 2,9 wyższa od krajowej. Pomimo tego, iż płonica jest ostrą, zakaźną chorobą wysypkową, hospitalizacje z jej powodu zdarzają się sporadycznie z 3139 chorych, jedynie 14 z nich wymagało leczenia szpitalnego. Zachorowania na płonicę w województwie śląskim w latach 2004-2013. Warto podkreślić, iż w przypadku płonicy nie jest możliwe nabycie odporności dzięki zaszczepieniu. U noworodków istnieje natomiast odporność bierna, która ustępuje pod koniec pierwszego roku życia. Odporność czynną nabywa się wraz z wiekiem poprzez częste ekspozycje na zakażenie. Powtórne zakażenia zdarzają się niezwykle rzadko. Ospa wietrzna. Zachorowania na ospę wietrzną utrzymują się od lat na wysokim poziomie - ogólna ich liczba w 2013 roku wyniosła 25151, mniej niż w roku poprzednim o 4590. Zapadalność wyniosła 546 i była wyższa od ogólnopolskiej o 83,1. 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 29741 24325 24018 26087 23499 25151 19795 21082 20833 16119 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Zachorowania na ospę wietrzną w latach 2004-2013 w województwie śląskim. 22

Analizując zachorowania na ospę wietrzną w poszczególnych grupach wiekowych w roku 2013 zdecydowanie najwięcej zachorowało dzieci w wieku od 1 do 4 lat. Zachorowania na ospę wietrzną w poszczególnych grupach wiekowych w województwie śląskim w roku 2013. Warto wspomnieć, iż na krajowym rynku dostępna jest szczepionka przeciwko ospie wietrznej, zawierająca żywy, lecz pozbawiony zjadliwości szczep wirusa varicella-zoster. Jej skuteczność jest bardzo wysoka i przekracza 95%. Niestety rodzice nadal sporadycznie sięgają po ten rodzaj profilaktyki dla swoich dzieci. Spośród wszystkich osób, które zachorowały w analizowanym roku jedynie 0,3% poddało się szczepieniu. Przebieg zachorowania na ospę wietrzną u osób szczepionych jest stosunkowo lekki. Różyczka. W analizowanym roku można było obserwować gwałtownie pogarszającą się sytuację epidemiczną różyczki gdzie zachorowania wzrosły aż o 256,9%. Zapadalność wyniosła 77,9 była wyższa niż w roku poprzednim o 56,1. Zachorowania na różyczkę w województwie śląskim w latach 2004-2013. 23

Najwięcej zachorowań, odnotowano w grupie osób w wieku od 15 do 19 lat - 36,6%. Zachorowania na różyczkę w poszczególnych grupach wiekowych w województwie śląskim w roku 2013. Świnka. Ogólna liczba zachorowań na świnkę (nagminne zapalenie przyusznic) w województwie śląskim w 2013 roku wyniosła 327, z czego największa ich liczbę tzn. 122 (37,3%) zanotowano w grupie dzieci w wieku od 5 do 9 lat. W stosunku do roku poprzedniego zapadalność spadła do 7,1 przewyższając ogólnokrajową o 0,8. Zachorowania na świnkę w poszczególnych grupach wiekowych w województwie śląskim w 2013 roku. 24

Odra. Odra, podobnie jak poliomyelitis oraz różyczka jest chorobą zakaźną podlegającą eradykacji zgodnie z programem ogłoszonym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Pomimo powyższego, zachorowania na te jednostkę chorobową nadal występują na terenie kraju oraz województwa. W roku 2013 zarejestrowano 30 zachorowań oraz 55 podejrzeń zachorowań na odrę. Leczenia szpitalnego wymagało 25 osób. Warto podkreślić, iż zachorowania na odrę w województwie śląskim stanowiły 34,1% wszystkich zachorowań odnotowanych w Polsce (88 zachorowań). Zapadalność wyniosła 0,7 i była ok. trzykrotnie wyższa od krajowej. Zachorowania na odrę w województwie śląskim w latach 2004-2013. Aktywny nadzór nad OPW. Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego kontynuowała nadzór nad ostrymi porażeniami wiotkimi, który ma na celu monitorowanie sytuacji w zakresie występowania zachorowań na poliomyelitis, a także globalną eradykację wirusa polio z populacji. Nadzór ten polegał m. in. na aktywnym kontakcie pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej z oddziałami neurologii dziecięcej, w których są hospitalizowane dzieci, u których stwierdzono ostre porażenie wiotkie. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 roku odnotowano 5 ostrych porażeń wiotkich (OPW) u dzieci poniżej 15 roku życia. We wszystkich powyższych przypadkach wykluczono porażenie spowodowane zakażeniem wirusem polio, natomiast końcowym rozpoznaniem był zespół Guillaina-Barre lub zapalenie mózgu i rdzenia. Inwazyjne choroby bakteryjne, wywołane przez meningokoki, Streptococcus pyogenes, Streptococcus pneumonie oraz Haemophilus influenzae typ B. 25

W dalszym ciągu pogarsza się sytuacja epidemiczna chorób inwazyjnych wywołanych przez meningokoki, Streptococcus pyogenes, Streptococcus pneumoniae oraz Haemophilus inflienzae typ B. W 2013 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego odnotowała 925 powyższych zachorowań, o 41 więcej niż w roku 2012, natomiast zapadalność wyniosła 20,1 i wzrosła o 2,5. Na skutek zakażenia ww. patogenami leczenia szpitalnego wymagało 38,5% osób chorych, natomiast 12 osób zmarło. Zachorowania oraz hospitalizacja osób chorych na bakteryjne choroby inwazyjne w województwie śląskim w 2012 i 2013 roku. Liczba osób Liczba Liczba Liczba osób hospitalizowany Jednostka chorobowa zachorowań zachorowań hospitalizowany ch w 2012 roku w 2013 roku ch w 2013 roku w 2012 roku Inwazyjna choroba meningokokowa 34 33 32 32 Inwazyjna choroba wywołana przez Streptococcus 714 221 830 266 pyogenes Inwazyjna choroba wywołana przez Streptococcus 56 54 61 56 pneumonie Inwazyjna choroba wywołana przez Haemophilus influenzae typ B 7 7 2 2 Najwięcej zachorowań na bakteryjne choroby inwazyjne spowodowanych było zakażeniem bakterią Streptococcus pyogenes 830, więcej o 116 zachorowań w stosunku do roku poprzedniego (o 16,3%). Większość zachorowań stanowiły zachorowania na różę (98,8% ogółu zachorowań). Zachorowania na meningokokową inwazyjną chorobę utrzymują się na podobnym, stabilnym poziomie. Ogólna liczba zachorowań wyniosła 32, gdzie najliczniejsza grupą chorych były dzieci 26

w wieku do lat 4 53,1%. Meningokokowe zapalenie opon mózgowych wystąpiło u 9 osób, posocznicę stwierdzono u 13 osób, natomiast u 10 chorych postawiono rozpoznanie łączone. Wszystkie osoby chore wymagały leczenia szpitalnego. Na skutek ostrej posocznicy meningokokowej zmarła 1 osoba. Powyższa jednostka chorobowa spowodowana jest zakażeniem bakterią Neisseria Meningitidis. Istnieje wiele serotypów bakterii meningokokowych, jednak za chorobotwórcze uznaje się takie serotypy jak: A, B, C, W135 oraz Y. W 2013 roku w województwie śląskim dominującym serotypem, podobnie jak w roku poprzednim był serotyp B 21 zakażeń (spadek o 4) oraz serotyp C 10 zakażeń (wzrost o 2). Mniej charakterystyczny dla regionu europejskiego serotyp W135 wywołał 1 zakażenie. Zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokowi w województwie śląskim w 2013 roku. W Polsce jest dostępna profilaktyka pod postacią szczepionki przeciwko inwazyjnej chorobie meningokokowej wywołanej serotypami A, C, W135 oraz Y, niebawem ma być również dostępna szczepionka zabezpieczająca przed zachorowaniem wywołanym serotypem B. Borelioza z Lyme. W 2013 roku w województwie śląskim odnotowano 2278 przypadków zachorowań na boreliozę (o 639 więcej niż w roku poprzednim). Zapadalność wyniosła 49,5 i była ona wyższa od ogólnokrajowej o 49,5%. Na skutek zachorowania leczenia szpitalnego wymagało 360 osób, 15,8% ogółu chorych. 27

Zachorowania na boreliozę w województwie śląskim w latach 2009 2013. Najwięcej zachorowań zarejestrowano na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gliwicach 298 zachorowań, najmniej natomiast w powiecie myszkowskim 11 zachorowań. Zachorowania na boreliozę w województwie śląskim w 2013 roku. Najwyższy współczynnik zapadalności odnotowano w powiecie cieszyńskim 137,5; najniższy zaś na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego Chorzowie 17,2. 28

Zapadalność na boreliozę w województwie śląskim w 2013 roku. Ilość zachorowań na boreliozę w województwie śląskim z podziałem na nadzór PPIS razem w latach 2009-2013, średnia zapadalność w latach 2009-2013. Lp. Nadzór PPIS w ilość zachorowań razem średnia zapadalność 2009-2013 2009-2013 1. Bielsko - Biała 838 50,5 2. Bytom 687 36,6 3. Chorzów 146 17,7 4. Cieszyn 548 62 5. Częstochowa 201 10,8 6. Dąbrowa Górnicza 558 40,2 7. Gliwice 1525 62,5 8. Jaworzno 396 83,8 9. Katowice 1009 44,5 10. Kłobuck 103 24,1 11. Lubliniec 131 34 12. Myszków 41 11,4 13. Racibórz 84 15,3 14. Ruda Śląska 290 40,6 15. Rybnik 330 23,7 29

16. Sosnowiec 373 34,6 17. Tychy 533 27,4 18. Wodzisław Śląski 563 45,1 19. Zawiercie 213 34,8 20. Żywiec 353 46,3 21. województwo śląskie 8922 razem 37,3 W latach 2009-2013 największą zapadalność na boreliozę odnotowano na terenie nadzorowanym przez PPIS w Jaworznie. Wysoka zapadalność na boreliozę na terenie Jaworzna najprawdopodobniej wynika z prowadzonej akcji badań przesiewowych, powstałej z inicjatywy Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Jaworznie, które były finansowane przez Urząd Miasta. W latach 2011-2013 przebadano łącznie 1200 osób. W latach 2011-2012 wykonywano badania przesiewowe przy pomocy testu ELISA, natomiast w roku 2013 poszerzono diagnostykę o Test Western-blot u osób, które uzyskały dodatni wynik w teście Elisa w klasie IgG, IgM lub obydwu grupach. Duże znaczenie mają też szkolenia skierowane do środowiska medycznego, organizowane przez Prezydenta Miasta Jaworzna, PPIS w Jaworznie oraz Szpital Wielospecjalistyczny. Gruźlica. Od XIX wieku gruźlica nabrała charakteru epidemicznego, a szerzyła się głównie wśród ubogich warstw społecznych. Obecnie, pomimo dostępności leków przeciwprątkowych, sytuacja epidemiologiczna choroby, zarówno w kraju, jak i w województwie śląskim nadal nie należy do korzystnych, jednak zachorowania od lat utrzymują się na stabilnym poziomie. W roku 2013 zarejestrowano 1135 nowych zachorowań na tę chorobę, a nadzorem zostało objętych 2200 osób z kontaktu, z czego u 49 z nich, czyli u 2,2% potwierdzono zakażenie prątkiem gruźlicy. Najwięcej nowych zachorowań zgłoszono Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Gliwicach 161 zgłoszeń, a najwyższą zapadalność odnotowano w powiecie lublinieckim 49,2. Analizując sytuację społeczną chorych, podkreślenia wymaga fakt, iż największą grupę osób chorych stanowiły osoby bezrobotne 38,6% oraz emeryci/renciści 36,7%. Zachorowania na gruźlicę wśród dzieci do lat 19 stanowiły 3,6%. 30

Przyczyna zgonu chorych na gruźlicę w województwie śląskim w 2013 roku. przyczyna zgonu liczba gruźlica płuc, potwierdzona mikroskopowym badaniem plwociny, 29 z posiewem lub bez posiewu gruźlica płuc potwierdzona wyłacznie posiewem 2 gruźlica płuc potwierdzona nieokreślonymi sposobami 1 gruźlicze zapalenie opłucnej, potwierdzone bakteriologicznie i 1 histologicznie gruźlica płuc, bakteriologicznie i histologicznie ujemna 7 gruźlica płuc, badań bakteriologicznych i histologicznych nie 3 przeprowadzono gruźlica płuc, bez wzmiankowania o potwierdzeniu 6 bakteriologicznym lub histologicznym gruźlica krtani, tchawicy i oskrzela, bez wzmianki o potwierdzeniu 1 bakteriologicznym lub histologicznym inne postacie gruźlicy układu oddechowego bez wzmianki o 1 potwierdzeniu bakteriologicznym pierwotna gruźlica układu oddechowego, bez wzmianki o 1 potwierdzeniu bakteriologicznym gruźlica innych określonych narządów 1 gruźlica prosówkowa ostra, nieokreślona 1 Gruźlica od wielu lat stanowi główną przyczynę zgonów z powodu choroby zakaźnej. Choroba atakuje głownie układ oddechowy, jednak może też atakować inne narządy. Z powodu gruźlicy w 2013 roku zmarły 54 osoby. Liczba zgonów była proporcjonalna do wieku chorych w grupie osób w wieku do lat 19 nie odnotowano zejścia śmiertelnego, natomiast w grupie wiekowej powyżej 50 roku życia zmarły aż 35 osoby. 31

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 0 3 5 0-19 lat 20-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 lat i powyżej 11 18 17 Liczba zgonów z powodu zachorowania na gruźlicę w poszczególnych grupach wiekowych w 2013 roku. Zakażenia HIV oraz zachorowania na AIDS. W 2013 roku na terenie województwa łącznie zarejestrowano 162 nowe zakażenia ludzkim wirusem niedoboru odporności, więcej o 31 zakażeń w stosunku do roku ubiegłego. Największą liczbę zgłoszeń 22, podobnie jak w roku ubiegłym odnotowano na terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego Inspektora w Katowicach. Warto podkreślić, iż z uwagi na niekompletność formularzy zgłoszeniowych w przypadku 20 nowych zakażeń HIV nie udało się przyporządkować osób zakażonych do potencjalnego miejsca zakażenia. Powyższa sytuacja wpływa niekorzystnie na monitorowanie sytuacji epidemiologicznej choroby. Na skutek choroby wywołanej przez HIV zmarło 10 osób, najwięcej zgonów (50%) dotyczyło osób znajdujących się w grupie wiekowej 40 do 49 lat. Ogólna liczba nowych przypadków AIDS pełnoobjawowego zakażenia wirusem HIV zarejestrowanych w województwie wyniosła zaledwie 20 i była niższa o 10 zachorowań w porównaniu do 2012 roku. Na skutek zachorowania na AIDS w 2013 roku zmarło 6 osób. Wybrane choroby przenoszone drogą płciową kiła, rzeżączka oraz chlamydiozy. Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego zarejestrowała 123 zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową, z czego 57 osób wymagało leczenia szpitalnego. 32

Zachorowania na kiłę, rzeżączkę oraz choroby przenoszone drogą płciową wywołane przez chlamydie w województwie śląskim w 2012 i 2013 roku. Najwięcej zachorowań tzn. 94 (76,4% ogólnej liczby zachorowań), stanowiły zachorowania na kiłę. Zanotowano 6 przypadków kiły wrodzonej i kiły noworodków, 52 zachorowania na kiłę wczesną, 15 zachorowań na kiłę wtórną oraz 21 zachorowań na inne postacie kiły lub kiłę nieokreśloną. Na skutek zakażenia krętkiem bladym (Treponema pallidum), czynnikiem etiologicznym ww. choroby, do szpitala trafiły 54 osoby (57,4% ogółu chorych). Wykres. Zachorowania na kiłę w województwie śląskim w 2013 roku. 33

Rzeżączka była drugą, najliczniej zgłaszaną chorobą, która przenoszona jest drogą kontaktów seksualnych zachorowały bowiem 24 osoby, o 21 mniej niż w roku ubiegłym, dwie z nich wymagały leczenia szpitalnego. W analizowanym okresie na terenie województwa nie odnotowano zachorowań na ziarnicę weneryczną wywołaną przez chlamydie, natomiast zarejestrowano 5 zachorowań na choroby przenoszone drogą płciową spowodowane przez te patogeny, z czego 1 osoba została hospitalizowana. Podsumowanie Sytuację epidemiologiczną zachorowań na choroby zakaźne w województwie śląskim należy uznać za stabilną, nie odnotowano wystąpienia epidemii lub pandemii chorób zakaźnych. II. Szczepienia ochronne w województwie śląskim Wstęp Zgodnie z ustawą z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011r., nr 212 poz. 1263 z późn. zm.) do zakresu działania Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych należy między innymi sprawowanie nadzoru nad realizacją szczepień ochronnych. W związku z ww. obowiązkiem Państwowa Inspekcja Sanitarna w 2013 roku nadzorowała wykonawstwo szczepień u 838286 dzieci i młodzieży w wieku od pierwszego dnia życia do 20 r.ż. Dane dotyczące szczepień ochronnych z wszystkich punktów szczepień na terenie województwa śląskiego są podsumowywane w Rocznym Sprawozdaniu ze Szczepień Ochronnych, MZ-54. ŚPWIS do końca lutego każdego roku przesyła ww. sprawozdanie do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego- Państwowego Zakładu Higieny. Program Szczepień Ochronnych w Polsce został wprowadzony w latach pięćdziesiątych poprzedniego stulecia i jest do dzisiaj nieustannie doskonalony. Jego realizacja spowodowała stopniowy zanik niektórych chorób zakaźnych, aż do całkowitej eliminacji np. ospy prawdziwej. Można stwierdzić, że Polska ma wypracowany skuteczny, powszechny system szczepień ochronnych. Przy zaszczepieniu ponad 90% populacji wytwarza się tzw. odporność zbiorowiskowa, a taki poziom przekraczany jest w przypadku wszystkich prowadzonych w kraju obligatoryjnych szczepień. Taki poziom zaszczepienia skutecznie ogranicza możliwość epidemicznego szerzenia się patogenów. Dzięki tak prowadzonym szczepieniom została wykorzeniona w Europie choroba Heinego- Medina oraz opanowane epidemie takich chorób jak: błonica, krztusiec czy odra. 34

Populacja województwa śląskiego stanowi ok. 12% całej populacji Polski przewidzianej do szczepień ochronnych zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych. Od kilku lat obserwujemy ciągły, zdecydowany spadek ilości dzieci i młodzieży podlegających szczepieniu. Jest to wynikiem zmniejszającej się ilości urodzeń w województwie śląskim oraz wyjścia poza obowiązkowy kalendarz szczepień, bardziej licznych roczników. 907743 892280 877546 861358 849149 838286 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011r. 2012r. 2013r. Liczba populacji 0-20 roku życia objętej Programem Szczepień Ochronnych latach 2008-2013 w woj. śląskim. W 2013 r. Program Szczepień Ochronnych był realizowany w oparciu o ustawę z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu i zwalczaniu chorobach zakaźnych i zakażeń u ludzi (Dz. U. z 2013 r. poz. 947) i Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29 października 2012 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2013. Obowiązkowe szczepienia ochronne dzieci i młodzieży od momentu urodzenia do 20 roku życia oraz szczepienia zalecane wykonywane były w 899 punktach szczepień. Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B prowadzone były w rocznikach podlegających obowiązkowi szczepień tj. u dzieci urodzonych w 2012 r. i 2013 r., którym pierwsza dawka szczepionki podawano w ciągu 24 godzin po urodzeniu, wraz ze szczepionką przeciw gruźlicy- BCG. W roku 2013 szczepienia pierwotnie przeciwko WZW typu B w 1 roku życia zostały rozpoczęte u 45,32% populacji (18210 dzieci). Łączny stan zaszczepienia dzieci w 2 roku życia kształtuje się na poziomie 96,54% (42344 dzieci). 35

47,37 46,4 45,5 45,07 44,75 45,32 97,7 97,05 97,65 99,66 99,56 99,54 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 1r.ż.szczepienie pierwotne 2r.ż.szczepienie uzupełniające Procentowy udział dzieci w 1 i 2 roku życia zaszczepionych przeciwko WZW B (szczepienia pierwotne i uzupełniające) w latach 2008-2013. Tak wysoki procent zaszczepionych świadczy, o tym iż prawie cała podlegająca populacja została uodporniona, dzieci których nie szczepiono najczęściej posiadają przeciwwskazania lub termin podania dawki uzupełniającej szczepionki przypada na kolejny rok sprawozdawczy. Szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepieniami pierwotnymi przeciwko błonicy i tężcowi w 2013 r. objęto 56,3% dzieci (22622 osób) w pierwszym roku życia. W drugim roku życia zaszczepiono łącznie 42991 dzieci (97,97%). W roku 2013 zaobserwowano spadek ilości zaszczepionych dzieci przeciwko błonicy i tężcowi w 1 r.ż. Dane zostały przestawione są na poniższym wykresie. Szczepienia realizowane są zarówno szczepionkami finansowanymi przez Ministerstwo Zdrowia jak również zakupionymi przez rodziców w ramach tzw. alternatywnego kalendarza szczepień. 70 60 50 56,07 57,23 57,23 56,96 56,99 44,28 43,43 43,95 44,46 44,81 43,67 54,3 40 30 20 10 0 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 1r.ż.szczepienie pierwotne 2r.ż.szczepienie uzupełniające Procentowy udział dzieci w 1 i 2 roku życia zaszczepionych przeciwko błonicy i tężcowi w latach 2008-2013. 36

Przeciwko błonicy i tężcowi dawkami przypominającymi zaszczepiono w 6, 14 i 19 roku życia odpowiednio: 78,6% (35887 dzieci); 83,51% (32985 dzieci) i 68,65% populacji podlegającej (30975 osób). 81,32 65,26 86,19 79,04 87,99 64,92 80,11 85,18 64,89 65,69 78,9 85,07 80,8 67,53 84,5 68,65 78,6 83,51 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. szczepienie I przypominające w 6r.ż. szczepienie II przypominające w 14r.ż. szczepienie III przypominające w 19r.ż. Procentowy udział dzieci w 6, 14 i 19 roku życia zaszczepionych przeciwko błonicy, tężcowi (dawki przypominające) w latach 2008-2013. Zaznaczyć należy również, że w 19 r.ż. obserwujemy nieznaczny wzrost ilości zaszczepionych przeciwko błonicy i tężcowi, jest to ostatnie bezpłatne szczepienie wykonywane u młodzieży w ramach PSO a zachowanie pięcioletniej przerwy od poprzedniego powoduje przesunięcie szczepień na 19 lub 20 rok życia. Obowiązkiem szczepienia przeciwko krztuścowi objęto w 2 r.ż. populację 42962 dzieci, co stanowi 97,97% rocznika podlegającego. Kontynuacja szczepień przeciwko krztuścowi prowadzona jest u dzieci w szóstym roku życia, wykonywane jest wówczas szczepienie przypominające szczepionką z acelularną komponentą krztuśca. W ramach przypominającego szczepienia zaszczepiono 35885 dzieci w 6 roku życia, co stanowi 78,60 % całej populacji podlegającej, urodzonej w 2008 roku. Szczepionką przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi szczepionką z acelularną komponentą krztuśca (DTaP) są szczepione również dzieci w przedziale od 0 do 6 lat w przypadku występowania przeciwwskazań do szczepienia szczepionką z pełnokomórkowym krztuścem. 37

98,29 98,46 98,56 98,13 98,01 97,97 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Procentowy udział dzieci w 2 roku życia zaszczepionych przeciwko krztuścowi (dane skumulowane) w latach 2008-2013 W 2013 r. kontynuowano profilaktykę przeciwtężcową dla dorosłych, którą objęto 656352 osoby narażonych oraz szczepionych profilaktycznie. Działania te sprzyjają zmniejszaniu się ryzyka zachorowań na tężec. Szczepienia przeciwko poliomyelitis. W 2013r. szczepieniami przeciwko poliomyelitis (szczepienie pierwotne) objęto 56,69% dzieci w 1 roku życia, natomiast w 2 roku życia 97,97 % dzieci. W Polsce od roku 2001 szczepienia przeciwko poliomyelitis realizowane są szczepionką inaktywowaną przeciwko Polio. Obecnie realizowany jest nadal program utrzymania stanu eliminacji tej choroby. Od momentu kiedy w Kopenhadze 21 czerwca 2002 roku został podpisany certyfikat stwierdzający eradykację poliomyelitis na rejon europejski, w województwie śląskim poziom zaszczepienia przeciwko poliomyelitis, zgodnie z założeniami Światowej Organizacji Zdrowia, kształtuje się na poziomie powyżej 95%. 120 100 80 60 40 20 0 98,31 98,33 98,61 98,17 98,01 97,97 57,54 57,86 57,82 57,64 57,67 56,69 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r 2013r. szczepienie pierwotne p/ poliomielitis w 1r.ż. szczepienie podstawowe p/poliomielitis w 2r.ż. Procentowy udział dzieci w 1 i 2 roku życia zaszczepionych przeciwko poliomyelitis w latach 2008-2013 (szczepienie pierwotne i skumulowane). 38

Jedyne szczepienie przeciwko poliomyelitis, które nadal wykonywane jest żywą szczepionką przeciwko Polio, pozostało w 6 r.ż. i wykonywane jest jako szczepienie przypominające. Szczepieniem tym objęto 78,18 % dzieci (35695 osoby). 81,5 81 80,5 80 79,5 79 78,5 78 77,5 77 76,5 81,13 80,77 80,03 78,79 78,84 78,18 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Procentowy udział dzieci w 6 roku życia zaszczepionych przeciwko poliomyelitis w latach 2008-2013 (szczepienie przypominające). Szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce W 1998 roku szczepienie skojarzone przeciwko śwince, odrze i różyczce (MMR) umieszczono w kalendarzu szczepień na liście szczepień zalecanych. Natomiast od roku 2004 rozpoczęto bezpłatne szczepienia dzieci w 13 i 14 miesiącu życia szczepionką skojarzoną przeciwko odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych. Szczepionkę poliwalentną w 2013 r. podano 35287 dzieciom co stanowi 80,46% dzieci w 2 roku życia. W stosunku do roku ubiegłego obserwujemy nieznaczny wzrost zaszczepienia dzieci w drugim roku życia szczepionką skojarzoną przeciwko odrze, śwince i różyczce. Należy jednak zaznaczyć, iż na tym szczepieniu najbardziej skupiają się działania ruchów antyszczepionkowych. 39

83 82 81 80 79 78 77 82,7 81,93 81,14 81,39 80,46 79,04 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Procentowy udział dzieci w 2 roku życia zaszczepionych przeciwko odrze, śwince i różyczce w latach 2008-2013, szczepienie podstawowe. Od 2005 roku następowały zmiany roczników podlegających do szczepień drugą dawką, przypominającą przeciwko odrze, śwince i różyczce. W 2013 roku szczepienie to wykonano zgodnie z obowiązkiem wprowadzonym w kalendarzu szczepień u dzieci w 10 r.ż. oraz uzupełniano szczepienia dzieci w 11-12 roku życia. Stan zaszczepienia przeciwko tym chorobom kształtuje się na poziomie 99,11% dla 12-latków (36501 dzieci); 99,63% dla 11-latków (36589 dzieci) i 99,02% dla 10-latków (37568). Szczepienia przeciwko gruźlicy W 2006 roku nastąpiły duże zmiany w programie szczepień przeciwko gruźlicy. Pomimo, że szczepienia te pozostają nadal ważnym elementem w programie zwalczania gruźlicy w Polsce, pozostawiono jedynie pierwsze szczepienie przeprowadzone zaraz po urodzeniu się dziecka w pierwszych 24 godzinach życia dziecka. W 2013 roku w ciągu 24 godzin po urodzeniu zaszczepiono przeciwko gruźlicy 91,53% noworodków (36779 dzieci), rok wcześniej 91,78% (38556 dzieci). Zaszczepionych do 14 dnia po urodzeniu było 6,34% noworodków (2548 dzieci)- może to świadczyć o tym, iż zmniejszyła się liczba dzieci z przeciwwskazaniami, do których należy m.in. wcześniactwo oraz niska masa urodzeniowa (waga poniżej 2 kg). 40

91,89 92,16 91,74 91,78 91,53 90,22 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Procentowy udział dzieci w 1 dobie życia zaszczepionych przeciwko gruźlicy w latach 2008-2013. Szczepienia przeciwko haemophilus influenzae typu b. Szczepienia przeciwko haemophilus influenzae typu b u wszystkich dzieci w 1 i 2 roku życia rozpoczęto w 2007 roku. W 2013r. szczepieniem pierwotnym (w pierwszym roku życia) objęto 22581 dzieci co stanowi 56,2% podlegającej populacji. W drugim roku życia szczepienie pierwotne i uzupełniające wykonano w 98,05% podlegającej populacji (42998 dzieci). W trzecim roku życia zakończono szczepienia u 99,12% dzieci (43501 osób). Stan wykonania szczepień obowiązkowych w 3 r. ż. Zestawienie wszystkich obowiązkowych szczepień wykonanych w ramach PSO w trzecim roku życia, to tzw. zamknięcie szczepień podstawowych. 100 99 99,72 99,13 99,12 99,12 99,12 98 97 97 96 95 p/wzw typu B p/błonicy i tężcowi p/krztuścowi p/poliomieitis p/odrze, śwince, różyczce p/hemophilus inf. Stan zaszczepienia dzieci w 3 r. ż. dane skumulowane za 2013r. Na powyższym wykresie można zaobserwować, iż wszystkie obowiązkowe szczepienia ochronne są wykonywane na poziomie 97% i powyżej, jest to skutek terminowości wykonywanych 41

szczepień, co świadczy między innymi o wzroście świadomości rodziców i personelu medycznego zajmującego się realizacją Programu Szczepień Ochronnych. Zalecane szczepienia ochronne Poza obowiązkowym kalendarzem szczepień ochronnych istotną rolę odgrywają tzw. szczepienia zalecane. Pomimo pełnej odpłatności za szczepionki zalecane, istnieje coraz większa świadomość społeczeństwa chcącego korzystać z tej formy profilaktyki. Problemem ograniczającym powszechność korzystania z tego rodzaju prewencji jest aspekt ekonomiczny, ponieważ koszt szczepień zalecanych niestety jest nadal wysoki. Kolejny istotny problem epidemiologiczny stanowi z roku na rok coraz większa grupa ludzi podróżujących, którzy powinni być odpowiednio zabezpieczeni przed powszechnie występującymi chorobami zakaźnymi w krajach Afryki, Ameryki Południowej czy Azji. Skuteczną ochronę przed niektórymi z tych chorób stanowić mogą szczepienia ochronne właśnie z grupy szczepień zalecanych. Zadowalający jest fakt, iż świadomość osób podróżujących rośnie i coraz więcej ludzi planując wyjazd szczepi się przeciwko chorobom zakaźnym. Szczepienia dla podróżujących wykonywane są nie tylko w WSSE w Katowicach ale również w placówkach leczniczych podstawowej opieki zdrowotnej na terenie województwa. Szczepienia zalecane i obowiązkowe między innymi przeciwko żółtej febrze wykonywane są w niżej wymienionych podmiotach leczniczych. Tabela. Punkty szczepień w których wykonywane są szczepienia przeciwko żółtej febrze L.p. 1. 2. 3. 4. 5. Nazwa placówki Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bielsku- Białej NZOZ Specjalistyczne Centrum Medyczne lek. med. Dariusz Wojciech Konior NZOZ Adamedica Poradnia Lekarza Rodzinnego i Gabinety Specjalistyczne Barbara Adamus-Sibik NZOZ EuroDentica Centrum Stomatologii i Medycyny Specjalistycznej Centrum Szczepień Bytomskie Centrum Medyczne Jedynka Sp. z o. o. Adres 43-300 Bielsko-Biała ul. Broniewskiego 21 43-300 Bielsko-Biała ul. Pszenna 11 43-300 Bielsko-Biała ul. Legionów 50 43-300 Bielsko-Biała ul. Partyzantów 44 41-902 Bytom ul. Piłsudskiego 67 42

6. NZOZ ZBM ZDROWIE s. c. 41-902 Bytom ul. Powstańców Warszawskich 64B/1 7. Certyfikowany Ośrodek Medycyny Podróży 24-200 Częstochowa ul. Jasnogórska 15 A 8. Certyfikowana Poradnia Medycyny Podróży 42-200 Częstochowa ul. Kopernika 45 9. NZOZ Hipokrates 41-800 Zabrze ul. Reymonta 42 10. NZOZ MED-POZ 44-100 Gliwice ul. Lekarska 10 11. NZOZ SOTERIA s.c. 43-600 Jaworzno ul. Grunwaldzka 104 12. Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna 40-074 Katowice ul. Raciborska 39 13. Przychodnie Lekarskie MARK-MED. Sp. z 40-703 Katowice ul. Stara Kłodnicka o.o. 43 14. Centrum Medyczne LUX MED 40-145 Katowice ul. Karłowicza 11 15. NZOZ Przychodnia AGMED 40-124 Katowice ul. Morcinka 15-17 16. NZOZ Praktyka Lekarza Rodzinnego Elżbieta Kelm 40-040 Katowice ul. Powstańców 8/1 17. ID Clinic 41-400 Mysłowice ul. Janowska 19 18. Grupowa Praktyka Lekarzy Rodzinnych 41-103 Siemianowice Śląskie ul. FAMILIA Wiejska 20 19. ZLA Amikus-Med. Sp.z o.o. w Kuźni 47-420 Kuźnia Raciborska ul. Raciborskiej Klasztorna 9b 20. NZOZ Centrum Medyczne Sp. z o.o. Eskulap 47-400 Racibórz ul. Kolejowa 19a 21. NZOZ Centrum Medyczne SANTE s. c. 41-219 Sosnowiec ul. Wolności 6 22. MEDYK s.c. Specjalistyczne Centrum Profilaktyki, Leczenia i Rehabilitacji 41-211 Sosnowiec ul. Kaliska 41 23. NZOZ PRZYCHODNIA NR 4 Sp. z o.o. 43-100 Tychy Al. Niepodległości 45 24. NZOZ PRZYCHODNIA NR 4 Sp. z o.o. Filia MERINO 43-100 Tychy ul. Żwakowska 20 25. Centrum Medyczne HIPOKRATES 43-100 Tychy ul. Gen. De Gaulle a 49 26. NZOZ Centrum Medyczne ARKA-MED. Sp. z o.o. 43-100 Tychy ul. Nałkowskiej 27 43

27. Centrum Medyczne PAPROCANY Sp. z o.o. 43-100 Tychy ul. Sikorskiego 101 28. NZOZ SANUS Sp. z o.o. 43-200 Pszczyna ul. Kościuszki 5 29. NZOZ Na Żeromskiego 44-300 Wodzisław Śląski ul. Żeromskiego 18a Szczepienia przeciwko grypie Powtarzające się od kilku lat komunikaty w okresie zimowym o zagrożeniu epidemią czy pandemią grypy, w tym informacja o wprowadzeniu przez WHO stanu pandemii grypy A/H1N1 przyczyniły się do wzrostu ilości szczepień w województwie śląskim w 2009r. W roku 2013 zainteresowanie szczepieniem przeciwko grypie w województwie śląskim było większe niż w roku ubiegłym, odnotowano nieco wyższy poziom zaszczepienia w stosunku do 2012 r. 2,43% (111711 osób). Ilość szczepień przeciwko grypie jest ciągle nie wystarczająca, a liczba zaszczepionych stanowi symboliczny procent ogółu ludności. 200000 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 3,09 143470 4,01 186328 2,88 2,68 133896 124546 2,29 2,43 105828 111711 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Szczepienia p/grypie w latach 2008-2013 Procentowe wyszczepienie populacji p/grypie Udział populacji zaszczepionej przeciwko grypie w latach 2008-2013 na województwie śląskiego. Szczepienia przeciwko WZW A Z analizy danych ze sprawozdań wynika, że w 2013 roku zaszczepiono mniej osób w porównaniu do dwóch ostatnich lat. Nadal w przedziale wiekowym 0 9 i 10 14 obserwujemy niewielki odsetek zaszczepionych. Ilość szczepień przeciwko WZW A w populacji ludzi dorosłych jest najniższa od 2008. Grupa wiekowa osób powyżej 20 roku stanowi największą grupę wśród zaszczepionych szczepienia wykonano u 3136, osób co stanowi 80,82% wszystkich 44

wykonanych szczepień przeciwko WZW A, osoby te najczęściej były szczepione z powodu wyjazdów w strefy zagrożenia tą chorobą. 185 185 224 149 536 165 145 538 565 217 223 136 155 531 430 133 181 941 3727 3321 3090 3084 2884 3136 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 0-9.10-14 15-19 20 i pow. Liczba zaszczepionych przeciwko WZW A w poszczególnych grupach wiekowych w latach 2008-2013 w woj. śląskim. Szczepienia przeciwko wściekliźnie Szczepienia osób pokąsanych przez zwierzęta w województwie śląskim wykonywane są w 8 punktach szczepień, które mieszczą się w wytypowanych punktach szczepień na terenie miast: - Bielska-Białej (Szpital Ogólny, ul. Wyspiańskiego 21), - Bytomia (Szpital Specjalistyczny nr 1, Al. Legionów 49), - Cieszyna (Szpital Sióstr Elżbietanek ul. Katowicka 1), - Częstochowy (Wojewódzki Szpital Zespolony, ul. PCK 1), - Gliwic (NZOZ Vito- Med., ul. Radiowa 2), - Tychów (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny, ul. Edukacji 102- Poradnia Chorób Zakaźnych oraz Izba Przyjęć Oddziału Obserwacyjno-Zakaźnego ), -Wodzisławia Śląskiego (NZOZ Novum- Med. Sc., ul. 26 Marca 164). Szczepienia te są wykonywane bezpłatnie dla osób pokąsanych przez zwierzęta (psy, koty, wiewiórki itp.). Ilość wykonanych szczepień obrazuje poniższy wykres. Cykle szczepień kontynuowane są zgodnie ze schematem zarejestrowanym przez producenta szczepionki. 45

630 534 646 657 682 740 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Liczba zaszczepionych przeciwko wściekliźnie wyniku narażenia w latach 2008-2013 w woj. śląskim. Szczepienia przeciwko Neisseria meningitidis Wyłącznym naturalnym rezerwuarem i źródłem zakażenia meningokokami jest człowiekzarówno chory jak i bezobjawowy nosiciel. Szczepienie przeciwko meningokokom można rozpocząć już od 3 miesiąca życia dziecka. Najbardziej narażone na zachorowania ą dzieci w wieku 3 miesięcy do 5 lat oraz młodzież pomiędzy 14 a 19 rokiem życia co przedkłada się na ilość wykonywanych szczepień w grupie wiekowej 0-19. Stan zaszczepienia populacji województwa śląskiego przedstawiono na poniższym wykresie, który pokazuję ponad 16% spadek szczepień u osób powyżej 19 r.ż. i ponad 20% wzrost szczepień w grupie wiekowej od 0-19r.ż. 12276 5893 5060 6561 5625 4703 457 231 239 648 289 382 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. Liczba zaszczepionych w wieku 0-19 Liczba zaszczepionych w grupie wiekowe powyżej 19 r.ż. Liczba zaszczepionych przeciwko Neisseria meningitidis w poszczególnych grupach wiekowych w latach 2008-2013 w woj. śląskim. Szczepienia w Międzynarodowym Punkcie Szczepień WSSE w Katowicach W Międzynarodowym Punkcie Szczepień WSSE w Katowicach wykonywane są obowiązkowe szczepienia ochronne przeciwko: 46

żółtej febrze (żółtej gorączce), meningokokom zalecane szczepienia ochronne przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, błonicy i tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, durowi brzusznemu, odkleszczowemu zapaleniu mózgu, wściekliźnie, grypie, odrze, śwince i różyczce, Wykonanie wszystkich szczepień w MPS WSSE w Katowicach dokumentowane jest w Międzynarodowej Książeczce Szczepień, wydawanej każdemu podróżującemu. Książeczka ta jest niezbędna do okazania władzom sanitarnym kraju podróży, w przypadku konieczności posiadania szczepień obowiązkowych. Ponadto w Międzynarodowym Punkcie Szczepień wykwalifikowany personel udziela informacji na temat zagrożeń dla zdrowia i sposobów zapobiegania chorobom związanym z podróżami. Do Międzynarodowego Punktu Szczepień WSSE w Katowicach klienci w roku 2013 zgłaszali się ponad 3000 razy. Pracownicy Oddziału Epidemiologii ponadto udzielili telefonicznie podróżującym ponad 5000 porad dotyczących szczepień. Udzielanie informacji dotyczących szczepień było również prowadzone poprzez pocztę elektroniczną. Poniżej przedstawiono ilość osób uodpornionych przeciwko chorobom zakaźnym w MPS. 375 339 4 6 567 504 0 43 14 6 589 508 83 89 573 536 81 86 13 12 0 212 2012r 2013r. Ilość osób uodpornionych w Międzynarodowym Punkcie Szczepień w latach 2012-2013 r. Szczepienia poprawiają komfort podróżujących poprzez zapobieganie zachorowaniom i w znacznej mierze zapobiegają zawleczeniu chorób zakaźnych do naszego kraju. 47

III. Higiena lecznictwa Wstęp Ocenę stanu sanitarnego opracowano na podstawie wyników kontroli w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego, przeprowadzonych w podmiotach leczniczych świadczących usługi medyczne przez przedstawicieli Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego oraz przedstawicieli Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. Nadzór nad stacjonarnymi placówkami leczniczymi W 2013 roku na terenie województwa śląskiego funkcjonowało 251 stacjonarnych podmiotów leczniczych. W ramach prowadzonego bieżącego nadzoru sanitarnego, skontrolowano 199 podmiotów leczniczych (79%) przeprowadzając 889 kontroli sanitarnych. Nadzorem objęto 168 szpitali w tym 1 szpital uzdrowiskowy, 7 sanatoriów, 53 zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz 23 inne placówki. W roku 2013 zostały uruchomione następujące szpitale: -Centrum Medyczne "Poli-Med. Bielsko" s.c.emilia Sitkiewicz, Bogdan Szymala Bielsko- Biała ul.żywiecka 71, -Szpital w Ochojcu - Oddział Kardiologii w Cieszynie (GCM Katowice -FILIA) ul. Bielska 4, -Prywatne Centrum Medyczne "MEDYK CENTRUM" Częstochowa Al.Wolności 34, -Centrum Medyczne KLARA - Szpital Częstochowa ul. Wały Dwernickiego, -Centrum Medyczne "MAŁGORZATA" Czestochowa ul. Wały Dwernickiego 43/45, -NZOZ Śląskie Centrum Dializ,,Nefromed" Katowice ul. Medyków 17, -Zbigniew Mazan Klinika Chirurgii Mazan Katowice ul.brzozowa 54, -NZOZ "Euroklinika" Jerzy Wilgus Katowice ul.stolarska 17, -,,Nefrolux" Lucjan Sobieraj, Wojciech Kamiński Sp.J. Siemianowice Śląskie ul. Szpitalna 6, -NZOZ,,OLMED" Szpital Katowice ul. Żelazna 1, -NZOZ "SALUS AEGROTI" Szpital Katowice ul. Żelazna 13, -Lecznica dla Dzieci i Dorosłych REMEDIUM Siemianowice Śląskie ul.oświęcimska 6, -DUO MEDICA NZOZ Katowice ul. Jesionowa 9 A, -POLIS CLINIC Prywatna Opieka Lekarska Specjalistyczna Katowice ul.1 Maja 88, -NZOZ TRAF-MED Klinika Jednego Dnia Katowice ul.warszawska 40, -NZOZ Luks Med Katowice ul.ligocka 3a, -ULTRA MED PLUS Sp. z o.o. ul. Fabryczna 2 43-100 Tychy, 48

40 35 36 30 25 20 15 10 5 0 16 10 7 6 11 4 22 2 1 2 0 1 1 4 5 18 4 0 2 16 Ilość szpitali w województwie śląskim z podziałem na nadzór Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny prowadzi bezpośredni I-szo instancyjny nadzór sanitarny nad podmiotami leczniczymi zlokalizowanymi między innymi w Bielsku- Białej, Bytomiu, Tarnowskich Górach, Cieszynie, Będzinie, Czeladzi, Pyskowicach, Kłobucku, Lublińcu, Myszkowie, Raciborzu, Mikołowie, Rydułtowach, Wodzisławiu Śląskim, Zawierciu i Żywcu. W wyniku przeprowadzonych kontroli przez przedstawicieli Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego nad warunkami higieniczno-sanitarnymi w stacjonarnych podmiotach leczniczych stwierdzono nieprawidłowości w zakresie: opracowania i wdrażania procedur higieniczno sanitarnych, postępowania z odpadami medycznymi, bielizną szpitalną oraz nieprawidłowości w zakresie bieżącego stanu sanitarno- higienicznego kontrolowanych pomieszczeń. Dla poprawy stanu sanitarno higienicznego na stwierdzone nieprawidłowości w 2013 roku nałożono obowiązek ich usunięcia wydając 91 decyzji administracyjnych. Ponadto za stwierdzone nieprawidłowości w zakresie nieprzestrzegania reżimu sanitarnego w 14 przypadkach osoby odpowiedzialne ukarano grzywną w postaci mandatu karnego na łączną kwotę 2150 zł. 49

Ogniska zakażeń szpitalnych Kierownicy podmiotów leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne, zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013 r. poz. 947) są obowiązani do zgłaszania w ciągu 24 godzin potwierdzonego epidemicznego wzrostu liczby zakażeń szpitalnych właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Wówczas gdy w szpitalu wystąpią co najmniej dwa wyraźnie powiązane ze sobą przypadki zakażeń mówimy o ognisku zakażeń szpitalnych. Niezwykle trudno jest w 100% zapobiec występowaniu ognisk zakażeń szpitalnych. Mówi się, iż nie ma szpitali w których nie występują ogniska zakażeń szpitalnych- są tylko te, które ich nie nadzorują i nie rejestrują. W województwie śląskim w latach 2009 2013 łącznie zgłoszono do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego 206 ognisk zakażeń szpitalnych, w ogniskach tych zakażonych było 1749 osób. Z analizy prowadzonego nadzoru sanitarnego nad opracowaniem zgłoszonych ognisk epidemicznych wynika, iż na terenie województwa w 2013 roku wystąpiły 62 ogniska zakażeń szpitalnych, na które złożyło się 34 ognisk o etiologii bakteryjnej, 6 o etiologii pasożytniczej, 18 ognisk o etiologii wirusowej. W przypadku 4 ognisk nie określono czynnika etiologicznego. Ogniska objęły 390 osób w tym 378 pacjentów i 12 osób personelu. W konsekwencji odnotowano 30 zgonów w tym 14 zgonów w wyniku przebiegu choroby podstawowej. Zgony wystąpiły w przebiegu zakażeń: - Grypa AH1N1 4 osoby, w tym 1 zgon z powodu choroby podstawowej, -Enterobacter cloacae 1 osoba, z powodu choroby podstawowej, -Serratia marcescens- 1 osoba, -Clostridium difficile toksyna A(+), B(+) 24 osoby, w tym 12 zgonów z powodu choroby podstawowej. Ogniska zakażeń szpitalnych występowały na terenie nadzorowanym przez PPIS w: Bielsku Białej, Bytomiu, Chorzowie, Cieszynie, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Jaworznie, Katowicach, Lublińcu, Raciborza, Rudzie Śląskiej, Rybniku, Sosnowcu, Wodzisławiu Śląskim, Zawierciu. 50

Ogniska zakażeń szpitalnych w 201 3 roku w woj. śląskim. Czynnik etiologiczny Zakażenie AH1N1 grypą Liczba Liczba osób ognisk 8 49-43 pacjentów - 6 personel Rotawirusy 8 40-40 pacjentów Odra 1 2-2 pacjentów Klebsiella pneumoniae ESBL(+) 1 2-2 pacjentów Enterobacter cloacae 1 2-2 pacjentów Serratia marcescens 1 2-2 pacjentów Nadzór PPIS zgodnie z właściwością Bytom (1) Gliwice (1) Jaworzno (1) Katowice (2) Racibórz (1) Sosnowiec (1) Zawiercie (1) Bytom (7) Lubliniec (1) Chorzów (1) Racibórz (1) Bytom (1) Wodzisław Śląski (1) Clostridium difficile toksyna A(+) toksyna B(+) 31 200-198 pacjentów - 2 osoby personelu Ospa wietrzna 1 3-3 pacjentów Bielsko-Biała (2) Bytom (13) Chorzów (2) Cieszyn (1) Częstochowa (1) Gliwice (5) Katowice (4) Ruda Śląska (1) Rybnik (1) Wodzisław Śląski (1) Rybnik (1) Wszawica 3 38-38 pacjentów Świerzbowiec ludzki 3 14-14 pacjentów ognisko o nieustalonej etiologii 51 4 38-34 pacjentów Lubliniec (3) Dąbrowa Górnicza (1) Lubliniec (1) Rybnik (1) Cieszyn(1) Katowice (1) Lubliniec (2) - 4 osoby personelu Razem 62 390-378 pacjentów - 12 osób personelu Poniżej został przedstawiony stosunek liczby szpitali do liczby ognisk, które zostały zgłoszone do Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zauważyć należy, iż w 2013 najwięcej ognisk zakażeń

szpitalnych zgłoszono do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bytomiu. Natomiast ze szpitali zlokalizowanych na terenie nadzorowanym przez PPIS w Kłobucku, Myszkowie, Tychach i Żywcu nie rejestrowano ognisk zakażeń szpitalnych. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 22 19 12 2 11 7 7 5 3 2 1 1 23 6 21 36 7 7 2 3 0 1 22 0 11 liczba szpitali 19 4 5 5 3 3 1 2 0 11 0 Liczba ognisk zakażeń szpitalnych oraz liczba placówek leczniczych zlokalizowanych na terenie działalności poszczególnych PPIS w woj. śląskim w 2013r. Analizując dane za lata 2009-2013 najwięcej ognisk zakażeń szpitalnych zgłoszono do PPIS w Bytomiu, świadczy to o tym, iż nadzór w tym zakresie jest bardzo czuły i zgłaszane są nawet te ogniska, w których zakażeniu uległy tylko dwie osoby. 70 ogniska 2013 ogniska 2012 60 ogniska 2011 50 ogniska 2010 40 30 20 10 0 Liczba ognisk zakażeń szpitalnych w latach 2010-2013 na terenie woj. śląskiego Zakażenia Clostridium difficile w szpitalach Źródła literaturowe podają, iż ilość zakażeń wywołanych bakterią Clostridium difficile rośnie. Za zakażenie Clostridium difficile związane ze szpitalem uznaje się te przypadki, których objawy wystąpiły powyżej 48 godzin od przyjęcia do placówki leczniczej oraz 52

te których objawy wystąpiły już po wypisie ze szpitala jednakże nie później niż 4 tygodnie od dnia opuszczenia szpitala. Na terenie województwa śląskiego w latach 2007-2010 nie odnotowano ognisk zakażeń wywołanych ww. czynnikiem. Pierwsze ognisko zakażeń wywołanych Clostridium difficile wystąpiło w 2011 roku, natomiast w roku 2012 zarejestrowano już 15 takich ognisk. W ogniskach wywołanych Clostridium w latach 2010-2012 zakażonych było łącznie 125 osób. W związku z prowadzeniem przez szpitale diagnostyki w przypadku objawów ze strony układu pokarmowego oraz specyfiką zakażeń Clostridium difficile w roku 2013 wystąpiło 31 ognisk zakażeń szpitalnych, w których zachorowało 200 osób. Na wszystkie 31 ognisk zakażeń C.difficile, 8 z nich wystąpiło na oddziałach wewnętrznych, 5 na oddziale neurologii oraz 4 na oddziale chirurgii ogólnej. Liczba ognisk zakażeń szpitalnych wywołanych C.difficile w latach 2011-2013. Rok Liczba ognisk liczba wywołanych liczba osób chorych narażonych C.difficile 2011 1 7 55 2012 15 118 908 2013 31 200 1639 osób Akcja kontroli Oddziałów Ginekologiczno Położniczych, Noworodkowych oraz Bloków Porodowych W 2013 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego, zgodnie z planem pracy, przeprowadziła 51 kontroli sanitarnych w Oddziałach Ginekologiczno- Położniczych, Oddziałach Noworodkowych oraz Blokach Porodowych, w zakresie: opracowanych i wdrożonych procedur zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym dekontaminacji skóry i błon śluzowych oraz wyrobów medycznych, a także w zakresie bieżącego stanu sanitarno-higienicznego kontrolowanych pomieszczeń. Kontrole sanitarne objęły w sumie 43 Oddziały Ginekologiczno Położnicze, 43 Bloki Porodowe oraz 44 Oddziały Noworodkowe. Spośród wszystkich oddziałów noworodkowych 28 z nich posiada I referencyjności (stopień wyspecjalizowania oddziału), 9 oddziałów II referencyjności natomiast 7 oddziałów III referencyjności. 53

W wyniku przeprowadzonych kontroli przez przedstawicieli Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego stwierdzono nieprawidłowości w 14 podmiotach leczniczych w zakresie: opracowanych procedur zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym dekontaminacji skóry i błon śluzowych oraz wyrobów medycznych, postępowania z odpadami medycznymi a także w zakresie stanu sanitarno-higienicznego kontrolowanych pomieszczeń. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, nałożono obowiązek ich usunięcia wydając w sumie 38 decyzji administracyjnych w tym 18 decyzji merytorycznych oraz 20 decyzji płatniczych. Przeprowadzone kontrole pozwoliły na poprawę bezpieczeństwa epidemiologicznego kontrolowanych oddziałów. Akcja kontroli pracowni Tomografii Komputerowej i pracowni Rezonansu Magnetycznego Na polecenie Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 24 czerwca 2013 roku przeprowadzono na terenie województwa śląskiego skontrolowano wszystkie pracownie wykonujące działalność leczniczą polegającą na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu radiodiagnostyki. Na terenie woj. śląskiego w 2013 r. skontrolowano w zakresie wdrożonych procedur zapobiegających zakażeniom i chorobom zakaźnym oraz dokonano oceny bieżącego stanu sanitarno higienicznego 73 pracownie Tomografii Komputerowej i 26 pracowni Rezonansu Magnetycznego. Jedynie w trzech podmiotach leczniczych (trzy pracownie TK) odnotowano nieprawidłowości. Stwierdzono nieprawidłowości w zakresie: stosowanych procedur sterylizacyjnych i dezynfekcyjnych, stanu sanitarno-higienicznego pomieszczeń (zakurzone ściany, sufity, uszkodzona stolarka drzwiowa, podłogi z ubytkami) oraz bieżącego stanu sanitarnohigienicznego w zakresie utrzymania czystości. Dla poprawy stanu sanitarno- higienicznego i sanitarno- technicznego na stwierdzone nieprawidłowości nałożono obowiązek ich usunięcia wydając 2 decyzje administracyjne, w jednym przypadku osobę odpowiedzialną ukarano grzywną w postaci mandatu karnego. Natomiast w związku z odnotowanymi nieprawidłowościami dotyczącymi opracowania oraz wdrożenia procedur sanitarno-higienicznych wydano zalecenia doraźne z natychmiastowym terminem ich usunięcia. Nieprawidłowości usunięto w nałożonym terminie o czym placówki lecznicze poinformowały pisemnie. Pomimo powyższych ustaleń stan sanitarno-higieniczny pracowni TK oraz pracowni MRI w 2013r. w 98% kontrolowanych pracowni oceniono pozytywnie. 54

Nadzór nad placówkami lecznictwa otwartego oraz prywatnymi gabinetami świadczącymi usługi medyczne Na terenie województwa śląskiego w 2013 roku nadzorem epidemiologicznym objęto 2813 placówek lecznictwa otwartego, z czego 2634 z nich (94%) stanowiły placówki niepubliczne, a 179 placówki publiczne. Skontrolowano 1776 placówek lecznictwa otwartego (63%), przeprowadzając 3293 kontrole sanitarne. Najczęściej odnotowane nieprawidłowości dotyczyły: nieprawidłowego stanu sanitarno-higienicznego kontrolowanych pomieszczeń, braku sporządzonej oceny ryzyka wystąpienia zakażenia związanego z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych, braku kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, nieprawidłowego postępowania z narzędziami wielokrotnego użycia, braku opracowanych i wdrożonych procedur sanitarno-higienicznych oraz ich aktualizacji, nieprawidłowego postępowania z odpadami medycznymi a także braku dopełnienia ustawowego obowiązku zgłaszania chorób zakaźnych i zakażeń zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013r. poz. 947). W wyniku stwierdzonych uchybień wydano 71 decyzji administracyjnych, w 41 przypadkach ukarano osoby odpowiedzialne grzywną w postaci mandatu karnego, na łączną kwotę 5980 zł. Ponadto w omawianym roku, w zakresie epidemiologii objęto nadzorem sanitarnym 5252 prywatne gabinety lekarskie, 129 praktyk pielęgniarek i położnych oraz 166 innych prywatnych placówek świadczących usługi medyczne. Skontrolowano 1867 placówek (34%), przeprowadzając 1978 kontroli sanitarnych. Podkreślić należy fakt, iż 766 (14%) z 5547 prywatnych gabinetów oraz praktyk, do wykonywania procedur medycznych stosuje wyłącznie jednorazowy sprzęt medyczny. W wyniku stwierdzonych uchybień wydano 14 decyzji administracyjnych, w 3 przypadkach osoby odpowiedzialne ukarano grzywną w postaci mandatu karnego na łączną kwotą 550 zł. Dezynfekcja i sterylizacja W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego nad podmiotami świadczącymi usługi medyczne dokonano oceny procedur dezynfekcyjnych w zakresie prawidłowości doboru i stosowania środków dezynfekcyjnych w profilaktyce zakażeń szpitalnych, przygotowania i sposobu przechowywania preparatów dezynfekcyjnych, a także procedur sterylizacyjnych z uwzględnieniem przyjętych rozwiązań zaopatrzenia w materiały sterylne w stacjonarnych 55

placówkach leczniczych, w placówkach lecznictwa otwartego oraz w indywidualnych praktykach lekarskich, indywidualnych specjalistycznych praktykach lekarskich, grupowych praktykach lekarskich, indywidualnych praktykach pielęgniarek i położnych, grupowych praktykach pielęgniarek i położnych i innych obiektach świadczących usługi medyczne. W 2013 roku na terenie województwa śląskiego funkcjonowały 93 podmioty lecznicze świadczące usługi medyczne (lecznictwo zamknięte oraz lecznictwo ambulatoryjne), w których sterylizacja prowadzona jest z centralnej sterylizatorni zorganizowanej w ramach zaopatrywanego obiektu, 52 podmioty lecznicze gdzie zaopatrzenie w materiały sterylne odbywa się ze sterylizatorni zlokalizowanej poza obiektem oraz 42 podmioty lecznicze, których zaopatrzenie w materiały sterylny odbywa się z własnej sterylizatorni oraz w ramach umowy z podmiotem zewnętrznym. Na terenie województwa śląskiego funkcjonuje 16 Centralnych Sterylizatorni spełniających wymagania Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012r. poz. 739) oraz 13 Centralnych Sterylizatorni z ISO. We wszystkich placówkach świadczących usługi medyczne na terenie województwa śląskiego, w 2013 funkcjonowało 1559 urządzeń sterylizacyjnych, w tym: 58 urządzeń na suche gorące powietrze, 1469 autoklawów, 23 urządzenia na tlenek etylenu, 19 plazmowych urządzeń sterylizacyjnych oraz 8 komór dezynfekcyjnych. Deratyzacja W 2013 roku prowadzono działania w celu wyeliminowania ewentualnego problemu bytowania gryzoni oraz działania mające na celu ocenę skuteczności prowadzonych akcji i zabiegów deratyzacyjnych. Większość powszechnych akcji deratyzacyjnych przeprowadzana jest dwa razy w roku w okresie wiosennym i jesiennym. W 2013 r. na terenie woj. śląskiego na terenie nadzorowanym przez 16 Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych przeprowadzono 104 powszechne akcje deratyzacyjne, w tym: 55 akcji przeprowadzono w okresie wiosennym a 49 akcji w okresie jesiennym. Na terenie nadzorowanym przez PPIS w Cieszynie, Częstochowie, Kłobucku i Żywcu nie przeprowadzano powszechnych akcji deratyzacyjnych. Przedstawiciele PPIS woj. śląskiego nadzorowali przebieg prawidłowości powszechnych akcji deratyzacyjnych w 55 przypadkach. Ponadto w ramach rozpatrywania interwencji dotyczących bytowania gryzoni w 2013 r., rozpatrzono 80 wniosków, przeprowadzając 94 kontrole sanitarne, w 31 przypadkach interwencje były zasadne. W wyniku stwierdzonych 56

nieprawidłowości nałożono obowiązek usunięcia uchybień wydając decyzje administracyjne. W 2 przypadkach osoby odpowiedzialne ukarano grzywną w postaci mandatu karnego na łączną kwotę 200 zł. 25 20 15 21 13 17 17 ilość zgłoszonych interwencji w zakresie obecności gryzoni ilość zasadnych interwencji w związku ze zgłoszoną obecnością gryzoni 12 10 5 0 00 00 5 00 0 3 1 7 00 6 1 00 0 00 00 2 1 00 3 2 0 00 00 00 Ilość zgłoszonych w 2013 roku interwencji w zakresie bytowania gryzoni do PPIS województwa śląskiego oraz liczba interwencji zasadnych. Podsumowanie Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego w 2013 roku posiadała pod swoim nadzorem 8611 podmiotów leczniczych w tym: -168 szpitali w tym 1 szpital uzdrowiskowy, -7 sanatoriów, -53 zakłady pielęgnacyjno- opiekuńcze i zakłady opiekuńczo- lecznicze, -2813 placówek lecznictwa ambulatoryjnego, -5252 prywatnych gabinetów lekarskich, -129 praktyk pielęgniarek i położnych, -oraz 189 inne placówki 57

Przedstawiciele Pionu Epidemiologii Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w 2013 roku skontrolowali 45% (3842) wszystkich podmiotów będących pod ich nadzorem, przeprowadzając w sumie 6160 kontroli sanitarnych. 129 189 168 7 53 szpitale 2813 sanatoria ZPO i ZOL lecznictwo ambulatoryjne prywatne gabinety lekarskie praktyka pielęgniarek i położnych inne zakłady 5252 Ilość podmiotów leczniczych na terenie województwa śląskiego będących pod nadzorem PPIS oraz ŚPWIS w 2013 roku. IV. Badania wykonywane przez Oddział Badań Chorób Zakaźnych i Zakażeń W 2013 roku Oddział Badań Chorób Zakaźnych i Zakażeń Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Katowicach w zakresie działań przeciwepidemicznych sprawował nadzór nad zakażeniami i chorobami zakaźnymi zgodnie z Ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Realizacja tego zadania objęła przebadanie 29 533 próbek materiału biologicznego pochodzących od 11 489 osób. Badania z nadzoru prowadzono w trzech kierunkach: badań bakteriologicznych badań wirusologicznych badań parazytologicznych Nadzorowe badania bakteriologiczne Nadzorowe badania bakteriologiczne były przeprowadzone w niżej podanych ilościach w wyszczególnionych grupach badanych. 58

Tabela. Próbki kału z nadzoru badania bakteriologiczne w 2013 roku Lp. Grupa badanych / rodzaj badania Przebadanych ogółem Liczba próbek Liczba osób 1 2 3 Dzieci do lat 2 z objawami biegunki / badania drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, EPEC, 286 281 VTEC, Yersinia, Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Chorzy z objawami biegunki powyżej 2 roku życia/ badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, VTEC, Yersinia, Campylobacter, 110 109 Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Osoby zgłoszone w PSSE z podejrzeniem zatrucia pokarmowego / badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, EPEC, VTEC, Yersinia, 7 7 Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae 4 Badanie w kierunku nosicielstwa pałeczek Salmonella i Shigella 5 Ozdrowieńcy - osoby po przebytym zakażeniu pałeczkami Salmonella lub Shigella 25 178 8 438 147 49 6 Kontakt - osoby mające bezpośredni lub pośredni 85 74 kontakt ze źródłem zakażenia Nadzór nosicielstwa - osoby bez objawów choroby zakaźnej, mające w swoim organizmie czynnik chorobotwórczy. Osoby te stanowią źródło 111 36 7 potencjalnego zakażenia/ badania w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella 8 Reidentyfikacja szczepów - potwierdzanie chorobotwórczych szczepów bakteryjnych, które 185 166 wyhodowano w laboratoriach mikrobiologicznych województwa śląskiego/ badania mikrobiologiczne Tabelaryczne zestawienie dodatnich wyników z badań wykonanych z nadzoru u osób chorych obrazuje udział pałeczek Campylobacter jako czynnika etiologicznego w biegunkach. Pałeczki Campylobacter wyhodowano w 36 próbkach. Głównie hodowano je od dzieci poniżej 2 roku życia. Próbki kału od chorych zbadane w kierunku pałeczek Campylobacter w 2013 roku 59

Campylobacter Campylobacter Ogólna jejunii spp. Lp. Grupa badanych ilość Liczba Liczba Liczba Liczba próbek próbek osób próbek osób 1 2 Dzieci do lat 2 z objawami biegunki / badania drobnoustrojów z grupy: Salmonella, 286 Shigella, EPEC, VTEC, Yersinia, 29 29 3 3 Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Chorzy z objawami biegunki powyżej 2 roku życia/ badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: Salmonella, 110 1 1 0 0 Shigella, VTEC, Yersinia, Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae 3 Chorzy z objawami biegunki powyżej 2 22 roku życia/ badania w kierunku 2 2 0 0 drobnoustrojów z grupy Campylobacter 4 Osoby zgłoszone w PSSE z podejrzeniem zatrucia pokarmowego / badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: 7 1 1 0 0 Salmonella, Shigella, EPEC, VTEC, Yersinia, Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae RAZEM 425 33 33 3 3 Tabelaryczne zestawienie dodatnich wyników z badań wykonanych z nadzoru, obrazuje udział pałeczek Salmonella jako czynnika etiologicznego zakażeń. Pałeczki Salmonella wyhodowano w 126 próbkach. Głównie hodowano je u osób wykonujących badania w kierunku nosicielstwa do orzeczenia lekarskiego dla celów sanitarno-epidemiologicznych. Próbki kału zbadane w kierunku pałeczek Salmonella w 2013 roku 60

Lp. 1 2 3 4 5 Grupa badanych / rodzaj badania Przebadanych ogółem Liczba próbek Liczba osób Dzieci do lat 2 z objawami biegunki / badania drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, EPEC, 286 VTEC, Yersinia, Campylobacter, Aeromonas, 281 5 Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Chorzy z objawami biegunki powyżej 2 roku życia/ badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, VTEC, Yersinia, 110 109 8 Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Osoby zgłoszone w PSSE z podejrzeniem zatrucia pokarmowego / badania w kierunku drobnoustrojów z grupy: Salmonella, Shigella, EPEC, VTEC, 7 7 0 Yersinia, Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas i pozostałe Enterobacteriaceae Badanie w kierunku nosicielstwa pałeczek Salmonella i Shigella Ozdrowieńcy - osoby po przebytym zakażeniu pałeczkami Salmonella lub Shigella 25 178 8 438 53 147 49 47 Dodatnie próbki 6 Kontakt - osoby mające bezpośredni lub pośredni kontakt ze źródłem zakażenia 85 74 4 7 Nadzór nosicielstwa - osoby bez objawów choroby zakaźnej, mające w swoim organizmie czynnik chorobotwórczy. Osoby te stanowią źródło 111 36 9 potencjalnego zakażenia/ badania w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella RAZEM 25 924 8 994 126 Badania wirusologiczne Wirusologia WSSE w Katowicach prowadzi badania nadzorowe nad grypą wynikające z programu Sentinel. Program ten dotyczy monitorowania zachorowań i badań w kierunku grypy. Polega na współpracy nadzoru epidemiologicznego Państwowej Inspekcji Sanitarnej z lekarzami pierwszego kontaktu. Badania wirusologiczne przeprowadzono metodą immunofluorescencji oraz real time PCR. W roku 2013 w ramach nadzoru i w ramach współpracy z podmiotami leczniczymi w województwie śląskim w kierunku grypy przebadano 777 próbek. 61

Próbki wirusologiczne w kierunku wirusów układu oddechowego Lp Rodzaj badania Przebadanych ogółem Liczba próbek Liczba osób Próbki dodatnie 1 Grypa AH1N1/v 766 740 255 2 Wirusy układu oddechowego metoda immunofluorescencji 7 7 1 (RSV) 3 Grypa A i B 3 3 0 4 Grypa A 1 1 1 Oddział ChZZ wykonuje badania w kierunku wykrywania antygenu adenowirusów, rotawirusów i norowirusów w kale metodą Elisa. Badania te są wykonywane głównie z nadzoru przy opracowywaniu ognisk zatruć pokarmowych. Próbki kału przebadane w kierunku zatruć wirusowych Lp. Rodzaj badania Przebadanych ogółem Liczba próbek Liczba osób Próbki dodatnie adenowirusy 12 12 0 rotawirusy 13 13 2 norowirusy 12 12 2 Oddział ChZZ uczestniczy Programie WHO Eliminacja Odry/Różyczki. Udział w tym programie rozpoczęto w 2001 roku, ma on na celu przerwanie transmisji wirusa odry oraz potwierdzenie jego eliminacji we wszystkich krajach Regionu Europejskiego. W celu realizacji tego programu podejrzenie lub zachorowanie na odrę powinno być zgłaszane przez lekarza diagnozującego chorego do właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, który przekazuje zgłoszenie do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Równocześnie ze zgłoszeniem przekazywany jest do pracowni wirusologicznej w Oddziale ChZZ Działu Laboratoryjnego WSSE materiał do badania, który w myśl programu przekazywany jest dalej do Zakładu Wirusologii NIZP - Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. W ramach w/w programu wirusologia WSSE w Katowicach wysłała do pracowni wirusologicznej w NIZP - PZH w Warszawie w 2013 roku 88 próbek pochodzących od pacjentów z podejrzeniem 62

odry oraz 7 próbek (2 próbki moczu, 2 surowice, 2 wymazy z gardła, 1 wymaz z nosa) pochodzących od 2 pacjentów z podejrzeniem różyczki. Badania parazytologiczne Oddział ChZZ przebadał dzieci z 2 przedszkoli z województwa śląskiego. Badano kał na pasożyty przewodu pokarmowego oraz wymazy z odbytu w kierunku owsika (Enterobius vermicularis). Próbki kału przebadane w kierunku parazytów z przedszkoli Przebadanych ogółem Lp. Rodzaj badania Liczba próbek Liczba osób Próbki dodatnie Pasożyty- badania kału 112 112 0 Pasożyty- wymaz w kierunku stwierdzenia obecności owsików 210 210 4 Staże kierunkowe i kursy dla diagnostów Oddział Badań Chorób Zakaźnych i Zakażeń oprócz w/w zadań w 2013 roku prowadził staże kierunkowe, w ramach specjalizacji diagnostów laboratoryjnych w dziedzinie mikrobiologii medycznej, w zakresie parazytologii staże odbyło 9 osób natomiast wirusologii - 7 osób. W drugiej połowie 2013r. został zorganizowany kurs, w ramach specjalizacji diagnostów laboratoryjnych w dziedzinie mikrobiologii medycznej, w temacie Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń wirusowych. Przeszkolono w tym zakresie 16 osób. V. Higiena Komunalna i Środowiska W roku 2013 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego analogicznie do lat ubiegłych, obejmowały bieżącym nadzorem sanitarnym w zakresie higieny komunalnej głównie sanitarno-higieniczny stan urządzeń i obiektów komunalnych. Ponadto Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny oraz właściwi państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni, zgodnie z właściwością rzeczową, miejscową i instancyjną kontrolowali przestrzeganie przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dla innych elementów środowiska, wydawali zezwolenia i opinie na wniosek stron lub urzędów, rozpatrywali interwencje, skargi i wnioski, przeprowadzali przedsięwzięcia akcyjne. 63

W oparciu o wynik przeprowadzonych w tym zakresie działań, w tym kontroli sanitarnych, dokonano oceny stanu sanitarno-higienicznego oraz przestrzegania odnośnych przepisów dla następujących urządzeń i obiektów komunalnych: Obiekty użyteczności publicznej Jest to liczna i zróżnicowana grupa obiektów, do której zaliczono: nadzorowane przez oddziały/sekcje higieny komunalnej i środowiska publiczne i niepubliczne podmioty lecznicze świadczące usługi ambulatoryjne oraz określone komórki organizacyjne szpitali, obiekty komunalne: usługowe (hotelarskie, wczasowe, zakłady: fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu, odnowy biologicznej itp.), inne obiekty użyteczności publicznej (ustępy publiczne, pływalnie, cmentarze, dworce i stacje, tereny rekreacyjne itp.) oraz środki transportu (autobusy, kolej, tramwaje, samoloty, samochody do przewozu chorych, bielizny, zwłok i szczątków ludzkich oraz inne) Z zestawienia danych, wynika, że na terenie województwa śląskiego (stan na 31.12.2013 r.) znajdowało się 18.548 tego typu obiektów. Ustępy publiczne - ogółem; 314 Pływalnie - ogółem; 261 Domy pomocy społecznej, jednostki organizacyjne pomocy społecznej i inne placówki zapewniające całodobowa opiekę; 245 Noclegownie i domy dla bezdomnych; 47 publiczne podmioty lecznicze ambulatoryjne; 159 niepubliczne podmioty lecznicze ambulatoryjne; 2815 obiekty hotelarskie i inne obiekty, w których świdczące usługi hotelarskie; 1156 inne obiekty ; 4605 Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu, odnowu biologicznej, itp.; 6427 Zakłady karne i areszty śledcze; 19 Domy przedpogrzebowe; 224 Cmentarze; 854 Tereny rekreacyjne; 1301 przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych; 1 Dworce i stacje kolejowe ; 103 port lotniczy; 1 Dworce autobusowe; 16 Grupy i ilości obiektów nadzorowanych w roku 2013 w zakresie higieny komunalnej przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego. 64

Podmioty wykonujące działalność leczniczą Podmioty lecznicze udzielające ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych Z danych uzyskanych od państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego, jak również posiadanej dokumentacji z bieżącej działalności ŚPWIS wynika, że państwowi inspektorzy sanitarni w roku 2013 (stan na 31.12.2013 r.) nadzorem sanitarnym obejmowali 2.974 podmioty lecznicze udzielające ambulatoryjne świadczenia zdrowotne, w tym 159 publicznych i 2.815 niepublicznych. Nadzór prowadzony jest w zakresie oceny stanu sanitarno higienicznego oraz czystości bieżącej tychże obiektów. Ponadto zakres nadzoru nad nimi obejmuje postępowanie z odpadami medycznymi, komunalnymi, gospodarkę wodno-ściekową oraz postępowanie z bielizną brudną i czystą. W roku 2013 upoważnieni przedstawiciele państwowych inspektorów sanitarnych skontrolowali ok. 72% tego typu obiektów (w tym 74% publicznych podmiotów leczniczych i 72% niepublicznych podmiotów leczniczych świadczących zdrowotne usługi ambulatoryjne). Do podmiotów leczniczych wykonujących ambulatoryjne świadczenia zdrowotne zaliczono: przychodnie, ośrodki zdrowia itp. 2.436 obiektów objętych nadzorem, zakłady badań diagnostycznych i medyczne laboratoria diagnostyczne - 105 obiektów objętych nadzorem, zakłady rehabilitacji leczniczej - 118 obiektów objętych nadzorem oraz inne podmioty udzielające tego rodzaju świadczeń zdrowotnych - 315 obiektów objętych nadzorem. 3000 2974 2000 2158 1000 0 ilość podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych Porównanie ogólnej liczby zewidencjonowanych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych do skontrolowanych na terenie działania inspektorów sanitarnych woj. śląskiego Szpitale, podobnie jak w roku ubiegłym, w sprawozdaniach statystycznych oraz sprawozdaniu opisowym za rok 2013 zostały ujęte w grupie podmiotów leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych nie stanowią przedmiotu niniejszej analizy. 65

3000 2000 2815 2036 1000 159 117 0 publiczne niepubliczne ilość podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych wg. ewidencji (stan na dzień 31.12.2013r.) ilość podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych skontrolowanych Zestawienie ilości publicznych i niepublicznych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych, zewidencjonowanych do skontrolowanych. Pracownicy sekcji/oddziałów higieny komunalnej w ramach nadzoru nad podmiotami leczniczymi udzielającymi ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych, z upoważnienia właściwych ppis oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, w roku sprawozdawczym przeprowadzili, również we współpracy z innymi komórkami organizacyjnymi, 2.928 kontroli sanitarnych. Celem likwidacji istotnych nieprawidłowości sanitarno-higienicznych oraz sanitarnotechnicznych stwierdzanych w kontrolowanych obiektach organy pis woj. śląskiego wydały 57 decyzji administracyjnych oraz 32 decyzje prolongujące termin realizacji zarządzeń/nakazów określonych uprzednimi decyzjami państwowych inspektorów sanitarnych. 40 39 38 30 20 10 0 13 7 publiczne niepubliczne publiczne niepubliczne ilość decyzji administracynych 2012 nakazujących usunięcie nieprawidłowośći 2013 ilość decyzji administracyjnych prolongujących termin wykonania decyzji ilość decyzji administracyjch unieruchamiające obiekt 14 0 0 0 0 Ilość i rodzaj decyzji państwowych inspektorów sanitarnych woj. śląskiego, dotyczących skontrolowanych publicznych/niepublicznych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. 19 7 25 W porównaniu z rokiem 2012 wzrosła liczba decyzji nakazujących usunięcie nieprawidłowości wydanych dla publicznych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Równocześnie znacznie wzrosła liczba decyzji prolongujących termin realizacji 66

zarządzeń wydanych dla niepublicznych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Podobnie jak w poprzednim roku sprawozdawczym, decyzje nakazujące likwidację nieprawidłowości sanitarno-higienicznych w większej części były adresowane do niepublicznych podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Ponadto z uwagi na stwierdzone uchybienia natury sanitarnej, w trakcie kontroli na podmioty lecznicze udzielające ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych nałożono 33 mandaty karne na łączną kwotę 5.430 zł. W porównaniu z ubiegłym okresem sprawozdawczym ilość nakładanych mandatów karnych przez organy PIS również wzrosła. Najwięcej mandatów karnych nałożono w niepublicznych podmiotach leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych na terenie działania Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w Chorzowie, Gliwicach i Lublińcu. 2500 2000 2035 1500 1000 500 0 117 publiczne 0 33 niepubliczne ilość obiektów skontrolowanych w 2013r. ilość nałożonych mandatów Ilość mandatów nałożonych w skontrolowanych publicznych/niepublicznych podmiotach leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Najczęstszymi przyczynami nakładania mandatów karnych w ambulatoryjnych podmiotach leczniczych były: - niewłaściwy stan sanitarno-porządkowy pomieszczeń i wyposażenia, - stosowanie preparatów dezynfekcyjnych oraz sprzętu jednorazowego użytku 67 z nieaktualnymi datami ważności,

- niestosowanie rękawic jednorazowego użytku podczas wykonywania zabiegów powodujących naruszenie ciągłości tkanek, - nieprawidłowe oznakowanie sprzętu sterylnego, - niewłaściwe postępowanie ze sprzętem wielokrotnego użytku, - brak prawidłowej kontroli procesów sterylizacji, - brak środka do dezynfekcji rąk oraz dużych powierzchni, - nieprawidłową gospodarkę odpadami medycznymi (odpady niebezpieczne przetrzymywane w gabinecie powyżej 72 godzin, pojemnik na odpady niebezpieczne otwierany ponownie po zamknięciu, przechowywanie leków w urządzeniu chłodniczym razem z odpadami medycznymi), - brak w zakładzie oznakowania słownego i graficznego informującego o zakazie palenia wyrobów tytoniowych. Z danych przekazanych przez ppis, jak i będących w posiadaniu ŚPWIS wynika, iż większość nadzorowanych podmiotów leczniczych województwa śląskiego zaopatrywana była w wodę z wodociągów miejskich lub zakładowych. Tylko nieliczne (szczególnie zlokalizowane na terenach wiejskich) korzystały z wody pochodzącej z ujęć własnych - 0,6% obiektów. Ścieki z ww. jednostek odprowadzano do kanalizacji (miejskiej, gminnej) lub zbiorników bezodpływowych. W skontrolowanych podmiotach leczniczych ambulatoryjnych stwierdzono wystarczające zaopatrzenie w sprzęt jednorazowego użytku, odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej, jak również w środki czystości i preparaty dezynfekcyjne (stwierdzone w trakcie kontroli organów PIS ewentualne niedociągnięcia w tym względzie korygowane były na bieżąco). W podmiotach leczniczych tej grupy stosowano zarówno bieliznę jednorazowego jak i wielokrotnego użytku. W skontrolowanych placówkach przestrzegano segregacji bielizny czystej i brudnej. Brudną bieliznę jednorazową traktowano jak odpad medyczny natomiast brudna bielizna wielorazowego użytku gromadzono w workach foliowych, przetrzymywanych w brudownikach lub innych wyznaczonych pomieszczeniach. Kontrolowane jednostki miały podpisane umowy pranie i na transport bielizny czystej i brudnej. Państwowi inspektorzy sanitarni weryfikujący stan sanitarno-techniczny pralni obsługujących te podmioty w większości oceniali go dobrze lub dostatecznie. Bieliznę czystą z pralni 68

transportowano w workach foliowych lub zamykanych pojemnikach, a następnie przechowywano w wydzielonych magazynach, szafach, regałach lub wyznaczonych pomieszczeniach. Prowadzoną w ww. placówkach gospodarkę odpadami, w tym niebezpiecznymi, państwowi inspektorzy sanitarni na ogół oceniali prawidłowo. Odpady komunalne były gromadzone w kontenerach, a następnie wywożone przez przedsiębiorstwa komunalne lub przewoźników prywatnych (z którymi w większości gminy mają podpisane umowy) na wysypisko. W nadzorowanych ambulatoryjnych podmiotach działalności leczniczej państwowi inspektorzy sanitarni ocenili postępowanie z odpadami medycznymi zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 139, poz. 940). W 2013 r. w związku z nieprawidłowym postępowaniem z odpadami medycznymi wydano 8 decyzji administracyjnych oraz 3 zalecenia doraźne. Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim: zapewnienia zgodnych z wymaganiami warunków magazynowania oraz transportu wewnętrznego odpadów medycznych z miejsca powstawania do miejsca magazynowania, opracowania procedury postępowania z odpadami medycznymi, zapewnienia właściwego środka transportu wewnętrznego odpadów medycznych z miejsca powstawania do miejsca ich magazynowania, braku oznakowania pojemników na odpady medyczne o ostrych krawędziach i końcach, braku opracowania procedury postępowania z odpadami medycznymi. Zgodnie z art. 100 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2013 r, poz. 217 z późn. zm.) w roku sprawozdawczym organy PIS w drodze decyzji administracyjnej wydawały podmiotom leczniczym dokumenty potwierdzające spełnienie, bądź brak spełnienia wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz. U. z 2012 r. poz. 739). W związku z powyższym, na wniosek kierowników podmiotów leczniczych państwowi inspektorzy sanitarni województwa śląskiego w 2013 roku wydali 1.574 decyzje o spełnieniu bądź o braku spełnia w tych placówkach wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. (w tym 1.539 decyzji wydanych przez ppis woj. śląskiego oraz 35 decyzji wydanych przez ŚPWIS). 69

Ponadto właściwe organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na wniosek strony wydawały opinie o sporządzonych przez podmioty wykonujące działalność leczniczą (a niespełniające wymagań o których mowa w art. 22 ust. 1 ww. ustawy) programach dostosowania pomieszczeń i urządzeń do dnia 31 grudnia 2016 r. W związku z tym państwowi inspektorzy sanitarni województwa śląskiego w 2013 roku wydali 46 decyzji opinii o sporządzonych przez te zakłady programach dostosowania, z których wszystkie były pozytywne (33 opinie wydane zostały przez ppis woj. śląskiego, natomiast 13 opinii wydał ŚPWIS). 300 32 1821 ilość obiektów ocenionych jako dobre ilość obiektów ocenionych jako złe ilość obiektów ocenionych jako dostateczne Zbiorcza ocena stanu sanitarnego podmiotów leczniczych świadczących usługi ambulatoryjnie będących pod nadzorem organów PIS woj. śląskiego. Podsumowując, stan sanitarny podmiotów leczniczych udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych na terenie województwa śląskiego w większości oceniono jako dobry. W publicznych ambulatoryjnych podmiotach leczniczych przeprowadzane są modernizacje i remonty, mając na uwadze ich dostosowanie do wymagań określonych w przepisach. Do poprawy stanu sanitarnego ocenianych obiektów przyczyniają się również wydawane przez organy PIS decyzje administracyjne oraz zalecenia doraźne. Znacznie korzystniej inspektorzy sanitarni ocenili niepubliczne podmioty lecznicze świadczące usługi ambulatoryjne. Z ogólnej 70

liczby skontrolowanych obiektów ocenili oni jako dobre 84,5%, jako dostateczne 14 %, a 1,5 % jako złe. Wybrane komórki organizacyjne szpitali W ramach prowadzonego nadzoru nad szpitalami w zakresie higieny komunalnej w 2013 r., podobnie jak w poprzednich latach sprawozdawczych, kontrolowano gospodarkę odpadami medycznymi i komunalnymi, postępowanie z bielizną szpitalną oraz postępowanie ze zwłokami osób zmarłych w szpitalu, a także wybrane komórki organizacyjne do których zaliczono: przychodnie przyszpitalne, prosektoria, pralnie szpitalne. Dane przedstawione przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego dowodzą, że ppis w roku 2013 (stan na 31.12.2013 r.) nadzorem sanitarnym obejmowali 151 szpitali w tym 44 szpitale jednodniowe i jeden szpital uzdrowiskowy, który znajduje się na terenie działania PPIS w Cieszynie. Natomiast ŚPWIS nadzorem I-instancyjnym objął 16 szpitali. Z ogólnej liczby zewidencjonowanych (167 szpitali) przez organy PIS woj. śląskiego - w 131 szpitalach znajdują się przychodnie przyszpitalne, w 23 - prosektoria, a w 8 - pralnie wchodzące w strukturę podmiotów leczniczych wykonujących działalność leczniczą w zakresie szpitalnych stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych. 180 160 140 167 167 167 120 131 100 80 60 40 20 0 86 23 19 8 8 przychodnie przyszpitalne prosektoria pralnie szpitalne Porównanie ilości zewidencjonowanych oraz skontrolowanych przez organy PIS woj. śląskiego komórek organizacyjnych szpitali do ogólnej liczby szpitali będących pod bieżącym nadzorem w 2013r. W roku 2013 upoważnieni pracownicy sekcji/oddziału higieny komunalnej ppis woj. śląskiego oraz ŚPWIS przeprowadzili - również we współpracy z innymi komórkami organizacyjnymi - 599 kontroli sanitarnych komórek organizacyjnych szpitali (w tym 196 kontroli sanitarnych 71 ilość szpitali ogółem (stan na 31.12.2013r.) ilość obiektów w ewidencji (stan na 31.12.2013r.) ilość obiektów skontrolowanych w 2013r.

przychodni przyszpitalnych na 131 zewidencjonowanych, 29 kontroli prosektorium na 23 zewidencjonowanych oraz 11 kontroli sanitarnych pralni na 8 zewidencjonowanych). W efekcie przeprowadzonych kontroli, celem likwidacji stwierdzonych nieprawidłowości sanitarno-technicznych w kontrolowanych komórkach organizacyjnych szpitali, państwowi inspektorzy sanitarni woj. śląskiego wydali 20 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień oraz 24 decyzje prolongujące terminy realizacji nakazów i zaleceń określonych uprzednimi ich decyzjami. Z ogólnej liczby 167 szpitali będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej - 8 posiada pralnie wchodzące w ich skład. W 2013 r. w ramach prowadzonego nadzoru przeprowadzono 11 kontroli sanitarnych, w następstwie których, w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami (sufit w magazynie bielizny czystej ze śladami po zalaniu, wózki metalowe zlokalizowane w pralni przeznaczone do przewozu bielizny z pralnicy do suszarki lub suszarni miejscami skorodowane, skorodowane z odpryskami powłoki malarskiej wirówki oraz pralnice, w pralni elementy zewnętrzne suszarni kulisowej z ubytkami powłoki malarskiej, stoły i krzesła zlokalizowane w pralni w hali maszyn z ubytkami powłoki malarskiej, w magazynie bielizny czystej w pralni podłoga z ubytkami) zostały wydane 2 decyzje administracyjne. Ponadto wydano 4 decyzje prolongujące termin wykonania nakazów i zaleceń określonych uprzednimi decyzjami pis. Pralnie szpitalne w większości (62,5%) oceniono jako dobre, 12,5% dostatecznie, 2 zostały oceniona jako złe pod względem sanitarnym. Natomiast w odniesieniu do prosektoriów, które państwowi inspektorzy sanitarni województwa śląskiego mają pod nadzorem, zostało wydane 7 decyzji administracyjnych dotyczących m.in., doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-higienicznego ścian i sufitów we wszystkich pomieszczeniach prosektorium, glazury ściennej w pomieszczeniach prosektorium uzupełnienia ubytków, wózków do transportu zwłok zlokalizowanych w pomieszczeniu pro-morte. Wydano również 1 decyzję prolongującą termin wykonania nakazów i zaleceń określonych uprzednimi decyzjami państwowych inspektorów sanitarnych. Stan sanitarny prosektoriów wchodzących w skład szpitali został oceniony w większości (57,14%) jako dobry, 38% jako dostateczny, natomiast 1 prosektorium oceniono źle pod względem technicznym. Podmioty lecznicze wykonujące działalność leczniczą w zakresie stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych - inne niż szpitale 72

Do grupy podmioty lecznicze wykonujące działalność leczniczą w zakresie stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych - inne niż szpitale, zaliczone zostały takie obiekty jak: zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, zakłady rehabilitacji leczniczej, sanatoria, hospicja, inne 8 7 24 13 8 29 zakłady opiekuńczo-lecznicze Zakłady rehabilitacji leczniczej Inne zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze Hospicja Sanatoria Ilość nadzorowanych podmiotów leczniczych wykonujących działalność leczniczą w zakresie stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych inne niż szpitale, będące pod nadzorem państwowych inspektorów województwa śląskiego Z uzyskanych danych wynika, że w 2013 r. na terenie województwa śląskiego znajdowało się 89 zewidencjonowanych obiektów tej grupy znajdujących się pod nadzorem właściwych miejscowo pis województwa śląskiego. Skontrolowano 83% tych obiektów (74 obiekty). Według oceny państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych obiekty w/w grupy były w większości w wystarczającym zakresie zaopatrzone w sprzęt jednorazowego użytku, odzież ochronną i środki indywidualnej ochrony personelu jak również w wystarczający zapas środków dezynfekcyjnych. Uznano, iż stan sanitarno-techniczny skontrolowanych obiektów w większości kształtuje się na poziomie dobrym (88%) lub dostatecznym (11%) jeden zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy oceniono jako zły pod względem sanitarno-technicznym. Wydano 6 decyzji administracyjnych nakazujących m.in.: doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno- 73

higienicznego ściany i sufity w pomieszczeniach obiektu oraz wózki przeznaczone do gromadzenia brudnej bielizny. W 1 podmiocie prowadzącym działalność sanatoryjną po pobraniu do badań laboratoryjnych próbek ciepłej wody użytkowej, w wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych stwierdzono w 2 punktach poboru wysokie i bardzo wysokie skażenie instalacji bakteriami Legionella sp., w związku z powyższym wydano 2 decyzje nakazowe (druga decyzja została wydana po przeprowadzeniu działań naprawczych przez przedsiębiorcę, które to nie doprowadziły do wyeliminowania skażenia ciepłej wody) i 2 decyzje prolongujące. Podmioty posiadają zawarte umowy na wywóz odpadów komunalnych z firmą posiadającą stosowne zezwolenia. Obiekty komunalne Na terenie województwa śląskiego w roku 2013 (stan na 31.12.2013 r.), bieżącym nadzorem sanitarnym w zakresie higieny komunalnej państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni i Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny obejmowali 15.574 obiekty użyteczności publicznej, w których jedną z największych grup (3.290) stanowią zakłady fryzjerskie. Inne jednostki organizacyjne pomocy społecznej; 67 Placów ki zapew niające całodobową opiekę; 35 Domy pomocy społecznej ; 143 Pływ alnie - ogółem; 261 Noclegownie i domy dla bezdomnych; 47 Hotele ; 210 Motele; 6 Pensjonaty; 18 Ustępy publiczne i ogólnodostępne; 314 Kempingi; 6 Domy w ycieczkow e; 4 inne obiekty; 4605 Zakłady karne i areszty śledcze; 19 Schroniska młodzieżow e, schroniska, pola biw akow e; 20 inne obiekty, w których św idczące usługi hotelarskie; 892 Zakłady fryzjerskie; 3290 Domy przedpogrzebow e; 224 Cmentarze; 854 Tereny rekreacyjne; 1301 Zakłady kosmetyczne; 1274 Zakłady tatuażu; 66 Zakłady odnow y biologicznej; 668 przystanie jednostek pływ ających rekreacyjnych i sportow ych; 1 port lotniczy; 1 Dw orce autobusow e; 16 Dw orce i stacje kolejow e ; 103 Inne zakłady, w których są św iadczone łącznie w ięcej niż jedna z usług fryzjerskie, kosmetyczne, odnow y bilogicznej, tatuażu; 1129 Ilości nadzorowanych obiektów komunalnych w podziale na grupy obiektów. W minionym roku, w trakcie przeprowadzonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej 10.158 kontroli sanitarnych, sprawdzono 10.163 obiekty, w tym także niezewidencjonowane np. środki transportu i przystanki autobusowe. Spośród wszystkich przedstawionych na powyższym wykresie zewidencjonowanych obiektów komunalnych 74

użyteczności publicznej upoważnieni przedstawiciele państwowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego w roku 2013 skontrolowali 60 %. Ustępy publiczne Na terenie województwa śląskiego liczba zewidencjonowanych ustępów wynosiła 314, z czego 160 to ustępy publiczne (stałe -142 i tymczasowe - 18), a 154 to ustępy przeznaczone dla klientów różnego rodzaju obiektów publicznych (centra handlowe, miejsca obsługi podróżnych, tereny: Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku im. Gen. J. Ziętka na zdjęciu obok, Muzeum Górnośląskiego Parku Etnograficznego, Śląskiego Ogrodu Zoologicznego itp.). Podłączone do sieci wodno-kanalizacyjnej były 302 obiekty. Ustępy publiczne tymczasowe (w tym 10 nieskanalizowanych) zlokalizowane są na terenach rekreacyjnych, najczęściej odwiedzanych przez turystów. Największa ich liczba funkcjonuje wokół zbiornika Nakło - Chechło (należą do Gminnego Ośrodka Rekreacji w Świerklańcu i są kontrolowane przy okazji kontroli ośrodków wypoczynkowych w ramach akcji letniej), Ponadto, kontrolowane są także ustępy typu TOI- TOI wykorzystywane okazjonalnie podczas imprez masowych. Łącznie, w wyniku 353 kontroli, (skontrolowano ponad 82% ustępów) 4 obiekty oceniono negatywnie pod względem technicznym (w roku 2012 negatywnie oceniono 1 obiekt). Skontrolowane ustępy wyposażone były w dostateczną ilość środków dezynfekcyjnych i higieniczno-sanitarnych, ręczników jednorazowych lub suszarek do rąk, w dozowniki z mydłem w płynie oraz apteczki pierwszej pomocy. Ponadto większość obiektów zostało przystosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych. W minionym roku z powodu uchybień stwierdzonych w tej grupie obiektów, państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni wydali łącznie 20 decyzji administracyjnych (w roku 2011 wydano 13), w tym 15 nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień i 5 decyzji prolongujących termin wykonania wcześniej wydanych zaleceń. Wydane decyzje administracyjne dotyczyły: brudnych, z zaciekami ścian i sufitów, ubytków tynku, zniszczonych podłóg i listew przypodłogowych zniszczonej stolarki drzwiowej, oberwanej płyty sufitowej, skorodowanej instalacji wodno-kanalizacyjnej i armatury sanitarnej, stłuczonej szyby w kabinie, braku podajników na ręczniki jednorazowe i papier toaletowy, złego stanu technicznego oczek ustępowych i umywalek, niesprawnych spłuczek ustępowych, konieczności zapewnienia ciepłej 75

wody dla korzystających z WC, itp. W 5 przypadkach decyzje dotyczyły wygaśnięcia zarządzeń wcześniej wydanych decyzji. Zalecenia większości decyzji wykonano terminowo, co potwierdzono podczas kontroli sprawdzających, względnie prolongowano terminy ich wykonania. W związku ze stwierdzonym ogólnym nieporządkiem i brudnym sprzętem nałożono 1 mandat karny na kwotę 50 zł. (w roku 2012 nałożono 5 mandatów). Przeprowadzona kontrola sprawdzająca wykazała poprawę bieżącego stanu sanitarnego obiektu. Pływalnie Zgodnie z ewidencją, na terenie województwa śląskiego znajdowało się 261 pływalni (w tym 178 krytych, 82 odkryte oraz 1 kryto-odkryta). Status parków wodnych posiada aktualnie 8 pływalni krytych (6 w roku ubiegłym) W roku 2013 skontrolowano ponad 84% pływalni (77% w roku 2012) przeprowadzając 349 kontroli sanitarnych. Negatywnie oceniono 10 pływalni krytych, w tym 9 pod względem sanitarno-technicznym i 1 pod względem higieniczno-sanitarnym (3 oceniono negatywnie w roku 2012). Do grupy gorzej ocenionych obiektów należą nadal pływalnie zlokalizowane przy szkołach. Obiekty te utrzymywane są ze środków publicznych, a ich stan nie dorównuje nowoczesnym standardom. Mimo iż część z nich posiada nową nieckę i urządzenia technologiczne to pozostałe elementy tj.: wystrój hali, hol wejściowy, zaplecze szatniowe, odnowa biologiczna nie zostały odnowione, co znacznie obniża ogólny wizerunek. Pozostałe pływalnie odkryte oceniono jako dobre. Znajdują się one na terenach kompleksów należących do ośrodków sportu i rekreacji, a także wypoczynkowych. Przed rozpoczęciem każdego sezonu letniego są zagospodarowywane i odnawiane. Posiadają zaplecza szatniowo-sanitarne, teren wokół niecek basenowych jest zagospodarowany, zorganizowane są place zabaw dla dzieci. Zauważalna jest poprawa w zakresie estetyki terenu. W grupie obiektów ocenionych dobrze stan techniczny niecek był prawidłowy, a całe obiekty utrzymywane w należytej czystości. Stwierdzono również wystarczający zapas środków dezynfekcyjnych i czystościowych. Obiekty posiadały sprawną wentylację grawitacyjną i mechaniczną, oświetlenie naturalne i sztuczne, wydzielone: zaplecze socjalne dla ratowników i personelu, szatnie, przebieralnie i natryski. Ściany i podłogi pomieszczeń sanitarnych były pokryte płytkami ceramicznymi, wyposażone w umywalki z bieżąca ciepłą i zimną wodą. Pomieszczenia ratowników wyposażone były w apteczki I pomocy. Część obiektów posiadała 76

również saunę, jaccuzi, bicze wodne, sale do ćwiczeń i masażu. Tereny wokół basenów były w sezonie sprzątane na bieżąco i zaopatrzone w wystarczającą ilość koszy na śmieci. W roku 2013 wydano 19 decyzji administracyjnych, w tym 2 unieruchamiające i 8 prolongujących. Dla porównania w roku 2012 wydano 17 decyzji administracyjnych, w tym żadnej decyzji unieruchamiającej obiekt. Przedmiotem wydanych decyzji, nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, były: zanieczyszczone niecki basenowe, brudne pomieszczenia gospodarcze, wymagające odnowienia ściany, podłogi i sufity w pomieszczeniach hali basenowej, natryskach, szatniach i ustępach, zniszczona stolarka drzwiowa w poszczególnych pomieszczeniach itp. Przeprowadzone kontrole wykazały, iż zarządzenia decyzji zostały wykonane terminowo lub terminy ich wykonania prolongowano. 2 decyzje unieruchamiające dotyczyły zakazu kąpieli w basenie rehabilitacyjnym należącym do Ośrodka Rehabilitacyjno Edukacyjnego dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej p.w. Św. Rafała Archanioła w Rusinowicach. Za niewłaściwy stan sanitarno-porządkowy (nieprawidłowe przechowywania sprzętu do pływania, brudne pomieszczenia i sprzęty, zanieczyszczoną nieckę basenową, wysypisko: gruzu, desek i skoszonej trawy, śmieci wokół piaskownicy na terenie obiektu, niedostateczną dezynfekcja posadzek pomieszczeń mokrych, osad na dnie basenu, brudne, zakurzone krzesła plastikowe przy nieckach basenu oraz na widowni, kratki ściekowe odprowadzające wodę do kanalizacji zanieczyszczone kłębami włosów itp) nałożono 7 mandatów karnych na łączną kwotę 900 zł. (wobec 5 mandatów nałożonych w roku 2012).. Domy pomocy społecznej, jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz inne placówki zapewniające całodobową opiekę. Według ewidencji w roku 2013 na terenie województwa śląskiego znajdowały się 143 domy pomocy społecznej (100 w ewidencji ppis i 43 w ewidencji ŚPWIS), 67 różnego typu innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (44 w ewidencji ppis i 23 w ewidencji ŚPWIS) oraz 35 innych placówek zapewniających całodobową opiekę. Do grupy tej zaliczają się placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym i w podeszłym wieku, domy dziennego pobytu, ośrodki wsparcia, środowiskowe domy samopomocy oraz domy dla samotnych matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. We wszystkich skontrolowanych obiektach tej grupy źródłem zaopatrzenia w wodę były wodociągi sieciowe, a nieczystości w większości odprowadzano do kanalizacji miejskiej. Część domów dysponowała własnymi pralniami bielizny, pozostałe - usługę prania zlecały pralniom 77

zewnętrznym. W kilku obiektach bielizna prana jest przez podopiecznych w ramach treningu zaradności życiowej. Niektóre obiekty szczególnie całodobowe - wyposażone były w pracownie fizjoterapii, hydroterapii, sale ćwiczeń fizycznych, a także w windy umożliwiające komunikację osób niepełnosprawnych ruchowo. W zależności od standardu domu, z jednej łazienki korzystało od 2 do 20 pensjonariuszy. W roku 2013, w trakcie 304 kontroli (ŚPWIS przeprowadził 146), skontrolowano blisko 55% obiektów tej grupy, przy czym 4 obiekty oceniono negatywnie pod względem technicznym. W roku 2012 żadnego obiektu (ponad 74% skontrolowanych) nie oceniono negatywnie. We wszystkich placówkach sukcesywnie (w zależności od posiadanych funduszy) prowadzone są prace remontowo-modernizacyjne. W roku 2013 w tej grupie obiektów wydano łącznie 72 decyzje administracyjne (32 w roku 2012), z czego ŚPWIS wydał 61. Powyższa suma zawiera 53 decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień (w roku 2012 wydano 21 takich decyzji) oraz 19 decyzji prolongujących. Wydane decyzje najczęściej dotyczyły: odnowienia powłok malarskich ścian i sufitów w różnych pomieszczeniach obiektów, doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-higienicznego stolarki drzwiowej wraz z futrynami pokoi mieszkalnych i pomieszczeń sanitarno-higienicznych, wymiany lub naprawy nawierzchni podłóg, wymiany uszkodzonej armatury w pomieszczeniach sanitarno-higienicznych, nieprawidłowej gospodarki odpadami medycznymi. W minionym roku w tej grupie obiektów nałożono 6 mandatów karnych na łączną kwotę 700 zł., z czego 5 mandatów na kwotę 600 zł. nałożył ŚPWIS. Dla porównania w poprzednim roku sprawozdawczym ŚPWIS nałożył 1 mandat karny. Noclegownie i domy dla bezdomnych Według ewidencji na terenie województwa śląskiego znajdowało się 47 noclegowni, schronisk i domów dla bezdomnych (w tym 4 w ewidencji ŚPWIS). W roku 2013 skontrolowano blisko 79% obiektów tej grupy, przeprowadzając 63 kontrole sanitarne (w roku 2012-84%). W tej grupie, jeden obiekt został oceniony jako zły pod względem technicznym, wobec żadnego nie ocenionego źle w roku 2012. Noclegownie i domy dla bezdomnych wyposażone są w łazienki, kuchnie, pralnie, świetlice z telewizorami. Dla osób przyjmowanych interwencyjnie zorganizowano pomieszczenia ogrzewane, wyposażone w miejsca do siedzenia z dostępem do łazienki. Osoby zgłaszające się otrzymują komplet pościeli, ręczników, odzieży i środki higieny osobistej. W obiektach prowadzonych przez Caritas, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Agape, Stowarzyszenie 78

Chrześcijańskie Adullam, czy też schroniskach i noclegowniach św. Alberta podopieczni sami sprzątają pokoje, jak również pozostałe pomieszczenia. W niektórych obiektach pensjonariusze przygotowują posiłki we własnym zakresie z produktów dostarczanych przez organizacje społeczne. Pranie bielizny odbywa się w wydzielonych pomieszczeniach. Na okres zimy w obiektach tych organizuje się dodatkowe miejsca noclegowe zlokalizowane na materacach, które rozkładane są w jadalniach i świetlicach. W większości obiektów tej grupy w trakcie prowadzonych w noclegowniach kontroli sanitarnych, stwierdzano zachowanie bieżącej czystości oraz dostateczne zaopatrzenie w środki czystości i preparaty dezynfekcyjne. Ogółem, w roku 2013 wydano 7 decyzji administracyjnych, (5 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień oraz 2 decyzje prolongujące terminy wykonania wcześniej wydanych decyzji), z czego ŚPWIS wydał 6. Dla porównania w roku 2012 w tej grupie obiektów wydano łącznie 8 decyzji administracyjnych (z czego ŚPWIS wydał 1 decyzję). Decyzje te dotyczyły doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-higienicznego ścian i sufitów w pokojach mieszkańców, pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych, ciągach komunikacyjnych, wymiany zniszczonej lub uszkodzonej armatury w pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych, doprowadzenia do właściwego stanu higieniczno-sanitarnego mebli kuchennych. Za brak bieżącej czystości w obiektach w minionym roku nałożono 2 mandaty karne na łączna kwotę 150 zł (z czego 1 mandat nałożył ŚPWIS). W poprzednim roku sprawozdawczym mandatów karnych nie nakładano. Obiekty hotelarskie i inne obiekty świadczące usługi hotelarskie Według ewidencji, w roku 2013 na terenie województwa śląskiego znajdowały się 264 obiekty hotelarskie oraz 892 inne obiekty, w których są świadczone usługi hotelarskie łącznie skontrolowano blisko 62% z nich. Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.) do grupy tej zaliczono wszystkie obiekty hotelarskie, tj.: hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, wczasowe, schroniska i pola biwakowe oraz inne obiekty świadczące usługi hotelarskie. Ogółem pod nadzorem wszystkich ppis województwa śląskiego znajdowało się: 210 hoteli, 6 moteli, 18 pensjonatów, 6 kempingów, 4 domy wycieczkowe, 20 schronisk młodzieżowych, schronisk i pól biwakowych oraz 892 inne obiekty świadczące usługi hotelarskie (w tym obiekty agroturystyczne). Grupa ta obejmuje obiekty znacznie zróżnicowane pod wieloma względami. Można wśród nich wyodrębnić: hotele skategoryzowane i nieskategoryzowane, motele, gościńce, zajazdy, domy formacyjno-misyjne lub 79

rekolekcyjne, wielofunkcyjne ośrodki z całoroczną bazą noclegową w budynkach hotelowych, a w okresie letnim dodatkowymi miejscami noclegowymi w domkach kempingowych, wyłącznie sezonowe ośrodki wypoczynkowe (często z bazą kempingową lub polem namiotowym, czy też zagospodarowane otoczenie zbiorników wodnych przeznaczonych do rekreacji, uprawiania sportów wodnych i zażywania kąpieli), jak też hotele pracownicze, hotele asystenckie oraz kompleksy socjalno-noclegowe. W wyniku przeprowadzonych w minionym roku 908 kontroli sanitarnych 21 obiektów oceniono jako złe (wobec 11 obiektów ocenionych negatywnie w roku 2012), w tym 1 pod względem higieniczno-sanitarnym i technicznym, 1 pod względem higieniczno-sanitarnym, a 19 pod względem technicznym. Sumarycznie w roku 2013 wydano: 29 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień (39 decyzji w roku 2012), i 13 decyzji prolongujących termin wykonania zaleceń nakazanych decyzjami z lat ubiegłych (25 w roku 2012). Łącznie ppis wydali 52 decyzje administracyjne (64 w roku 2012). Stwierdzone w obiektach nieprawidłowości dotyczyły najczęściej: doprowadzenia do właściwego stanu sanitarno-technicznego ścian i sufitów w korytarzach, pomieszczeniach mieszkalnych, łazienkach oraz magazynach bielizny czystej i środków czystości, doprowadzenia do należytego stanu sanitarno-technicznego wykładzin podłogowych w korytarzach oraz pokojach mieszkalnych, zapewnienia sprawności wentylacji wyciągowej w węzłach sanitarnych, zapewnienia właściwych warunków przechowywania bielizny pościelowej w obiekcie. Ponadto w roku 2013 za uchybienia natury sanitarno-porządkowej, t. j.: brudną stolarkę drzwiową, brudne wyposażenie aneksu kuchennego, brudne podłogi w pomieszczeniach, brudny i przepełniony pojemnik na odpady komunalne oraz brak środków myjących i dezynfekcyjnych., nałożono 8 mandatów karnych na łączną kwotę 1.800 zł. (12 mandatów w roku poprzednim). Przeprowadzone kontrole sprawdzające wykazały poprawę stanu sanitarno-porządkowego. Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, fryzjersko-kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej Do najliczniejszej grupy zakładów fryzjerskich, kosmetycznych, fryzjersko-kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej należą obiekty najbardziej zróżnicowane pod względem technicznym: od niewielkich obiektów obsługiwanych przez jedną osobę, poprzez zakłady średniej wielkości, siłownie, gabinety masażu, sale ćwiczeń, po firmowe salony fryzjerskokosmetyczne, wyposażone w sprzęt najnowszej generacji. Zgodnie z ewidencją na terenie województwa śląskiego w roku 2013 znajdowało się 6.427 zakładów fryzjerskich, kosmetycznych, fryzjersko kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej (w tym 1 zakład odnowy biologicznej pod nadzorem ŚPWIS). 80

W roku 2013 skontrolowano ponad 56% obiektów, z czego w trakcie przeprowadzonych 3.998 kontroli sanitarnych negatywnie oceniono aż 33 zakłady (wobec 8 uznanych za złe w roku 2012). Dane te dotyczą oceny obiektów na podstawie przeprowadzonej ostatniej kontroli sanitarnej, w trakcie której stwierdzono uchybienia pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych. Znaczny wzrost liczby obiektów ocenionych jako złe pod względem higieniczno-sanitarnym oraz technicznym w porównaniu z poprzednim rokiem sprawozdawczym wynika z faktu, iż na właścicielach wielu zakładów nadal ciążą niewykonane decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień. W tej grupie obiektów w bieżącym roku sprawozdawczym wydano nieco mniej decyzji administracyjnych niż w roku poprzednim, tj: 64 decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień oraz 13 decyzji prolongujących terminy wykonania wcześniej wydanych decyzji - wobec wydanych w roku 2012 odpowiednio 66 i 27 takich decyzji. Nakazy decyzji dotyczyły najczęściej: brudnych ścian i sufitów, zniszczonych mebli i foteli, zniszczonych powierzchni paneli ściennych, skorodowanych grzejników, uszkodzonych listew przypodłogowych z ubytkami, złego stanu technicznego wykładziny podłogowej oraz ubytków płytek ceramicznych na podłodze, uszkodzonej armatury łazienkowej w węzłach sanitarnych, braku przy umywalkach dozowników na mydło w płynie oraz podajników na ręczniki jednorazowego użytku, a także braku dopływu bieżącej ciepłej wody przy umywalce w toalecie dla klientów. Ponadto, za brak sterylizacji narzędzi wielokrotnego użycia, brak opracowanych i wdrożonych procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami oraz chorobami zakaźnymi oraz inne uchybienia natury sanitarno-porządkowej nałożono 129 mandatów karnych na łączną kwotę 20.350 zł (w roku 2012 nałożono 83 mandaty karne). Przeprowadzone kontrole sprawdzające wykazały wykonanie zaleceń i znaczną poprawę stanu sanitarno-porządkowego. Dworce autobusowe Zgodnie z ewidencją organów pis, na terenie województwa śląskiego na dzień 31.12.2013 r. znajdowało się 16 dworców autobusowych (w tym 1 pod nadzorem ŚPWIS), spośród których skontrolowano 13 (81%). Dworce sprzątane były na bieżąco, wyposażane w zadaszone wiaty z ławkami dla podróżnych oraz wystarczającą ilość koszy na odpady komunalne w budynku i na przystankach. Sanitariaty znajdujące się przy dworcach utrzymane były czysto, zapewniano środki higieniczne i dezynfekcyjne. Najczęściej pomieszczenia w.c. zlokalizowane przy dworcach były dzierżawione przez inne firmy. Podobnie jak w poprzednim roku sprawozdawczym w roku 2013 żadnego 81

obiektu tej grupy nie oceniono negatywnie. Nie wydano żadnej decyzji administracyjnej (wobec 4 decyzji wydanych w roku 2012), ani nie nałożono żadnego mandatu karnego (w roku 2012 nałożono 1 mandat karny). Dworce i stacje kolejowe W roku 2013 spośród 103 zewidencjonowanych dworców i stacji kolejowych skontrolowano 60 co stanowi nieco ponad 58% obiektów będących w ewidencji poszczególnych państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego. Stan techniczny infrastruktury tych obiektów wciąż jest mocno wyeksploatowany. W minionym roku 8 skontrolowanych obiektów oceniono negatywnie - w porównaniu do 3 ocenionych źle w roku 2012. Są to obiekty zlokalizowane w: Chorzowie, Częstochowie, Gliwicach, Myszkowie, Raciborzu, Kuźni Raciborskiej, Szymocicach i Bytomiu. W grupie tej wydano 5 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień sanitarno-technicznych oraz 6 decyzji prolongujących terminy ich wykonania (wobec odpowiednio 9 i 9 decyzji wydanych w roku 2012). Jak co roku decyzje te dotyczyły przede wszystkim pogarszającego się stanu technicznego obiektów tj. brudnych pokrytych graffiti zadaszeń nad zejściem do tunelu, brudnych i zniszczonych wiat i ich podpór, poręczy przy pochylniach prowadzących do tuneli oraz barierek, uszkodzonych szyb w drzwiach wejściowych do holu dworca, brudnych powierzchni ścian i sufitów z licznymi ubytkami w holu głównym dworca, w tunelu głównym przy wyjściu na perony zniszczonych pojemników na odpady komunalne, zniszczonych uszkodzonych ławek drewnianych, ubytków w nawierzchni na peronie, zniszczonej zardzewiałej obudowy windy towarowej. W związku z zaniedbaniami sanitarno-porządkowymi takimi jak brudna powierzchnia ławek oraz zanieczyszczony teren wzdłuż peronu w Tarnowskich Górach nałożono 1 mandat karny w wysokości 300 zł (w roku 2012 nie nałożono żadnego mandatu karnego). Przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych W minionym roku do ewidencji obiektów będących pod bieżącym nadzorem ppis województwa śląskiego wciągnięto jedną przystań kajakową zlokalizowaną na terenie działania PPIS w Rybniku, tj. w Żorach na Stawie Śmieszek. Przeprowadzona kontrola sanitarna nie wykazała nieprawidłowości w związku z czym obiekt ten został oceniony jako dobry pod względem sanitarnym. Nie wydano decyzji administracyjnej ani nie nałożono mandatów karnych. Porty lotnicze 82

Na terenie województwa śląskiego zewidencjonowany jest jeden port lotniczy: Międzynarodowy Port Lotniczy w Katowicach Pyrzowicach, będący pod nadzorem Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bytomiu. Przeprowadzona w roku 2013 jedna kontrola sanitarna portu nie wykazała żadnych uchybień podobnie jak w latach ubiegłych. Obiekt był w dobrym stanie sanitarno-porządkowym i technicznym, spełniającym standardy europejskie. Nie wydano żadnej decyzji administracyjnej ani nie nałożono mandatów karnych. Tereny rekreacyjne Ewidencje państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych obejmują 1.301 terenów rekreacyjnych, spośród których skontrolowano 846 obiektów co stanowi 65% obiektów tej grupy. Grupę terenów rekreacyjnych stanowią: piaskownice, place zabaw dla dzieci, parki, skwery, zieleńce i ogródki jordanowskie, palmiarnia, ogród botaniczny, a także tereny rekreacyjne przy zbiornikach wodnych oraz mniejsze miejsca wykorzystywane do kąpieli, plaże, przystanie kajakowe i ośrodki sportów wodnych. Tereny rekreacyjne są stale modernizowane, a place zabaw dla dzieci wyposażane w nowoczesny, bezpieczny sprzęt do zabaw. Nadal dba się o powstałe Strefy Aktywności Rodzinnej - wyposażone w zestawy siłowe, huśtawki, zestawy zabawowe, piaskownice, równoważnie, drabinki, stoły do tenisa stołowego, stoliki szachowe, boiska do mini koszykówki itp., z których korzystają dorośli, dzieci zdrowe i niepełnosprawne. (Na zdjęciach obiekty na osiedlu 1000-Lecia w Katowicach). Piasek w piaskownicach jest wymieniany na nowy przed oraz w trakcie sezonu. W wielu przypadkach zapewniane są tablice informacyjne z regulaminem korzystania z placu zabaw oraz o zakazie wprowadzania psów i palenia tytoniu. Tereny parków porządkowane były na bieżąco, naprawiano i odnawiano ławki, przycinano zieleń, przy alejkach ustawiano kosze na śmieci. Tereny plażowe posiadały sanitariaty z bieżącą wodą lub wyposażone były w w.c. nieskanalizowane oraz przenośne kabiny TOI-TOI, 83

środki higieniczne zapewniano co najmniej w formie podstawowej (papier toaletowy). Na terenie plaż piasek był czysty, okresowo wymieniany i uzupełniany, rozstawione były kosze na śmieci, wywóz odpadów prowadzono na bieżąco, śmieci na bieżąco usuwano, a trawę koszono, wydzielone były punkty medyczne i zapewniona opieka ratownika. Na zdjęciu Plaża na terenie Parku Śląskiego. W roku 2013 w wyniku przeprowadzonych 541 kontroli sanitarnych żadnego obiektu nie oceniono negatywnie, nałożono 2 mandaty karne na łączną kwotę 300 zł oraz wydano 2 decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień sanitarno-technicznych podobnie jak w roku 2012. Wydane decyzje dotyczyły: braku oznaczenia słownego i graficznego informującego o zakazie palenia wyrobów tytoniowych, złego stanu sanitarno-technicznego kasetonów sufitowych w ubikacjach ogólnodostępnych. Natomiast mandaty nałożono w związku z zaleganiem odpadów komunalnych, zaśmieconym terenem oraz złym stanem sanitarnym urządzeń i wyposażenia terenu plaży, tj. toalet, przebieralni, koszy na śmieci oraz stolików. Wszystkie nieprawidłowości stwierdzone w obiektach zostały usunięte. Cmentarze Według ewidencji na terenie województwa śląskiego znajdowały się 854 cmentarze, z czego skontrolowano blisko 41%. W tym roku aż 8 obiektów oceniono negatywnie pod względem technicznym (w ubiegłym roku jeden obiekt był zły pod względem sanitarno-technicznym). Skontrolowane pola cmentarne utrzymane były w należytym stanie sanitarno porządkowym. Cmentarze wyposażone są w punkty czerpalne wody oraz urządzenia do gromadzenia nieczystości stałych. Wszystkie obiekty posiadają ogrodzenie, a alejki są utwardzone. Nieczystości stałe na cmentarzach gromadzone są w kontenerach oraz w pojemnikach i odbierane przez firmy specjalistyczne w zależności od potrzeb. Większe obiekty posiadają stałe sanitariaty dla odwiedzających cmentarze oraz pomieszczenia socjalne dla pracowników cmentarza, w pozostałych (głównie w okresie Wszystkich Świętych) zapewniono ubikacje typu TOI-TOI. W roku 2013 wydano, analogicznie jak w roku ubiegłym, 10 decyzji administracyjnych - w tym 7 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień oraz 3 decyzje prolongujące terminy wykonania decyzji z lat ubiegłych. Decyzje te nakazywały usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości, sanitarno-technicznych m. in. takich jak: brudnych powłok malarskich ścian i sufitów w pomieszczeniach dla pracowników cmentarzy, braku bieżącej ciepłej wody i środków 84

higieny przy umywalce do mycia rąk w WC dla osób odwiedzających cmentarz, zły stan sanitarny terenu cmentarzy, a szczególnie zniszczone ogrodzenia lub wręcz brakujące części ogrodzeń cmentarzy. Za stwierdzone nieprawidłowości sanitarno - porządkowe t.j. brudne pomieszczenia chłodni do przechowywania zwłok i pomieszczenie gospodarcze, niezachowanie porządku i czystości w toaletach nałożono 5 mandatów karnych na łączną kwotę 950 zł. W ubiegłym roku mandatów nie nałożono. Podczas kontroli przeprowadzanych w drugiej połowie roku 2013 zaobserwowano, że cmentarze mają problemy w związku z wdrożeniem nowej ustawy śmieciowej - zobowiązanie do segregacji odpadów wymaga odpowiedniego przygotowania miejsca ich gromadzenia. Domy przedpogrzebowe Na terenie województwa śląskiego w roku 2013 zewidencjonowano 224 domy przedpogrzebowe, z czego skontrolowanych zostało ponad 58% obiektów. Zakłady te w większości posiadają własne chłodnie do przechowywania zwłok, pomieszczenia do przeprowadzania ceremonii pogrzebowych i prosektoria z pomieszczeniami do przeprowadzania sekcji oraz świadczą usługi w zakresie transportu zwłok. Właściciele zakładów posiadających prosektoria mieli zawarte umowy na odbiór odpadów medycznych przez specjalistyczne firmy. W opisywanym roku sprawozdawczym 4 obiekty oceniono źle pod względem higienicznosanitarnym i technicznym (w roku 2012 żadnego nie oceniono źle ). W grupie zakładów przedpogrzebowych wydano łącznie 8 decyzji administracyjnych (5 wydano w roku 2012), w tym: 6 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień sanitarnotechnicznych oraz 2 decyzje prolongujące terminy wykonania decyzji z roku ubiegłego. Uchybienia te dotyczyły m. in.: zapewnienia bieżącej ciepłej wody w pomieszczeniu utrwalania zwłok, doprowadzenia do stanu zgodnego z wymaganiami ścian, sufitów i podłóg w pomieszczeniach porządkowych, magazynie gospodarczym, w pomieszczeniach ekspozycji trumien, w pomieszczeniu socjalnym uzupełnić ubytki w podłodze i na ścianach pokrytych lamperią oraz zlikwidować zacieki na suficie; w pomieszczeniu higienicznym dla personelu uzupełnić ubytki w kafelkach, zapewnić pomieszczenie do przechowywania zwłok i szczątków wyposażone w urządzenie do stałego pomiaru temperatury, instalację ciepłej i zimnej wody oraz instalację kanalizacyjną, zapewnić pomieszczenie ze stołem ze stali nierdzewnej przeznaczone do 85

przygotowania zwłok do pochówku wyposażone w instalację ciepłej i zimnej wody oraz instalację kanalizacyjną, zapewnić pomieszczenie do wystawiania trumien ze zwłokami lub szczątkami wyraźnie oddzielone od pozostałych pomieszczeń, zapewnić pomieszczenie na trumny ze zwłokami i szczątkami oczekującymi na wystawienie, zapewnić pomieszczenie do przechowywania sprzętu związanego z ceremonią pogrzebową, zapewnić pomieszczenie do przechowywania sprzętu porządkowego oraz środków do mycia i dezynfekcji pomieszczeń wyposażone w instalację ciepłej i zimnej wody oraz instalację kanalizacyjną, zapewnić ogólnodostępny ustęp dla osób czuwających przy trumnach ze zwłokami. Za stwierdzone nieprawidłowości sanitarno - higieniczne t.j. brudne, niedezynfekowane urządzenia sanitarne, brudne, zagracone pomieszczenia, zły stan sanitarny środków transportu, brak lub przeterminowane środki i preparaty do przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych, brudno utrzymany sprzęt stosowany do upiększania i mycia zwłok, brudny pokrowiec na noszach, niewłaściwy sposób postępowania z odpadami stałymi komunalnymi (zużyte rękawiczki przechowywane w szafce) oraz brak opracowanych procedur mycia i dezynfekcji sprzętu nałożono 5 mandatów karnych na łączną kwotę 1.550 zł. (w roku ubiegłym 1 mandat). Zakłady karne i areszty śledcze Według ewidencji ppis na terenie województwa śląskiego znajdowało się 19 zakładów karnych, aresztów śledczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z których w minionym roku skontrolowano blisko 95% (18 obiektów), przeprowadzając 30 kontroli (w roku ubiegłym skontrolowano 85%). 6 obiektów oceniono jako złe: 1 pod względem higieniczno-sanitarnym i technicznym, a 5 pod względem technicznym. Kontrole planowe w tych obiektach przeprowadzane są raz do roku, a w związku z licznymi skargami przeprowadzane są kontrole doraźne uwzględniające aspekty opisywane we wnioskach więźniów. W roku 2013 wydano 10 decyzji administracyjnych (2 w roku 2012), w tym 8 nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień i 2 decyzje prolongujące terminy wykonania wcześniej wydanych decyzji. Decyzje te dotyczyły: zniszczonych i brudnych powłok malarskich ścian i sufitów w celach oraz pomieszczeniach ogólnodostępnych w pawilonach (korytarze, pomieszczenia WC, łaźnie, palarnie, pralnie podręczne), zniszczonych brodzików w pomieszczeniu łaźni, zniszczonych pojemników do gromadzenia brudnej bielizny w magazynie, zniszczonej powierzchni drzwi wejściowych oraz futryn do kabin WC, niekompletnych, uszkodzonych desek sedesowych 86

w kabinach WC, zawilgoconej powierzchni ścian w pomieszczeniu do mycia naczyń dla osadzonych przy łaźni, niekompletnej armatury przy jednym ze stanowisk natryskowych w łaźni. Mandatów karnych, podobnie jak w roku ubiegłym, nie nakładano Inne obiekty W zakresie higieny komunalnej prowadzony był również nadzór sanitarny w obiektach typu: parkingi, stacje paliw, pralnie, magiel, izby wytrzeźwień, obiekty kulturalne i widowiskowe (kina, ośrodki kultury, galerie sztuki, sale widowiskowe itp.), obiekty sportowe (hale i sale sportowe, stadiony, boiska sportowe, korty tenisowe, kręgielnie, sztuczne lodowiska, pola golfowe, kluby sportowe, aerokluby itp.), apteki i punkty apteczne, obiekty turystyczne (wsie letniskowe, trasy turystyczne), sklepy zaopatrzenia medycznego i sklepy zielarskie, targowiska, urzędy, sklepy z odzieżą używaną, Miejsca Obsługi Podróżnych, wysypiska, fermy, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, przystanki osobowe PKP, przystanki PKS, przystanki MPK, przystanki komunikacji samochodowej, poradnie psychologiczne, łaźnie, lokale komisji poborowej, krematoria, gabinety konsultacyjne, zajezdnie autobusowe, firmy sprzątające, hurtownie i pozostałe. W obiektach tych częstotliwość kontroli jest zdecydowania mniejsza. Nie wszystkie obiekty są kontrolowane nawet raz w roku. Rzadziej poddawane są kontroli obiekty dobre takie jak np. apteki, trochę częściej kontrolowane są m. in. obiekty sportowe. W roku 2013 w ewidencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego znajdowało się 4.605 tego typu obiektów (w tym 4 pod nadzorem ŚPWIS), z czego skontrolowano blisko 63%, przeprowadzając 2.515 kontroli. Pod względem technicznym oceniono negatywnie 38 obiektów (w tym 1 także pod względem higieniczno-sanitarnym). W powyższej grupie obiektów w minionym roku wydano łącznie 119 decyzji administracyjnych (w roku 2012 wydano 97 decyzji) w tym: 79 decyzji nakazujących usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości sanitarno-technicznych oraz 40 decyzji prolongujących terminy zaleceń nakazanych decyzjami w ubiegłych latach. Wydane decyzje dotyczyły głównie takich obiektów jak: obiekty sportowe i kulturalnowidowiskowe, izby wytrzeźwień, sklepy z odzieżą używaną, stacje paliw, apteki, Świetlica Gminna, Fabryka Urody, Ośrodek Pomocy Osobom z Problemami Alkoholowymi itp. Za zaniedbania sanitarno-porządkowe w tej grupie obiektów nałożono 22 mandaty karne na łączną kwotę 3.600 zł. (w roku 2012 9 mandatów) Środki transportu 87

Ogólnie środki transportu można podzielić na środki transportu publicznego transportujące ludzi (pociągi, autobusy i mikrobusy, tramwaje i trolejbusy, taksówki, samoloty pasażerskie) oraz środki transportu służące do przewozu chorych, do przewozu zwłok i szczątków, przewożenia brudnej bielizny i inne. Państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni województwa śląskiego nie ewidencjonują samych środków transportu publicznego, a ich kontrole odbywają się często akcyjnie bądź następują w wyniku składanych interwencji. Środki komunikacji miejskiej, czy też inne przeznaczone do transportu chorych, przewozu zwłok czy przewozu bielizny są kontrolowane w ramach kontroli obiektów/zakładów, w skład których wchodzą. 250 228 222 200 150 120 92 100 87 50 20 1 35 5 0 Autobusy komunikacji publicznej Autobusy tury sty czne Tramwaje i trolejbusy Wagony w pociągach Statki i promy pasażerskie żeglugi śródlądowej Samochody do przewozu chory ch Samochody do przewozu zwłok i szczątków Samochody do przewozu bielizny Inne kontrolowane środki transportu Liczba skontrolowanych środków transportu w podziale na poszczególne grupy. W roku 2013 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego skontrolowały łącznie 810 środków transportu (833 środki transportu skontrolowano w roku 2012), z czego (z czego ŚPWIS - 2), w trakcie 464 kontroli sanitarnych (w tym ŚPWIS przeprowadził 2 kontrole). W minionym roku oceniono negatywnie 0,7% środków transportu (wobec 1% ocenionych źle w roku 2012). W minionym roku w grupie środków transportu wydano 1 decyzję administracyjną (w roku 2012 wydano 3 decyzje administracyjne), nakazującą odnowienie powierzchni wewnątrz samochodu do przewozu bielizny z zapewnieniem zmywalności i odporności na dezynfekcję (wykonana). 88

Za zaniedbania sanitarno-porządkowe oraz brak dezynfekcji nałożono 2 mandaty karne na łączną kwotę 350 zł (3 mandaty karne nałożono w roku 2012). Rozpatrywanie interwencji W ramach nadzoru sanitarnego w zakresie higieny komunalnej i środowiska, w roku 2013 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego rozpatrywały zarówno interwencje wnoszone przez mieszkańców, jak też przekazywane przez organy administracji publicznej, samorządowej itp. Do Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego wpłynęło 107 interwencji. Jako organ II instancji Państwowej Inspekcji Sanitarnej - ŚPWIS przekazał 100 spośród otrzymanych wniosków, a w 5 sprawach sam udzielił interweniującym odpowiedzi. - 83 interwencje przekazał do rozpatrzenia właściwym instancyjnie i miejscowo państwowym powiatowym inspektorom sanitarnym (najwięcej, bo 36 do PPIS w Katowicach), przy czym w 7 przypadkach równocześnie sam odpowiedział interweniującym. - 17 wniosków ŚPWIS przesłał do załatwienia zgodnie z kompetencjami: 7 do Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, 3 do Prezydentów Miast Sosnowca, Chorzowa i Częstochowy, 2 do Burmistrzów Czechowic-Dziedzic oraz Miasta i Gminy Siewierz, 3 do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Katowicach (2) i w Jaworznie (1) oraz po 1 do Starosty Pszczyńskiego i do Wojewódzkiego Inspektora Weterynarii. - W 2 przypadkach ze względu na wystąpienie przesłanek wskazanych w artykule 24 i 25 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego - ŚPWIS na wniosek PPIS w Raciborzu na mocy postanowień wyznaczył PPIS w Rybniku jako organ do spraw związanych z bieżącym nadzorem nad określonymi obiektami. Jak co roku, wielokrotnie - na prośbę interweniujących - ŚPWIS przedstawiał obowiązujące przepisy dot. wymagań higieniczno-sanitarnych w różnego rodzaju obiektach, wskazywał adresy instytucji i urzędów kompetentnych uczynić zadość w przedmiotach interwencji, a także wskazywał możliwości rozstrzygania sąsiedzkich problemów związanych z tematyką sanitarno-higieniczną. Do państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego wpłynęło łącznie 780 interwencji. W odniesieniu do 230 otrzymanych interwencji stwierdzono, iż dotyczą one spraw pozostających poza kompetencjami organów PIS i w całości lub w części przekazano je do załatwienia organom lub urzędom właściwym rzeczowo i terenowo, takim jak: Śląski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, powiatowi inspektorzy nadzoru budowlanego, prezydenci miast, wójtowie i burmistrzowie, lekarze weterynarii oraz miejskie przedsiębiorstwa 89

wodociągów i kanalizacji, przedsiębiorstwa komunalne, państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni innych województw, organy ścigania i pomocy społecznej. W zależności od dokonanej oceny, ppis interwencje przekazywali do załatwienia bezpośrednio - bez rozpoznania (185 wniosków) oraz po dokonaniu wstępnego rozpoznania (45 wniosków), w tym kontroli sanitarnej (30 kontroli). Przekazane interwencje stanowiły blisko 30 % wszystkich otrzymanych interwencji W związku z 543 interwencjami rozpatrywanymi w zakresie własnych kompetencji (pozostałych 7 jest aktualnie w tracie rozpatrywania) upoważnieni przedstawiciele ppis ogółem przeprowadzili 555 sanitarnych kontroli interwencyjnych ( w roku ubiegłym 668). W zależności od rodzaju spraw w kontrolach tego typu uczestniczyli również: przedstawiciele urzędów miast, administratorzy i zarządcy budynków, przedstawiciele przedsiębiorstw wodociągowych, Straży Miejskiej, Policji, Nadzoru Budowlanego, Opieki Społecznej, właściciele posesji, a także inne sekcje powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. W wyniku przeprowadzonych działań wydano 39 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości oraz nałożono 33 mandaty karne na łączną kwotę 7.550 zł. Przedmiot interwencji rozpatrzonych przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych w ramach ich kompetencji stanowiły: niewłaściwy stan sanitarny pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi Spośród 414 wniesionych interwencji ppis rozpatrzyli 328, z których 149 uznano za zasadne. W związku z pow. wydano 26 decyzji administracyjnych, szereg doraźnych zaleceń oraz nałożono 14 mandatów karnych na łączną kwotę 3.350 zł. Przeprowadzono 325 kontroli sanitarnych. Wydane decyzje dotyczyły najczęściej: - złego stanu sanitarno-higienicznego i sanitarno-technicznego w hotelach, ośrodkach wypoczynkowych, zakładach kosmetycznych, ustępach miejskich, centrach sportowych, i zakładach karnych - zagrożenia obecnością insektów i gryzoni w budynkach mieszkalnych, - awarii kanalizacji uciążliwości powodowane przez hałas 90

Wpłynęło 25 wniosków, a spośród 16 rozpatrzonych tylko 2 sprawy uznano za zasadne. Przeprowadzono 21 kontroli i wydano 1 decyzję nakazującą doprowadzenie do stanu zgodnego z wymaganiami poziomu hałasu przenikającego do mieszkania od urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacji mechanicznej zainstalowanych w barze piwnym. Termin został prolongowany do dnia 31.05.2014r. zagrożenie tlenkiem węgla Otrzymano 2 wnioski, z których jeden przekazano do załatwienia Powiatowemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego, a w drugim przypadku skierowano pismo do administratora budynku. Obie interwencje uznano za bezzasadne. inne zagrożenia i uciążliwości Spośród 339 otrzymanych wniosków rozpatrzono 198, przy czym 71 z nich uznano za zasadne. W związku z powyższym wydano 12 decyzji administracyjnych, szereg doraźnych zaleceń oraz nałożono 12 mandatów karnych na łączną kwotę 4.200 zł. Przeprowadzono 209 kontroli sanitarnych. Gros interwencji (po 46) tej grupy rozpatrzyli PPIS w Chorzowie i PPIS w Katowicach. Rozpatrywane interwencje dotyczyły najczęściej: - złych warunków sanitarnych na posesjach wokół budynków, - awarii urządzeń kanalizacyjnych - niewłaściwych warunków przechowywania zwłok - palenia tytoniu w obiektach użyteczności publicznej, - złego stanu technicznego grobowca na cmentarzu. - hodowli kóz i kur w obrębie posesji prywatnej interwencja dotyczyła padłych zwierząt i nagromadzonych odchodów zwierzęcych (wizja wspólna ze Strażą Miejską). - hodowli gołębi w bliskim sąsiedztwie budynku mieszkalnego (wizja wspólnie z sekcją EP). - nieudostępnienie klientowi toalety w warsztacie samochodowym - przepełnionych kontenerów na odpady komunalne - złych warunków higieniczno-sanitarnych na poddaszach (bytowanie ptaków) i w piwnicach (zaleganie odpadów komunalnych, szlamy po wyciekach kanalizacji) budynków mieszkalnych, wymagających przeprowadzenia zabiegów dezynfekcji i deratyzacji, - nie przestrzegania zasad higieny i dezynfekcji w zakładzie fryzjerskim - nieprawidłowego prowadzenie rozbiórki płyt azbestowych (wspólnie z Sekcją HP). 91

Interwencje zgłoszone w 2013 roku były rozpatrywane terminowo. Po zakończeniu postępowania dowodowego, względnie przekazaniu sprawy innym organom (do załatwienia zgodnie z kompetencjami), osoby wnoszące interwencje zostały poinformowane o sposobach ich załatwienia i podjętych w tych celach działaniach. Z liczbowego porównania okresów sprawozdawczych lat 2012 i 2013 wynika, iż ogólna liczba interwencji jakie wpłynęły do państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych woj. śląskiego (odpowiednio 937 i 780), jak też ogólna ilość interwencji rozpatrzonych przez ppis w ramach kompetencji (odpowiednio 700 i 543) oraz sumaryczna ilość interwencji uznanych za zasadne (odpowiednio 304 i 222) zdecydowanie zmalała W roku sprawozdawczym 2013 największą liczbę interwencji rozpatrzyli: PPIS w Katowicach ze 134 otrzymanych rozpatrzył 128 wniosków, przeprowadzając 105 kontroli sanitarnych. Jako zasadne uznał 69 interwencji. Wydał 1 decyzję i nałożył 11 mandatów karnych na łączną kwotę 2.250 zł. PPIS w Gliwicach - ze 129 otrzymanych wniosków rozpatrzył 106, przeprowadzając 113 kontroli sanitarnych. Jako zasadne uznał 43 interwencje. Wydał 11 decyzji i nałożył 4 mandaty karne na łączną kwotę 1.600 zł. PPIS w Bytomiu ze 131 otrzymanych rozpatrzył 60 wniosków, przeprowadzając 83 kontrole sanitarne. Jako zasadne uznał 17 interwencji. Wydał 17 decyzji i nałożył 6 mandatów karnych na łączną kwotę 1.450 zł. PPIS w Chorzowie - z 69 otrzymanych wniosków rozpatrzył 60, przeprowadzając 84 kontrole sanitarne. Jako zasadne uznał 28 interwencji. Wydał 8 decyzji i nałożył 6 mandatów karnych na łączną kwotę 1.350 zł. Poniższy grafik obrazuje liczbowe porównanie ilości interwencji uznanych za zasadne, z ilością interwencji rozpatrzonych przez ppis w ramach kompetencji w latach 2012 i 2013 92

1000 937 900 800 700 780 700 600 500 400 300 206 543 304 200 100 230 222 0 rok 2012 ilość interwencji wniesionych do ppis ogółem ilość interwencji przekazanych w całości innym organom do załatwienia zgodnie z kompetencjami ilość interwencji rozpatrzonych przez ppis ilość interwencji zasadnych rok 2013 Porównanie liczby interwencji zasadnych, do ilości rozpatrzonych przez ppis woj. śląskiego, w latach 2012 i 2013 Podsumowanie Wyniki działań kontrolno-represyjnych prowadzonych w roku 2013 przez państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych województwa śląskiego oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego znacznie różnią się od osiągniętych w poprzednim roku. Porównując obecny rok sprawozdawczy z rokiem 2012 w niemal wszystkich grupach obiektów stwierdzono wzrost liczby obiektów ocenionych jako złe pod względem higieniczno-sanitarnym oraz technicznym. Również w większości grup kontrolowanych obiektów wydano więcej decyzji administracyjnych i nałożono więcej mandatów karnych. Mniejszą niż w roku ubiegłym ilość decyzji wydano w grupie obiektów hotelarskich, zakładów w których świadczone są usługi fryzjerskie, kosmetyczne, odnowy biologicznej i tatuażu, dworców autobusowych oraz dworców i stacji kolejowych. Na przestrzeni roku 2013 inspektorzy sanitarni w skontrolowanych obiektach komunalnych wydali: 283 decyzje administracyjne nakazujące usunięcie zaistniałych uchybień sanitarnotechnicznych (237 w roku 2012), 113 decyzji prolongujących terminy wykonania zaleceń nakazanych decyzjami wydanymi w obecnym oraz poprzednich okresach sprawozdawczych (129 w roku 2012) oraz 2 decyzje unieruchamiające obiekt (żadnej w roku 2012). Łącznie dla wszystkich obiektów użyteczności publicznej, wliczając również nie wprowadzone do ewidencji środki transportu wydano 398 decyzji administracyjnych (w tym ŚPWIS wydał 68), wobec 366 wydanych w roku 2012. 93

140 120 100 liczba decyzji wydanych w roku 2012 liczba decyzji wydanych w roku 2013 93 97 119 80 63 72 64 77 60 40 20 0 20 26 53 13 20 19 17 32 8 7 42 4 0 18 11 8 10 8 10 0 0 2 5 3 0 0 2 2 1 publiczne podmioty lecznicze ambulatoryjne ustępy publiczne i ogólnodostępne noclegownie i domy dla bezdomnych domy pomocy społecznej, jednostki organizacyjne pomocy sp... przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych obiekty hotelarskie i inne obiekty, w których świadczone są usł... niepubliczne podmioty lecznicze ambulatoryjne zakł. fryzj., kosmet., tatuażu, odnowy biolog. Itp. Pływalnie -ogółem dworce autobusowe tereny rekreacyjne środki transportu dworce i stacje kolejowe domy przedpogrzebowe porty lotnicze cmentarze inne obiekty zakłady karne i areszty śledcze Porównanie liczby wydanych decyzji administracyjnych w poszczególnych grupach obiektów w latach 2012 i 2013. Ponadto w 2013 roku organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego w wyniku kontroli publicznych i niepublicznych podmiotów leczniczych ambulatoryjnych w zakresie higieny komunalnej wydały łącznie 89 decyzji administracyjnych, w tym 57 decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień (z czego ŚPWIS wydał 15) oraz 32 decyzji prolongujących terminy wykonania wcześniej wydanych decyzji (z czego ŚPWIS wydał 5). Dla porównania w roku 2012 w tej grupie obiektów wydano łącznie 73 decyzje administracyjne, w tym 52 decyzje nakazujące usunięcie stwierdzonych uchybień oraz 21 decyzji prolongujących. W porównaniu z rokiem 2012, w roku 2013 zaobserwowano znaczny wzrost ilości mandatów karnych nakładanych z powodu braku zachowania w obiektach właściwego reżimu sanitarnego. W podsumowywanym okresie sprawozdawczym w grupie obiektów komunalnych oraz w wyniku kontroli publicznych i niepublicznych podmiotów leczniczych ambulatoryjnych w zakresie higieny komunalnej nałożono łącznie 223 mandaty karne, na łączną kwotę 36.430 zł., a w roku 2012 nałożono 139 mandatów karnych, na kwotę 22.160 zł. Podobnie jak w latach ubiegłych największą liczbą - 129 mandatów (68% wszystkich nałożonych mandatów) ukarano właścicieli zakładów fryzjerskich, fryzjersko kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej. 94

140 120 129 100 80 60 40 20 0 0 33 1 7 6 2 8 0 1 0 0 2 5 5 0 22 2 domy pomocy społecznej, jednostki organizacyjne pomocy społecznej, placówki zapewniaj... ustępy publiczne i ogólnodostępne noclegownie i domy dla bezdomnych zakłady karne i areszty śledcze obiekty hotelarskie i inne obiekty, w których świadczone są usługi hotelarskie niepubliczne podmioty lecznicze ambulatoryjne publiczne podmioty lecznicze ambulatoryjne zakł. fryzj., kosmet., tatuażu, odnowy biolog. Itp. środki transportu Pływalnie -ogółem dworce i stacje kolejowe dworce autobusowe tereny rekreacyjne domy przedpogrzebowe przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i sportowych porty lotnicze inne obiekty cmentarze Liczba mandatów karnych nałożonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej woj. śląskiego w poszczególnych grupach obiektów użyteczności publicznej. 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 % obiektów ocenionych jako złe pod w zględem sanitarno-technicznym w roku 2012 % obiektów ocenionych jako złe pod w zględem sanitarno-technicznym w roku 2013 13,3 33,3 10,0 5,0 0,0 1,7 0,8 0,3 1,5 1,5 0,4 4,5 1,5 0 2,1 0 2,7 2,9 1,4 0,2 0,9 0 0 3,8 0 0 0 0 0 0 2,3 0,3 0 3,1 0 1,3 0,6 1,0 0,7 publiczne podmioty lecznicze ambulatoryjne zakłady karne i areszty śledcze obiekty hotelarskie i inne obiekty, w których świadcz... domy pomocy społecznej, jedn ostki organizacyjne po... przystanie jednostek pływających rekreacyjnych i spo... ustępy publiczne i ogólnodostę pne noclegownie i domy dla bezdomnych niepubliczne podmioty lecznicze ambulatoryjne zakł. fryzj., kosmet., tatuażu, odnowy biolog. Itp. Pływalnie -ogółem tereny rekreacyjne środki transportu dworce i stacje kolejowe domy przedpogrzebowe cmentarze inne obiekty dworce autobusowe porty lotnicze Porównanie grup obiektów ocenionych jako złe pod względem sanitarno-technicznym w roku 2012 i 2013. 95

Przedstawiona na powyższym wykresie procentowa ilość obiektów, gdzie stan sanitarny został uznany jako zły zwiększyła się we wszystkich grupach. Równocześnie, podobnie jak w roku ubiegłym, nie określono jako zły żadnego obiektu w grupach: dworców autobusowych, portów lotniczych, przystani żeglugi śródlądowej oraz terenów rekreacyjnych. Podsumowując, organy PIS województwa śląskiego w zakresie higieny komunalnej w roku 2013 oceniły znacznie więcej niż w roku ubiegłym skontrolowanych obiektów jako złe, nałożono więcej decyzji i mandatów, co świadczy, że stwierdzone warunki sanitarne w obiektach w porównaniu z rokiem 2012 uległy pogorszeniu. Przedsięwzięcia akcyjne W 2013 roku podjęto 3 akcje, koordynowane przez ŚPWIS w Katowicach, tj.: 1) W okresie od 01.07. - 31.07.2013 r., w związku z poleceniem Wojewody Śląskiego, przeprowadzono akcję pod hasłem:,,odpady komunalne lipiec 2013, polegającą na objęciu wzmożonym nadzorem miejsc, w których mogą pojawić się problemy z wdrożeniem nowych zasad gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie nieruchomości zarządzanych przez spółdzielnie mieszkaniowe, zakłady komunalne i wspólnoty mieszkaniowe (osiedla, posesje, miejsca użyteczności publicznej, itp.). W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono, iż w większości przypadków zachowana była ciągłość odbioru odpadów komunalnych, wszystkie nieruchomości wyposażone były w pojemniki na odpady zmieszane, w wydzielonych miejscach tzw. wyspach/gniazdach usytuowane były oznakowane pojemniki przeznaczone do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. 2) Przeprowadzono akcje w formie ankiety pośród mieszkańców nadzorowanego terenu odnośnie prawidłowości gospodarowania odpadami komunalnymi. W IV etapach na przestrzeni lipca i sierpnia 2013 roku mieszkańcy odpowiadali na pytania dotyczące zachowania ciągłości odbioru odpadów z posesji, wyposażenia w odpowiednią liczbę pojemników oraz możliwości segregacji poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych. 3) Współuczestniczono z Sekcją Epidemiologii w doraźnych kontrolach stanu sanitarnego podmiotów wykonujących działalność leczniczą polegającą na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu radiodiagnostyki (głównie realizujących zabiegi tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego z dożylnym podaniem kontrastu). 96

VI. Bezpieczeństwo wody W województwie śląskim w 2013 r. próbki wody do badań pobrano z 59 ujęć wód powierzchniowych, z których wody wykorzystywane są do celów wodociągowych. Są to zarówno ujęcia o bardzo dużej ilości ujmowanej do uzdatnienia wody, zaopatrujące kilkaset tysięcy osób, jak np. ujęcia usytuowane na zbiornikach Goczałkowickim i Czanieckim, czy też ujęcia o niewielkiej wydajności, zaopatrujące w wodę po uzdatnieniu, od kilkudziesięciu do kilkuset osób. Na koniec roku 2013 r. pracowało 58 ujęć. Ujęcie powierzchniowe oparte na potoku Kamienny w Ślemieniu, decyzją właściciela zostało wyłączone. Jednakże pobrano próbkę wody przed likwidacją obiektu i dlatego określono dla tego obiektu kategorię jakości ujmowanej wody powierzchniowej. Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). W cytowanym rozporządzeniu Ministra Środowiska określono minimalną roczną częstotliwość pobierania próbek wody dla poszczególnych Grup (I-III) wskaźników jakości wody, uzależnioną głównie od liczby osób zaopatrywanych w wodę z ujęcia, a także od kategorii jakości wody A1-A3. W rozporządzeniu tym sprecyzowano także, jakie parametry mieszczą się w danej Grupie wskaźników jakości wody. Kontrolę jakości wody powierzchniowej wykorzystywanej do zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi prowadzą Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni w: Bielsku Białej, Cieszynie, Dąbrowie Górniczej, Jaworznie, Sosnowcu, Tychach i Żywcu. Badania wód z ujęć wykonywane były w Zintegrowanym Laboratorium Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego, które obejmuje Laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Katowicach oraz laboratoria Powiatowych Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych w: Bielsku Białej, Dąbrowie Górniczej, Tychach i Żywcu. W kilku przypadkach analiza jakości wody była przeprowadzana w ramach prowadzenia kontroli wewnętrznej, realizowanej przez podmioty zewnętrzne, a następnie wyniki przekazano właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu. Całość danych jest raportowana miesięcznie w systemie EXCELL WODA (relacyjna baza danych oraz system danych przestrzennych) do WSSE w Katowicach, a następnie, raz w roku, całość zgromadzonej informacji jest przekazywana Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu. 97

W 2013 roku pobrano łącznie 132 próbki wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, w których wykonano 2766 oznaczenia fizykochemiczne i 289 oznaczeń mikrobiologicznych. W zakresie badań mikrobiologicznych można zaobserwować, począwszy od 2007r., nieznaczne wahania ilości wykonanych oznaczeń mikrobiologicznych w zakresie Grup II i III. ilość oznaczeń mikrobiologicznych 400 350 300 250 200 150 100 50 203 344 359 330 292 297 357 349 289 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 lata Porównanie ilości oznaczeń mikrobiologicznych wykonanych w próbkach wody pobranych do badań. Na podstawie wszystkich uzyskanych, w omawianym okresie sprawozdawczym, wyników badań fizykochemicznych i mikrobiologicznych próbek wód z ujęć powierzchniowych oraz w oparciu o przeprowadzoną ocenę ich jakości, wg wymagań zawartych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska, przyjęto dla każdego analizowanego ujęcia odpowiednią kategorię jakości wody A1, A2, lub A3. Kategorie jakości wody W odniesieniu do skontrolowanych w 2013 roku wód z ujęć, określono następujące kategorie: 16 kategoria jakości wody A1 co stanowi odpowiednio 27,1%, 39 kategoria jakości wody A2 co stanowi odpowiednio 66,1%, 4 kategoria jakości wody A3 co stanowi odpowiednio 6,8%, A3 A1 A2 Wykaz ilościowy klasyfikacji obiektów dla poszczególnej kategorii jakości wody. 98

Kategorie jakości wody. W kilku przypadkach zdecydowano, iż przekroczenie wartości dla jednego parametru nie powinno obniżyć kategorii jakości, w porównaniu do lat ubiegłych. Należy tu zaznaczyć, iż raport ten dotyczy jakości substratu dla produktu, jakim jest woda przeznaczona do spożycia przez ludzi. Woda ujmowana ze wszystkich ujęć powierzchniowych jest poddawana procesom uzdatniania w stacjach uzdatniania wody, a następnie jest podawana do sieci wodociągowej, gdzie jej jakość jest 99

również kontrolowana przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, celem zapewnienia ludności dostępu do wody przeznaczonej do spożycia o odpowiednio wysokiej jakości. Kategorię jakości wody A1 uzyskały, występujące najczęściej w rejonach górskich, ujęcia o niewielkiej produkcji dobowej, np. potok Złota Roztoka w Bielsku Białej, potok Wysoki w Jaworzu, potok Białka w Bystrej. Z uwagi na ilość produkowanej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, są to ujęcia zaopatrujące niewielkie populacje. Jakość wody w tych ujęciach od kilku nie ulega zmianie, co może świadczyć o poprawnej lokalizacji ujęć i zdecydowanie ułatwia prowadzenie procesów dezynfekcji wody. Podczas przyporządkowywania kategorii jakości wody za rok 2013, w porównaniu do roku 2012, stwierdzono poprawę jakości wody. Takim przykładem są ujęcie oparte na: potoku bez nazwy w Wilkowicach oraz potoku Mesznianka w Mesznej. Obiekty te uzyskały za rok 2013 kategorię A1 jakości wody, przy kategorii A2 jakości wody za rok 2012. Część obiektów, którym została przypisana kategoria A2 jakości wody, za 2012 rok wykazały stabilną jej jakość. Takim przykładem są ujęcia oparte na: potoku Romanka w Żabnicy, stawie Kopalniok w Czechowicach Dziedzicach czy na rzece Żylicy w Szczyrku. Również za rok 2012 zaklasyfikowano jakość wody na tym ujęciu do kategorii A2. Jak w poprzednich latach kategorię jakości A2 przyznano także ujęciom zlokalizowanym na zbiorniku Czanieckim. Na tym akwenie wodnym są zlokalizowane dwa ujęcia. Jednym z nich jest ujęcie wykorzystywane przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów w Katowicach. Ujmowana woda poddawana jest procesom uzdatnienia w Zakładzie Produkcji Wody w Kobiernicach i przesyłana jest na obszar aglomeracji śląskiej. Drugim ujęciem jest ujęcie wykorzystane przez AQUA S.A w Bielsku Białej, zaopatrujące w wodę przeznaczoną do spożycia ludność Bielska Białej i powiatu bielskiego. Technologie uzdatniania wód z ww. ujęć, zapewniają właściwe uzdatnienie i jakość wody podawanej do sieci wodociągowej. Ujęcie o największej produkcji wody, zaopatrujące w wodę serce Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, tj. ujęcie oparte na zbiorniku Goczałkowice w Goczałkowicach, również potwierdziło stabilną jakość wody i otrzymało ponownie kategorię A2. Innym ujęciem, które uzyskało kategorię jakości wody A2, zaopatrujące ludność aglomeracji śląskiej, jest Kanał Piaskownia w Sosnowcu. Innymi obiektami o zbliżonej produkcji były ujęcia zlokalizowane na zbiorniku Wapienica oraz ujęcie oparte na potoku Żydowskim. PPIS w Bielsku Białej przyporządkował, za 2013 rok kategorię A2 jakości wody. Należy tu zaznaczyć, iż pogorszenie jakości wody ujmowanej nie wpłynęło na jakość produktu, jakim jest woda przeznaczona do spożycia przez ludzi podawana do sieci wodociągowej przez wyspecjalizowane urządzenia wodociągowe stacje uzdatniania wody, w których woda jest pod stałym nadzorem zarówno 100

organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej jak i podmiotów realizujących zbiorowe zaopatrzenie wodę w ramach prowadzenia kontroli wewnętrznej. Dwa obiekty, które w 2012 zaklasyfikowane poza kategorie A3, jakości wody, tj. ujęcia oparte na potoku Glinne i Leśnianka, za rok 2013 otrzymały kategorię A2 jakości wody. W porównaniu do roku 2012, za rok 2013 tylko 4 obiekty uzyskały kategorię A3 jakości wody. Są to ujęcia oparte na: rzece Piotrówce w Zebrzydowicach, potoku Olecko w Istebnej, dopływie potoku Kalonka w Słotwinie, rzece Sole w Węgierskiej Górce. Pogorszenie jakości wody zostało stwierdzone tylko dla ujęcia zlokalizowanego na rzece Sole w Węgierskiej Górce. Klasyfikacja taka była spowodowana zanieczyszczeniem mikrobiologicznym, tj. Paciorkowcami kałowymi, Escherichią coli, bakteriami grupy coli czy obecnością Salmonelli oraz wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi. Zastosowane procesy uzdatniania wody, tj. koagulacja, sedymentacja, filtracja oraz dezynfekcja końcowa przy zastosowaniu podchlorynu sodu, gwarantowały uzyskanie wody przeznaczonej do spożycia o jakości odpowiadającej wymaganiom określonym w przepisach. Nowym ujęciem powierzchniowym, uruchomionym przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Jaworznie jest ujęcie oparte na kanale Piaskownia w Jaworznie. Ujęcie zostało uruchomiono w drugiej połowie roku. PPIS w Jaworznie na podstawie wyników badań, nadał kategorię A1jakości wody. Należy tu zaznaczyć, iż jedno z większych ujęć wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oparte na zbiorniku Kozłowa Góra w Wymysłowie, decyzją Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów S.A. w Katowicach, cały 2013 rok było wyłączone z eksploatacji. Reasumując, można uznać, iż badane próbki wody z ujęć wód powierzchniowych z terenu województwa śląskiego były dyskwalifikowane poniżej kategorii A1, głównie ze względu na występujące w nich zanieczyszczenia mikrobiologiczne: bakterie grupy coli, bakterie grupy coli typu kałowego (termotolerancyjne), paciorkowce kałowe oraz stwierdzaną obecność bakterii z rodzaju Salmonella. W porównaniu do roku 2012, cztery ujęcia otrzymały kategorię A3, natomiast żaden obiekt nie został zaklasyfikowany poza kategorię A3. Obniżenie kategorii wody było spowodowane tylko 101

silnym zanieczyszczeniem mikrobiologicznym oraz zbyt małą ilością badań, które pozwoliłyby na bardziej obiektywną ocenę. W województwie śląskim ok. 2,5 mln ludzi jest zaopatrywanych w wodę przeznaczoną do spożycia pochodzącą właśnie z ujęć wód powierzchniowych, dlatego tak ważne jest prawidłowe prowadzenie, przez wszystkich, gospodarki wodno ściekowej. Należy kłaść większy nacisk na podnoszenie świadomości społeczeństwa, również w zakresie ochrony naturalnych zasobów wodnych. Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Warunki i zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z póz zmian), art. 2 ust.18 podaje definicję wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi: a) woda w stanie pierwotnym lub po uzdatnieniu, przeznaczona do picia, przygotowania żywności lub innych celów domowych, niezależnie od jej pochodzenia i od tego, czy jest dostarczana z sieci dystrybucyjnej, cystern, w butelkach lub pojemnikach, b) woda wykorzystywana przez przedsiębiorstwo produkcji żywności do wytworzenia, przetworzenia, konserwowania lub wprowadzania do obrotu produktów albo substancji przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Wymagania, jakim powinna odpowiadać jakość wody i sposób sprawowania nadzoru zawarte są w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz.417 z póz zmian), które w 1.1. określa, m.in.: 1) wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, zwanej dalej wodą, w tym wymagania bakteriologiczne, fizykochemiczne, organoleptyczne; 2) sposób oceny przydatności wody; 3) minimalną częstotliwość badań wody i miejsca pobierania próbek wody do badań; 4) zakres badania wody; 5) program monitoringu jakości wody; 6) sposób nadzoru nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody; Woda przeznaczona do zbiorowego zaopatrzenia mieszkańców czerpana jest z dwóch rodzajów ujęć wody: podziemnej oraz powierzchniowej. Zdecydowaną większość stanowią, jak w latach poprzednich ujęcia wody podziemnej. 102

Woda do spożycia, rozprowadzana przez wodociągową sieć rozdzielczą, produkowana jest przez 384 urządzenia wodociągowe (wg ewidencji z 31.12.2013 r.), o różnej wydajności: o < 100 m 3 /dobę 135 urządzeń zaopatrujących 72538 osoby, o 100-1000 m 3 /dobę 175 urządzeń zaopatrujących 482194 osób, o 1000-10000 m 3 /dobę 55 urządzeń zaopatrujących 1007380 osób, o 10000-100000 m 3 /dobę 18 urządzeń zaopatrujących 2449292 osób, o > 100000 m 3 /dobę 1 urządzenie zaopatrujące 290000 osób. Z urządzeń wodociągowych wchodzących w skład systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia korzysta 4302498 mieszkańców (93,5% populacji województwa, w tym 0,5% z wodą nie odpowiadającej wymaganiom), o 47213 osób więcej niż w roku 2012. Pozostali mieszkańcy województwa śląskiego, 311502 osób (6,5% populacji) korzysta z wody czerpanej z własnych urządzeń wodociągowych, np. studni przydomowych. Należy również wspomnieć, że niektórzy mieszkańcy na terenach przygranicznych (Cieszyn, Zebrzydowice) oraz Jastrzębia Zdroju zaopatrywani są, w dobrze ocenianą, wodę do spożycia importowaną z Republiki Czeskiej. Jak w latach poprzednich, wodociągi o małej wydajności (poniżej 1000 m 3 /dobę) stanowiące 80,7% wodociągów, z których korzystało 554732 konsumentów, zaopatrują w wodę do spożycia przede wszystkim mieszkańców obszarów wiejskich i podmiejskich. Poza tym, na tych terenach znaczny udział w zaopatrzeniu w wodę do spożycia, na potrzeby własne użytkowników, mają studnie przydomowe, których liczbę w województwie szacuje się, jak w latach poprzednich, na kilkanaście do kilkudziesięciu tysięcy. Mieszkańcy miast i obszarów wiejskich położonych przy rurociągach magistralnych korzystają z wody do spożycia produkowanej przez nowoczesne i stale modernizowane urządzenia wodociągowe o dużej wydajności (ponad 1000 m 3 /dobę), które stanowiąc zaledwie 19,3% urządzeń, zaopatrują w wodę 3746672 osób, czyli 87,1% konsumentów wody, pochodzącej z zaopatrzenia zbiorowego. 103

2500000 2449292 2250000 ilość konsumentów 2000000 1750000 1500000 1250000 1000000 750000 500000 250000 0 72538 1007380 482194 290000 52870 wydajność urządzenia w m 3 /d < 100 100-1000 1000-10000 10000-100000 >100000 inne urządzenia Ilość konsumentów, zależnie od wydajności urządzenia wodociągowego w 2013 roku. Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia sprawowany jest przez 20 państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach. Rozpatrzono 60 interwencji w sprawie nieodpowiedniej jakości wody do spożycia. W trakcie prowadzonych działań nadzorowych pobrano 138 próbek wody przeznaczonej do spożycia, w których wykonano 1296 oznaczenia parametrów jakości wody. Po przeanalizowaniu wyników badań laboratoryjnych próbek kwestionowanej wody 16 interwencji uznano za uzasadnione, w 111 przypadkach (8,6%) stwierdzono przekroczenia normatywów. Zanieczyszczenia fizykochemiczne dotyczyły mętności, zawartości żelaza, manganu oraz stanu organoleptycznego wody, która była mętna i charakteryzowała się nieakceptowanym zapachem. 100 97 90 80 70 Interwencje 60 50 40 30 20 10 0 1 1 1 9 3 17 24 11 28 2 Jon amonowy Azotany Azotyny Barwa Chlor wolny Mangan Mętność Zapach Żelazo Twardość ogólna Suma przekroczeń Interwencje - przekroczenia parametrów fizykochemicznych w 2013 roku. 104

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne dotyczyły głównie obecności w wodzie bakterii grupy coli. 15 13 Ogólna liczba mikroorganizmów w 22±2 C po 72 h 10 Paciorkowce kałowe (Enterokoki) Clostridium perfringens (łącznie ze sporami 7 Bakterie grupy coli 5 Escherichia coli lub bakterie grupy coli typ kałowy (termotolera 1 1 2 2 Suma przekroczeń 0 Interwencje - przekroczenia parametrów mikrobiologicznych w 2013 roku. W województwie śląskim w 2013 roku czynnych było 384 urządzenia wodociągowe o 4 więcej, niż w roku 2012. Zewidencjonowano także 415 innych urządzeń wodociągowych służących zaopatrzeniu w wodę 52870 odbiorcom, z których skontrolowano 409 urządzeń (98,5%) Suma urządzeń wodociągowych 384 ilość urządzeń 175 150 125 100 75 50 25 0 135 175 55 < 100 100-1000 1000-10000 18 10000-100000 1 >100000 wydajność urządzenia w m 3 /d Ilość urządzeń wodociągowych zewidencjonowanych w 2013r. 105

Skontrolowano wszystkie urządzenia wodociągowe zbiorowego zaopatrzenia w wodę, zgodnie z 15 wyżej cytowanego rozporządzenia Ministra Zdrowia wszystkie produkowały wodę o dobrej jakości. Mieszkańcy województwa śląskiego w ciągu doby zużywają ok. 860000m 3 wody przeznaczonej do spożycia, czerpanej z wodociągowej sieci rozdzielczej w ramach zbiorowego zaopatrzenia oraz ok. 60000m 3 wody pochodzącej ze studni przydomowych oraz innych źródeł. W większości przypadków, przede wszystkim w aglomeracjach miejskich, woda do spożycia dociera do konsumentów w postaci mieszaniny wód uzdatnionych, pochodzących z różnych ujęć, zarówno powierzchniowych jak i podziemnych. Jej jakość w zdecydowanej większości urządzeń wodociągowych spełnia wymagania określone w cytowanym wyżej rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. Z wody o dobrej jakości korzystali wszyscy mieszkańcy województwa. Podobnie, jak w latach poprzednich, na terenach słabo zurbanizowanych, podmiejskich, a szczególnie wiejskich, gdzie ludność czerpie wodę z niewielkich wodociągów (o wydajności poniżej 1000 m 3 /dobę) oraz studni przydomowych, od szeregu lat w wodzie do spożycia stwierdza się podwyższone stężenia związków azotowych, żelaza, podwyższoną barwę i mętność oraz zły stan bakteriologiczny wody. Powodem takiej sytuacji jest wtórne zanieczyszczenie warstw wodonośnych oraz sieci dystrybucyjnej, wynikające z działalności rolniczej, ale przede wszystkim z braku kanalizacji i oczyszczalni ścieków oraz nieuregulowanej gospodarki odpadami na tych terenach. Zdecydowana większość ścieków bytowo-gospodarczych w powiatach ziemskich odprowadzana jest do niewielkich, często nieszczelnych odbiorników, co nierzadko powoduje wtórne zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych florą bakteryjną (bakteriami coli typu fekalnego i paciorkowcami kałowymi) oraz związkami azotowymi. Problem ten dotyczy szczególnie studni przydomowych, bazujących na płytkich wodach podziemnych, z których woda do spożycia z większości tego typu źródeł zaopatrzenia, nie spełnia wymagań sanitarnych, zwłaszcza bakteriologicznych. Z uwagi na złożoność problemu, większy niż dotychczas nacisk, powinno się położyć na budowę sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków oraz na rozbudowę i modernizację już istniejących systemów usuwania i oczyszczania ścieków. Powinno się dążyć do likwidacji małych wodociągów i budowy wodociągów o bardziej złożonych systemach uzdatniania wody, pozwalających na produkcję wody do spożycia o właściwej jakości. W 2013 roku interwencje mieszkańców województwa śląskiego, dotyczyły pogorszenia wskaźników organoleptycznych jakości wody przeznaczonej do spożycia. Problem ten odczuwalny był przede wszystkim w miastach. Stan miejskich sieci wodociągowych, mimo prowadzonych napraw i modernizacji stale się pogarsza. Awarie najczęściej związane były z uszkodzeniami sieci wodociągowych. Rurociągi te, liczące nierzadko kilkadziesiąt lat, wykonane z materiałów nie najlepszej jakości, są silnie skorodowane i zawierają na powierzchni 106

wewnętrznej wieloletnie osady. Każde wyłączenie i ponowne włączenie zasilania powoduje obrywanie osadów i kawałków skorodowanych rur. W takich przypadkach woda płynąca taką siecią zostaje silnie wtórnie zanieczyszczona, czego skutkiem jest pogorszenie jej cech organoleptycznych, wzrasta mętność, woda jest intensywnie zabarwiona na brązowo, zawiera zawiesiny o różnym stopniu uziarnienia (do kilku mm średnicy) oraz może charakteryzować się przykrym zapachem. Podobny problem występuje również po dłuższych okresach mniejszego zużycia wody (np. po tzw. długich weekendach ), kiedy woda unieruchomiona w rurach, przez kilkadziesiąt godzin, nagle zaczyna gwałtownie płynąć. Wtórne zanieczyszczenia wody do spożycia powstają nie tylko w starych sieciach miejskich, ale również w sieciach osiedlowych, kiedy to, mimo wymiany instalacji wodociągowych w budynkach mieszkalnych na rury z tworzyw sztucznych (np. polietylenu), mieszkańcy zgłaszają przypadki pogorszenia jakości wody. Dopóki nie zostaną wymienione wszystkie wiekowe rurociągi miejskie, przede wszystkim instalacje osiedlowe oraz wewnętrzne instalacje wodociągowe w budynkach, dopóty, mimo tego, że woda dopływająca do jej konsumentów spełnia wymagania sanitarne i jest dobrej jakości, interwencje mieszkańców będą się powtarzać. W 2013 roku, na podstawie zapisów zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r., kontynuowano realizację systemu monitoringu kontrolnego i przeglądowego jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zweryfikowano oraz wyznaczono dodatkowe, monitoringowe punkty kontrolne pobierania próbek wody do spożycia. Minimalną częstotliwość pobierania próbek wody do badań, dla potrzeb monitoringu kontrolnego i monitoringu przeglądowego, określono na podstawie załącznika nr 6 do ww. rozporządzenia, biorąc pod uwagę objętość produkowanej lub rozprowadzanej wody w danej miejscowości. W ramach monitoringu kontrolnego i przeglądowego przeprowadzono kontrolę jakości wody w 2705 monitoringowych punktach kontrolnych. 107

Ilość monitoringowych punktów kontrolnych, z których pobrano próbki wody w 2012 roku. W 2013 roku pobrano 7973 próbki wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, w związku z: - prowadzonym monitoringiem jakości wody, - interwencjami mieszkańców, - innymi działaniami inspekcyjnymi, - sprawdzaniem stopnia zasiedlenia instalacji wody ciepłej przez bakterie z rodzaju Legionella sp. - ze studni przydomowych w związku z usuwaniem skutków wiosenno-letniej powodzi. 108

138 2058 4259 557 961 Monitoring kontrolny Monitoring przeglądowy Inne nadzorowe Legionella Interwencje Ilość próbek wody do spożycia pobranych z urządzeń wodociągowych w 2013 roku. Porównując jakość wody do spożycia, w zależności od przyczyny jej pobrania można stwierdzić, że najwięcej kwestionowanych próbek stwierdza się w przypadku próbek pobieranych w trakcie nieplanowanych działań inspekcyjnych oraz próbek pobieranych w ramach monitoringu przeglądowego. Bakterie z rodzaju Legionella sp. występowały w 425 próbkach (20,7%), a najczęściej stwierdzano średnie skażenie użytkowej wody ciepłej. Legionella sp. - ogólna ilość próbek - 2058 1750 1633 1500 1250 1000 750 500 250 0 279 144 2 brak/znikome średnie wysokie bardzo wysokie Ocena skażenia Stopień skażenia wody ciepłej bakteriami Legionella sp. w 2013 roku. W porównaniu z rokiem poprzednim stwierdzono niewielką poprawę jakości wody ciepłej. 109

Realizując monitoring jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi pobrano 5220 próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Ilość próbek wody pobranych w ramach monitoringu w 2013 roku. W pobranych próbkach wody wykonywano oznaczenia parametrów fizykochemicznych i bakteriologicznych, zgodnie z zakresami badań określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz.417 z póz zmian),. W sumie organy PIS województwa śląskiego wykonały 102078 oznaczeń parametrów jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. 110

3355 1296 2058 37874 57495 Monitoring kontrolny Dodatkowa rekontrola monitoringu Interwencje Monitoring przeglądowy Legionella sp. Ilość oznaczeń parametrów jakości wody w 2013 roku. Badania monitoringowe pozwoliły stwierdzić przekroczenie w wodzie, z systemu zaopatrzenia zbiorowego, parametrów fizykochemicznych w przypadku 1005 (1,2% oznaczeń) fizykochemicznych oraz bakteriologicznych w 245 przypadkach (1,7%). Wyniki te są porównywalne z wynikami otrzymanymi w ubiegłym roku. W zbadanych próbkach wody stwierdzone przekroczenia dotyczyły najczęściej zawartości żelaza i manganu oraz związanych z ich stężeniem barwy i mętności. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody odnotowywano obecność bakterii grupy coli, paciorkowców oraz przekroczenia ogólnej liczby bakterii. Trzeba zaznaczyć, że woda w wielu spośród kwestionowanych próbek wykazywała zanieczyszczenia obydwu rodzajów. Podobnie, jak w przypadku kontroli urządzeń wodociągowych, zgodnie z 15 wyżej cytowanego rozporządzenia Ministra Zdrowia jakość wody spełniała wymagania określone w przepisach prawnych. 111

125000 100000 95369 80990 75000 50000 25000 0 14379 245 1005 1250 Parametry Parametry mikrobiologiczne fizykochemiczne Wszystkie parametry Ilość oznaczeń Ilość przekroczeń Monitoring kontrolny i przeglądowy - przekroczenia parametrów mikrobiologicznych i fizykochemicznych w 2013 roku. Pobrania próbek wody w ramach nadzoru dotyczyły kontroli jakości wody do spożycia z innych jej źródeł niż zbiorowe zaopatrzenie. Również w tym przypadku można stwierdzić podobne zależności, jak w badaniach monitoringowych. W zbadanych próbkach wody stwierdzone przekroczenia dotyczyły zawartości żelaza i manganu oraz związanych z ich stężeniem barwy i mętności. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody odnotowywano obecność bakterii grupy coli, paciorkowców kałowych oraz przekroczenia ogólnej liczby bakterii. Trzeba zaznaczyć, że woda w wielu spośród kwestionowanych próbkach wykazywała zanieczyszczenia obydwu rodzajów. Na podstawie uzyskanych wyników badań wody można stwierdzić, że mieszkańcy województwa śląskiego w zdecydowanej korzystają z wody do spożycia o jakości odpowiadają stawianym jej wymaganiom, szczególnie ci, którzy zaopatrywani są z dużych, nowoczesnych i wysokosprawnych urządzeń do produkcji wody. Oceny przydatności wody do spożycia opracowywane były w oparciu o badania własne, jak i 112

badania prowadzone, w ramach kontroli wewnętrznej, przez podmioty zajmujące się produkcja i dystrybucja wody do spożycia przez ludzi. Do ocen jakości wody wykorzystywano również wyniki kontroli wewnętrznych, realizowanych przez przedsiębiorstwa produkujące i dystrybuujące wodę do spożycia. W trakcie prowadzenia kontroli wewnętrznych pobrano 5429 próbek wody, w których wykonano 103435 oznaczeń parametrów jej jakości. Posiadając informacje o jakości wody do spożycia w różnych punktach, można określić rejony, w których w czasie awarii jakość wody może ulec pogorszeniu, a tym samym wcześniej podjąć działania zapobiegawcze i naprawcze oraz poinformować konsumentów o zaistniałej niekorzystnej zmianie jakości wody do spożycia. Poza tym wyniki badań jakości wody prowadzone w ramach monitoringu kontrolnego i przeglądowego umożliwią opracowywanie szczegółowych ocen jakości wody oraz prognoz krótko- i długoterminowych dotyczących przydatności wody do spożycia. Uzyskane w przyszłości wieloletnie informacje o jakości wody do spożycia w poszczególnych strefach zaopatrzenia pozwolą także oszacować ryzyko zdrowotne związane ze spożywaniem wody o znanej jakości. W 2013 roku organy PIS województwa śląskiego nie wydały żadnej zgody na I i II odstępstwo dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Działając w oparciu o 18.1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.) państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni, na podstawie atestów Narodowego Instytutu Zdrowia - Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, wydali 134 pozytywne opinie w sprawie zastosowania nowego materiału lub wyrobu do uzdatniania i dystrybucji wody do spożycia, a w oparciu o 19.1, ww. rozporządzenia Śląski, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wydał 8 decyzji w sprawie wprowadzenia nowych technologii uzdatniania wody. W ramach działań dodatkowych pracownicy Oddziału Bezpieczeństwa Wody rozbudowywali portal internetowy dedykowany higienie wody www.higienawody.wsse.katowice.pl. 113

Jakość wody wykorzystywanej do kąpieli Kontrola jakości wody w kąpieliskach i miejscach wykorzystywanych do kąpieli w sezonie letnim 2013 r. była prowadzona w oparciu o ustawę Prawo wodne. Stanowi ona wdrożenie do polskiego prawa postanowień Dyrektywy 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotyczącej zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylającą dyrektywę 76/160/EWG. Aktami wykonawczymi są odpowiednio: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2.02.2011 r. w sprawie profilu wody w kąpielisku (Dz. U. Nr 36, poz. 191), - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz. U. Nr 86, poz. 478), - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28.04.2011 r. w sprawie ewidencji kąpielisk oraz sposobu oznakowania kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do kąpieli (Dz. U. Nr 91, poz. 527). Normatywy prawne określają precyzyjnie zakres obowiązków należących do władz lokalnych, właścicieli/administratorów oraz organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej W województwie śląskim zgłoszono do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej cztery obiekty, dla których zastosowano status kąpieliska. Były to odpowiednio kąpieliska: Pogoria I i Pogoria III w Dąbrowie Górniczej będące pod nadzorem PPIS w Dąbrowie Górniczej, Czechowice w Gliwicach będące pod nadzorem PPIS w Gliwicach oraz zalew Zakrzew w Kłobucku będący pod nadzorem PPIS w Kłobucku. W stosunku do roku poprzedniego nie zgłoszono żadnych nowych obiektów, natomiast jeden obiekt Stawiki w Sosnowcu, został zgłoszony jako miejsce wykorzystywane do kąpieli. Rycina 1. Czechowice Rycina 2. Zakrzew Badania jakości wody wykonane przez organy PIS oraz przez właścicieli/ administratorów obiektów w ramach prowadzenia kontroli wewnętrznej potwierdzały przydatność wody do kąpieli. 114

Na podstawie uzyskanych wyników badań, odpowiedni ppis wydał ocenę roczną i czteroletnią dla poszczególnych obiektów. Zestawienie ocen zostało przedstawione w poniższej tabeli. ppis nadzorujący nazwa kąpieliska ocena roczna ocena czteroletnia PPIS w Dąbrowie Pogoria I dobra doskonała Górniczej Pogoria III doskonała dobra PPIS w Gliwicach Czechowice Doskonała Doskonała PPIS w Kłobucku Zakrzew Dostateczna dostateczna W sezonie letnim 2013r. do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego, zgłoszono i uruchomiono łącznie 28 miejsc wykorzystywanych do kąpieli. W przypadku otrzymania informacji o zanieczyszczeniu wody upoważnieni przedstawiciele ppis przeprowadzali kontrolę urzędową. Na podstawie otrzymanych wyników badań wody oraz ocen wizualnych, ppis wydawali oceny bieżące przydatności/nieprzydatności wody do kąpieli, które były przekazywane społeczeństwu, organizatorom kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do kąpieli, władzom samorządowym. Jednocześnie Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny na portalu internetowym, dedykowanym szeroko rozumianej higienie wody pod adresem www.higienawody.wsse.katowice.pl., przedstawiał, na bieżąco, aktualną ocenę jakości wody w kąpieliskach i miejscach wykorzystywanych do kąpieli. i miejsca wykorzystywane do kąpieli w województwie śląskim w 2013 roku. Kąpieliska 115

Prócz kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do kąpieli w województwie śląskim w 2013 roku zewidencjonowano 372 baseny kąpielowe (całoroczne i sezonowe), z których czynnych było 323 obiektów (86,8%). VII. Higiena Żywienia, Żywności i Przedmiotów Użytku W 2013 roku spośród 52.242 (50.305*) obiektów znajdujących się w rejestrach skontrolowano 29.916 (30311) obiektów żywieniowo-żywnościowych przeprowadzając 44.874 (48.101) kontrole. Na podstawie arkusza oceny stanu sanitarnego oceniono 20.488 (21173) obiektów uznając, że 46 (67) nie odpowiada wymaganiom. Stanowi to niewielki, bo 0,2% (0,3%) odsetek wszystkich skontrolowanych obiektów. W trakcie bieżącego nadzoru sanitarnego pobrano do badań laboratoryjnych 9.577 (9.035) próbek: żywności (9.457, kwestionowano 3,47%), kosmetyków (63, kwestionowano 1), a także materiałów do kontaktu z żywnością (57, kwestionowano 2). Wydano 3.709 (3.726) decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, w tym 40 (54) decyzji unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu oraz 170 (201) decyzji zakazu wprowadzenia produktów do obrotu. Winnych zaniedbań higieniczno-sanitarnych ukarano 2.830 (3.114) mandatami na łączną kwotę 450.390 PLN (501.730 PLN). Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U.2010.136.914 z późn. zm.) Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wymierzył 93 (82) kary w łącznej kwocie 203.114 PLN (130.785 PLN) za uchybienia przedsiębiorców wyszczególnione w art. 103 tejże ustawy. Liczba i rodzaj obiektów żywieniowychobjętych nadzorem w latach 2012 2013 Rodzaj obiektów objętych nadzorem Liczba obiektów Kierunek zmian +/- 2012 2013 Obiekty ogółem 50305 52242 + Zakłady produkcji żywności 2306 2396 + Obiekty obrotu żywnością 26802 32899 + Zakłady żywienia 15687 16315 + Środki transportu żywności 4919 4870 - Wytwórnie i miejsca obrotu materiałami i 319 wyrobami do kontaktu z żywnością 355 + Obiekty produkcji, konfekcjonowania i 272 obrotu kosmetykami 277 + 116

Stan sanitarny zakładów sektora spożywczego ogółem w latach 2012 2013 rok 2012 2013 Liczba obiektów zarejestrow anych Skontrolo wano obiektów 50305 30311 52242 29916 % 6 0 5 7 Sklasyfiko wano obiektów % Obiekt y uznan e złe 21173 70 67 20488 68,5 46 za % 0, 3 0, 2 Liczb a kontr oli 4810 1 4487 4 Wsk aźni k częst *Dane liczbowe podane w nawiasach odnoszą się do poprzedniego roku sprawozdawczego, także w dalszej części tekstu ości kont roli 0,95 0,85 W zakładach produkcji żywności kontrola urzędowa prowadzona jest pod kątem zgodności zastanego w obiekcie stanu faktycznego z prawem żywnościowym, a także skuteczności systemów bezpieczeństwa wdrożonych przez przedsiębiorców. W roku 2013 w ewidencji znajdowało się 2.396 (2.306) zakładów produkcji żywności, z czego skontrolowano 1.941 (2.009), niezgodnych z wymaganiami były 4 (11) zakłady tj. 0,2% (0,5%). Wydano 491 (521) decyzji, w tym 16 (16) decyzji unieruchomienia. Za stwierdzone uchybienia sanitarno-higieniczne nałożono 230 (240) mandatów karnych na kwotę 42.650 PLN (45.950 PLN). Stan sanitarny zakładów produkujących żywność w latach 2012 2013 Lp. 1 2 3. 117 Obiekty Wytwórnie lodów Automaty lodów Wytwórnie tłuszczów roślinnych mieszanin do i Liczba obiektów skontrolowanych w 2012 roku O złym % Ogółem stanie obiektó sanitar. w złych Liczba obiektów skontrolowanych w 2013 roku O złym % Ogółem stanie obiektó sanitar. w złych 90 - - 98 - - 226 - - 236 - - 2 - - 4 - -

4 Piekarnie 872 9 1 797 4 0,5 5 Ciastkarnie 373 1 0,3 383 - - 6 Przetwórnie owocowo - 53 - - 45 - - warzywne 7 Browary 11 - - 11 - - Wytwórnie 8 napojów 9 bezalkoholowych i - - 7 - - rozlewnie piwa Wytwórnie 9 naturalnych wód 19 - - 19 - - mineralnych 10 Zakłady garmażeryjne 72 - - 77 - - Zakłady 11. przemysłu 25 zbożowo - - - 23 - - młynarskiego 12 Wytwórnie makaronów 45 - - 41 - - 13 Wytwórnie wyrobów 25 1 4 20 - - cukierniczych 14 Wytwórnie koncentratów 29 - - 29 - - spożywczych Wytwórnie octu, 15 majonezu i 3 - - 3 - - musztardy Wytwórnie 16 chrupek, chipsów i 2 - - 2 - - prażynek 17 Wytwórnie suplementów 8 - - 7 - - 18. Wytwórnie środków specjalnego 3 - - 3 - - przeznaczenia żywieniowego 19 Wytwórnia substancji 4 - - 6 - - dodatkowych 20 Inne wytwórnie 138 żywności - - 130 - - Obiekty ogółem 2009 11 0,5 1941 4 0,2 118

Do grupy obiektów obrotu żywnością zaliczono obiekty małe tj. kioski, w tym zlokalizowane m.in. na targowiskach oraz sklepy spożywcze, łącznie z super i hipermarketami, a także magazyny hurtowe. Ze względu na znaczną liczbę zaopatrujących się osób pozostają one pod wzmożonym nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, z uwagi na potencjalną możliwość wystąpienia zagrożeń o charakterze populacyjnym. Skontrolowano 16.681 obiektów z 32.899 prowadzących działalność handlową na terenie województwa (16.207 z 26.802). Zły stan sanitarny stwierdzono w 0,2% ogólnej liczby obiektów (0,2%). Porównanie stanu sanitarnego obiektów obrotu żywnością - lata 2012 2013 Obiekty Sklepy Spożywcze W tym super i hipermarkety Kioski Spożywcze Magazyny Hurtowe Obiekty ruchome i tymczasowe Inne obiekty obrotu Stan sanitarny w 2012 r. Stan sanitarny w 2013 r. skontrolo wanych o złym stanie sanitarny m % obiektów złych skontrolo wanych o złym stanie sanitarny m 11501 35 0,3 11351 25 0,2 245 - - 257 1 0,4 1970 1 0,05 2019 3 0,1 891 1 0,1 852 - - 689 1 0,1 673 - - 911 - - 718 - - Łącznie 16207 38 0,2 15870 29 0,2 % obiektów złych 119

35000 30000 25000 16207 20000 15000 10000 5000 0 16681 l.obiektów skontrolowanych 1953 8 1784 1918 2 1632 6886 7608 128 121 l.decyzji admin. unieruchomienia l.mandatów l.próbek zbadanych l.próbek zdyskwalifikowanych 2013 2012 Działania kontrolne w obiektach obrotu żywnością w latach 2012-2013 Ze wzglądu na trwający od kilku lat trend polegający na wzroście zainteresowania społeczeństwa korzystaniem z placówek żywienia zbiorowego, niezbędny jest stały dla zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa w tym zakresie. Na 16.315 (15.687) zewidencjonowanych zakładów żywienia zbiorowego skontrolowano 11.058 (11.016), negatywnie oceniając 0,1% (0,2%) wszystkich skontrolowanych obiektów z tej grupy. Ocena stanu sanitarnego obiektów żywienia zbiorowego w latach 2012 2013 Rodzaj obiektów Zakłady żywienia zbiorowego - typ otwarty w tym: Zakłady małej gastronomii Zakłady zbiorowego żywienia - typ zamknięty Liczba obiektów w 2012 roku Liczba obiektów w 2013 roku o złym o złym % % skontrol stanie skontrol stanie obiekt obiektó owanych sanitarnynitarnym owanych sa- ów w złych złych 7598 18 0,2 7412 12 0,2 4214 8 0,2 4073 4 0,1 3418 - - 3646 2 0,05 120

Systematyczne kontrole pozwalają na wyciągnięcie wniosku o dalszy wzmożony nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad obiektami małej gastronomii oraz zakładami żywienia typu zamkniętego w zakresie bieżącego stanu sanitarnego, zachowań higienicznych personelu, utrzymania porządku i czystości, gospodarki odpadami dla bezpieczeństwa zdrowotnego populacji ludzkiej. Z zakładów zamkniętych żywienia zbiorowego m.in. stołówek przedszkolnych, szkolnych, na koloniach, półkoloniach, obozach, zimowiskach i szpitalnych bloków żywienia pobraliśmy próby celem dokonania oceny sposobu żywienia. Kontrolą objęliśmy 227 obiektów (175), przeprowadzając 230 (169) teoretycznych ocen jadłospisów i 13 (15) badań laboratoryjnych posiłków. Zakwestionowano 12 (19) ocenianych teoretycznie jadłospisów, w których wykazano następujące nieprawidłowości: niedopasowaną wartość energetyczną posiłków do grup wiekowych - 11 jadłospisów (15), nieprawidłowy bilans pod względem udziału energii z tłuszczów - 10 jadłospisów (11) oraz białek - 7 jadłospisów (10), zbyt niską zawartość wapnia - 26 jadłospisów (17) i żelaza - 4 jadłospisy (4), a także niewystarczającą zawartość witaminy C - 8 jadłospisów (10). Badania laboratoryjne jakości zdrowotnej środków spożywczych na terenie województwa śląskiego wykonywane są, w ramach zintegrowanego systemu badań Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zgodnie z wdrożonym systemem zarządzania wg normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 + Ap1:2007 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Zakres badań akredytowanych jest systematycznie rozszerzany. Cele strategiczne wszystkich laboratoriów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego to: wykonywanie badań i pomiarów na najwyższym poziomie, zgodnie z dobrą praktyką profesjonalną i ustalonymi, wyspecyfikowanymi metodami, a także wymaganiami klientów, systematyczne podnoszenie kwalifikacji personelu dla uzyskania zadowolenia i zaufania klientów, ciągłe doskonalenie i optymalizacja skuteczności systemu oraz procesów zarządzania zapewniające realizację powierzonych zadań. Do badań wykorzystuje się również metody akredytowane w ramach zakresu elastycznego, który pozwala reagować na potrzeby klientów, poprzez modyfikowanie lub włączanie dodatkowych metod do tego zakresu bez konieczności powiadamiania każdorazowo Polskiego Centrum Akredytacji, co znacznie przyśpiesza reagowanie na potrzeby nadzoru i klientów zewnętrznych. 121

Laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie województwa śląskiego zbadały 9.017 próbek w tym: 8.712 próbek środków spożywczych, 213 materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością oraz 92 próbki kosmetyków. Próbki żywności do badań laboratoryjnych pobierano u producentów oraz w miejscach obrotu hurtowego i detalicznego. Pobór próbek odbywał się zgodnie z,,planem pobierania próbek do badań żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2013 r. opracowanym na podstawie krajowego planu ramowego. Jakość zdrowotna środków spożywczych lata 2012-2013 Rok Próbki W tym Próbk zdyskw i alifiko zbada krajowe UE importowane wane ne % Próbki Próbki Próbki Próbk Próbk Próbki zdyskwal zdyskwal zdyskwalif i i zbadan ifikowan ifikowan ikowane zbada zbada e e e % ne ne % % 201 2 7873 3,37 6966 3,49 611 2,62 296 2,03 201 3 8712 3,43 7011 4,20 672 1,19 402 1,74 Zakres badań obejmował zanieczyszczenia mikrobiologiczne, biologiczne, chemiczne w tym: zanieczyszczenia metalami, mikotoksynami, azotanami, zawartość dozwolonych substancji dodatkowych, skażenia promieniotwórcze, parametry jełczenia tłuszczu, jod w soli, zawartość białka, metanolu, cyjanowodoru, kwasu erukowego, a także cechy organoleptyczne, zanieczyszczenia fizyczne oraz ocenę znakowania. 122

5000 4000 3000 2000 1000 0 znakowanie organoleptyka zanieczyszczenia fizyczne zanieczyszczenia biologiczne kraj UE import zanieczyszczenia chemiczne zanieczyszczenia mikrobiologiczne Liczba próbek poddana analizie laboratoryjnej w poszczególnych kierunkach badań Najwięcej zdyskwalifikowanych próbek stwierdzono w grupach: mleko i przetwory mleczne (4,29%) - głównie za ponadnormatywną liczbę pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae, drób, podroby i produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory (4,24%) - za obecność pałeczek Salmonella mięso, podroby i przetwory mięsne (4,07%) - głównie za obecność pałeczek Salmonella, ziarno zbóż i przetwory zbożowo- mączne (2,07%) w większości za nieprawidłowe oznakowanie środka spożywczego, wyroby cukiernicze i ciastkarskie (1%) - za ponadnormatywną liczbę Bacillus cereus. Ze zbadanych 9.017 próbek zostało zakwestionowanych 309 próbek tj.3,42%. Odsetek kwestionowanych próbek pochodzenia krajowego wynosi 2,14%, pochodzących z obszaru UE 1,22%, a importowanych 3,02% spoza UE (w stosunku do zbadanych w danej grupie). W próbkach pochodzenia krajowego oraz UE widoczny jest spadek prób kwestionowanych w porównaniu do roku 2012, co może świadczyć o wzroście świadomości producentów żywności w zakresie poprawy higieny na każdym z etapów produkcji, przechowywania, transportu oraz sprzedaży środków spożywczych. Nadzór nad importem / eksportem towarów pochodzących spoza Unii Europejskiej i eksportowanych do krajów trzecich jest realizowany przez Państwowych Inspektorów Sanitarnych, właściwych ze względu na położenie siedzib znaczących importerów/eksporterów oraz dużych składów celnych. Przeprowadzono 3.853 (4.477) kontrole importowanej żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, oceniono 3.555 (4.070) partii żywności oraz 601 (866) partii materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością, wydając 3.915 (4.568) świadectw jakości zdrowotnej. 123

Działania związane z nadzorem nad importem i eksportem w latach 2012-2013 Liczba Liczba ocenionych wydano decyzji rok Liczba ocenionych partii wydano zakazu kontroli partii materiałów i świadectw wprowad żywności wyrobów do zania do kontaktu obrotu 2012 4477 4070 866 4568 1 2013 3853 3555 601 3915 - Najczęściej kontrolowanymi produktami były owoce, warzywa, orzechy, koncentraty spożywcze, tłuszcze roślinne, natomiast z materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością: czajniki, naczynia i sztućce. Zgodnie z postanowieniami Komisji Europejskiej, nadal szczególnym nadzorem były objęte towary wymienione w szczegółowych rozporządzeniach dotyczących m.in.: fig, orzechów laskowych, pistacji oraz produktów podobnych, a także środków spożywczych mogących zawierać melaminę i olej mineralny. Bezpieczeństwo żywności i paszy stanowi podstawowy przedmiot troski publicznej. Kluczowym narzędziem stosowanym w celu szybkiego informowania o incydentach w zakresie tego bezpieczeństwa jest System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF). W przypadku zidentyfikowania jakiegokolwiek zagrożenia zdrowia konsumentów umożliwia on sprawne i szybkie przekazywanie informacji między Komisją Europejską, urzędami ds. kontroli żywności i pasz oraz organizacjami Państw Członkowskich. Informacje są przekazywane w celu dokonania oceny czy istnieje zagrożenie na terenie kraju i ewentualnego podjęcia działań określonych procedurami systemowymi. W roku 2013 w ramach funkcjonowania systemu RASFF odnotowano na terenie województwa śląskiego 89 powiadomień alarmowych, 38 powiadomień informacyjnych, 33 powiadomienia typu NEWS oraz 1 powiadomienie graniczne. Liczną grupę kwestionowanych produktów stanowiły materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością, które zostały wycofane z rynku z powodu przekroczenia dopuszczalnych limitów migracji globalnej (formaldehydu) w wyrobach z melaminy oraz ceramicznych pochodzących z Chin. Formaldehyd jest związkiem dozwolonym do stosowania w produkcji tworzyw sztucznych (np. melaminy), z których wytwarzane są wyroby do kontaktu z żywnością. 124

Ze względu na jego udowodnione szkodliwe działanie na organizm człowieka, limit migracji tego związku z wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością jest ograniczony. Wyroby do kontaktu z żywnością, w tym materiały opakowaniowe i opakowania do żywności, sprzęt, naczynia stołowe i kuchenne oraz inne wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością objęte są w Unii Europejskiej regulacjami prawnymi, które określają wymagania jakie muszą one spełniać w zakresie bezpieczeństwa dla zdrowia. Wyroby do kontaktu z żywnością podobnie jak żywność, objęte są urzędową kontrolą oraz systemem RASFF. Kwestionowano również wyroby z grupy mięso i przetwory mięsne zabezpieczono i wycofano łącznie 1.412 kg ze względu na obecność Salmonella w 25g produktu oraz bakterii chorobotwórczej Listeria monocytogenes. Bakterie te powinny być nieobecne bezpośrednio po produkcji w 25g (przy n= 5 lub 10, c=0) lub w liczbie poniżej 100 jtk/g. Zgodnie z obowiązkiem spoczywającym na służbach urzędowej kontroli żywności, polegającym na ochronie interesów konsumentów przed nieuczciwymi praktykami podmiotów działających na rynku spożywczym, na terenie województwa śląskiego w wyniku przeprowadzonych działań, nakazano wycofanie z obrotu towarów kwestionowanych (3.368 kg oraz 1584 szt.) należących do następujących kategorii: - 1.412 kilogramów mięsa i przetworów mięsnych, - 783 kilogramy wyrobów cukierniczych, - 132 kilogramy wyrobów z grupy: ryby i przetwory rybne, - 498 kilogramów bakalii, - 543 kilogramy produktów z grupy przetwory zbożowo mączne, - 456 sztuk przetworów owocowo - warzywnych, - 756 sztuk wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, - 219 sztuk artykułów spożywczych z grupy: kawa i herbata, - 153 sztuki suplementów diety. Odrębnym rejonem działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest nadzór sprawowany zarówno nad zakładami produkującymi i konfekcjonującymi, jak i obiektami obrotu, a także nad bezpieczeństwem produktów kosmetycznych. Zakłady produkujące i konfekcjonujące kosmetyki oraz obiekty ich obrotu oceniono w zakresie warunków produkcji, dokumentacji dotyczącej kosmetyków oraz oznakowania ich opakowań. W 2013 roku w ewidencji znajdowało się 20 (16) zakładów produkujących i konfekcjonujących kosmetyki oraz 257 (256) zakładów obrotu. Przeprowadzono w nich 105 (176) kontroli, wydano 5 125

(9) decyzji administracyjnych, nałożono mandaty karne, a spośród 63 (39) próbek pobranych do badań laboratoryjnych zdyskwalifikowano 1 (0). Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa śląskiego przyjęła 1.662 (1.463) skargi, wnioski i interwencje, w większości anonimowe, dotyczące bezpieczeństwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu żywności oraz materiałów i wyrobów mających kontakt z żywnością, z czego rozpatrzono 1.630 spraw (1.435), a 32 sprawy przekazano zgodnie z kompetencjami do innych organów bądź pozostawiono bez rozpoznania ze względu na brak wystarczających danych do podjęcia stosownych działań. Analizowano wszystkie wpływające zgłoszenia. Dotyczyły one głównie: niewłaściwych warunków sanitarnych w miejscach obrotu, sprzedaży artykułów po upływie dat minimalnej trwałości/terminu przydatności do spożycia, niewłaściwych cech organoleptycznych żywności, warunków transportu, higieny personelu. Zasadność zarzutów podniesionych przez skarżących potwierdzona została w ok. 36% (37%) rozpatrywanych spraw. Za stwierdzone nieprawidłowości na osoby winne zaniedbań nałożono 523 (464) mandaty na kwotę 94.480 PLN (87.480 PLN), wydano 154 (129) decyzje administracyjne, głównie nakazujące usunięcie uchybień i nieprawidłowości sanitarno-technicznych bądź wycofania z obrotu środków spożywczych (w tym 2 decyzje unieruchomienia zakładu). W uzasadnionych przypadkach o wynikach kontroli i podjętych działaniach informowano inne instytucje i organy: Inspekcję Handlową, Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii, Państwową Inspekcję Pracy, Urząd Skarbowy, Urzędy Miast, Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego, Policję, Straż Miejską. O sposobie załatwienia spraw i podjętych rozstrzygnięciach zawsze powiadamiano strony. Na terenie województwa śląskiego przeprowadzano skomasowane działania kontrolne w obiektach żywnościowo-żywieniowych w ramach akcji zleconych przez GIS oraz własnych. Prowadzono ocenę: warunków wypoczynku dzieci i młodzieży w okresie letnim i zimowym, bezpieczeństwa żywności podczas imprez masowych w tym zakładów małej i dużej gastronomii, znakowania środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla dzieci do 3 lat, jakości tłuszczów smażalniczych, kontynuowano prowadzoną w poprzednich latach akcję Mklik próchniczek. Przeprowadzono działania mające na celu wycofanie z obrotu produktów zagrażających zdrowiu (m.in. zgłoszonych w ramach systemu RASFF). Wyniki przeprowadzonych kontroli akcyjnych, w tym ilość wydanych decyzji i nałożonych mandatów, potwierdzają słuszność podejmowania wzmożonych, ukierunkowanych problemowo działań PIS w województwie śląskim. 126

Reasumując, analiza wskaźników stanu sanitarno-higienicznego zakładów pozostających pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego w 2013 r. wskazuje na konieczność przekierowania działań kontrolnych i wzmożeniu nadzoru nad zakładami żywienia zbiorowego (małej gastronomii), zakładami produkcji (piekarnie) i obrotu (kioski oraz obiekty ruchome i tymczasowe), a zmniejszeniu intensywności nadzoru nad grupami obiektów, w których analiza ryzyka na to pozwala. Wzrost ilości kwestionowanych próbek żywności pochodzącej z krajów trzecich wskazuje na konieczność intensyfikacji nadzoru w obszarze importu, m.in. poprzez zwiększenie liczby kontroli granicznych połączonych z poborem próbek do badań. W trosce o zdrowie publiczne niezbędne jest podjęcie działań informacyjnych prowadzących do wzrostu świadomości społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa żywności. Wyniki nadzoru nad jakością żywienia i żywności oraz zapisy raportu organizacji UNICEF Warunki i jakość życia w państwach rozwiniętych z kwietnia 2013 r. wskazują na konieczność zajęcia się problemem otyłości u dzieci. W ciągu dekady w Polsce liczba dzieci z nadwagą podwoiła się. Prawidłowe żywienie to istotny element profilaktyki niedoboru masy ciała, nadwagi i otyłości oraz innych chorób przewlekłych w populacji dzieci. Ta wiedza przekazywana jest w ramach wojewódzkiego programu edukacyjnego Żywienie na wagę zdrowia. Celem programu jest poprawa jakości żywienia dzieci i młodzieży w żłobkach, przedszkolach i szkołach, podniesienie świadomości rodziców w kwestii odżywiania dzieci i ich aktywności fizycznej oraz wspieranie prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży poprzez odżywianie i propagowanie aktywności fizycznej. W Zakładzie Żywienia Człowieka Wydziału Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, odbyła się konferencja "Żywienie na wagę zdrowia" oraz briefing prasowy. Organizatorami spotkania byli Dziekan Wydziału Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny. Podczas konferencji przedstawiono relację oraz wnioski z przeprowadzonej I edycji. W wyniku przeprowadzonych szkoleń dla prawie 1.000 osób odpowiedzialnych za żywienie dzieci z 556 placówek, przekazano 127

do Zakładu Żywienia Człowieka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego do oceny jadłospisy. Łącznie przebadano 2.130 jadłospisów, obliczono wartość energetyczną i odżywczą realizowanych posiłków, a uzyskane wyniki porównano z normami żywienia dla danej grupy wiekowej opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia. Dokonano również oceny jakościowej jadłospisów stosując zalecane do tego typu badań testy. Wyniki przeprowadzonych badań pokazały, że wprowadzenie programu edukacyjnego "Żywienie na wagę zdrowia" w województwie śląskim wpłynęło na poprawę sposobu żywienia w placówkach oświatowowychowawczych. Korzystne zmiany zaobserwowano w składzie ilościowym jak i jakościowym realizowanych jadłospisów. W 2013 roku program "Żywienie na wagę zdrowia" realizowany był w 800 placówkach nauczania i wychowania województwa śląskiego. Nauczanie prawidłowego żywienia dedykowane było również dzieciom oraz rodzicom w formie warsztatów Godzina ze zdrowiem, z których skorzystało ponad 7 tys. osób. Ciekawym przedsięwzięciem był konkurs skierowany do uczniów szkół o profilu gastronomicznym, którego celem było zaprezentowanie wiedzy dot. prawidłowego żywienia poprzez ułożenie optymalnego jadłospisu dziesięciodniowego z uwzględnieniem ciekawych nazw potraw. Nadesłane prace oceniono pod kątem obowiązujących zasad żywienia, estetyki podania oraz oryginalności nazw potraw. Z propagowaniem racjonalnego żywienia nierozerwalnie łączy się program Trzymaj Formę!". To sztandarowe działania realizowane w całej Polsce od wielu lat zgodnie z zaleceniami strategii Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w zakresie diety, aktywności fizycznej i zdrowia. Program jest odpowiedzią na Zieloną Księgę pt. Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym i Białą Księgę pt. Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Trzymaj Formę! został wpisany do oficjalnego rejestru działań promujących prozdrowotny styl życia prowadzonego przez Europejską Platformę ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia i już po raz 7 motywował uczniów gimnazjów i ostatnich klas szkół podstawowych do zmiany nawyków żywieniowych poprzez racjonalizację żywienia przy jednoczesnym zwiększaniu aktywności fizycznej. W 2013 roku w programie uczestniczyło ponad 75 tys. uczniów z 700 szkół (40% wszystkich szkół województwa śląskiego). Realizacja programu odbywała się poprzez szereg form, jednak najchętniej realizowano układanie jadłospisów zgodnie z zasadami zbilansowanej diety oraz obliczanie wskaźnika BMI. Na 700 spotkaniach około 30 tys. rodziców zostało objętych edukacją. Program spotkał się z dużym zainteresowaniem młodzieży, nauczycieli oraz rodziców, którzy aktywnie pomagali w realizacji 128

działań programowych. Nauczyciele starali się włączyć do codziennych działań edukacyjnych jak najwięcej tematów związanych ze zdrowym stylem życia. Z opinii szkolnych koordynatorów wynika, że zdobycie nowych umiejętności jak np. korzystanie z informacji zamieszczanych na opakowaniach produktów spożywczych oraz wzrost aktywności fizycznej uczniów uczestniczących w programie to najważniejsze efekty uzyskane w programie. Uczniowie uczestniczyli w aktywnych formach wypoczynku, imprezach sportowych, konkursach żywieniowych. Dzięki programowi udało się wprowadzić do jadłospisu uczniów więcej warzyw i owoców. Program jest bardzo dobrym uzupełnieniem działań, które realizują szkoły, cieszy się sporym zainteresowaniem uczniów, motywuje do podejmowania samodzielnych decyzji, a poprzez zaangażowanie rodziców pozwala na poprawę stylu życia całych rodzin. VIII. Bezpieczeństwo sanitarne w zakresie higieny radiacyjnej. Nadzór nad stanem higieny radiacyjnej sprawuje Oddział Higieny Radiacyjnej w Dziale Nadzoru Sanitarnego oraz Oddział Badań Higieny Radiacyjnej w Dziale Laboratoryjnym. Prowadzona jest działalność w zakresie nadzoru nad warunkami pracy i ochroną zdrowia pracowników zatrudnionych głównie w jednostkach opieki zdrowotnej stosujących urządzenia wytwarzające promieniowanie jonizujące i niejonizujące oraz w zakładach przemysłowych, placówkach naukowo-badawczych i innych jednostkach użytkujących urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Oddział Badań przeprowadza pomiary związane ze stosowaniem urządzeń-źródeł promieniowania oraz pomiary prób żywności. Ochrona radiologiczna w medycznych pracowniach rentgenowskich W jednostkach opieki zdrowotnej źródłem promieniowania jonizującego są urządzenia, które emitują promieniowanie rentgenowskie. Do urządzeń tych zaliczamy aparaty mammograficzne, tomografy komputerowe, diagnostyczne aparaty rentgenowskie do zdjęć kostno-płucnych i prześwietleń, densytometry, stomatologiczne aparaty rentgenowskie oraz aparaty do radiologii zabiegowej. Wśród wymienionych aparatów największy procent stanowią aparaty stomatologiczne. Nadzór w zakresie ochrony radiologicznej prowadzony jest zarówno w odniesieniu do pracowników, osób z ogółu ludności jak również w zakresie ochrony radiologicznej pacjenta. 129

W 2013 roku nadzorem było objętych 1093 jednostek organizacyjnych wyposażonych w aparaty rtg (w porównaniu z latami ubiegłymi w 2012 r.-998;w 2011 r.-934; w 2010 r.-857; w 2009 r.- 717). Na wykresie nr 1 zobrazowano dynamikę wzrostu liczby jednostek stosujących aparaty rtg oraz liczby aparatów rtg zlokalizowanych na terenie działania WSSE w Katowicach. rok 2013 rok 2012 rok 2011 rok 2010 rok 2009 1093 998 934 857 717 1889 1754 1655 1631 1421 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 liczba jednostek 717 857 934 998 1093 liczba aparatów 1421 1631 1655 1754 1889 Dynamika wzrostu liczby jednostek i aparatów rtg. Według ewidencji w 2013 r. funkcjonowało 816 pracowni rentgenowskich oraz funkcjonowały 692 jednostki stosujące aparaty rtg bez pracowni (tj. aparaty przyłóżkowe, densytometry, aparaty z ramieniem C, do zdjęć punktowych zlokalizowane w gabinetach stomatologicznych). Ponadto działa 9 ambulansów rtg, w tym 5 mammobusów biorących udział w badaniach skriningowych wczesnego wykrywania nowotworów piersi, 2 mammobusy poza programem skriningowym, 1 ambulans z diagnostycznym aparatem rtg, 1 ambulans z densytometrycznym aparatem rtg (wykres nr 2). W ww. jednostkach eksploatowano łącznie 1889 aparatów rtg, co zostało zobrazowane na wykresie 130

1000 903 800 600 347 400 213 200 42 108 74 9 80 27 86 0 stosowane w radiologii zabiegowej naczyniowej stosowane w diagnostyce bez radiologii zabiegowej do zdjęć i prześwietleń stomatologiczne wewnątrzustne stosowane w radiologii zabiegowej pozostałej tylko do zdjęć mammografy stomatologiczne panoramiczne Aparaty rtg eksploatowane w woj. śląskim. Poniżej zobrazowano graficznie oraz tabelarycznie rodzaj i wiek aparatury rentgenowskiej oraz podział ze względu na rodzaj działalności związanej z wykorzystaniem promieniowania jonizującego w celach medycznych w woj. śląskim. 9 98 pracownie diagnostyczne 479 pracownie radiologii zabiegowej naczyniowej pracownie stomatologiczne gabinety stomatologicznertg 594 jednostki bez pracowni rtg stosujące aparaty rtg 295 42 ambulanse Rodzaj działalności związanej z wykorzystaniem promieniowania jonizującego w celach medycznych. 131

Struktura wieku aparatów rtg eksploatowanych w woj. śląskim. Typ aparatu/rok do 1990 1991-2000 2001-2005 2006-2012 2013 produkcji C A C A C A C A C A Radiologia 13 28 1 zabiegowa naczyniowa Radiologia 3 13 33 58 1 zabiegowa Diagnostyczne 41 4 88 14 46 46 102 2 4 do zdjęć Diagnostyczne 9 9 20 10 8 13 14 do zdjęć i prześwietlenień Mammografy 1 8 3 19 14 34 1 Stomatologiczne 15 21 84 86 90 486 103 14 4 punktowe Stomatologiczne 7 4 27 5 16 126 16 12 panoramiczne Densytometry 2 5 17 3 Tomografy komputerowe 1 29 49 7 Z przeprowadzonych kontroli w okresie kilku ostatnich lat wynika, że następuje stały wzrost jednostek, w których wykonywane są procedury medyczne związane z diagnostyką za pomocą aparatów rtg. W większości są to jednostki stomatologiczne, które dysponują najnowocześniejszą aparaturą do zdjęć pantomograficznych i cefalometrycznych wersja 3D oraz tomograficznych. Obserwuje się również, że jednostki będące już pod nadzorem dokonują wymiany aparatów starszej generacji, a także doposażają istniejące już pracownie w dodatkową aparaturę. Nowe aparaty, które uzyskują zezwolenia w przeważającej liczbie są z cyfrowym odczytem obrazu. Dynamikę wzrostu aparatów z cyfrową rejestracją obrazowania przedstawiono na wykresie 132

2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1132 742 477 850 1002 944 889 805 752 757 rok 2009 rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 cyfrowa analogowa Dynamika wzrostu aparatów z cyfrową rejestracją obrazowania w stosunku do aparatów z odczytem analogowym na przestrzeni ostatnich 5 lat. Jednak obok aparatów najnowszych, ciągle spotyka się aparaty starej generacji a) Aparat stomatologiczny punktowy z 1961 r. b) Aparat stomatologiczny punktowy typu Prostyle Intra z 2001 r. 133

Aparat stomatologiczny typu KODAK 8000C to pierwszy w pełni cyfrowy panoramiczny aparat cefalometryczny, wykonujący zdjęcia cefalo techniką "one shot". To innowacyjne rozwiązanie powoduje, że czaszka pacjenta jest tylko raz naświetlana i to przez ułamek sekundy. W rezultacie ryzyko zakłóceń jest mocno ograniczone, a komfort pacjenta zostaje znacznie podwyższony. Jezdny aparat kardio/angiograficzny o wielkich możliwościach typu AXIOM ARTIS U. Generator o mocy do 80 kw oraz wysokowydajne lampy rtg umożliwiają ciągłą pracę przy nawet najtrudniejszych przypadkach klinicznych. Wzmacniacze obrazu o średnicy 22 oraz 33 cm pozwalają na pełny zakres aplikacji klinicznych. Wszystkie fotografie autorstwa WSSE w Katowicach Zgodnie z ewidencją na terenie województwa działa 80 mammografów, w tym 62 aparaty biorą udział w populacyjnym programie wczesnego wykrywania raka piersi. Tabela nr 2 przedstawia dane dotyczące aparatów rtg mammograficznych z podziałem na aparaty wykorzystywane w badaniach skriningowych i poza programem, rodzaj obrazowania (cyfrowe i analogowe) oraz wiek aparatów. 134

Mammografy działające na terenie województwa śląskiego. Rok Liczba mammografów w skriningu Liczba mammografów poza programem produk cyfro analog Mammob Mammob cyfr analog Mammob Mammob cji we owe usy z usy z owe owe usy z usy z mammogr afem cyfrowym mammogr afem analogow ym mammogr afem cyfrowym mammogr afem analogow ym 2013 1 2012 1 1 2 2011 2 1 1 2010 4 1 2 2009 3 7 2 2008 2 2007 4 1 1 1 2006 1 9 1 1 2005 3 6 2004 2 2003 2 2002 3 2 2001 2 2 2000 4 1 1999 1998 1997 1996 1995 1994 2 1993 1 1987 1 135

W omawianym okresie przeprowadzono kontrole wynikające z harmonogramu do planu zasadniczych przedsięwzięć, a także kontrole na wniosek strony związane z wydaniem zezwoleń na uruchomienie pracowni rtg oraz uruchomienie i stosowanie aparatów rtg. Procedura uzyskania zezwolenia na stosowanie źródła promieniowania jonizującego rozpoczyna się od sporządzenia i przesłania do zaopiniowania projektu pracowni rtg wraz z opisem osłon stałych oraz wentylacji. Przy tej ocenie bierze się pod uwagę wartości dawek granicznych. Takie postępowanie przyczynia się do minimalizowania narażenia osób zatrudnionych i osób z ogółu ludności na działanie promieniowania jonizującego. W ramach tych działań pozytywnie zaopiniowano 262 projekty, w 1 przypadku wydano opinię negatywną dotyczącą nieprawidłowego zabezpieczenia sufitu w gabinecie stomatologicznym rtg. Wydanie zezwolenia następuje po stwierdzeniu, że spełnione zostały wymagane prawem warunki wykonywania działalności związanej z narażeniem. W tabeli nr 3 zebrano dane dotyczące ilości skontrolowanych w 2013 r. obiektów stosujących aparaturę rentgenowską, wydanych zezwoleń na uruchomienie pracowni rtg oraz nieprawidłowości stwierdzonych podczas przeprowadzonych kontroli. Przeprowadzone kontrole, wydane zezwolenia i stwierdzone nieprawidłowości. Rodzaj działalności związanej z Stwierdzonych Wg. Wydanych wykorzystaniem Skontrolowanych nieprawidłowości ewidencji zezwoleń promieniowania podczas kontroli jonizujacego Pracownie diagnostyczne 479 166 44 16 Pracownie radiologii zabiegowej naczyniowej 42 23 8 - Pracownie stomatologiczne 295 127 49 6 jednostki bez pracowni rtg bez 98 44 stosujące aparaty rtg pracowni 11 Gabinety stomatologiczne rtg 594 196 105 7 Ambulanse 9 3 3-136

W 2013 r. cofnięte zostało 1 zezwolenie na uruchomienie i stosowanie diagnostycznego aparatu rtg typu TUR D-800, z uwagi na niesprawny aparat. Tabela nr 4 przedstawia liczbę skontrolowanych aparatów rtg oraz wydanych zezwoleń na ich uruchomienie i stosowanie wg. stanu na koniec 2013 r Ilość skontrolowanych aparatów rtg i wydanych zezwoleń. Rodzaj aparatów rtg Wg. Wydanych Skontrolowanych ewidencji zezwoleń stosowane w radiologii zabiegowej naczyniowej 42 23 10 stosowane w radiologii zabiegowej pozostałej 108 49 11 stosowane w diagnostyce bez radiologii zabiegowej 9 1 1 tylko do zdjęć 347 123 28 do zdjęć i prześwietleń 74 20 2 mammografy 80 27 10 stomatologiczne wewnątrzustne 903 322 144 stomatologiczne panoramiczne 213 71 42 densytometry 27 14 9 tomografy komputerowe 86 32 11 W roku sprawozdawczym 2013 dokonano odbioru kolejnego urządzenia typu SPEC/CT i obecnie na terenie województwa śląskiego funkcjonują 4 skanery PET/CT oraz 2 skanery SPECT/CT czyli urządzenia hybrydowe. Badanie PET-CT umożliwia wykrywanie patologii na poziomie komórek/tkanki, co ma szczególne znaczenie dla identyfikacji wczesnych zmian nowotworowych. Urządzenie hybrydowe SPECT/CT reprezentuje nową technologię, w której gamma-kamera jest połączona ze skanerem CT. Urządzenie łączy zalety systemu SPECT i zaawansowanej technologii tomografii komputerowej CT zwiększając wartość diagnostyczną każdej z tych technik obrazowania. Dzięki wyjątkowemu połączeniu rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych uzyskuje się, przy stosunkowo niewielkiej dawce promieniowania 137

(udogodnienie dla pacjenta) wysoką rozdzielczość obrazów CT z przekrojami o zwiększonej precyzji diagnozy. PET/CT typu Optima 660. autor WSSE Katowice. W następstwie przeprowadzonych kontroli, w czasie których stwierdzono uchybienia, wydano decyzje administracyjne nakazujące usunięcie nieprawidłowości w określonym terminie. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości podczas kontroli przeprowadzanych w jednostkach stosujących aparaturę rentgenowską w 2013 roku przedstawiono w tabeli nr 5. Nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli. Liczba medycznych placówek Występujące nieprawidłowości stosujących aparaty rentgenowskie, w których stwierdzono ich występowanie Brak wystarczającej liczby środków ochrony indywidualnej Inne: kryzy 1 Brak wymaganej przepisami prawnymi właściwej dokumentacji - dokumentacji systemu jakości 17 - program szkoleń 2 - wykazu osób zakwalifikowanych do 1 138

kategorii narażenia - brak instrukcji ochrony radiologicznej 1 Brak Inspektora Ochrony Radiologicznej 1 Brak ewidencji dawek 4 Brak kontroli doz. skóra dłoni 1 Wyszczególnienie stwierdzenia braku testów Podstawowych 17 Specjalistycznych 6 Inne stwierdzone nieprawidłowości Brak szkoleń z ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego 5 Brak szkoleń ORP 10 Brak badań lekarskich pracowników 7 Brak wykonywanych testów ciążowych 5 Brak rejestru fizycznych parametrów ekspozycji 1 Brak rejestratora dawki 1 Nieaktualne pomiary wentylacji 12 Brak oznakowania 3 Brak dokumentacji osłon stałych 2 Jednostka ochrony zdrowia zgodnie z zapisem 9 ust. 25 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 1015 z późn. zm.) jest zobowiązana do przekazywania informacji o uzyskanych negatywnych wynikach testów specjalistycznych aparatów rtg oraz o podjętych działaniach korygujących. W roku sprawozdawczym przekazano zgłoszenia z 41 jednostek, z czego tylko 5 jednostek przesłało raporty z ponownie wykonanych testów specjalistycznych potwierdzających usunięcie nieprawidłowości. Testy kontroli jakości urządzeń (podstawowe i specjalistyczne) są ważnym elementem oceny stanu technicznego aparatów rentgenowskich. Pozwalają one wykazać uszkodzenie urządzeń, które w konsekwencji mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta. Według danych z 2013 r. kontrolą dawek indywidualnych lub środowiskowych objętych było 5529 osób, z czego 41 osób zaliczonych do kategorii A (kategoria A narażenie na dawkę skuteczną przekraczającą 6 msv/rok), 5488 osób pracujących 139

w narażeniu zaliczonych do kategorii B (kategoria B narażenie na dawkę skuteczną przekraczającą 1 msv/rok). Kontynuowano rozpoczęte w roku poprzednim wydawanie zgód na prowadzenie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu badań rentgenodiagnostycznych, badań diagnostycznych i leczenia chorób nienowotworowych, paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej. W omawianym okresie wydano 2 zgody w ww. zakresie oraz 1 opinię w celu wydania zgody przez Głównego Inspektora Sanitarnego na prowadzenie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu radioterapii onkologicznej, w tym leczenia chorób nowotworowych przy użyciu produktów radiofarmaceutycznych. Proces wydawania zgód przebiega opieszale co jest spowodowane brakiem procedur wzorcowych, które w dalszym ciągu pozostają w opracowaniu przez ustawodawcę. W 2013 roku Oddział Badań Higieny Radiacyjnej wykonał następujące pomiary i badania laboratoryjne: I. Pomiary dozymetryczne rozkładu mocy dawki rentgenowskiego promieniowania jonizującego (na stanowiskach pracy i w kierunku skuteczności istniejących osłon stałych) w otoczeniu 251 medycznych aparatów rtg, w tym: - 9 aparatów rtg stosowanych w radiologii zabiegowej naczyniowej, - 8 aparatów rtg stosowanych w radiologii zabiegowej pozostałej, - 26 diagnostycznych aparatów rtg do zdjęć, - 2 diagnostycznych aparatów rtg do zdjęć i prześwietleń, - 11 aparatów rtg do mammografii, - 137 aparatów rtg stomatologicznych do zdjęć wewnątrzustnych, - 38 aparatów rtg stomatologicznych do zdjęć panoramicznych, w tym 5 do tomografii stożkowej, - 9 aparatów rtg do densytometrii kości, - 11 tomografów komputerowych, oraz 6 innych aparatów rtg - w tym 5 przeglądarek bagażu (bank, sąd ) oraz 1 aparat do zdjęć stosowany w klinice weterynaryjnej. 140

38 9 11 6 radiologia zabiegowa 9 8 naczyniowa 28 11 radiologia zabiegowa nienaczyniowa diagnostyczne aparaty rtg do zdjęć i prześwietleń aparaty rtg mammograficzne 137 aparaty rtg stomatologiczne punktowe aparaty rtg stomatologiczne panoramiczne aparaty rtg densytometryczne tomografy komputerowe Pomiary dozymetryczne aparatów rtg. II. Pomiary w zakresie kontroli fizycznych parametrów aparatów rtg (testy specjalistyczne) dla 43 medycznych aparatów rtg, w tym: - 4 aparaty rtg stosowane w radiologii zabiegowej, - 1 diagnostyczny aparat rtg do prześwietleń, - 23 diagnostyczne aparaty do zdjęć, - 2 diagnostyczne aparaty do zdjęć i prześwietleń, - 2 aparaty rtg do mammografii, - 11 stomatologiczne aparaty rtg do zdjęć wewnątrzustnych. 141

26% 9% 2% aparaty rtg do radiologi zabiegowej aparaty rtg do prześwietleń 5% 5% 53% aparaty rtg do zdjęć aparaty rtg do zdjęć i prześwietleń aparaty rtg do mammografii aparaty rtg stomatologiczne wewnątrzustne Pomiary kontroli fizycznych parametrów aparatów rtg. III. Analizy radiochemiczne i spektrometryczne aktywności izotopu Cs-137 w próbkach produktów żywnościowych, wody wodociągowej, wody powierzchniowej, paszy i zbóż - łącznie 87 analiz w tym: - w 14 próbkach w ramach nadzoru nad bezpieczeństwem żywności zgodnie z Planem pobierania próbek w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2013 rok oraz dodatkowo w 15 próbkach jagód świeżych lub mrożonych - w 56 próbkach pochodzących od producentów z terenu województwa śląskiego w ramach placówki pomiarów skażeń promieniotwórczych zgodnie z harmonogramem pobierania próbek zatwierdzonym przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. - w 1 próbce grzybów suszonych w ramach porównań międzylaboratoryjnych, - w 1 próbce grzybów świeżych na zlecenie klienta. Wykonano badania następujących próbek: - 43 próbki środków spożywczych (mięso wołowe i wieprzowe, drób, ryby, jaja, ziemniaki, truskawki, jabłka, jagody, kapusta, cebula, buraki, marchew, grzyby); - 9 próbek mleka spożywczego płynnego; - 12 próbek wody powierzchniowej pochodzącej z ujęć wody pitnej dla mieszkańców woj. śląskiego (z rzek: Wisły, Soły, Białej Przemszy; ze zbiorników: Czaniec, Goczałkowice, Dziećkowice ; z Kanału Centralnego Sosnowiec Maczki); - 19 próbek wody wodociągowej pochodzącej z sieci wodociągowej miast: Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Bytom, Częstochowa (tj. miast liczących ok. 200 tys. mieszkańców); 142

- 2 próbki zbóż ( pszenica, żyto); - 1 próbka paszy surowej ( siano) do karmienia zwierząt, oraz dodatkowo - 1 próbkę grzybów suszonych w ramach porównań międzylaboratoryjnych. W badanych próbkach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów skażeń promieniotwórczych izotopem Cs-137. Zmierzone w w/w próbkach aktywności tego izotopu w poszczególnych grupach produktów, z wyjątkiem próbek grzybów leśnych, utrzymują się na tym samym poziomie jak w latach poprzednich i praktycznie są porównywalne ze skażeniami tych produktów przed rokiem 1986 tj. przed awarią w Czarnobylu na Ukrainie. W przebadanych 5 próbkach grzybów świeżych stwierdzono podwyższone zawartości izotopu Cs 137 tj. od 24,9 Bq/ kg (kurki) do 160,3 Bq/kg (podgrzybki), ale nie przekraczające dopuszczalnego poziomu. W próbkach wody powierzchniowej i wodociągowej zmierzona aktywność izotopu cezu była poniżej granicy oznaczalności stosowanej akredytowanej metody badawczej (granica oznaczalności dla metody radiochemicznej w naszym laboratorium wynosi 0,39 Bq/l ). Wyniki oznaczeń Cs-137 w produktach żywnościowych. Wyniki oznaczeń Cs-137 z uwzględnieniem podziału na poszczególne produkty żywnościowe wykonane w ramach placówek pomiaru skażeń promieniotwórczych l.p. 143 Rodzaj próbki(produkt) 1 Mleko 2 Mięso 3 Ryby płynne lub w proszku wołowina, wieprzowina ryby słodkowodne, ryby morskie Liczba wykonanych oznaczeń Cs- 137 z na nadzor zleceni u e 9 0 0 Liczba oznaczeń w których przekroczona była norma Przedział w jakim mieściły się wyniki oznaczeń w Bq/kg (Bq/l) od pon. granicy ozn. do 0,76 Bq/l 4 0 0 od 0,43 do 1,7 Bq/kg 4 0 0 od pon. granicy ozn. do 3,25 Bq/kg 4 Drób 2 0 0 od 0,82 do 1,69 Bq/kg 5 Jaja 2 0 0 od 0,58 do 0,64 Bq/kg 6 Zboża pszenica lub żyto 2 0 0 od pon. granicy ozn. do 1,31 Bq/kg 7 Ziemniaki 1 0 0 1,25 Bq/kg 8 Warzywa kapusta, 6 0 0 od pon. granicy ozn.

9 Owoce 10 11 12 13 14 15 16 Woda wodociąg Woda powierzch. Środki żywienia zwierząt Grzyby świeże Grzyby suszone Produkty mleczne Grzyby suszone marchew, buraki jabłka, truskawki, jagody 19 0 0 19 0 0 rzeka lub jezioro 12 0 0 0,84 Bq/kg od pon. granicy ozn. do 28,2 Bq/kg pon. oznaczalności pon. oznaczalności pasze zielone 1 0 0 1,54 Bq/kg granicy granicy 4 1 0 od 24,9 do 160,3 Bq/kg 0 0 0 - - - 0 0 0 - - - próbka kontrolna 1 0 0 1512,2 Bq/kg Granica oznaczalności stosowanej metody radiochemiczna 0,39 spektrometryczn a 0,75 Bq/kg Podsumowanie W stosunku do lat ubiegłych, pomimo stwierdzonych uchybień i nieprawidłowości, nie zanotowano przypadków nadmiernego zagrożenia zdrowia osób zatrudnionych przy źródłach promieniowania jonizującego oraz pacjentów poddawanych ekspozycji. Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w znacznym stopniu przyczyniają się do poprawy jakości pracy urządzeń, co ma istotny wpływ na ochronę radiologiczną personelu oraz pacjentów. Konsekwentne działania kontrolne prowadzone przez pion higieny radiacyjnej pozwalają na stwierdzenie coraz mniejszej ilości uchybień w stosunku do lat ubiegłych. W dalszym ciągu obserwuje się poprawę w wyposażeniu pracowni rentgenowskich, w nową aparaturę, zwłaszcza cyfrową oraz polepszenie stanu technicznego aparatury. Jest to spowodowane coraz lepszą znajomością przepisów prawnych dotyczących ochrony radiologicznej, nadzorem w tym zakresie Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także zwiększoną ilością obowiązujących szkoleń oraz wdrożonym przez jednostki systemem zarządzania jakością. 144

W roku 2013 na stanowiskach pracy w pracowniach rentgenowskich oraz w otoczeniu pracowni nie stwierdzono mocy dawek promieniowania jonizującego mogących prowadzić do przekroczenia dawek granicznych. Nie odnotowano również zdarzenia radiacyjnego, rozumianego jako sytuacja związana z zagrożeniem, wymagającym podjęcia działań w celu ochrony pracowników i ogółu ludności. Ochrona przed promieniowaniem niejonizującym. Źródła pól elektromagnetycznych (PEM) występują powszechnie w środowisku pracy oraz w środowisku komunalnym, w związku z tym faktem od wielu lat efekty oddziaływania pola elektromagnetycznego na zdrowie ludzi budzą ogromne zainteresowanie. Aby zapewnić bezpieczne użytkowanie urządzeń źródeł PEM, konieczna jest kontrola warunków w jakich są eksploatowane. Oddział Higieny Radiacyjnej WSSE w Katowicach prowadzi działalność w zakresie nadzoru nad warunkami pracy, pracowników zatrudnionych w zakładach stosujących urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. W miejscach wykonywania pracy, w których może występować nadmierne narażenie na pole elektromagnetyczne należy stosować odpowiednie środki prewencji mające na celu zmniejszenie tego narażenia i poprawę warunków pracy, które przekładają się na bezpieczeństwo i zdrowie osób zatrudnionych w narażeniu na PEM. Zadania w tym zakresie wykonują funkcjonariusze Państwowej Inspekcji Sanitarnej sprawujący nadzór sanitarny nad podmiotami posiadającymi i eksploatującymi urządzenia źródła pola elektromagnetycznego. Na podstawie prowadzonego przez lata nadzoru, powstała ewidencja urządzeń źródeł PEM eksploatowanych na terenie województwa. Po analizie danych znajdujących się w ewidencji, zgromadzonych do końca 2013 r., możemy stwierdzić, że na terenie województwa śląskiego znajduje się 410 zakładów stosujących urządzenia wytwarzające pola elektromagnetyczne. Ze względu na prowadzoną działalność zostały one podzielone na: zakłady ochrony zdrowia - 312, zakłady przemysłowe - 74, zakłady stosujące źródła PEM do celów radiokomunikacji i łączności - 18, zakłady naukowo badawcze 6. Pracownicy Oddziału Higieny Radiacyjnej, w okresie od stycznia do grudnia 2013 r., skontrolowali 125 zakładów pracy objętych nadzorem, w tym 96 zakładów ochrony zdrowia, 21 145

zakładów przemysłowych, 4 zakłady stosujące źródła pola elektromagnetycznego do celów radiokomunikacji i łączności oraz 4 zakłady stosujące źródła pola elektromagnetycznego do celów naukowych. Stanowi to ponad 30% liczby zakładów znajdujących się w ewidencji. W trakcie 134 przeprowadzonych kontroli sprawdzano przestrzeganie przez pracodawców przepisów dotyczących zapewnienia bezpiecznych warunków eksploatacji urządzeń źródeł pól elektromagnetycznych. Podczas kontroli szczególny nacisk położono na sprawdzenie aktualności orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy oraz zaświadczeń o ukończonych szkoleniach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracowników zatrudnionych w narażeniu na działanie pola elektromagnetycznego, sprawozdań z pomiarów rozkładu pola elektromagnetycznego, ich dostępności na stanowiskach pracy, prawidłowego oznakowania źródeł pola a także występujących w ich otoczeniu stref ochronnych. Kontroli poddano również prowadzone w zakładach rejestry czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy (pole elektromagnetyczne) oraz karty badań i pomiarów czynników szkodliwych. Liczba wszystkich zewidencjonowanych urządzeń aktualnie eksploatowanych na terenie województwa wynosi 1505. Udział urządzeń źródeł pem eksploatowanych na terenie województwa śląskiego. W okresie od stycznia do grudnia 2013 r. pracownicy Oddziału Higieny Radiacyjnej przeprowadzili kontrole w otoczeniu 495 urządzeń źródeł pola elektromagnetycznego, co stanowi ponad 30% wszystkich posiadanych w ewidencji źródeł. 146

Niezmiennie od kilku lat zakłady ochrony zdrowia stanowią największą grupę użytkowników urządzeń wytwarzających pole elektromagnetyczne. W 2013 r. skontrolowano 331 urządzeń z 1023 znajdujących się w ewidencji. Największy udział stanowią aparaty do elektrokoagulacji 780 szt., popularnie nazywane diatermiami chirurgicznymi, które spotkać można głównie w szpitalach oraz w dużej liczbie przychodni specjalistycznych. W okresie od stycznia do grudnia 2013 r. skontrolowano 249 tego typu aparatów. Odnotowano niewielki wzrost liczby eksploatowanych aparatów do elektrokoagulacji w stosunku do lat ubiegłych. Kolejną znaczącą grupą urządzeń źródeł PEM stosowanych w medycynie są urządzenia magnetycznego rezonansu jądrowego (MRI). Z przeprowadzonych w okresie kilku ostatnich lat kontroli wynika, że następuje stały wzrost zakładów, w których są wykonywane procedury medyczne związane z diagnostyką za pomocą magnetycznego rezonansu jądrowego. Nowoczesny system do obrazowania metodą rezonansu magnetycznego. źródło WSSE Katowice W ewidencji Oddziału Higieny Radiacyjnej znajdują się obecnie 32 urządzenia diagnostycznie MRI, co w porównaniu z rokiem 2012 stanowi wzrost o 23%. 147

Dynamika wzrostu urządzeń jądrowego rezonansu magnetycznego w latach 2008 2013. W minionym roku przeprowadzono kontrole w otoczeniu 13 urządzeń magnetycznego rezonansu jądrowego. W trakcie przeprowadzonych inspekcji nie stwierdzono uchybień związanych z nieodpowiednimi warunkami pracy w otoczeniu kontrolowanych urządzeń. Zatrudnieni pracownicy podlegają systematycznym szkoleniom z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpiecznej obsługi urządzeń wytwarzających pole magnetyczne, są także poddawani profilaktycznym, okresowym badaniom lekarskim na podstawie których stwierdza się brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy w narażeniu na oddziaływanie pola magnetycznego. Urządzenia rezonansu magnetycznego oraz strefy ochronne występujące w ich otoczeniu są oznakowane zgodnie z obowiązującą normą. Właściciele rezonansów na bieżąco zlecają akredytowanym laboratoriom, wykonywanie pomiarów natężenia pola magnetycznego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 02 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 33, poz.166). Najczęściej występujące rezonanse to urządzenia z magnesem o indukcji 1,5T pracujące w układzie zamkniętym. Odnotowano także pojawienie się bardzo nowoczesnych urządzeń z magnesami o indukcji 3T. W otoczeniu rezonansów stwierdza się występowanie pola magnetycznego o wartościach odpowiadających strefom ochronnym: niebezpiecznej, zagrożenia i pośredniej. Strefy ochronne znajdują się w kabinie badań, gdzie w przypadku niezachowania przez pracownika odpowiednich zasad bhp występuje możliwość ekspozycji nadmiernej a nawet niebezpiecznej. Poza kabiną badań (w sterowni) nie stwierdza się występowania pól elektromagnetycznych odpowiadających strefom ochronnym. Na podobnym poziomie jak w roku 2012 kształtuje się liczba urządzeń stosowanych w rehabilitacji i fizykoterapii. Łącznie w ewidencji znajduje się 211 urządzeń (88 diatermii terapeutycznych i 123 inne urządzenia w tym aparaty do terapii polem magnetycznym). 148

Upoważnieni funkcjonariusze Państwowej w otoczeniu 69 urządzeń stosowanych w zakładach rehabilitacji. Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili kontrole Poniżej zamieszczony wykres obrazuje procentowy udział urządzeń stosowanych w zakładach ochrony zdrowia. Procentowy udział urządzeń źródeł pem eksploatowanych zakładach opieki zdrowotnej. Podobnie jak w latach ubiegłych, niektóre placówki czasowo zawieszają użytkowanie urządzeń, w związku z brakiem kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Są także takie, które po otrzymaniu kontraktów wznawiają ich eksploatację. Z uwagi na coraz większe wymagania stawiane zakładom ochrony zdrowia przez pacjentów, niektóre spośród nich zwiększają standardy diagnostyki oraz leczenia przez zakup nowoczesnego sprzętu diagnostycznego i zabiegowego, w tym także urządzeń, które są źródłami pola elektromagnetycznego. Kolejny wykres obrazuje ilość eksploatowanych urządzeń na przestrzeni lat 2008-2013. Porównanie ilości źródeł pem eksploatowanych zakładach opieki zdrowotnej w latach 2008-2013. 149

Pracownicy Oddziału Higieny Radiacyjnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach sprawują również nadzór nad zakładami przemysłowymi, w których eksploatuje się urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne. Najczęściej używane w przemyśle źródła PEM są to urządzenia służące do hartowania indukcyjnego (138 sztuk) oraz zgrzewarki (132 sztuki). W zakładach przemysłowych eksploatowane są również urządzenia źródła pola elektromagnetycznego takie jak: zestawy do lutowania indukcyjnego, piece topielne, walcarki, defektoskopy i analizatory, łącznie stanowią one około 20% wszystkich źródeł będących w ewidencji prowadzonej przez Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. W sumie w ewidencji Oddziału Higieny Radiacyjnej znajduje się 381 urządzeń wytwarzających pole elektromagnetyczne użytkowanych w zakładach przemysłowych. Poniżej zamieszczony wykres obrazuje ilość urządzeń wytwarzających pole elektromagnetyczne eksploatowanych w zakładach przemysłowych działających na terenie województwa. Źródła pem użytkowane w przemyśle w 2013 roku. Na podstawie prowadzonego nadzoru oraz ewidencji w ciągu kilku ostatnich lat zauważa się niewielki spadek ilości urządzeń do hartowania indukcyjnego oraz zgrzewarek eksploatowanych w przemyśle. Są to najczęściej urządzenia skonstruowane w latach 80-tych ubiegłego stulecia, w których otoczeniu stwierdza się występowanie rozległych stref ochronnych pola elektrycznego, a co za tym idzie narażenie pracownika na pola, gdzie wskaźnik ekspozycji wynosi 0,5 W 1. 150

Urządzenie do hartowania indukcyjnego. autor WSSE Katowice Zmniejszenie liczby użytkowanych urządzeń hartowniczych spowodowane jest przeprowadzeniem, w niektórych zakładach modernizacji stanowisk pracy i wprowadzeniem nowych metod hartowania min. z użyciem paliwa gazowego. Wprowadzono również bardziej rygorystyczne sposoby kontroli stanu produkowanych przedmiotów, wykorzystując do tego celu różnego rodzaju defektoskopy i analizatory coraz liczniej stosowane w stopniowo unowocześnianych zakładach przemysłowych. W otoczeniu tych nowoczesnych urządzeń z reguły występują pola elektromagnetyczne o niewielkim zasięgu stref ochronnych, a co za tym idzie stanowisko pracy osoby obsługującej znajduje się w obszarze bezpiecznym. Pomimo coraz częstszego stosowania nowych technologii, na razie nie jest jeszcze możliwe, całkowite wyeliminowanie urządzeń, w otoczeniu których występują pola elektromagnetyczne o wartościach odpowiadających strefom ochronnym: niebezpiecznej, zagrożenia i pośredniej. Urządzeniami reprezentującymi taką grupę są np. piece tyglowe służące do topienia metalu. 151

Piec tyglowy do topienia metali. autor WSSE Katowice Poniższy wykres obrazuje ilość źródeł pola elektromagnetycznego, użytkowanych w zakładach przemysłowych na terenie województwa w latach 2008-2013. Porównanie ilości źródeł pem stosowanych w przemyśle w latach 2008-2013. W ewidencji Oddziału Higieny Radiacyjnej znajduje się 18 podmiotów stosujących instalacje radiofoniczne i telewizyjne. Pracownicy oddziału przeprowadzili kontrole w 4 zakładach stosujących urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne do celów radiokomunikacji i łączności. Łącznie kontrolą objęto 15 instalacji radiofonicznych oraz 16 instalacji telewizyjnych, co stanowi ponad 40% urządzeń znajdujących się w ewidencji. 152

Instalacje radiofoniczne - szafy z urządzeniami nadawczymi. autor WSSE Katowice W okresie od stycznia do grudnia 2013 r. upoważnieni przedstawiciele Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego przeprowadzili łącznie 134 kontrole warunków pracy i przestrzegania przepisów w otoczeniu urządzeń wytwarzających pole elektromagnetyczne, eksploatowanych w zakładach opieki zdrowotnej, zakładach przemysłowych, zakładach wykorzystujących źródła pola elektromagnetycznego do celów radiokomunikacji i łączności oraz zakładach stosujących źródła pól elektromagnetycznych do celów naukowo - badawczych. W trakcie prowadzonych czynności, skontrolowano 125 zakładów. W toku prowadzonych kontroli na terenie 3 placówek ochrony zdrowia, w 1 zakładzie przemysłowym oraz w 2 zakładach stosujących urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne do celów radiokomunikacji i łączności stwierdzono występowanie wymienionych poniżej nieprawidłowości: brak pomiarów rozkładu natężenia pola elektromagnetycznego w otoczeniu 8 urządzeń stosowanych w ochronie zdrowia oraz 4 urządzeń eksploatowanych w zakładach radiokomunikacji i łączności, brak aktualnego oznakowania źródeł pól w przypadku 1 urządzenia stosowanego w ochronie zdrowia, brak aktualnych zaświadczeń o ukończonym szkoleniu w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w przypadku 10 pracowników zatrudnionych w ochronie zdrowia oraz 3 pracowników zatrudnionych w zakładzie przemysłowym, 153

brak aktualnych orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy w polu elektromagnetycznym dla 4 pracowników zatrudnionych w ochronie zdrowia, brak rejestrów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz kart badań i pomiarów czynników szkodliwych w przypadku urządzeń eksploatowanych w 2 zakładach ochrony zdrowia. W związku ze stwierdzonymi uchybieniami Śląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny wydał 6 decyzji nakazujących ich usunięcie. Dokonując analizy narażenia pracowników na działanie pola elektromagnetycznego pracownicy Oddziału Higieny Radiacyjnej oceniają wielkość ekspozycji pracowników na pole elektromagnetyczne. W tym celu stosuje się wskaźnik ekspozycji W przedstawiający stosunek wielkości ekspozycji rzeczywistej do dopuszczalnej, zdefiniowany w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833, z późn. zm.). Na podstawie prowadzonego rejestru zakładów, użytkujących urządzenia wytwarzające pole elektromagnetycznego o częstotliwościach w zakresie od 0 Hz do 300 GHz oraz przeprowadzonych kontroli sanitarnych stwierdzono, że: przy obsłudze i eksploatacji urządzeń źródeł PEM zatrudnionych jest 7658 pracowników; 6374 pracowników jest eksponowanych na pola strefy pośredniej, gdzie wskaźnik ekspozycji wynosi W < 0,5; 737 pracowników jest eksponowanych na pola strefy zagrożenia, gdzie wskaźnik ekspozycji wynosi 0,5 W 1; 7 pracowników było eksponowanych na pola strefy zagrożenia, gdzie wskaźnik ekspozycji wynosił W>1. Przypadek ekspozycji nadmiernej (wskaźnik ekspozycji wynoszący W>1) dotyczył zakładu przemysłowego. Służba bhp po kontroli przeprowadzonej przez Oddział Higieny Radiacyjnej podczas, której analizowano sprawozdanie z pomiarów i stwierdzono ekspozycję nadmierną pracowników na działanie pola elektromagnetycznego, w trybie natychmiastowym wprowadziła pisemne instrukcje, nakazujące rotację pracowników w celu dostosowania czasu pracy do dobowego dopuszczalnego czasu ekspozycji. 154

Wieloletnia działalność z zakresu bieżącego nadzoru sanitarnego nad użytkownikami źródeł pól elektromagnetycznych, sprawowana przez Oddział Higieny Radiacyjnej doprowadziła do sytuacji w której w żadnej z kontrolowanych jednostek nie wystąpiły - ekspozycja pracowników na pola odpowiadające strefie niebezpiecznej oraz pozazawodowe narażenie na oddziaływanie pól elektromagnetycznych. Podział pracowników ze względu na ekspozycję na pole elektromagnetyczne. W okresie sprawozdawczym Oddział Badań Higieny Radiacyjnej wykonał na terenie działania WSSE w Katowicach pomiary kontrolne rozkładu pola elektromagnetycznego dla celów bezpieczeństwa i hieny pracy w otoczeniu 256 urządzeń źródeł PEM. Wykonane pomiary kontrolne rozkładu pola elektromagnetycznego. 155

Najliczniejszą grupę źródeł PEM stanowiły urządzenia stosowane w zakładach ochrony zdrowia: 166 aparatów do elektrochirurgii, 18 diatermii terapeutycznych, 36 urządzeń do magnetoterapii. Poza tym wykonano pomiary w zakładach przemysłowych w otoczeniu: 19 urządzeń do nagrzewania indukcyjnego, 6 zgrzewarek, 1 przemysłowej suszarki mikrofalowej. Pozostałe 10 urządzeń, dla których przeprowadzono pomiary to eksploatowane w radiokomunikacji i łączności radiotelefony. W ramach współpracy z Odziałem Zapobiegawczego Nadzoru Inwestycyjnego Oddział Higieny Radiacyjnej wydaje opinie w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed polami elektromagnetycznymi dotyczące raportów oddziaływania na środowisko oraz dopuszczenia do użytkowania nowo instalowanych oraz modernizowanych źródeł PEM (stacje bazowe telefonii komórkowej, linie elektroenergetyczne, rozdzielnie elektryczne). W 2013 roku wydano 2 opinie dla raportów oddziaływania na środowisko stacji elektroenergetycznych 400 kv oraz 220/110 kv. W związku z dopuszczeniem do użytkowania stacji bazowych telefonii komórkowej wydano 12 opinii dla 11 takich instalacji. W okresie sprawozdawczym aktualizowano również na bieżąco informacje o nowych i modernizowanych stacjach bazowych telefonii komórkowej. Zgodnie z art. 122a ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm.) właściciel, użytkownik jest zobligowany do przekazania państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu wyników pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych wykonanych w środowisku, w otoczeniu przedmiotowych instalacji po ich uruchomieniu lub modernizacji. Wpływające sprawozdania zostały przeanalizowane przez pracowników Oddziału Higieny Radiacyjnej. Zawarte w nich dane zostają wykorzystane podczas rozpatrywania interwencji wnoszonych przez mieszkańców województwa śląskiego obawiających się negatywnego oddziaływania pól elektromagnetycznych na zdrowie. 156

Zespoły nadawczo-odbiorcze transmisyjnej stacji telefonii komórkowej. autor WSSE Katowice Liczba wpływających do Oddziału Higieny Radiacyjnej w 2013 roku interwencji mieszkańców, w stosunku do lat ubiegłych zmniejszyła się. W okresie sprawozdawczym odnotowano 11 takich zgłoszeń. Największa część 6 - dotyczyła stacji bazowych telefonii komórkowej, 2 dotyczyły instalacji elektroenergetycznych o częstotliwości 50 Hz (linia elektroenergetyczna 110 kv, stacja transformatorowa). W pozostałych 3 przypadkach osoby interweniujące nie potrafiły zidentyfikować źródła pola elektromagnetycznego. Porównanie liczby rozpatrzonych interwencji ludności w latach 2011-2013 157

W ramach rozpatrywanych interwencji w 2013 roku, ekipy pomiarowe Oddziału Badań Higieny Radiacyjnej Działu Laboratoryjnego WSSE w Katowicach wykonywały pomiary gęstości mocy promieniowania elektromagnetycznego dla celów ochrony ludzi i środowiska w zakresie częstotliwości od 0,3 GHz do 38 GHz (promieniowanie emitowane przez urządzenia i anteny stacji bazowych telefonii komórkowej) oraz natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w zakresie częstotliwości 50 Hz (promieniowanie od napowietrznych linii elektroenergetycznych i stacji transformatorowych). W okresie sprawozdawczym wykonano pomiary w 23 lokalach mieszkalnych zlokalizowanych w budynkach wielorodzinnych (bloki), w 4 lokalach mieszkalnych w jednorodzinnych budynkach wolnostojących, w 3 lokalach biurowych, 1 muzeum, 1 budynku zajmowanym przez przedszkole oraz w miejscach dostępnych dla ludności - podwórza, klatki schodowe, korytarze, strychy, tarasy, balkony. W wyniku przeprowadzonych pomiarów w żadnym przypadku nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. Nr 192 z 2003r., poz. 1883). IX. Ocena stanu sanitarnego w zakładach pracy. W roku 2013 na terenie województwa śląskiego nadzorem bieżącym pionu higieny pracy objętych było 13783 zakładów pracy, w których zatrudnionych było 758657 pracowników. W porównaniu z rokiem ubiegłym liczba zakładów pracy wzrosła o 698, a liczba pracowników wzrosła o 11199 osoby. 34% do 9 pracowników 48% 4% 14% 10-49 pracowników 50-259 pracowników 250 i więcej Struktura zakładów pracy województwa śląskiego w roku 2013 wg liczby zatrudnionych pracowników 158