Rozdział 10. Migracja jako czynnik konkurencyjności na przykładzie Polaków w Unii Europejskiej

Artykuł pochodzi z publikacji: Zarządzanie kapitałem intelektualnym w organizacji inteligentnej, (Red.) W. Harasim, Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2012 Adam Grzegorczyk Piotr Lewicki Rozdział 10. Migracja jako czynnik konkurencyjności na przykładzie Polaków w Unii Europejskiej Kapitał intelektualny przedsiębiorstw i gospodarek stanowi jeden z podstawowych czynników konkurencyjności w początku XXI wieku. Kapitał ten, rozumiany jako efekt właściwego zarządzania potencjałem wiedzy, skupionej w umysłach pracowników i obywateli, gromadzonej, przetwarzanej, rozprzestrzenianej i wykorzystywanej w celu uzyskania maksymalnej efektywności wszystkich środków produkcji, jest obiektywnie ograniczony. Wielkość (wyrażona w kategoriach ilościowych) i wartość (wymiar jakości) kapitału intelektualnego zależne są zatem od właściwego (mniej lub bardziej efektywnego) zarządzania potencjałem wiedzy, ale także od wymiaru tego potencjału (ilościowego i jakościowego) na poziomie wyjściowym. Poziom ten oznacza natomiast liczbę pracowników lub obywateli posiadających określony poziom wykształcenia i kompetencji. Parametry te, wyznaczone demografią, wskazują, że w populacji o określonej liczebności występuje stały rozkład cech odwołujących się do potencjału intelektualnego (np. szybkości i zdolności uczenia się), a system kształcenia pozwala jedynie te cechy wykorzystać dla uzyskania określonego poziomu wiedzy. 193

Analiza stosowanych w skali makro wskaźników wykształcenia (np. wskaźnik skolaryzacji, w tym np. wskaźnik osób posiadających wyższe wykształcenie) wskazuje, że próba przekroczenia określonego wymiaru tego wskaźnika (a wymiar ten jest stały, podobny dla każdego społeczeństwa) skutkuje odpowiedniego koniecznością obniżenia wymagań edukacyjnych. Z takim zjawiskiem od kilku lat boryka się Polska, szczycąc się bardzo wysokim odsetkiem osób podejmujących studia wyższe i narzekając na obniżający się poziom studiów, a w konsekwencji także jakości wykształcenia wszystkich (a nie tylko tych o niższym potencjale intelektualnym) absolwentów. Jeśli do tego dołożyć wymieranie większości społeczeństw europejskich, jako podstawowe źródło podnoszenia poziomu kapitały intelektualnego państw Europy zachodniej jawi się migracja młodych, wykształconych osób z nowych krajów Unii Europejskiej. Polska, jako największy ludnościowo kraj, który w ostatnich latach dołączył do tej struktury, odgrywa w tych procesach zasadniczą rolę. Rozwój współczesnych stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych, zmniejszanie lub zanikanie barier komunikacyjnych i informacyjnych prowadzi do sytuacji, w której migracja zarobkowa traktowana jest jako zjawisko typowe. Stała się trwałym elementem powiększającym obszar rynku pracy, a zachodzące procesy migracyjne pracowników z Polski do krajów Unii Europejskiej, stanowią obecnie zjawisko masowe. Szacuje się, że od wejścia Polski do UE, czyli od 1 maja 2004 roku z kraju wyjechały 2 mln osób. Oficjalnie w samej tylko Wielkiej Brytanii i Irlandii zarejestrowało się 1,5 mln. polskich pracowników. 1 Na zwiększenie strumienia migrantów wpływają istniejące zaszłości migracyjne, położenie geograficzne, sytuacja wzrastającej liczby młodzieży w chodzącej na rynek pracy i konsekwencje integracji europejskiej. 2 W dalszej części artykułu autorzy będą odwoływać się do badania przeprowadzonego na próbie 8231 osób, które obejmowało 1 Na podstawie wywiadu z prof. Krystyny Iglickkiej-Okólskiej z Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Kryzys przeczekać spokojnie na Wyspach z 4.11.2008r, http: //www.polishexpress.co.uk/art,kryzys_przeczekac_spokojnie_na_wyspach,3131.html 2 A. Rajkiewicz, Regionalne zróżnicowanie zewnętrznych procesów migracyjnych. Dynamika, struktura oraz układ kosztów korzyści, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996, s.53. 194

okres od początku 2005 roku do końca lipca 2009 roku i miało na celu zidentyfikowanie czynników kształtujących migrację zarobkową Polaków po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Badanie skupiało się na identyfikacji i ocenie czynników determinujących sytuację gospodarczo-ekonomiczną regionów zamieszkania badanych osób, jak i potencjału kompetencyjnego oraz indywidualnej sytuacji ekonomicznej badanych, które skutkowały migracją zarobkową. W badaniu poddano analizie szereg czynników determinujących migrację zarobkową Polaków, co pozwoliło na wyodrębnienie trzech, zasadniczych grup czynników, które posiadały istotny wpływ na występowanie procesów migracji. Wyodrębnione grupy czynników stanowią: czynniki o charakterze finansowym, regionalnym oraz indywidualnym. Prowadzona analiza ma jedynie charakter eksploracyjny, a zidentyfikowanie powyższych grup otworzyło pole do dalszych prac badawczych w kierunku identyfikacji kolejnych czynników w ramach przeprowadzonego wyodrębnienia. Pierwszą grupę zidentyfikowanych w badaniu czynników, stanowią czynniki o charakterze finansowym. W przeprowadzonym badaniu analizie poddano: wysokość średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto na lokalnym rynku pracy, średni miesięczny dochód na członka rodziny oraz ocenę sytuacji materialnej. Umiarkowany związek zaobserwowano pomiędzy skłonnością do podjęcia pracy za granicą, a wysokością średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto na lokalnym rynku. 3 Najwyższą skłonność do podjęcia zatrudnienia za granicą wskazywali respondenci pochodzący z regionów, w których średnie miesięczne wynagrodzenie brutto na lokalnym rynku pracy wynosiło od 1 do 2 tyś. PLN (30,17%) oraz od 2 do 3 tyś. PLN (39,28%). 4 Na kolejnym miejscu znaleźli się respondenci pochodzący z regionów, w których średnie miesięczne wynagrodzenie brutto na lokalnym rynku pracy wynosiło do 1 tyś. PLN (19,85%). Badanie wskazało, że najniższą skłonnością do podjęcia migracji zarobkowej odznaczali się mieszkańcy regionów, w których średnie miesięczne wynagrodzenie brutto na lokalnym rynku pracy wynosiło od 3 do 4 tyś. PLN (9,11%) oraz powyżej 4 tyś. PLN (3,20%). Tak więc w badaniu zaobserwowano wzrost gotowości do podjęcia zatrudnienia za granicą wraz ze wzrostem średniego miesięcznego wynagrodzenia 3 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,34 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05. 4 Analizie poddano średnie wynagrodzenie w regionie, a nie rzeczywistą sytuację finansową. 195

brutto na lokalnym rynku pracy. Jednakże zaobserwowana zależność ulegała odwróceniu po przekroczeniu poziomu trzech tysięcy złotych. Prof. Tadeusza Oleksyn sformułował tezę, iż podstawowy element określający skalę zjawiska migracji zarobkowej stanowią relacje wynagrodzeń możliwych do uzyskania, w kraju pochodzenia migranta do potencjalnie otrzymywanego wynagrodzenia za granicą. 5 Przeprowadzone badanie z jednej strony potwierdziło spadek aktywności badanych w zakresie podejmowania pracy za granicą wraz ze wzrostem średniego wynagrodzenia w kraju (regionie) pochodzenia migranta, jednak wykazało także, że załamanie korzystnej dla podejmowania migracji relacji wynagrodzenia na lokalnym rynku pracy i płacy emigracyjnej występowało po przekroczeniu poziomu trzech tysięcy złotych. Warto jest dodać, że przeciętne wynagrodzenie netto polskiego pracownika za granicą wynosi 7,5 tysiąca złotych. 6 Tak więc, migranci wykazywali skłonność do podjęcia migracji w chwili, gdy relacja płacy na lokalnym rynku pracy w stosunku do potencjalnie otrzymywanego wynagrodzenia za granicą kształtowała się poniżej czterdziestu procent. A. Lewis wysunął tezę, że trzydziestoprocentowa różnica płac dostatecznie motywuje do wyjazdu za pracą za granicę. 7 Różnica w tych wartościach, pozornie niewielka, nakazuje zadać pytanie, czy przeprowadzone badania wiarygodnie ją uzasadniają, a jeśli tak, to jakie czynniki stoją u podstaw tej różnicy. Autorzy formułują hipotezę, iż kluczowym czynnikiem leżącym u podstaw wskazywanej różnicy jest wartość wydatków gwarantujących próg egzystencji. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują również na występowanie słabej zależności między średnim miesięcznym dochodem badanego na jednego członka rodziny, a skłonnością do podjęcia pracy za granicą. 8 W grupie badanych, najwyższy poziom skłonności do podjęcia zatrudnienia posiadali respondenci, których średni miesięczny dochód na jednego członka rodziny wynosił od 400 do 5 T. Oleksyn, Skłonność Polaków do emigracji zarobkowej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1992, s.58. 6 Wysokość średniego wynagrodzenia- Raport Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia, lipiec 2008, WWW.arc.com.pl. 7 W. A. Lewis, Economic Development with Unlimited Supplies of Labour, Manchester school of Economic and Social Studies, t. 22/ 1954. Szersza analiza problemu zawarta jest w rozdziale drugim rozprawy. 8 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,27 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05. 196

600 PLN (32,25%). Po przekroczeniu poziomu sześciuset złotych dochodu na jednego członka rodziny odnotowano wyraźny spadek gotowości do podjęcia migracji zarobkowej. Przeprowadzona analiza wskazuje, że nie tylko wynagrodzenie na lokalnym rynku pracy, ale również dochód na jednego członka rodziny stanowi regulator zjawisk migracyjnych. Badania wykazały również na występowanie słabego związku pomiędzy skutecznością podjęcia zatrudnienia, a postrzeganiem sytuacji materialnej respondentów. 9 W obrębie badanej zbiorowości, skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia rosła wraz ze wzrostem oceny sytuacji materialnej. Najwyższą skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia charakteryzowali się respondenci, którzy postrzegali swoją sytuację materialną jako bardzo niedobrą (24,77%), niedobrą (26,51%) i przeciętną (33,78%). Badani, którzy postrzegali swoją sytuację materialną jako dobrą (12,09%) i bardzo dobrą (5,30%) wyraźnie tracili skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia za granicą. Badania wskazały, że motyw poprawy sytuacji materialnej stanowi istotny czynnik określający skalę migracji zarobkowej. Osoby nieusatysfakcjonowane własną sytuacją materialną, dążąc do jej poprawy, wykazywały wyższą determinację w podejmowaniu nowego zatrudnienia, a co za tym idzie migracji zarobkowej. W opisanym badaniu nie wyczerpano wszystkich czynników o charakterze finansowym i w kolejnej turze zostaną podjęte prace w kierunku identyfikacji kolejnych czynników finansowych, wypychających (push factors) i przyciągających (pull factors) migrantów. Zgodnie z założeniami ekonomii klasycznej i teorii migracji, jednostka decydująca się na wyjazd, kieruje się chęcią poprawy swojej dotychczasowej sytuacji materialnej. 10 Jak wskazało badanie, grupa czynników finansowych posiadała najsilniejszy wpływ na występowanie migracji zarobkowej. Potwierdziło to trafność intuicyjnie formułowanej opinii, że najważniejszym czynnikiem determinującym migrację zarobkową Polaków do krajów Unii Europejskiej jest czynnik finansowy, który wpływa na poprawę sytuacji materialnej migranta. Podobny wniosek płynie z badania opublikowanego w lipcu 2007 roku, raportu Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii przygoto- 9 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,20 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05 10 H. Werner, A. Tassinopoulos, S. Kristensen, Mobilitat und Wanderung der Arbeitnehmer in der Europeischen Union und ihre besonderen Auswirkungen auf die Jugend, Cedefop 1998, s. 138. 197

wanego przez instytut ARC Rynek i Opinia. 11 71 proc. respondentów w tym badaniu twierdziła, że po wyjeździe z kraju stać ich na wszystko, a 6 proc. osób uważała się za zamożne. Przed wyjazdem za zamożne uważało się o połowę mniej osób, a tych, których było stać na wszystko było 21 proc. Przy tym tylko jeden procent ankietowanych przyznawał się do zupełnego braku pieniędzy po wyjeździe, natomiast przed wyjazdem dwanaście procent. Tak więc, w opinii badanych, podjęcie migracji zarobkowej prowadzi do wyraźnej poprawy sytuacji materialnej. Kolejną grupę wyodrębnionych czynników stanowią czynniki o charakterze regionalnym. Obejmują one elementy wynikające z charakterystyki obszaru, w którym jednostka stale przebywa lub jest zameldowana na pobyt stały. W jej obrębie poddano badaniu miejsce zamieszkania jednostki, wielkość bezrobocia oraz zadowolenie z miejsca zamieszkania. Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie słabego związku pomiędzy skłonnością do podjęcia zatrudnienia poza granicami kraju, a miejscem zamieszkania badanych. 12 Gotowość do podjęcia zatrudnienia poza granicami kraju rosła wraz ze wzrostem wielkości miasta zamieszkania. Najwyższym poziomem skłonności do podjęcia takiej formy zatrudnienia charakteryzowali się badani, pochodzący z miast od 50 do 150 tyś mieszkańców (23%) oraz powyżej 150 tys. mieszkańców (32,80%). 13 Wyniki badania potwierdziły obserwowany w innych badaniach trend, że mieszkańcy większych miast chętniej podejmują migrację zarobkową, aniżeli mieszkańcy miast mniejszych. 14 Osoby zamieszkujące większe miasta nie są silnie związane ze swoim miejscem zamieszkania. 15 Są bardziej skłonne do jego zmiany, a co za tym idzie, do podejmowania migracji. 16 Odczuwają one słabszą więź z lokalną społecznością. 11 Raport Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii, lipiec 2007, Instytut ARC Rynek i Opinia- badanie zostało przeprowadzone w 15 krajach europejskich pomiędzy 17 a 30 września 2007 roku na próbie 15 540 osób, które zadeklarowały, że mieszkają za granicą dłużej niż dwa miesiące. 12 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,17 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05. 13 W pracy przyjęto konsekwentnie zasadę domknięcia prawostronnego przedziałów. 14 Por: A. Radiukiewicz, J. Bieliński, M. Larkowska, Emigracja zarobkowa Polaków do Irlandii - raport z badań, ZBPO, Warszawa 2006. 15 Szerzej na ten temat w: G. Simmel, Mentalność mieszkańców wielkich miast (w:) G. Simmel, Socjologia, PWN, Warszawa 2005, s.98. 16 J. Kowalewski, Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995, s.77. 198

Duże miasta charakteryzuje specyficzny wielkomiejski klimat oraz anonimowy styl życia. 17 Sprzyja to luźnym związkom emocjonalnym mieszkańców z miejscem zamieszkania, co w konsekwencji podnosi skłonność do podejmowania migracji. 18 Dalsze miejsce zajęli mieszkańcy wsi i miast mniejszych niż 20 tyś. mieszkańców (17,47%). Mieszkańcy regionów wiejskich i małych miast zwykle żyją w trudnych warunkach. Z tego powodu młodzi ludzie, którzy wkraczają w wiek produkcyjny, gotowi są podjąć trud przeprowadzki do dużych miast. 19 Jak wskazały wyniki przeprowadzonego badania, Polacy są gotowi podjąć migrację również do dużych miast zagranicznych. Najniższym poziomem skłonności do podjęcia zatrudnienia charakteryzowali się badani pochodzący z miast liczących od 20 do 50 tyś. mieszkańców. W tej grupie występuje silne przywiązane do miejsca swojego urodzenia i zamieszkania, a ich mieszkańcy czują silne więzi rodzinne i sąsiedzkie. 20 W badanej zbiorowości można mówić o względnym dobrobycie i stabilizacji życiowej. Panująca w miejscu zamieszkania stagnacja wzbudza niechęć do podejmowania działań migracyjnych, a w połączeniu ze względnym dobrobytem wywołuje awersję do podejmowania zatrudnienia w odległym kraju. Badanie wskazało również na występowanie silnego związku pomiędzy panującym poziomem bezrobocia w miejscu zamieszkania jednostek, a skłonnością do podjęcia zatrudnienia za granicą. 21 Najwyższy poziom skłonności do podjęcia zatrudnienia wykazywały osoby pochodzące z regionów, w których poziom bezrobocia znajdował się w przedziale pomiędzy 20 i 23% (73,79%). Wysoki poziom bezrobocia na lokalnym rynku pracy, ograniczał badanym możliwość podjęcia zatrudnienia w regionie zamieszkania. Tak więc, w celu łatwiejszego jego podjęcia, jednostki wykazywały wysoki stopień gotowości do podjęcia migracji. Kolejne miejsce zajęli respondenci 17 Ibidem. 18 Zob. L. Michałowski, O związkach mieszkania ze stylem życia, (w:) Przemiany miasta. Wokół socjologii, Warszawa 2005, s. 188-197. 19 Zob. J. Kowalewski, Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995, s. 77. 20 Zob. A.Majer, Kryzys miast, w: Acta Universitatis Lodziensis nr 27/2008. 21 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,52 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05. 199

pochodzący z regionów o bezrobociu kształtującym się w przedziale od 12 do 17% (41,31%) oraz od 17 do 20% (29,78%). Najniższym poziomem skłonności do podjęcia zatrudnienia charakteryzowali się respondenci pochodzący z regionów o poziomie bezrobocia powyżej 23% (3,27%) oraz poniżej 12% (1,03%). W przypadku niskiego poziomu bezrobocia, stosunkowo łatwo było podjąć zatrudnienie na lokalnym rynku pracy, a więc podejmowanie prób migracyjnych stawało się mniej celowe. Natomiast niska skłonność do podjęcia migracji w regionach o dużym bezrobociu powodowana była tym, że ich mieszkańcy nie wykazywali wystarczającej inwencji w poszukiwaniu zatrudnienia. 22 Słaba sytuacja gospodarcza regionu nie sprzyjała efektywnym i nowoczesnym formom poszukiwania zatrudnienia. 23 Z tego powodu korzystniejszym od podjęcia zatrudnienia za granicą, stawało się podejmowanie zatrudnienia w regionie zamieszkania w szarej strefie oraz równoległe korzystanie ze świadczeń socjalnych takich, jak: renty, czy zasiłki rodzinne. 24 W połączeniu z nieopodatkowanym zatrudnieniem w szarej strefie skutkowało to brakiem zasadności w podejmowaniu nie tylko migracji zarobkowej, ale jakiejkolwiek formy zatrudnienia. Kolejna część badania wskazała, że występuje umiarkowany związek pomiędzy efektywnością uzyskania zatrudnienia za granicą, a zadowoleniem z miejsca zamieszkania. 25 Badanie wskazało, że w obrębie badanej zbiorowości, skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia była najwyższa w grupie osób zadowolonych z miejsca zamieszkania i posiadających do niego obojętny stosunek. Stanowi to interesującą obserwację, bowiem chęć poprawy miejsca zamieszkania w rzeczywistości nie wpływała na podjęcie migracji i nowego zatrudnienia. Badanie wskazało, że czynniki regionalne również wpływają na występowanie migracji zarobkowej. Podobne wnioski wynikają z przytoczonego już wcześniej badania przeprowadzonego wśród emigrantów przez ARC Rynek i Opinia. Wynika z niego, że wśród emigrantów wzrósł odsetek tych, którzy znaleźli stałą pracę, z 44 do 68 proc, 22 S. Golinowska, Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr 12/2005. 23 S. Krajewski, T. Tokarski, Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i bezrobocie w Polsce. Ujęcie teoretyczne i empiryczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005, s. 12. 24 Ibidem. 200

a liczba pozostających bez zatrudnienia spadła o połowę. W Polsce pracy nie miało 14 proc. osób, które wyjechały, a po wyjeździe nie miało jej 7 proc. Tak więc, emigranci chętnie poszukiwali lokalnych rynków pracy, które oferowały im zatrudnienie. Wyniki przeprowadzonego badania, potwierdziły również wnioski wypływające z raportu Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. 26 Według powyższego opracowania migrację zarobkową najczęściej podejmują osoby młode, pochodzące z regionów silniej zurbanizowanych oraz z regionów wiejskich, które z uwagi na poziom bezrobocia i zatrudnienia charakteryzują się większymi różnicami w dochodach. Ostatnią grupę wyodrębnionych czynników stanowią czynniki indywidualne. Obejmują one indywidualne postawy, potrzeby, percepcje, cechy charakteru (osobowość) jednostki. Stanowią zbiór cech jednostki, wykształcenie, doświadczenia, wartości oraz okoliczności osobiste. W przeprowadzonym badaniu, poddano analizie jedynie niektóre elementy czynników indywidualnych, a mianowicie liczbę ukończonych szkoleń zawodowych, posiadane wykształcenie i doświadczenie zawodowe, chęć zmiany miejsca zamieszkania oraz obawę o utratę dotychczasowego zatrudnienia. Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie silnego związku pomiędzy skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia poza granicami kraju, a liczbą odbytych szkoleń zawodowych. 27 W grupie respondentów, którzy podjęli zatrudnienie za granicą największą grupę stanowili badani, którzy ukończyli do trzech szkoleń zawodowych (96,71%). Na kolejnym, miejscu znaleźli się respondenci, którzy ukończyli cztery lub pięć szkoleń (3,15%). Najniższą skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia odznaczały się osoby, które ukończyły sześć i więcej szkoleń zawodowych (1,16%). Jak pokazało badanie, jednostki posiadające wysokie kwalifikacje, wartościowe dyplomy, czy ukończone prestiżowe szkolenia nie musiały szukać zatrudnienia za pomocą pośredników. Wynik badania wskazywać może również, że pracodawcy posiadają przeświadczenie, że 25 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,27 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05 26 Zob: O. Dębowska, Migracje wyniki aktualnych badan i analiz, Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Kraków, czerwiec 2007 27 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,78 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05 201

współcześnie prowadzi się dużą liczbę szkoleń i kursów zawodowych dla pracowników, ale przy jednoczesnej ich niskiej jakości. 28 Pracodawcy poszukiwali osób, które można było szybko i skutecznie przeszkolić. Jak wskazało badanie, odbyte szkolenie u poprzedniego pracodawcy stanowiły dla pracodawców niższą wartość, niż posiadane przez kandydatów wykształcenie. Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie silnego związku pomiędzy skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia poza granicami kraju, a poziomem posiadanego wykształcenia. 29 Skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia rosła wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia badanych. Najwyższa skuteczność w podejmowaniu zatrudnienia charakteryzowała respondentów, którzy posiadali wykształcenie wyższe (75,36%) oraz policealne (70,65%). Kolejne miejsce zajęli respondenci, którzy posiadali wykształcenie zasadnicze zawodowe (21,61%) Najniższą skuteczność charakteryzowała badanych, którzy posiadali wykształcenie podstawowe- pełne i niepełne (5,54%). Zgodnie z wynikami przeprowadzonych analiz, osoby posiadające wyższe wykształcenie posiadały odpowiednią dla pracodawcy wiedzę i kwalifikacje. Mimo, że badanie dotyczyło wykonywania prac fizycznych, wymagających specjalistycznych umiejętności, to jak wskazały jego wyniki, wykształcenie stanowiło poszukiwaną przez pracodawców wartość. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazały, że fakt odbycia studiów wyższych lub posiadania wykształcenia policealnego, posiada korzystny wpływ na umiejętność zdobywania wiedzy, a więc na szybsze i skuteczniejsze przyuczenie do wykonywania wszystkich prac. Tak więc, przeprowadzone badanie potwierdziło słuszność powszechnie formułowanej opinii, że jednym z działań wspierających zatrudnienie stanowi rozwój szkolnictwa. Przeprowadzone badanie wskazało na występowanie słabego związku pomiędzy skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia poza granicami kraju, a posiadanym doświadczeniem zawodowym. 30 W grupie respondentów, którzy uzyskali zatrudnienie, najwięcej znalazło się osób posiadających doświadczenie zawodowe poniżej 5 lat 28 S. Golinowska, Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr 12/2005 29 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,53 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05 30 Współczynnik korelacji V -Cramera na poziomie 0,16 przy założonym poziomie istotności na poziomie 0,05 202

(32,20%) oraz w przedziale od 5 do 10 lat pracy (23,40%). Kolejne miejsce zajęli respondenci, posiadający doświadczenie zawodowe w przedziale od 10 do 15 lat pracy (21,07%) oraz od 15 do 20 lat pracy (17,77%). Najniższą skutecznością w podejmowaniu zatrudnienia, odznaczali się badani, których doświadczenie zawodowe wynosiło powyżej 20 lat pracy (8,1%). Zgodnie z wynikami przeprowadzonych analiz, w przypadku pracy fizycznej, wymagającej specjalistycznych umiejętności, poszukiwane są osoby dynamiczne oraz takie, które łatwo nabywają nowe umiejętności i nie przywiązują się do poprzednich doświadczeń. Z punktu widzenia badanych pracodawców, są to osoby młodsze lub takie, które nie nabyły przyzwyczajeń wynikających z dotychczas wykonywanej pracy. Wyniki badania wskazują, iż powinno być ono kontynuowane w kierunku identyfikacji kolejnych czynników indywidualnych, bowiem wpływ czynników indywidualnych okazał się być wyraźny. Przeprowadzone badanie ujawnia, że najsilniejszy bodziec w kierunku podjęcia migracji zarobkowej stanowią czynniki indywidualne oraz czynniki finansowe, natomiast czynniki regionalne okazały się posiadać mniejszy wpływ na procesy migracyjne. Wpływ czynników finansowych na decyzje migracyjne został udowodniony także w innych przytoczonych badaniach, jednak podstawowym ustaleniem opracowania jest stwierdzenie, iż najsilniejszy wpływ na skuteczność podjęcia zatrudnienia przez immigranta posiada wykształcenie pracownika. Pracodawcy poszukują osób, które posiadają wykształcenie wyższe lub przynajmniej policealne. Tak więc, wykształcenie podnosi atrakcyjność jednostki na rynku pracy i stanowi wartość uniwersalną. Równocześnie badanie wskazało, że pracodawcy poszukują pracowników, którzy ukończyli mniejszą liczbę szkoleń zawodowych i posiadają mniejsze doświadczenie zawodowe, a zatem których mogą sami przygotować do wykonywania pracy. Nie są zainteresowani zatrudnieniem osób, które posiadają nabyte nawyki, przyzwyczajenia i doświadczenie. Poszukują osób młodych, o niższym doświadczeniu zawodowym, ale elastycznych, które mogą się stosunkowo łatwo przystosować do stawianych przed nimi, nowych wymagań i warunków pracy. Ustalenia te potwierdzają początkową tezę artykułu, iż pracodawcy uznają immigrantów za źródło wzrostu potencjału kapitału intelektualnego swoich organizacji, przyjmując przy tym, iż dla 203

ukształtowania docelowego poziomu tego kapitału niezbędnym jest właściwe zarządzanie zasobem wiedzy, a zatem odpowiednie wyposażenie nowych, cudzoziemskich pracowników (posiadających właściwy potencjał w tym względzie) w odpowiednio ukształtowaną (tj. właściwie przetworzoną, wyselekcjonowaną i zaprezentowaną) wiedzę. Abstrakt Kapitał intelektualny przedsiębiorstw i gospodarek stanowi jeden z podstawowych czynników konkurencyjności w początku XXI wieku. Wielkość (wyrażona w kategoriach ilościowych) i wartość (wymiar jakości) kapitału intelektualnego zależne są, nie tylko od właściwego (mniej lub bardziej efektywnego) zarządzania potencjałem wiedzy, ale także od wymiaru tego potencjału (ilościowego i jakościowego) na poziomie wyjściowym. Podstawowym źródłem podnoszenia poziomu kapitały intelektualnego państw Europy zachodniej stanowi migracja młodych, wykształconych osób z nowych krajów Unii Europejskiej. Polska, jako największy ludnościowo kraj, który w ostatnich latach dołączył do tej struktury, odgrywa w tych procesach zasadniczą rolę. Rozwój współczesnych stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych, zmniejszanie lub zanikanie barier komunikacyjnych i informacyjnych prowadzi do sytuacji, w której migracja zarobkowa traktowana jest dzisiaj, jako zjawisko typowe. Jak wynika z prowadzonych analiz, pracodawcy uznają imigrantów za źródło wzrostu potencjału kapitału intelektualnego swoich organizacji, przyjmując przy tym, iż dla ukształtowania docelowego poziomu tego kapitału niezbędnym jest właściwe zarządzanie zasobem wiedzy, a zatem odpowiednie wyposażenie nowych, cudzoziemskich pracowników (posiadających właściwy potencjał w tym względzie) w odpowiednio ukształtowaną (tj. właściwie przetworzoną, wyselekcjonowaną i zaprezentowaną) wiedzę. Słowa kluczowe: kapitał intelektualny, migracja zarobkowa, rynek pracy 204

Abstract This article explains that intellectual capital is essential for being competitive in the XXI century. Increasing of intellectual capital can be developed by migration of young and well educated employees from young to old EU countries. Because of the number of citizens, Poland became an important supplier of labor power in EU, but each migrant lives in different circumstances and has different motivation, e.g. poverty, adventure, calculation, desperation. People uproot themselves to work in foreign lands with all kinds of hopes and plans. However, there are common features and patterns. The article attempts to explain, why people move to places where they hope to be better off. The employers believe that immigrants bring intellectual capital to their doors, this can help them in increasing their work efficiency. But before it starts working that way, it is essential to equip foreign employees in well selected and processed knowledge. Key words: intellectual capital, migration, labor market Bibliografia 1. Dębowska O., Migracje wyniki aktualnych badan i analiz, Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Kraków, czerwiec 2007; Raport Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia; 2. Fischer P.A., Straubhaar T., Okonomische Integration und Migration in einem gemeinsamen Markt, Berlin - Studgart - Wien 1994. 3. Golinowska S., Polska droga do zatrudnienia - o przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Tygodnik Powszechny, nr 12/2005 4. Golinowska S., Zróżnicowania regionalne a procesy migracyjne w: S. Golinowska (red.), Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek Pracy. Procesy migracyjne. Polska, Czechy, Niemiec, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1998. 5. Kłos B., Migracje zarobkowe Polaków do krajów Unii Europejskiej, BAS - Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2006. 205

6. Kowalewski J., Przemiany stylu życia mieszkańców wsi zurbanizowanej, Warszawa 1995, 7. Krajewski S., Tokarski T., Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i bezrobocie w Polsce. Ujęcie teoretyczne i empiryczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005, s. 12. 8. Lee E. S., A theory of migration, Demography, nr: 3/ 1966, s. 50 9. Lewis W. A., Economic Development with Unlimited Supplies of Labour, Manchester school of Economic and Social Studies, t. 22/ 1954. 10. Majer A., Kryzys miast, w: Acta Universitatis Lodziensis nr 27/2008. 11. Michałowski L., O związkach mieszkania ze stylem życia, w: Przemiany miasta. Wokół socjologii, Warszawa 2005 12. Nowak- Lewandowska R., Migracje Polaków w dobie rozszerzenia Unii Europejskiej, Wyd. Fundacja Prawo Europejskie, Warszawa 2004; 13. Oleksyn T., Skłonność Polaków do emigracji zarobkowej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1992 14. Radiukiewicz A., Bieliński J., Larkowska M., Emigracja zarobkowa Polaków do Irlandii - raport z badań, ZBPO, Warszawa 2006. 15. Rajkiewicz A., Regionalne zróżnicowanie zewnętrznych procesów migracyjnych. Dynamika, struktura oraz układ kosztów korzyści, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996, 16. Raport Polscy konsumenci w Wielkiej Brytanii i Irlandii przygotowanego przez instytut ARC Rynek i Opinia, lipiec 2008, WWW.arc.com.pl. 17. Simmel G., Mentalność mieszkańców wielkich miast w: G. Simmel, Socjologia, PWN, Warszawa 2005 18. Werner H., Tassinopoulos A., Kristensen S., Mobilitat und Wanderung der Arbeitnehmer in der Europeischen Union und ihre besonderen Auswirkungen auf die Jugend, Cedefop 1998, 19. www.polishexpress.co.uk/art,kryzys_przeczekac_spokojnie_na_ wyspach,3131.html 206