Efektywna sukcesja w polskich firmach rodzinnych Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
I. Spis treści II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni III. W Projekcie biorą udział IV. Firmy Rodzinne w Polsce V. Cele naszego projektu VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie VIII. Zakończenie Spis treści Przesłanie Lidera Merytorycznego...3 Partnerzy projektu Kody Wartości...4 Firmy Rodzinne w Polsce...5 Cele projektu...9 Adresaci projektu...10 Etapy projektu...12 Czerpiemy z zagranicznych doświadczeń...13 Projekt tworzony przez praktyków dla praktyków...14 Wypracowane narzędzia...15 Nowy cel...17 Firmy Rodzinne na świecie...19 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2
Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni!... Gospodarka polska wchodzi w bardzo istotny okres pierwszej zmiany pokoleniowej, w której właściciele i założyciele firm z okresu zmian ustrojowych szykują swoich następców do przejęcia władzy, wiedzy i odpowiedzialności. Jest to proces złożony, dotykający tak sfery biznesowej jak i emocjonalnej, dlatego wymaga właściwego przygotowania i dobrego przeprowadzenia. Firmy Rodzinne i ich funkcjonowanie jest moją pasją i pracą. Zajmuję się strategiami firm rodzinnych, prowadzę Instytut Biznesu Rodzinnego, realizuję badania w tym zakresie i jako wykładowca pracuję ze studentami dziećmi z Firm Rodzinnych. Wierzę, że firmy rodzinne są fundamentem zdrowych rozwiniętych gospodarek i ostoją wartości zarówno tych rodzinnych jak i biznesowych. Z doświadczenia wiem, że działania firm rodzinnych cechuje długoterminowa perspektywa, która często wykracza poza pierwszą generację. Dlatego właśnie rozpoczęliśmy pracę nad bardzo ważnym i wyjątkowym projektem finansowanym ze środków EFS pod nadzorem Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości pt. Kody Wartości - efektywna sukcesja w polskich firmach rodzinnych. Wraz z grupą Ekspertów, pragniemy opracować specjalnie dla Was drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni zestaw praktycznych narzędzi wspierających sukcesję. Sukcesja jest przekazaniem przez przedsiębiorcę władzy, wiedzy i własności swojemu następcy. Ten proces jest wpisany w charakterystykę firm rodzinnych. Przekazanie następcy całości firmy to wielkie wyzwanie zarówno dla sukcesora, jak i dla właściciela. Pytanie Jak przekazać firmę następcy? coraz częściej zadają sobie właściciele, którzy rozpoczęli działalność w latach 80-tych. Mamy nadzieję, że dzięki współpracy z Państwem przygotujemy na nie satysfakcjonującą odpowiedź. Zapraszamy serdecznie do śledzenia postępu prac związanych z naszym projektem. Przygotowaliśmy dla Państwa platformę www.kodywartosci.pl. Na tej stronie będziemy publikować efekty naszych prac. Mam nadzieję, że materiały tam zamieszczone pomogą Państwu w prowadzeniu najwspanialszej firmy na świecie firmy rodzinnej. dr Adrianna Lewandowska wraz z zespołem projektowym Kodów Wartości 3
Partnerzy projektu Kody Wartości:... I. Spis treści Business Discovery: od 2006 roku specja- TEB Akademia: założyciel Grupy Wyższych lizuje się w doradztwie dla firm rodzinnych, II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni przeprowadza dla nich projekty strategiczne i wspiera zarządzanie zmianą. Współpracuje z III. wieloma W partnerami Projekcie zagranicznymi biorą w obsza- udział rze doradztwa dla firm rodzinnych. Eksperci Business Discovery działają w Instytucie IV. Firmy Rodzinne w Polsce Biznesu Rodzinnego i brali także udział w pro- jekcie FIRMY RODZINNE realizowanym przy jekcie Kody wartości TEB Akademia zajmuje współpracy PARP. V. Cele naszego projektu www.bd7.pl Szkół Bankowych (9 uczelni i wydziałów zamiejscowych w różnych regionach Polski) to swoisty think tank Grupy WSB. Pełni funkcje stymulujące, koordynuje wdrażanie projektów strategicznych w Grupie WSB. Bazując na szerokim doświadczeniu w realizacji projektów współfinansowanych z EFS, w pro- się zarządzaniem i rozliczeniem projektu. www.teb-akademia.pl VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie Inżynieria Personalna: firma doradczo szko- VIII. Zakończenie leniowa od 1994 roku specjalizuje się w doradztwie personalnym dla działów HR, ale również prezesów, menedżerów i członków zarządu czyli osób odpowiedzialne za realizację celów biznesowych organizacji. Tworzy ją zespół pięciu partnerów, odpowiedzialnych za centra kompetencji i zarządzających Inżynierią Personalną. www.inzynieriapersonalna.pl HORTIMEX PLUS Sp. z o.o. Sp.k.: firma rodzinna istniejąca od 1988 roku. Jest liderem w branży obrotu dodatkami i składnikami żywności. Stosuje nowoczesne narzędzia (systemy ERP, CRM), wdrożyła i utrzymuje certyfikowane systemy zarządzania jakością i bezpieczeństwem (ISO 9001-2008, HACCP). Od 2010 roku jest w trakcie sukcesji (planowane zakończenie na rok 2013) budując strategię dalszego rozwoju i wdrażając zmiany organizacyjne. www.hortimex.com.pl 4 F
R... Firmy Rodzinne
Firmy rodzinne podstawą zdrowych gospodarek... Firmy rodzinne, czyli przedsiębiorstwa kontrolowane przez członków jednej rodziny, funkcjonują od wieków. Wychowani w duchu i otoczeniu anonimowych przedsiębiorstw nie I. Spis treści dostrzegamy najczęściej, że Bosch to nie tylko II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni nazwa wiertarki, że Mariott to nie tylko nazwa hotelu, a Oetker rodzaj budyniu - to przede wszystkim ludzie, konstruktorzy, hotelarze, farmaceuci, którzy użyczyli swych nazwisk III. W Projekcie biorą udział produktom i założonym przez siebie przedsiębiorstwom i wraz ze swoimi rodzinami Firmy rodzinne powstają z pasji i ducha przedsiębiorczości właściciela, który na początku rozwijali je skutecznie przez pokolenia. IV. Firmy Rodzinne w Polsce samodzielnie buduje biznes. Wraz z upływem V. Cele naszego projektu VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie VIII. Zakończenie... lat angażuje się w przedsiębiorstwo coraz więcej członków rodziny. To, co charakteryzuje i odróżnia je od innych przedsiębiorstw to symbioza dwóch światów - rodziny i biznesu, które ciągle przeplatając się, nadają firmie wyjątkową wartość. Wartość, która jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. To, co odróżnia je od pozostałych przedsiębiorstw, to przede wszystkim strefa wartości i kultury organizacyjnej. W firmach tych wartości są ważne, przekazywane i współdzielone z pracownikami firmy.... Według ekspertów Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 75% firm europej- skich i ok. 60% spółek publicznych w USA to biznesy rodzinne. W Polce, jak pokazały badania prowadzone w 2009 roku, firmy rodzinne stanowią 36% sektora MMSP.* 6
Sukcesja nowe wyzwanie... Zmiana ustroju gospodarczego w Polsce, a w konsekwencji dynamiczny rozwój rynku, otwar- S cie granic oraz wejście Polski do UE, umożliwiło polskim firmom rodzinnym wzrost na niespotykaną dotąd skalę. Dziś ich założyciele i właściciele, tak skutecznie kierujący biznesami i rozwijający ich potencjał od ponad 20 lat, zbliżają się do wieku emerytalnego. Dlatego od skutecznego przekazania biznesu w firmach rodzinnych zależy ich dalszy rozwój, a w niektórych przypadkach - nawet przetrwanie. Najbliższe lata będą dla firm rodzinnych czasem próby utrzymania ich dorobku i dotychczasowych osiągnięć. Stawka jest wysoka, gdyż od trafności wyboru następcy/następczyni zależy zagwaranto- wanie długowieczności firmy i utrzymania dynamiki jej rozwoju. Przekazanie zarządzania w nowe ( ręce wiąże się także z formalnym przekazaniem częściowej własności i podzieleniem majątku ro- dzinnego, aby zapewnić dobre funkcjonowanie rodzinnej firmy. Praktyka firm zachodnich pokazuje, że dwu- i trzypokoleniowa skuteczna sukcesja jest wyzwaniem. Statystyki z krajów o długich tradycjach gospodarki rynkowej wyraźnie pokazują, że do drugiego pokolenia skutecznie przechodzi tylko 50% firm, a w trzecim pokoleniu utrzymuje się tylko 15% firm rodzinnych. 57% firm rodzinnych w Polsce planuje sukcesję w ciągu najbliższych 5 lat.* Jeśli chcesz, by wszystko zostało takie, jakie jest, musisz zadbać, by ciągle wszystko się zmieniało. Giuseppe Tomasi di Lampedusa... *(Źródło: Badanie PENTOR firm rodzinnych z 2009 roku współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ) 7
Wybór następcy, a także dobre przygotowanie go do nowej roli to długotrwały proces wymagający planowania, czasu i zaangażowania nestora i sukcesora. Nasza misja
C... Nasza misja: Wzmacniamy wartość biznesów rodzinnych z sektora MMSP Celem projektu Kody wartości efektywna sukcesja w polskich firmach rodzin- nych jest stworzenie unikatowej metodyki zarządzania zmianą sukcesyjną, która pozwoli na skuteczne przeprowadzenie sukcesji w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach rodzinnych, z uwzględnieniem specyfiki i oczekiwań polskich firm rodzinnych. Efektem prac będzie stworzenie kompleksowego instrumentarium przygotowującego firmy rodzinne do samodzielnego przeprowadzania procesu sukcesji. 9
Projekt dedykowany jest firmom rodzinnym z sektora MMSP, które chcę samodzielnie przeprowadzić proces sukcesji... Właściciela - osoby która założyła ten biznes, czuje go najlepiej, całym sobą i inte- \ W procesie sukcesyjnym ważne jest spojrzenie: I. Spis treści gruje działania firmy wokół wspólnych wartości; II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni które bliskie są nestorowi i wpisują się w dotychczasowy sposób działania firmy; III. W Projekcie biorą udział pokrewieństwa są z nią powiązane tak emocjonalnie, jak i majątkowo; IV. Firmy Rodzinne w Polsce V. Cele naszego projektu VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie w strukturze zarządzania i własności firmy, na rzecz której pracują; VIII. Zakończenie Sukcesora - osoby, która chciałaby przejąć odpowiedzialność za prowadzenie biznesu, jest do tego przygotowana nie tylko merytorycznie, ale też wyznaje wartości, Rodziny - osób, które niekoniecznie zaangażowane są w działalność firmy, ale z racji Córek - jak się bowiem okazuje częściej na sukcesorów wybierani są synowie. Warto zatem przeanalizować kompetencje młodych kobiet, które mogą być sukcesorkami i przygotować narzędzia zachęcające właścicieli do przekazania firm w ich ręce; Lidera HR - znającego firmę od podszewki, osoby, która pełni funkcję stymulującą rozwój pracowników, aranżuje zmiany, a w większych firmach realizuje procesy HR; Pracowników - którzy również mają swoiste obawy i emocje związane ze zmianami Zarządu zewnętrznego - osób, które kontraktowo miałyby pełnić funkcje zarządcze w firmie rodzinnej, której prowadzenie jest jednak inne niż prowadzenie korporacji. Narzędzia dla tych grup zostaną zbudowane w taki sposób, aby umożliwić firmie skuteczne zaplanowanie i przeprowadzenie procesu przekazania przedsiębiorstwa rodzinnego bez wsparcia zewnętrznego. 10 E
Każdy artysta odbija cząstkę siebie w swoim dziele. Tak samo przedsiębiorca buduje swoją firmę na wartościach, które są dla niego ważne. To niewidzialna nić, mocna i trwała, jednocząca pokolenia właścicieli firm rodzinnych. prof Peter May - Uznany specjalista ds. firm rodzinnych tapy projektu
Etapy projektu... Projekt Kody wartości efektywna sukcesja w polskich firmach rodzinnych podzielony jest na 7 etapów. Są one zaplanowane zgodnie z koncepcją projektowania usług metodą Design Thinking. W trakcie trwania projektu Kody Wartości, oprócz projektowania narzędzi, kilka razy przeprowadzone będą procesy testowania i zbierania informacji zwrotnych od przyszłych użytkowników I. Spis treści - przedstawicieli firm rodzinnych planujących przeprowadzenie samodzielnej sukcesji. Dzięki takiemu zaplanowaniu procesu innowacyjne narzędzia HR, które będą efektem prac, będą w maksymalnym stopniu dostosowane do potrzeb firm rodzinnych, łatwe w zastosowaniu i efektywne. II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni III. W Projekcie biorą udział IV. Firmy Rodzinne w Polsce V. Cele naszego projektu VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie VIII. Zakończenie 12
Czerpiemy z zagranicznych doświadczeń... Dopiero od niedawna w Polsce problem sukcesji nabiera na znaczeniu. Inaczej jest za granicą, gdzie badania nad sukcesją w firmach rodzinnych trwają od lat. Mając to na uwadze, będziemy bazować na doświadczeniu ekspertów z kilku ośrodków badawczych z Europy....... Testowanie i modyfikacja to kluczowe elementy zapewniające innowacyjność i użyteczność narzędzi HR dla firm rodzinnych....... INTES Firma doradcza istniejąca na rynku niemieckim od 1998 roku. Zajmuje się doradztwem i szkoleniami dla przedsiębiorstw rodzinnych z zakresu strategii właścicielskiej, biznesu i rodziny; sukcesji oraz sposobu finansowania biznesów rodzinnych. Ponad 5000 osób skorzystało z ich oferty. Założycielem jest profesor Peter May, który jest szeroko uznanym autorytetem z zakresu przedsiębiorczości rodzinnej. Firma posiada również część szkoleniową, która zajmuje się podnoszeniem kompetencji firm rodzinnych. Friedag Consult Firma zajmuje się doradztwem strategicznym dla przedsiębiorstw. Założona została w 2002 roku przez dr Herwiga Friedaga. Do dnia dzisiejszego może pochwalić się ponad 300 seminariami dla firm i 100 wdrożeniami strategii. Firma w procesie doradztwa opiera się o koncepcję Balanced Scorecard. Od innych firm odróżnia ją wyjątkowe spojrzenie na całość działania firmy. Wartości, którymi kieruje się firma, są równie ważne jak dane finansowe. Uniwersytet St. Gallen Założony w 1898 roku w Szwajcarii jest jednym z najlepszych uniwersytetów na świecie. O jego wartości świadczy stała współpraca z ponad 150 innymi uczelniami. Działa na nim Centrum Biznesu Rodzinnego zajmujące się głównie badaniem firm rodzinnych. Główne badania dotyczą wartości i funkcjonowania firm rodzinnych, stosowanych strategii, sukcesji oraz rozwoju pracowników. Osoby działające w ramach centrum prowadzą również zajęcia dla osób, które planują w przyszłości praco- wać lub założyć firmę rodzinną....... Eksperci zagraniczni - gwarancja implementacji doświadczeń dojrzałych rynków i przepływ know-how związanych z sukcesją...... 13
Kody Wartości Projekt tworzony... I. Spis treści II.... Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni III. W Projekcie biorą udział IV. Firmy Rodzinne w Polsce V. Cele naszego projektu VI. Do kogo skierowaliśmy projekt VII. Co otrzymacie VIII. Zakończenie przez praktyków dla praktyków Pracując od lat z firmami rodzinnymi wiemy, że każda firma ma różne potrzeby. Dlatego w projekcie zaplanowaliśmy kilka kluczowych momentów, w których pragniemy zaprosić przedstawicieli firm rodzinnych do współpracy. Pomoże to nam poznać potrzeby i oczekiwania: Właściciela i sukcesora Rodziny Pracowników Zarządu Zebrane informacje pozwolą na opracowanie narzędzi, które będą spełniały wymagania firm ro- dzinnych i będą skutecznie pomagały w procesie sukcesji.... Loża Dyskusyjna Firm Rodzinnych przy projekcie Kody Wartości to elitarne forum przedstawicieli przedsiębiorstw rodzinnych. Środowisko konsultacji społecznych, pogłębionych badań nad tematem sukcesji oraz testowania narzędzi HR wspierających sukcesję. Firmy rodzinne pragnące dołączyć do Loży Dyskusyjnej zachęcamy do kontaktu z nami na: www.kodywartosci.pl. Nie czekaj, zgłoś się!....... 14
Każda droga zaczyna się od pierwszego kroku. Każdy etap oznacza obranie nowego celu. Narzędzia dla FR
/ dla Firm Rodzinnych drogi I. do Spis profesjonalnej treści samodzielnej sukcesji. PRODUKTY, które powstaną w projekcie: II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni Metodologia skutecznej sukcesji podręcznik opisujący poszczególne fazy sukcesji wraz z zestawem praktycznych narzędzi HR. Obejmuje wątki wpływu tego procesu III. W na Projekcie realizację celów biznesowych biorą udział oraz na relacje rodzinne. Zawiera także omówienie kwestii rozwiązania sposobów prawnego przekazania firmy, wydzielenie majątku czy zabezpieczenia finansowego nestora; IV. Firmy Rodzinne w Polsce Toolbox Skrzynka z narzędziami Będzie podzielona na 7 modułów: Właściciel - Zarząd - Rodzina - Sukcesor - Sukcesorka - Pracownicy HR V. Cele naszego projektu - Pracownicy. Każdy moduł składać się będzie z zestawu narzędzi do wykorzystania w procesie sukcesji przez poszczególne grupy odbiorców; VI. Do kogo skierowaliśmy projekt Film materiał wideo instruujący, jak korzystać z metodologii 7 kroków, seria przyjaznych filmów, które pomogą w zrozumieniu procesu sukcesji; VII. Co otrzymacie Platforma to miejsce spotkań oraz gromadzenia i wymiany wiedzy. Platforma będzie miejscem, gdzie będą spotykać się sukcesorzy i właściciele, aby zdobyć wiedzę po- VIII. Zakończenie Praktyczne narzędzia... Po zakończeniu projektu firmy rodzinne otrzymają bezpłatnie praktyczne i użyteczne narzę- dzia umożliwiające samodzielne przeprowadzenie skutecznego procesu sukcesji w firmie rodzin- nej. Dla partnerów projektu będzie to zakończenie pracy, dla polskich firm rodzinnych rozpoczęcie trzebną do przeprowadzenia proces i wymienić się doświadczeniami. S......... Dzięki finansowaniu projektu Kody Wartości ze środków Unii Europejskiej wypracowane narzędzia, film oraz przewodnik będzie dostępny bezpłatnie dla firm rodzinnych z sektora MMSP. 16
)... Metodologia 7 kroków procesu sukcesyjnego 17
Nowy cel... I. Spis treści II. Drodzy Przedsiębiorcy Rodzinni III. W Projekcie biorą udział IV. Firmy Rodzinne w Polsce V. Cele naszego projektu Znalezienie nowego celu dla VI. Do kogo skierowaliśmy projekt ustępującego właściciela jest wyzwaniem i ważnym etapem procesu VII. Co otrzymacie sukcesji. Właściciel przez całe lata aktywności zawodowej związany był z firmą, która była dla niego miejscem VIII. Zakończenie zarabiania, a nawet całym życiem. Trudno mu wyobrazić sobie satysfakcjonującą i ciekawą rolę poza firmą. Dlatego w projekcie Kody Wartości przygotowana zostanie przymierzalnia nowych aktywności, aby pomóc właścicielom w odkryciu nowych pasji i obszarów przynoszących satysfakcję. 18
Firmy Rodzinne... na świecie... Firmy rodzinne stanowią najbardziej trwałą formę działalności. Istniały wcześniej niż korporacje międzynarodowe, istniały przed rewolucją przemysłową, istniały od czasów imperium rzymskiego. Sukcesja pozwala zachować biznes w rękach rodziny przez wiele pokoleń. Przykładem może być najstarsza firma rodzinna Hoshi Ryokan, która została założona w roku 718.... Hoshi Ryokan założona w roku 718... Firma została założona w Kamatsu, w Japonii w roku 718. Jest ona zarządzana przez przedstawicieli 46-ego pokolenia rodziny. Legenda głosi, że pewnego razu bóg Mount Hakusan odwiedził buddyjskiego kapłana, któremu nakazał odkopanie podziemnego, ciepłego źródła znajdującego się niedaleko wioski.. Wtedy to kapłan poprosił swojego ucznia, Garyo Saskiri, aby wybudował w tym miejscu uzdrowisko. Od tego czasu, jego rodzina, znana jako Hoshi, prowadzi hotel w Kamatsu. Budynek, który dziś służy jako hotel, może pomieścić 450 gości w 100 pokojach. Każdy klient traktowany jest jako ktoś szczególny. Obecnie, kierownikiem hotelu jest Zengero Hoshi.....F Utrzymanie firmy przez tyle lat w biznesie wymaga starannego planowania procesu sukcesji. Aby uświadomić sobie, jak ważne są firmy rodzinne, przedstawiamy 5 faktów na temat amerykańskich firm rodzinnych na świecie: 1) Ponad 30% firm przechodzi do kolejnego pokolenia. 12% z nich będzie dalej funkcjonowało w trzecim pokoleniu, do czwartego dojdzie już tylko 3%. 2) 39% firm planuje sukcesję w przeciągu następnych 5 lat. 3) 34% firm rodzinnych będzie prowadzane przez kobiety. 52% firm zatrudnia przynajmniej jedną kobietę w pełnym wymiarze godzin. 4) 85% właścicieli twierdzi, że następcą będzie członek rodziny. 5) Firmy pozostają średnio w posiadaniu rodziny przez 78 lat. 19
Efektywna sukcesja w polskich firmach rodzinnych www.kodywartosci.pl Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego