Podstawy pracy hodowlanej. Krzyżowanie towarowe Hodowla jest to zespół planowych działań zmierzających do doskonalenia genetycznego lub przekształcenia cech użytkowych zwierząt, zgodnie z określonymi wymaganiami ekonomicznymi oraz społecznymi danego kraju. Chów to zespół działań produkcyjnych i technologicznych zmierzających do pełnego wykorzystania wartości genetycznej zwierząt w celu uzyskania produktów zwierzęcych w pożądanej ilości i jakości przy zminimalizowanych kosztach wytwarzania. Hodowla i chów charakteryzują się odrębnymi zadaniami. Celem pracy hodowlanej jest uzyskanie postępu hodowlanego. Postęp hodowlany w doskonalonej cesze to różnica obserwowana w dwu następujących po sobie pokoleniach. Należy dążyć do uzyskania jak największej różnicy selekcyjnej, a wpływa na nią: dokładność oceny wartości hodowlanej, zmienność genetyczna, ostrość selekcji, odstęp między pokoleniami. Przy doskonaleniu poszczególnych cech hodowla zarodowa musi uwzględniać potrzeby rynku. Obecnie celem najważniejszym jest uzyskiwanie wysokiej mięsności tusz, gdyż od niej zależy zysk uzyskiwany przy produkcji tuczników. Wpływają na niego ważne ekonomicznie cechy, a mianowicie: wykorzystanie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała, mięsność tusz, liczba prosiąt odsądzonych z miotu oraz długość okresu tuczu. Wobec dostatku wieprzowiny w Unii Europejskiej ważnym celem hodowlanym staje się także jej jakość. Obok wysokiej mięsności tusz o jakości wieprzowiny stanowią także cechy przetwórcze, smak i walory dietetyczne. Doskonalenie świń pod względem genetycznym polega na prawidłowej selekcji i doborze zwierząt do kojarzeń. Działania te muszą być prowadzone w odpowiednich warunkach środowiskowych (właściwe żywienie, dobre budynki, optymalny mikroklimat), gdyż tylko wtedy możliwe jest ujawnienie się maksymalnej wartości zwierzęcia uwarunkowanej genotypem, czyli posiadanym przez niego zestawem genów.
W przeszłości i obecnie prowadzono selekcję związaną z umięśnieniem i otłuszczeniem tusz. Dawniej była ona nastawiona na zwiększenie udziału tłuszczu w tuszy, obecnie odwrotnie - na zwiększenie zawartości mięsa, przy zachowaniu jego wysokiej jakości. Poprawa cech użytkowości rozpłodowej loch Praca hodowlana przy doskonaleniu cech rozrodczych jest trudna ze względu na to, że: im bardziej płodna jest matka, tym silniejszy jest negatywny wpływ środowiska matki na odchów dobrych jakościowo prosiąt pochodzących z coraz liczniejszych miotów, selekcja na obniżenie otłuszczenia wiąże się z pogorszeniem cech reprodukcyjnych loch. Wymienione trudności powodują stagnację a nawet pogorszenie niektórych cech rozrodczych. Selekcja w kierunku cech rozrodczych jest możliwa nie tylko w stadzie zarodowym, ale też w stadzie towarowym, odchowującym własne loszki remontowe. Aby można było ją prowadzić, zwierzęta muszą być prawidłowo oznakowane, a wyniki oproszeń notowane. W selekcji wystarczy uwzględnić jedną cechę, np. liczbę prosiąt odchowanych do wieku 3 tygodni. Decyzja sprowadza się do wyboru matek, po których pozostawiamy loszki - córki. Należy wybrać takie matki, które łącznie w kilku miotach, np. 1, 2, 3 i 4. odchowały najliczniejsze potomstwo. Wyniki jednego miotu są niewystarczające do oceny matki i selekcji. Poprawa cech tucznych i rzeźnych Cechy rzeźne można poprawić stosunkowo łatwo poprzez odpowiednią selekcję (wybór najlepszych) albo też krzyżowanie uszlachetniające lub towarowe z rasami lub liniami wybitnie mięsnymi, np. z knurami o grubości słoniny poniżej 1 cm i mięsności powyżej 60%. Wybór najlepszych osobników poprzedza obliczenie indeksu uwzględniającego cechy tuczne i rzeźne. W zależności od źródła informacji stosuje się: indeks oceny przyżyciowej,
indeks szacowany na podstawie pełnego rodzeństwa w stacjach kontroli, metodę BLUP-Model Zwierzęcia. Dalsza poprawa produkcyjności świń pogłowia masowego jest możliwa przez użytkowanie knurów wyhodowanych i ocenionych w ośrodkach zarodowych, wprowadzanie do stad wartościowych loszek hodowlanych oraz stałą poprawę warunków środowiska. Ocena przyżyciowa loszek i knurków Celem prowadzonej oceny przyżyciowej jest określenie wartości hodowlanej knurków i loszek pod względem ich użytkowości tucznej i rzeźnej. Użytkowość tuczną ocenianych zwierząt charakteryzują osiągane przez nie przyrosty dobowe, natomiast wartość rzeźną określa procentowa zawartość mięsa w tuszy. Ocenie przyżyciowej podlegają wszystkie knurki i loszki w wieku od 150 do 210 dni. Podstawowym warunkiem dopuszczenia zwierzęcia do oceny jest widoczne, wyraźne i nie pozostawiające wątpliwości oznakowanie (tatuaż, kolczyk). Zwierzęta wadliwie i niewyraźnie oznakowane nie mogą być poddawane ocenie. Zwierzęta poddane są ocenie jedynie w stadzie, z którego pochodzą. Ocena przyżyciowa przeprowadzana jest przez wyznaczonych pracowników Polskiego Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS. Włączenie do oceny przyrostów dobowych i procentowej zawartości mięsa prowadzi do selekcji i wyboru zwierząt szybko rosnących, a jednocześnie odkładających w przyrostach możliwie dużo mięsa. U każdej ocenianej sztuki po jej zważeniu wykonuje się pomiary ultradźwiękowe aparatem Pig-log 105. Mierzy się grubość słoniny w dwóch punktach na wysokości ostatniego żebra (3 i 8 cm od linii środkowej grzbietu) oraz wysokość mięśnia polędwicy. Na podstawie pomiarów szacuje się mięsność (%). Ostatecznym wynikiem oceny jest indeks wyrażony w punktach. Wyższą wartość indeksu otrzymują zwierzęta szybciej rosnące, o cieńszej słoninie, lepiej umięśnione. Zasady oceny wartości genetycznej knurów na podstawie potomstwa
Ocenie w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (SKURzTCh) podlegają zwierzęta z chlewni zarodowych wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi hodowlane. W tej metodzie kontrolowany jest stopień zdolności przekazywania przez knury cech potomstwu. Każdy knur jest oceniany na podstawie potomstwa, które reprezentuje 8 loszek - córek knura, pochodzących od 4 loch kojarzonych z ocenianym knurem. Loszki przechodzą tucz kontrolny w tych samych warunkach środowiska (w stacji), a na koniec tuczu, przy masie 100 kg, są ubijane. Wyniki, jakie osiągają oceniane loszki, są porównywane do średnich wyników wszystkich zwierząt danej rasy ocenianych w stacji w ostatnich 2 latach. Ostatecznym wynikiem jest suma punktów (indeks) za przyrosty dzienne, grubość słoniny, powierzchnię oka" polędwicy oraz masę szynki bez słoniny i skóry. Poddane kontroli stacyjnej loszki pochodzą po wytypowanych kojarzeniach (locha x knur) i knurach - ojcach, dlatego uzyskane przez nie wyniki służą ocenie rodziców. Wartość indeksu knura wyznaczana jako średnia uzyskanych indeksów dla ośmiu jego córek (dodatnia lub ujemna) pozwala podjąć decyzję, co do dalszego użytkowania knura. Metoda jest czasochłonna, pracochłonna, kosztowna, ale dokładna. Synowie knurów z najlepszymi dodatnimi indeksami trafiają do SUL i są wykorzystywani do inseminacji. W selekcji obok wymienionych cech użytkowych uwzględnia się też mierzone poubojowo w stacjach cechy jakości mięsa. Wady mięsa są zależne od warunków przedubojowych (transportu, oczekiwania na ubój) oraz postępowania z mięsem po uboju. O podatności na stres decydują geny, których obecność można ustalić na podstawie badania DNA. Są to geny tzw. receptora ryanodiny - RYR1. Rasy mateczne pbz i wbp powinny być odporne na stresy. W selekcji uwzględnia się cechy budowy (pokrój) i oznaki zdrowia. Tylko zwierzęta poprawnie zbudowane i zdrowe mogą być efektywnie użytkowane rozpłodowo. Szacowanie wartości hodowlanej świń metodą BLUP - model zwierzęcia Metoda BLUP pozwala na oszacowanie wartości hodowlanej zwierząt poprzez ich uszeregowanie w zależności od wartości genetycznej. Umożliwia porównanie pod względem wartości genetycznej zwierząt z różnych stad, ocenianych w różnych sezonach i latach. Rozszerzeniem metody BLUP jest tzw. MODEL ZWIERZĘCIA". Pozwala on na zwiększenie
dokładności oceny wartości genetycznej poprzez wykorzystanie danych o wszystkich jego ocenianych krewnych. Ma to szczególne znaczenie przy cechach o niskim współczynniku odziedziczalności. Warunkiem koniecznym do stosowania metody jest: posiadanie bardzo dokładnej dokumentacji dotyczącej pochodzenia osobników uwzględnionych w obliczeniach, posiadanie danych o ich użytkowości. Metodą BLUP można oszacować wartość hodowlaną każdej cechy uwzględnionej w selekcji. Wartości te można połączyć w indeks selekcyjny, przypisując każdej z nich wartość ekonomiczną. Wartość hodowlaną szacuje się na podstawie wyników z oceny przyżyciowej (wewnątrzfermowej). Dwie cechy, a mianowicie: przyrost dzienny i procent mięsa w tuszy, łączy się w indeks, który w ocenie BLUP stanowi kolejną cechę. Tłem do obliczeń jest okres 6 miesięcy. Oznacza to, że wartość hodowlana uzyskana przez poszczególne zwierzęta odnoszona jest do średniej oszacowanej na podstawie wyników osobników ocenianych w okresie sześciu miesięcy (średnia bazowa). Każdego miesiąca wykonywane są obliczenia, oddzielnie dla wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi. Wyjątek stanowią rasy pozostające w hodowli zachowawczej (puławska, złotnickie). Wynikiem oceny BLUP - Animal Model są rankingi młodych knurków hodowlanych i knurów stadnych danej rasy, w których zwierzęta są uszeregowane według ich wartości genetycznej. Może to stanowić ważną informację przy zakupie. Przebieg selekcji Selekcja jest ukierunkowana na wiele cech. Knurek sześcio- lub siedmiomiesięczny ma ocenę własną. Znana jest liczba jego sutków, ma ustalony przyrost, mięsność i obliczony indeks. Jego wartość pod względem cech rozrodczych może być ustalona pośrednio na podstawie użytkowości matki. Może też posiadać dane ze stacji kontroli, np. indeks ojca. Od hodowcy zależy, które cechy uzna on za mniej, a które za bardziej ważne. Hodowcy zazwyczaj preferują te, które w ich stadach osiągają niższe wartości niż w innych stadach tej samej rasy. W stadzie zarodowym średnio
od 1 lochy do oceny przedstawiane są 3 knurki rocznie. Przebieg selekcji knurków przedstawiono na rysunku. Przebieg selekcji knurów Znakowanie świń Prowadzenie pracy hodowlanej wymaga identyfikacji zwierząt, a to oznacza potrzebę ich znakowania. Świnie ras białych znakuje się przez tatuowanie. Używa się do tego numerków uformowanych z igiełek posmarowanych tuszem oraz kleszczy. Świnie ras kolorowych kolczykuje się. Tatuować świnie można na dwa sposoby, albo tatuownicą uderzeniową (młotkową) albo tatuownicą uszną zaciskową. O ile na pewno tatuownica młotkowa doskonale nadaje się do szybkiego znakowania tuczników, o tyle do prosiąt nie znajduje ona zastosowania. Dlatego do tatuowania prosiąt stosowana jest tatuownica uszna zaciskowa o wysokości wytatuowanego znaku 7mm.