Wpływ wybranych czynników na wartość wskaźników użytkowości rozpłodowej loch ras zachowawczych złotnickiej białej i złotnickiej pstrej

Transkrypt

1 Nowak Błażej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, SKN Hodowców Trzody Chlewnej Wpływ wybranych czynników na wartość wskaźników użytkowości rozpłodowej loch ras zachowawczych złotnickiej białej i złotnickiej pstrej Streszczenie Celem pracy była analiza wskaźników użytkowości rozpłodowej loch ras zachowawczych: złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. Materiał do badań stanowiło 91 loch wieloródek (53 lochy rasy złotnickiej białej i 38 loch rasy złotnickiej pstrej), utrzymywanych w indywidualnym gospodarstwie rolnym, krytych naturalnie. Lochy rasy złotnicka pstra uzyskały nieznacznie wyższe wartości badanych wskaźników niż lochy rasy złotnicka biała. Statystycznie istotne różnice (p 0,05) wystąpiły jedynie pomiędzy średnią liczbą prosiąt żywo urodzonych w miocie. Wykazano wpływ pory roku skutecznego pokrycia na liczbę prosiąt żywo urodzonych w miocie i długość cyklu reprodukcyjnego (p 0,01) oraz liczbę prosiąt odchowanych i długość laktacji (p 0,05). Pora roku wyproszenia loch miała związek z liczbą prosiąt odchowanych, długością laktacji (p 0,05) oraz długością cyklu reprodukcyjnego (p 0,01). 1. Wstęp Rasy rodzime świń powstały z prymitywnych lokalnych ras występujących na terenie Polski. Zgodnie z Uchwałą Rady Hodowlanej do spraw Hodowli Trzody Chlewnej przy Centralnej Stacji Hodowli Zwierząt w Warszawie do ras zachowawczych świń zalicza się: rasę puławską, złotnicką białą oraz złotnicką pstrą [1]. Hodowla tych ras jest szczególnie ważna dla zachowania bioróżnorodności, bowiem zwierzęta te odznaczają się odmiennością genetyczną i fenotypową od najpopularniejszych w Polsce ras wysoko produkcyjnych m. in. wielkiej białej polskiej czy polskiej białej zwisłouchej. Do głównych zalet ras zachowawczych zalicza się: wysoką odporność na choroby oraz niekorzystne warunki środowiska, łagodny temperament, dużą troskliwość macierzyńską oraz dobrą jakość mięsa i tłuszczu. Jednakże rasy te, pod względem cech produkcyjnych (takich jak: przyrosty dobowe tuczników, zużycie paszy na kilogram przyrostów czy otłuszczenie i mięsność tusz) odbiegają znacznie od preferowanych obecnie trendów intensywnego tuczu [7, 11]. Dodatkowo lochy odznaczają się niższą użytkowością rozpłodową niż lochy ras wysokoprodukcyjnych. Do najważniejszych parametrów określających wartość reprodukcyjną loch zalicza się płodność rzeczywistą (liczba prosiąt żywo rodzonych w jednym miocie), plenność gospodarczą (liczba prosiąt odchowanych przez lochę do 21. dnia życia), długość cyklu reprodukcyjnego (okres od jednego skutecznego pokrycia lochy do następnego) oraz częstość oproszeń, czyli liczbę cykli reprodukcyjnych powtórzonych przez lochę w ciągu roku [2, 5]. Świnie jako zwierzęta poliestralne wykazują ruję w ciągu całego roku, średnio co 21 dni. Nadal jednak zauważa się u trzody chlewnej przejawy atawizmu w zakresie zdarzeń rozrodczych. Latem, gdy w chlewni panuje wysoka temperatura, obserwuje się tzw. sezonową letnią niepłodność loch [2,4,13]. Owa sezonowość została odziedziczona po dzikich przodkach, a jej skutkiem jest pogorszenie wyników produkcyjnych, spowodowane między Strona 2410

2 innymi: wydłużeniem okresu od odsadzenia prosiąt do wystąpienia rui, zaburzeniami w przebiegu rui (tzw. ciche ruje ), mniejszą liczbą owulujących komórek jajowych, niższą skutecznością zapłodnień czy też większą liczbą prosiąt martwo urodzonych w miocie. Wysokie temperatury wpływają również na zmniejszenie apetytu oraz ilości pobranej paszy, co powoduje spadek mleczności. Mniejsza produkcja mleka przez lochę, wpływa z kolei na gorsze przyrosty masy ciała prosiąt, a tym samym na wydłużenie okresu laktacji i całego cyklu reprodukcyjnego [3]. Celem niniejszej pracy była analiza zróżnicowania parametrów reprodukcyjnych loch ras zachowawczych złotnickiej białej oraz złotnickiej pstrej, a także zbadanie wpływu pory roku skutecznego pokrycia i wyproszenia loch na wartość wybranych wskaźników użytkowości rozpłodowej. 2. Materiał i metody Materiał do badań stanowiły dane o wynikach reprodukcyjnych loch ras zachowawczych (złotnickiej białej i złotnickiej pstrej) za okres od listopada 2012 do grudnia 2013 roku. Lochy pochodziły z indywidualnego gospodarstwa rolnego, o charakterze intensywnym, znajdującego się w miejscowości Łęka Opatowska, w powiecie kępińskim, w województwie wielkopolskim. W ramach badań zebrano dane dotyczące liczby prosiąt żywo urodzonych w jednym miocie oraz liczby prosiąt odchowanych przez lochę do momentu odsadzenia. Dodatkowo uzyskano informacje dotyczące terminów pokrycia i wyproszenia macior, na podstawie których określono: - porę roku skutecznego zapłodnienia (zgodnie z 4 kalendarzowymi porami roku) - porę roku wyproszenia (zgodnie z 4 kalendarzowymi porami roku) - długość laktacji (dni) - długość cyklu reprodukcyjnego (dni). Analizą objęto 91 loch wieloródek ras zachowawczych, w tym 53 lochy rasy złotnickiej białej oraz 38 loch rasy złotnickiej pstrej. Dla każdej maciory uzyskano dane o wskaźnikach użytkowości rozpłodowej za ostatnie dwa, pełne cykle reprodukcyjne. Lochy do trzeciego tygodnia po pokryciu utrzymywane były indywidualnie, następnie grupowo. Na dwa tygodnie przed planowanym oproszeniem lochy były przeprowadzane do indywidualnych kojców rusztowych, wyposażonych w jarzmo. Wszystkie analizowane lochy były kryte naturalnie knurami rasy wielkiej białej polskiej (wbp) oraz polskiej białej zwisłouchej (pbz). Warunki mikroklimatyczne dla wszystkich loch były wyrównane. Lochy żywione były paszami samodzielnie przygotowywanymi przez właścicieli gospodarstwa. Analizy statystyczne badanych czynników wpływających na wybrane parametry reprodukcyjne loch przeprowadzono modelem liniowym z procedury GLM pakietu statystycznego SAS (SAS 2009), uwzględniającym rasę oraz porę roku skutecznego pokrycia i wyproszenia loch. Istotność statystyczną średnich pomiędzy grupami określano przy pomocy testu wielokrotnego rozstępu Duncana. W tym samym pakiecie obliczono podstawowe statystyki z zastosowaniem procedury MEANS. 3. Wyniki Wykorzystując wszystkie dostępne obserwacje (N=182) obliczono średnią liczbę prosiąt żywo urodzonych w miocie, liczbę prosiąt odchowanych przez lochę do 21. dnia życia, długość laktacji oraz długość cyklu reprodukcyjnego dla loch rasy złotnickiej białej i złotnickiej pstrej (Tab. 1) Wykazano wpływ rasy na liczbę prosiąt urodzonych w miocie (p 0,05). Lochy rasy złotnickiej białej rodziły średnio 9,33 prosięcia, natomiast lochy rasy złotnickiej pstrej rodziły średnio 10,39 prosięcia w miocie. Analiza statystyczna nie wykazała natomiast wpływu rasy na liczbę prosiąt odsadzonych od lochy oraz długość laktacji i cyklu reprodukcyjnego. Strona 2411

3 Średnia długość cyklu reprodukcyjnego dla rasy złotnickiej białej wynosiła 158,48 dni, co wpływało na średnią częstość oproszeń wynoszącą 2,30 miotu/rok od jednej lochy. Z kolei dla rasy złotnickiej pstrej długość okresu międzymiotu wynosiła średnio 157,40 dni, co skutkowało średnią częstością oproszeń na poziomie 2,32 miotu/rok od jednej lochy. Tabela 1. Średnia liczba prosiąt urodzonych i odchowanych od lochy oraz długość laktacji i cyklu reprodukcyjnego loch rasy złotnickiej białej i złotnickiej pstrej Rasa N urodzonych odchowanych do 21. dnia życia Długość laktacji Długość cyklu reprodukcyjnego x SD x SD x SD x SD Złotnicka biała 106 9,33 a 2,36 8,54 6,32 28,26 2,92 158,48 19,4 Złotnicka pstra 76 10,39 b 3,10 9,00 2,22 28,64 3,10 157,40 17,78 Lochy ogólnie 182 9,78 2,74 8,73 2,16 28,42 2,99 158,02 18,71 Średnie w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (małe litery poziom istotności p 0,05) Zbadano również wpływ pory roku pokrycia (Tab.2) i wyproszenia (Tab.3) na liczbę prosiąt żywo urodzonych w miocie, liczbę prosiąt odchowanych do 21. dnia życia, długość laktacji oraz cyklu reprodukcyjnego. Wykazano wpływ (p 0,01) pory roku pokrycia lochy na liczbę prosiąt urodzonych w miocie. Największą liczebnością charakteryzowały się mioty rodzące się na wiosnę. Przekładało się to również, na największą liczbę prosiąt odłączanych od lochy właśnie w tej porze roku. Wykazano związek (p 0,05) między porą roku skutecznego zapłodnienia a średnią długością laktacji, która najdłuższa była latem (29,39 dni), najkrótsza natomiast wiosną (27,25 dni). Zaobserwowano związek (p 0,01) między porą roku pokrycia lochy a długością cyklu reprodukcyjnego. Najdłuższy był on latem (165,23 dni) i znacząco odbiegał od długości okresów międzymiotów w pozostałych porach roku. Tabela 2. Średnia liczba prosiąt urodzonych i odchowanych od lochy oraz długość laktacji i cyklu reprodukcyjnego loch zapłodnionych w różnych porach roku Pora roku zapłodnienia lochy Liczba pokrytych loch żywo urodzonych odchowanych do 21. dnia życia Długość laktacji Długość cyklu reprodukcyjnego x SD x SD x SD x SD Wiosna 31 11,00 A 3,05 9,38 a 2,30 27,25 c 2,39 152,8 B 9,82 Lato 46 9,17 B 2,17 8,32 b 1,67 29,39 a 3,40 165,23 A 27,18 Jesień 46 9,60 b 2,67 8,86 ab 2,30 28,91 ab 2,68 156,23 B 15,20 Zima 59 9,74 b 2,88 8,59 ab 2,28 27,89 bc 2,92 156,54 B 15,15 Średnie w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (wielkie litery, poziom istotności p 0,01; małe litery, poziom istotności p 0,05) Strona 2412

4 Analizując wpływ pory roku wyproszenia lochy stwierdzono zależność (p 0,05) pomiędzy badaną zmienną, a liczbą prosiąt odchowanych do 21. dnia życia oraz długością laktacji. Pora roku wyproszenia wpływała w istotny statystycznie (p 0,05) sposób na długość cyklu reprodukcyjnego. Był on najdłuższy jesienią (168,93 dni). W pozostałych porach roku różnice w długości cyklu reprodukcyjnego były niewielkie. Nie stwierdzono związku między porą roku wyproszenia a liczbą prosiąt urodzonych w miocie. Tabela 3. Średnia liczba prosiąt urodzonych i odchowanych od lochy oraz długość laktacji i cyklu reprodukcyjnego loch wyproszonych w różnych porach roku Pora roku wyproszenia lochy Liczba wyproszonych loch żywo urodzonych odchowanych do 21. dnia życia Długość laktacji Długość cyklu reprodukcyjnego x SD x SD x SD x SD Wiosna 48 9,83 3,04 8,41 ab 2,16 27,75 b 2,86 155,83 B 13,72 Lato 51 10,45 2,75 9,37 a 2,25 27,94 b 2,67 154,60 B 12,45 Jesień 30 9,36 2,28 8,30 b 1,68 30,06 a 3,91 168,93 A 31,54 zima 53 9,32 2,61 8,64 ab 2,24 28,56 b 2,49 157,13 B 16,11 Średnie w kolumnach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (wielkie litery, poziom istotności p 0,01; małe litery, poziom istotności p 0,05) 4. Dyskusja i wnioski Opłacalność produkcji trzody chlewnej uwarunkowana jest jak najwyższą produkcją prosiąt od lochy. Ważna jest jednak nie tylko liczba urodzonych w jednym miocie prosiąt, ale też liczba prosiąt odsadzanych oraz liczba miotów otrzymywanych od lochy w ciągu jednego roku. W Polsce wskaźnik częstości oproszeń wynosi średnio 1,6-2, przy długości cyklu reprodukcyjnego dni [9]. W analizowanym gospodarstwie średnia długość okresu międzymiotu wynosiła 158,02 dni i dla obu badanych ras była bardzo zbliżona. Jest to wartość zadowalająca, gdyż Krajowy Program Hodowlany dla ras zachowawczych, zakłada że okres ten powinien wynosić 160 dni [8]. Powyższa długość cyklu reprodukcyjnego wyznaczyła kolejny wskaźnik użytkowości rozpłodowej jakim jest częstość oproszeń. W badanym gospodarstwie wyniósł on średnio 2,31 miotu na rok, co należy odnotować jako wynik pożądany. Otrzymane wyniki różnią się od uzyskanych między innymi przez Szulc [10], w badaniach której średnia długość cyklu reprodukcyjnego wynosiła 204 dni, co wpływało na częstość oproszeń na poziomie 1,79 miotu na rok. Są z kolei zbliżone do wyników Sarnowskiego [8], gdzie średni okres międzymiotu to 171 dni, przy częstości oproszeń 2,13. Jak podaje Instytut Zootechniki w Krakowie [7] płodność rzeczywista dla loch rasy złotnickiej białej wynosi średnio 10 sztuk w jednym miocie, natomiast dla rasy złotnickiej pstrej 9. W analizowanym gospodarstwie średni liczba żywo urodzonych prosiąt w miocie wynosiła 9,78 sztuki i była wyższa dla rasy złotnickiej pstrej o 1,09 prosięcia w miocie, w porównaniu do rasy złotnickiej białej (odpowiednio 10,39 oraz 9,30). Dla porównania, płodność rzeczywista loch rasy złotnickiej pstrej w badaniach Szulc [10] wynosiła 8,97 prosięcia w miocie, natomiast dla złotnickiej białej w badaniach Sarnowskiego [8] 9,88. odsadzanych od lochy wynosiła średnio 8,73, w tym 9 dla rasy złotnickiej Strona 2413

5 pstrej i 8,54 dla złotnickiej białej. Plenność gospodarcza, czyli średnia liczba prosiąt odsadzonych od lochy w ciągu roku wynosiła średnio 20,25 sztuk, odpowiednio 20,88 dla rasy złotnickiej pstrej i 19,72 dla złotnickiej białej. Wyniki te były zdecydowanie wyższe od przeciętnie osiąganych w Polsce oraz zbliżone do wyników uzyskiwanych przez hodowców utrzymujących rasy wysoko produkcyjne [2, 9]. Jak podaje bowiem POLSUS (2010) w hodowli zarodowej uzyskuje się od loch rasy wielkiej białej polskiej 23,06 prosięcia, natomiast dla rasy polskiej białej zwisłouchej 22,86. Świadczy to o dużym potencjale rozrodczym świń ras zachowawczych. Analizując wpływ pory roku zaproszenia loch na wskaźniki użytkowości rozpłodowej wykazano jej związek z liczbą prosiąt żywo urodzonych w miocie, liczbą prosiąt odchowanych, długością laktacji i cyklu reprodukcyjnego. Najliczniejsze mioty rodziły się od loch krytych wiosną. Liczebność tych miotów była o blisko 1,5 prosięcia większa niż liczebność miotów uzyskiwanych od loch krytych w pozostałych porach roku. Potwierdza to tezę o sezonowym obniżeniu płodności loch latem i wczesną jesienią, gdyż właśnie w tych porach roku liczebność miotu była najniższa. Na taki stan rzeczy, oprócz wysokiej temperatury powietrza, wpływającej negatywnie na rozród loch, mógł mieć fakt, że w analizowanym gospodarstwie stosowano wyłącznie krycie naturalne. Jak bowiem podaje Tuz [12], latem obserwuje się dość znaczne pogorszenie parametrów nasienia knurów. Dodatkowo, lochy które były kryte latem, a więc wtedy, gdy najpełniej obserwuje się zjawisko sezonowej niepłodności, wykazywały się najdłuższym cyklem reprodukcyjnym. Był on o ponad 9 dni dłuższy latem niż jesienią i zimą oraz blisko 13 dni dłuższy niż wiosną. Podobne wyniki w swoich badaniach wykazali m.in. Kopyra i współpracownicy [6]. Długość laktacji również najdłuższa była latem. Wpłynąć mógł na to fakt, iż wysoka temperatura powietrza wpływa negatywnie na produkcję mleka, a w konsekwencji na wolniejsze przyrosty masy ciała miotu. W powyższych badaniach nie wykazano wpływu pory roku wyproszenia loch na liczbę prosiąt żywo urodzonych w jednym miocie, jednakże lochy, które prosiły się latem miały liczniejsze mioty, niż lochy proszące się w pozostałych porach roku. Przełożyło się to również na największą liczbę prosiąt odchowanych do 21. dnia życia właśnie w miesiącach letnich. Podobne wyniki uzyskała Kawęcka i współpracownicy [4], którzy wykazali, że liczebność miotów była największa latem i wynosiła średnio 10,75 sztuk w miocie. Badania wykazały również, że lochy które prosiły się jesienią miały najdłuższą laktację (p 0,05) oraz najdłuższy cykl reprodukcyjny (p 0,01). Różnice w długości laktacji oraz cyklu reprodukcyjnego w pozostałych miesiącach były bardzo niewielkie. Z przeprowadzonych badań można wyciągnąć następujące wnioski: 1. W analizowanym gospodarstwie wartości badanych wskaźników użytkowości rozpłodowej i odchowu prosiąt loch rasy złotnicka pstra przewyższały nieznacznie wartości uzyskiwane przez lochy rasy złotnicka biała. Statystycznie istotne różnice (p 0,05) wystąpiły jedynie pomiędzy średnią liczbą prosiąt żywo urodzonych w miocie. 2. Średnią płodność rzeczywistą na poziomie 9,78 prosięcia w miocie, plenność gospodarczą wynosząca średnio 20,25 prosiąt odchowanych od lochy w ciągu roku oraz cykl reprodukcyjny trwający średnio poniżej 160 dni należy uznać za wyniki zadowalające i pożądane. Otrzymane wyniki dla ras zachowawczych są przewyższają wyniki osiągane przeciętnie przez polskich hodowców. 3. Pora roku pokrycia i wyproszenia loch miała istotnie statystycznie związki z liczbą prosiąt odchowanych, długością laktacji oraz długością cyklu reprodukcyjnego. Strona 2414

6 Bibliografia: 1. Babicz M,. Bajda Z., Blicharski T., Buczyński J. T., Luciński P., Szyndler-Nędza M., Różycki M., Skrzypczak E., Szulc K., 2013, Aktualne problemy w hodowli świń ras zachowawczych w Polsce, Przegląd Hodowlany, 81(6); 2. Bugnacka D., 2009, Płodność i plenność loch, Hodowca Trzody Chlewne, 6, 11-17; 3. Janczyk M, 2008, Zanim nadejdą upały, czyli o letnich problemach z rozrodem świń, Aktualności Rolnicze, 7(209): 14-15; 4. Kawęcka M., Dłużak Z., Pietruszka A., Delikator B., 2007, Użytkowość rozpłodowa loch w zależności od sezonu oraz metody ich krycia lub inseminacji, Acta ScientiarumPolonorum, Zootechnica, 6(1): 29-38; 5. Knecht D., Jankowska Mąkosa A., Środoń S., 2013, Najważniejsze cechy użytkowości rozrodczej świń, Hodowca Trzody Chlewnej, 1-2, s ; 6. Kopyra M., Nowicki J., Schwarz T., 2007, Wybrane problemy sezonowości rozrodu trzody chlewnej, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie. Sesja Naukowa, 93: ; 7. Krupiński J. [red.], 2012, Polskie rasy zachowawcze, Atlas zwierząt gospodarskich objętych programem ochrony w Polsce, Instytut Zootechniki, Kraków; 8. Sarnowski J., 2013, Świnia złotnicka biała - program ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich, WODR Poznań. stan na ; 9. Sawirski W., 2011, Plenność jako miernik opłacalnej produkcji, Przegląd Rolniczy, 12: 18; 10. Szulc K., 2012, Wpływ systemu utrzymania na wyniki użytkowości rozpłodowej świń, Journal of Research and Applicationsin Agricultural Engineering, 57(4): ; 11. Szulc K., Knecht D., Jankowska-Mąkosa A., Skrzypczak E., 2012, Wyniki oceny jakości mięsa świń rodzimej rasy złotnickiej pstrej, Zesz. Nauk. UP. Wroc., Biol. Hod. Zwierz., LXIV, 586: 51-60; 12. Tuz R., 2010, Knur niedoceniany element w rozrodzie. Top Agrar Polska, Magazyn Nowoczesnego Rolnika, 9: 8-11; 13. Wandurski A., 2001, Wpływ letniego sezonu na rozród trzody chlewnej, Trzoda Chlewna, 39(2): The influence of selected factors on the value of the indicators of reproductive conservative breed sows - zlotnicka white and zlotnicka spotted Summary The aim of this study was to analyzed the reproductive performance of conservative breed sows: zlotnicka white and zlotnicka spotted and to determine the effect of race, mating season and season of farrowing to the values of these indicators. Material consisted 91 multiparous sows (53 zlotnicka white sows and 38 zlotnicka spotted sows), mating natural, from the individual farm. The zlotnicka spotted sows received slightly higher than the zlotnicka white sows. Statistically significant differences (p 0.05) occurred only between the average number of piglets born alive per litter. Results of the analysis showed the impact of mating seasons to the number of live-born piglets per litter and the length of the reproductive cycle (p 0,01), the number of piglets weaned and length of lactation (p 0.05). Season of farrowing was related to the number of piglets weaned, lactation length (p 0.05) and the length of the reproductive cycle (p 0,01). Strona 2415