Informacje o przedmiocie Wykładowca i prowadzący laboratoria komputerowe: dr Marek Sobolewski Strona internetowa: www.msobolew.sd.prz.edu.pl Wykład 15 godz., Laboratorium 15 godz. Forma zaliczenia: pisemna (kolokwium) Sprawdzane umiejętności: rozumienie podstawowych pojęć z zakresu demografii oraz znajomość wskaźników demograficznych, umiejętność analizy danych demograficznych 2
Podstawowe zagadnienia 1. Demografia - podstawowe informacje i pojęcia. Związki demografii z sytuacją społeczno-gospodarczą. Źródła danych demograficznych. 2. Sytuacja demograficzna Polski na tle państw Unii Europejskiej. 3. Wybrane zjawiska demograficzne oraz sposoby ich pomiaru (ruch naturalny ludności, migracja, oczekiwany czas trwania życia). 4. Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce i na świecie. Teoria przejścia demograficznego. 5. Regionalne zróżnicowanie sytuacji demograficznej w Polsce. 3
O demografii DEMOGRAFIA (gr. demos i grapheia) nauka o ludności i wszelkich zjawiskach z nią związanych, jej przedmiotem jest opis stanu i struktury ludności oraz badanie zmian w nich zachodzących. Spośród wielu gałęzi demografii, interesować nas będą zwłaszcza zagadnienia związane z DEMOGRAFIĄ EKONOMICZNĄ, czyli ekonomiczne uwarunkowania i konsekwencje procesów demograficznych. 4
O demografii w kontekście STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH Umiejscowienie demografii w kontekście studiowania STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH nie sprawia większych trudności oto kilka ważniejszych spostrzeżeń: Wspólnotę tworzą ludzie umiejętność zbierania, przetwarzania i porównywania informacji o populacji poszczególnych krajów czy regionów, jest niezbędna do sprawnego zarządzania instytucjami europejskimi (na każdym poziomie); Kondycja demograficzna wpływa na funkcjonowanie społeczności, na rozwój gospodarczy i wzajemne relacje pomiędzy państwami; Wszystkie formy działalności gospodarczej mają swój początek w ludziach wytwórcach wszelkich dóbr i ludzie stanowią też ich cel są odbiorcami wytworzonych produktów. 5
STANDARDY NAUCZANIA Wyjątki ze standardów nauczania dla kierunku STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE: Absolwent powinien posiada wiedzę z zakresu nauk ekonomicznych, społecznych, prawnych i politycznych umożliwiającą poznanie oraz rozumienie mechanizmów funkcjonowania stosunków międzynarodowych oraz gospodarki światowej. Powinien zdobyć umiejętności analizy problemów krajowych w perspektywie międzynarodowej. [ ] Absolwent powinien być przygotowany do pracy: na stanowiskach analityka i specjalisty średniego szczebla w administracji państwowej i samorządowej; w organizacjach i instytucjach międzynarodowych lub krajowych współpracujących z zagranicą oraz w przedsiębiorstwach działających na rynkach międzynarodowych. Dzięki interdyscyplinarnemu wykształceniu powinien być przygotowany do pracy w instytucjach niezwiązanych bezpośrednio z dziedziną stosunków międzynarodowych. [ ] 6
Dlaczego demografia? Rozumienie pojęć z zakresu demografii, wiedza o zjawiskach demograficznych jest istotna, ponieważ: żyjemy w czasach, kiedy zachodzą dynamiczne zmiany sytuacji demograficznej w większości państw świata; sytuacja demograficzna w różnych częściach świata, Europy a nawet naszego kraju jest mocno zróżnicowana, co wpływa na perspektywy funkcjonowania społeczeństwa, państwa i gospodarki; państwo i społeczeństwo mogą w pewnym stopniu wpływać na zachowania demograficzne, starając się przeciwdziałać procesom negatywnym, wpływającym na destrukcję państw i narodów. 7
Ważniejsze procesy demograficzne we współczesnym świecie dwukierunkowy proces starzenia się społeczeństw państw rozwiniętych (w tym Polski), związany z wydłużaniem się czasu trwania życia (zjawisko pozytywne) z jednej strony i spadkiem liczby dzieci (zjawisko negatywne) z drugiej strony. spadek liczby zawieranych małżeństw, wzrost liczby dzieci wychowywanych w związkach nieformalnych lub przez samotnych rodziców, wzrost liczby rozwodów, wydłużanie się czasu pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym z rodzicami (Japonia, Włochy) to niektóre z negatywnych zmian, związanych z kondycją rodziny we współczesnym świecie. 8
Demografia a funkcjonowanie państwa To co dzieje się w sferze zjawisk demograficznym w danym państwie wpływa na: sytuację na rynku pracy, w edukacji, służbie zdrowa i (o czym mówi się pewnie najwięcej) kwestię ubezpieczeń społeczeństw (starzenie się społeczeństwa wpływa na możliwości finansowania, a za tym idzie także i wysokość przyszłych emerytur); zmieniająca się struktura wiekowa wpływa korzystnie na pewne działy gospodarki, jednocześnie zmniejsza się popyt na usługi i produkty skierowane do młodszej części społeczeństwa; zmieniać się będą preferencje polityczne w społeczeństwach, które będą miały odmienną strukturę wiekową główną siłę społeczną będą stanowić ludzie w wieku poprodukcyjnym. 9
Wzajemne relacje zjawisk demograficznych i gospodarczych (przykładowy schemat) Poprawa warunków życia (dobrobyt) spadek dzietności poprawa zdrowotności Zmiana struktury wiekowej (starzenie się ludności) Polityka gospodarcza i społeczna wzrost liczby emerytów zwiększenie podatków zmiana struktury popytu Spowolnienie rozwoju gospodarczego 10
Sposoby zbierania danych demograficznych Spisy powszechne - badania pełne; - przeprowadzane cyklicznie (co około 10 lat); - ostatni spis odbył się w roku 2011; - spisy charakteryzują się bardzo szerokim zakresem badanych zjawisk. Bieżąca sprawozdawczość - pewne zjawiska demograficzne są obowiązkowo rejestrowane; - w oparciu o dane ze spisów i ewidencję zdarzeń demograficznych możliwe jest oszacowanie aktualne poziomu wybranych zjawisk. Badania ankietowe, panelowe, etc. - uzupełniają powyższe dwa sposobu zbierania danych; - dotyczą wybranych zjawisk demograficznych i społecznych (na przykład budżetów domowych, aktywności ekonomicznej ludności); - są to badania częściowe. 11
Źródła danych demograficznych Dane demograficzne, które będą prezentowane na tym wykładzie pochodzą z różnych źródeł poniżej podano adresy stron internetowych, gdzie można znaleźć tego typu informacje. Bank Danych Regionalnych (BDR) GUS www.stat.gov.pl Światowa Organizacja Zdrowia http://www.who.int/topics/statistics/en/ International Data Bases (IDB) http://www.census.gov/ipc/www/idb/ EUROSTAT ec.europa.eu/eurostat OECD www.oecd.org Wszystkie pliki danych, wykorzystywane na wykładzie i podczas laboratoriów będzie można ściągnąć ze strony domowej wykładowcy. 12
Program STATISTICA Większość obliczeń i prezentacji graficznych wykonywać będziemy za pomocą programu STATISTICA (9.0) specjalistycznego narzędzia analizy danych. Program STATISTICA jest zainstalowany w pracowniach, ponadto licencja, którą posiada Wydział Zarządzania, uprawnia studentów do posługiwania się programem na komputerach domowych. Informacje o sposobie uzyskania wersji instalacyjnej programu STATISTICA znajdują się na stronie (hasło: kmi2012): http://kmiwe.portal.prz.edu.pl/do-pobrania/ Część obliczeń i analiz wykonywać będziemy także za pomocą arkusza kalkulacyjnego Excel. 13
Literatura 1. Holzer J.Z., Demografia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999. 2. Hydzik P., Sobolewski M., Komputerowa analiza danych społecznogospodarczych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2007. Dodatkowe pozycje: 1. Pociecha J. (red. nauk.), Ekonomiczne konsekwencje osiągania wieku emerytalnego przez generacje powojennego wyżu demograficznego, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2003. 14