Analiza Techniczna. Wskaźniki i oscylatory

Analiza Techniczna Wskaźniki i oscylatory

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 2 Wprowadzenie Narzędziami często wykorzystywanymi przez inwestorów są wskaźniki i oscylatory analizy technicznej. Zostały stworzone z myślą o pomocy w identyfikowaniu pewnych stanów rynku i w ten sposób generowaniu odpowiednich sygnałów. Można je podzielić na podążające za trendem i te, które sygnalizują punkty zwrotne. Generalnie do pierwszej grupy zalicza się przede wszystkim wskaźniki, a do drugiej oscylatory. Jakość sygnałów jest zależna od wpisanych parametrów, dlatego w celu ograniczenia ryzyka generowania fałszywych sygnałów, podejmowane decyzje powinny być oparte na grupie wybranych wskaźników. Nie należy jednak przesadzać z ich ilością, bowiem zbyt duża liczba może prowadzić do błędnych wniosków. Trudności z tymi narzędziami analizy technicznej na jakie może natrafić początkujący inwestor są takie, że mogą tracić na użyteczności przy źle dobranych grupach wskaźników lub parametrach. Najlepszym przykładem są oscylatory wykupienia - wyprzedania, które na silnie trendowych rynkach przedwcześnie dają sygnały do zamykania pozycji (lub otwierania pozycji antytrendowych). Sygnały oparte na przecięciu średnich mogą natomiast dawać mylne sygnały w trendach bocznych. Poniżej zostaną przedstawione najbardziej popularne wskaźniki oraz oscylatory i ich podstawowe metody interpretacji. Zdarza się jednak, że niektórzy trader y stosują bardziej wyrafinowane techniki korzystania z wymienionych wskaźników wprowadzając różne modyfikacje i udoskonalenia. 1. Oscylator %R Oscylator %R (Williams %R, wymawiany Percent R ) oparty jest o koncepcję pomiaru relacji ostatniej ceny zamknięcia do zakresu wahań kursu w badanym okresie. Przyjmuje wartości ujemne od -100 do 0 i w interpretacji jest bardzo podobny do oscylatora stochastycznego. %R = x 100 %R podobnie jak MACD, RSI, czy Stochastic najlepiej sprawdza się w trendzie horyzontalnym przy znacznych wahaniach ceny, gorzej z kolei podczas silnych trendów wzrostowych lub spadkowych. Zasadniczo, jak w oscylatorach tego typu, jego sposób działania oraz zastosowanie są bardzo podobne, wychwytuje on bowiem okresy wykupienia/ przewartościowania i wyprzedania/ niedowartościowania instrumentu finansowego. Na diagramie konieczne jest wyznaczenie poziomów wykupienia i wyprzedania, które domyślnie ustawione są na odpowiednio -20 i -80%. Dla osiągnięcia mniejszej ilości błędnych sygnałów stosuje się wartości -10 i -90%. Sygnał kupna pojawia się, gdy wskaźnik przebija od dołu poziom wyprzedania (poziomy -90, -80), zaś sygnał sprzedaży, gdy wskaźnik przebija od góry poziom wykupienia (poziomy -20, -10).

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 3 Posługując się tym oscylatorem warto mieć na uwadze, że przekroczenie wyżej wymienionych poziomów nie zawsze prognozuje natychmiastowe odwrócenie trendu, a poziomy wykupienia i wyprzedania mogą utrzymywać się przez dłuższy okres. Z tego względu podczas silnych trendów niehoryzontalnych w celu zwiększenia skuteczności zaleca się stosowanie dodatkowych wskaźników lub innych metod analizy technicznej. 2. Wskaźnik ACC Wskaźnik Acceleration (ACC) monitoruje przyspieszenie trendu, a obliczany jest na podstawie wskaźnika Momentum. Choć trader y stosują go zazwyczaj do krótkoterminowych inwestycji ma również zastosowanie w średnim horyzoncie czasowym. Oscylator fluktuuje wokół linii równowagi, linii 0. Kiedy zbliża się do lokalnego minimum lub co lepiej tworzy nowy dołek, zazwyczaj zwiastuje to stworzenie lokalnego dołka na wykresie. Z kolei dojście do lokalnego maksimum lub co lepiej, stworzenie wyższego szczytu przez wskaźnik zazwyczaj prognozuje osiągnięcie lokalnego szczytu przez cenę (pomarańczowe linie). Głównym zadaniem osoby używającej ten oscylator jest obserwacja ekstremalnych poziomów jakie generuje. Czasami można jednak zaobserwować rozbieżność pomiędzy ruchem ACC, a ceną instrumentu. Mamy wówczas do czynienia z dywergencją, która ma miejsce, gdy coraz to niżej położone dołki na oscylatorze nie znajdują potwierdzenia w coraz to niżej położonych dołkach na wykresie jest to dywergencja byka. Lub gdy coraz to wyżej położone szczyty na oscylatorze nie znajdują potwierdzenia w coraz to wyżej położonych szczytach na wykresie jest to dywergencja niedźwiedzia.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 4 Poniżej na wykresie wyrysowała się dywergencja byka (czerwona linia). Oscylator wskazywał na możliwość wyczerpania się siły trendu spadkowego, poczym nastąpiło wyhamowanie trendu spadkowego i ukształtowanie się trendu horyzontalnego (zielony box). 3. Oscylator AD Oscylator AD (Accumulation/Distribution Line), jak sama nazwa wskazuje w swojej budowie bierze pod uwagę siłę ruchów akumulacyjnych lub dystrybucyjnych mierzoną wolumenem. Wychodzi się tutaj z założenia, że wzrost wolumenu podczas istotnej zmiany ceny (i to niezależnie od kierunku tej zmiany) dowodzi, że ruch nie był przypadkowy. Przy rosnących cenach instrumentu finansowego większy wolumen oznacza rosnącą akumulację danego instrumentu, co zwiększa prawdopodobieństwo kontynuacji trendu wzrostowego. Analogicznie, przy spadających cenach instrumentu finansowego większy wolumen oznacza rosnącą dystrybucję danego instrumentu, co zwiększa prawdopodobieństwo kontynuacji trendu spadkowego. AD = x Wolumen gdzie: C cena zamknięcia L cena minimalna H cena maksymalna

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 5 1. Prognoza zmiany trendu na podstawie obserwacji dywergencji pomiędzy wykresem kursu akcji, a przebiegiem oscylatora. Sytuację, kiedy cena porusza się w trendzie horyzontalnym lub delikatnie spada, a wykres oscylatora od dłuższego czasu układa się zwyżkująco, należy interpretować jako sygnał, że możliwe jest odwrócenie trendu i wyjście górą. Z kolei w sytuacji, gdy cena układa się horyzontalnie lub delikatnie rośnie, a AD spada, można założyć pogorszenie się sentymentu na rynku i zmianę trendu. 2. Pokazuje siłę danego trendu. Jeżeli przy rosnącej cenie, wartość AD rośnie, wzrost prawdopodobnie będzie kontynuowany. Z kolei, jeżeli oscylator porusza się horyzontalnie przy coraz większych cenach, jest to sygnał, że zwiększa się prawdopodobieństwo wyhamowania wzrostów. Analogicznie w przypadku trendu zniżkującego, spadająca wartość oscylatora potwierdza jego siłę. Z kolei wyhamowanie spadków występuje zazwyczaj w sytuacji, kiedy oscylator przyjmuje położenie horyzontalne, a ceny spadają. 4. Wskaźnik ADMI ADMI - (average directional movement index) nazywany jest często ADX (lub DMI), bowiem jego głównym elementem obok DI+, DI- jest właśnie ADX. Jest wskaźnikiem ruchu kierunkowego, czyli zmienności trendu. ADMI ma za zadanie potwierdzić panujący trend lub ostrzec przed jego zmianą. Jego budowa sprawia, że jest stosunkowo mało wrażliwy i podatny na wahania niż inne wskaźniki podobnego typu. Z tego też względu używa się go przede wszystkim w analizie długoterminowej. Podobnie, jak w przypadku innych wskaźników trendowych w trendzie konsolidującym daje często fałszywe sygnały kupna/sprzedaży, dlatego zaleca się stosować go we współpracy z innym wskaźnikiem w celu potwierdzania jego wskazań. Wykres oscylatora składa się z trzech linii i przyjmuje wartości od 0 do 100. Dwie z trzech linii nazywane są DI+ (zielona linia) oraz DI- (niebieska linia), a ich zadaniem jest wychwytywanie pozytywnych i negatywnych ruchów kursu. Uzupełnieniem ww. linii jest ADX (czerwona linia), która w odróżnieniu od poprzednich nie określa, czy rynek jest w trendzie wzrostowym lub spadkowym, ale mierzy siłę rynku. Za silny trend uznaje się wskazania ADX powyżej wartości 40, a słaby, gdy średnia spada poniżej 20.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 6 Zastosowanie tego oscylatora polega na wychwytywaniu momentów przecięcia linii DI+ i DI- w stosunku do położenia linii ADX. Kiedy linia DI+ przecina od dołu linię DI- mamy do czynienia z pozytywnym sygnałem kupna, natomiast gdy linia DI+ przecina od góry linię DI- pojawia się sygnał sprzedaży. Jakość tych sygnałów może być jednak różna w zależności o kształtowania się dołków i szczytów na wykresie wskaźnika. Opisuje to tzw. zasada punktu ekstremalnego, która mówi o tym, że z punktu widzenia istotności sygnałów ważne jest, aby w następnym dniu po przecięciu: dla sygnału sprzedaży minimum było niższe od minimum dnia poprzedniego, dla sygnału kupna maksimum było wyższe od maksimum dnia poprzedniego. Jak było wspomniane wcześniej, istotne jest zwrócenie uwagi na położenie miejsca przecięcia względem linii ADX. Silny sygnał kupna pojawia się, gdy linia DI+ przecina od dołu linię DI- i jednocześnie wartości obu (DI+ i DI-) są większe od wartości ADX (DI+ > DI- > ADX). Z kolei analogicznie silny sygnał sprzedaży pojawia się, gdy linia DI+ przecina od góry linie DI- i jednocześnie wartości obu (DI+ i DI-) są mniejsze od wartości ADX ( DI+ < DI- < ADX ). 5. Aligator Aligator jest wskaźnikiem trendowym stanowiącym narzędzie pomocnicze do weryfikacji w jakim aktualnie ruchu znajduje się rynek. Autor zaleca stosować go z trzema innymi wskaźnikami stworzonymi przez niego: Fraktal, Awasome Oscilator i Market Accelerator. Zadaniem Aligatora jest wychwycenie istotnych ruchów na rynku, które wg autora trwają zaledwie 15 30% całego czasu w jakim odbywa się handel. Z uwagi na to, że trendy na rynku występują tylko w trakcie tak krótkiego okresu czasu niezbędne jest śledzenie trendu i podążanie za nim. To właśnie wtedy większość trader ów generuje największe zyski. Pozostały czas, to okres kiedy rynek porusza się jakby bez konkretnego celu. Autor wskaźnika - Bill Wiliams często cytował słowa swojego dziadka, który mawiał, że Nawet ślepa kura znajdzie ziarna, jeśli karmi się ją o tej samej porze. Wiliams na bazie tego stwierdzenia nazywał handel trendowy rynkiem ślepej kury i stworzył wskaźnik Aligator. Aligator składa się z 3 wygładzonych średnich kroczących o następujących parametrach: linia niebieska - szczęka to 13-okresowa wygładzona średnia ruchoma z mediany ceny, przesunięta 8 okresów w przód, linia czerwona- zęby, to 8-okresowa wygładzona średnia ruchoma z mediany ceny, przesunięta 5 okresów przód,

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 7 linia zielona- wargi, to 5-okresowa wygładzona średnia ruchoma z mediany ceny, przesunięta 3 okresy w przód. Wzór: Szczęki Aligatora (linia niebieska) = SMMA (Mediana ceny, 13, 8) Zęby Aligatora (linia czerwona) = SMMA (Mediana ceny, 8, 5) Wargi Aligatora (linia zielona) = SMMA (Mediana ceny, 5, 3) Mediana ceny = (max + min) / 2 gdzie: Max cena maksymalna z danego okresu; Min cena minimalna z danego okresu; SMMA (A, B, C) wygładzona średnia krocząca; Parametr А wygładzone dane, В okres wygładzenia, С przesunięcie w przyszłość. Przykład SMMA (Mediana ceny, 8, 5) informuje, że średnią wygładzoną bierze się od mediany ceny, przy czym okres wygładzenia wynosi 8 okresów, a przesunięcie 5. Sposób funkcjonowania wskaźnika dobrze przedstawia obrazowy opis poniżej. Aligator śpi albo zamierza położyć się do snu, kiedy Wargi, Zęby i Szczęki są zamknięte albo przeplecione. Podczas snu, jego głód narasta, a im dłużej śpi, tym bardziej się robi głodny. Zaraz po przebudzeniu pierwszą czynnością, którą robi, jest rozwieranie paszczy i ziewanie. Głód się wzmaga, dlatego Aligator zaczyna węszyć zapach jedzenia. Rozpoczyna polowanie na byka lub niedźwiedzia. Następnym etapem jest posiłek i zamknięcie paszczy. Wtedy linie zbiegają się, a Aligator zaczyna tracić zainteresowanie jedzeniem. Dla inwestorów jest to czas realizacji zysków, a dla Aligatora moment by się zdrzemnąć.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 8 6. Wskaźnik ATR ATR bazuje na obliczeniach True Range, czyli mierzy średnią zmienność ruchów cen z wybranego okresu, ale nie określa jego kierunku. Standardowo zaleca się stosowanie wskaźnika dla 14 okresów, a wzór kształtuje się następująco: ATR = [ ( AR(-1) x 13 ) + TR ] / 14 TR (-1) wartość z poprzedniej świeczki TR (True Range) to największa liczba z trzech podanych poniżej: różnica pomiędzy poprzednią ceną zamknięcia, a dzisiejszym minimum (wartość bezwzględna), różnica pomiędzy dzisiejszym maksimum, a poprzednią ceną zamknięcia (wartość bezwzględna), różnica pomiędzy dzisiejszym maksimum i minimum. ATR stosowany jest przede wszystkim do określenia siły wahań rynku. Mierzy zmienność jednostkową, dzięki czemu obrazuje panującą tendencję na rynku. Niskie wartości wskaźnika potwierdzają trend horyzontalny. Stałe i nierosnące wartości prognozują marazm i konsolidację. Podwyższona zmienność i rosnące wartości oscylatora dają sygnał do zainteresowania się danym instrumentem. Nie należy go jednak używać w pojedynkę jako sygnału kupna, ponieważ wybicia z konsolidacji lub odwrócenia trendu pojawiają się zazwyczaj z istotnym opóźnieniem. Ponadto, stosuje się go do namierzania lokalnych ekstremów tj. szczytów i dołków. Utworzenie się lokalnego maksimum ATR może zwiastować osiągnięcie lokalnego szczytu przez cenę lub może zapowiadać dłuższą zmianę trendu. Kolejne możliwe zastosowanie tego oscylatora jest bardzo ważne z punktu widzenia zarządzania pozycją, a dokładnie

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 9 rzecz biorąc może służyć do wyznaczania poziomu stop loss. Jak było wspomniane wcześniej, ATR mierzy średnią zmienność, toteż jeżeli przyjmiemy, że średni dzienny zakres zmian cen danego waloru wynosi +/- ATR, to w trendzie spadkowym wzrost ceny powyżej poziomu 2 ATR może prognozować zmianę dotychczasowego trendu. Wartość ATR zmienia się wraz z pojawiającymi się na nowo cenami, dlatego też może być używany jako tzw. stop loss kroczący, który automatycznie dostosowuje się do bieżącej sytuacji na rynku i w razie odwrócenia trendu ograniczy straty lub obroni wygenerowane wcześniej zyski. Niektórzy trader y stosują go do wyznaczania istotności formacji świecowych. Formacja świecowa większa od ostatniego ATRu uważana jest za znaczącą, mniejsza z kolei za mało ważną. Praktyczna uwaga Nie należy porównywać wartości ATR dla kilku instrumentów, ponieważ pokazuje on wartości nominalne, a nie procentowe. Zupełnie różne wyniki wyjdą dla instrumentu o cenie 10 i 50 jednostek. 7. Awesome oscillator Awesome oscillator jest oscylatorem badającym impet zmiany ceny. Bazuje on na porównaniu impetu dla 5 okresów z impetem 34-ro okresowym. Dokładnie rzecz biorąc oblicza się go poprzez odjęcie od 5-cio okresowej średniej ruchomej bazującej na cenach średnich, 34-ro okresowej średniej ruchomej również bazującej na cenach średnich. Poniższy rysunek przedstawia wykres Awesome oscillator, który składa się z dwukolorowych słupków (zielonych i niebieskich). Pierwszy z ww. kolorów przedstawia różnicę dodatnią wartości z danego okresu są większe niż w okresie poprzednim. Z kolei kolor niebieski ilustruje różnicę ujemną - wartości z danego okresu są mniejsze niż w okresie poprzednim. 1. Zmiana koloru oscylatora. Kiedy po serii słupków niebieskich pojawi się słupek zielony ponad linią 0 otrzymujemy sygnał kupna (na rysunku oznaczone zieloną strzałką w górę). W tej sytuacji można rozważyć ustawienie zlecenia buy stop wyznaczając cenę kupna powyżej najwyższego punktu świecy, której odpowiadał pierwszy zielony słupek oscylatora. Z kolei w przypadku sytuacji odwrotnej tzn. kiedy po serii słupków zielonych pojawi słupek niebieski poniżej linii 0 (czerwone strzałki) otrzymujemy sygnał sprzedaży. W tej sytuacji można rozważyć ustawienie zlecenia sell stop definiując cenę sprzedaży powyżej najniższego punktu świecy, której odpowiadał

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 10 pierwszy niebieski słupek oscylatora. 2. Przebicie linii 0. W tym podejściu nie zwraca się uwagi na zmianę kolorów słupków oscylatora, lecz na występowanie ich powyżej/poniżej linii równowagi. Kiedy zielone słupki znajdujące się poniżej linii równowagi zaczynają pojawiać się powyżej (na rysunku oznaczone czarnymi strzałkami) można rozważyć ustawienie zlecenia buy stop ustawiając cenę powyżej najwyższej wartości świecy odpowiadającej pierwszemu słupkowi oscylatora ponad linią. W przypadku sytuacji odwrotnej, czyli pojawiających się niebieskich słupków najpierw powyżej a potem poniżej linii 0 (pomarańczowe strzałki) można ustawić zlecenie sell stop z ceną sprzedaży poniżej najniższej wartości świecy odpowiadającej pierwszemu słupkowi oscylatora pod linią równowagi. 8. Oscylator CCI Oscylator CCI (Commodity Channel Index) został po raz pierwszy opisany w 1980r przez Donalda Lamberta. Choć dzisiaj używa się go na niemal wszystkich rynkach, jego początkowym przeznaczeniem były rynki towarowe. Wskaźnik ten liczy poziom ceny w stosunku do jej średniej z wybranego okresu czasu (najczęściej 14 dni), a jego dokładny wzór kształtuje się następująco: CCI = ct cena typowa (średnia arytmetyczna z ceny maksymalnej, minimalnej i zamknięcia) SMA średnia ruchoma arytmetyczna O uśrednione odchylenie bezwzględne w okresie N sesji Wartość współczynnika 0,015 związana jest z tym, że wg Lamberta dopiero przy takim współczynniku około 70-80% czasu wartość wskaźnika będzie oscylować w przedziale od -100 do 100. Ponadto uważa się, że wartości te są kluczowe przy poszukiwaniu poziomów wykupienia i wyprzedania. Im bardziej będzie się zwiększać liczbę parametru (okresu), tym częściej wartość oscylatora będzie przekraczać przedział -100 i 100. Z kolei przy mniejszych wartościach wpisywanego parametru oscylator częściej będzie przebywać w przedziale -100 i 100. Wysokie wartości oscylatora oznaczają ponadprzeciętnie wysokie ceny w porównaniu do cen średnich, a małe niestandardowo niskie.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 11 Istnieją dwa dominujące sposoby interpretowania oscylatora CCI. 1. Dywergencja. Polega na wychwytywaniu rozbieżności pomiędzy ceną, a wykresem oscylatora. Dokładnie rzecz ujmując poszukuje się dywergencji pomiędzy kolejnymi, coraz wyższymi/niższymi wartościami cen analizowanego instrumentu, a wartościami CCI, które w tym samym czasie nie są w stanie osiągnąć kolejnego maksymalnego/minimalnego poziomu. Skutkiem tego jest zazwyczaj korekta cen waloru. Przykład Jeżeli CCI wskazuje trend zniżkujący, a trend ceny jest zwyżkujący prognozuje to rychłą korektę ceny kursu, a więc i zmianę jego trendu. 2. Szczyty i dołki. W tym podejściu wyszukuje się lokalnych ekstremów oscylatora, które mają prognozować strefę wykupienia/ przewartościowania lub strefę wyprzedania/niedowartościowania instrumentu. Za wartości graniczne przyjmuje się poziomy -100 i +100. Zejście poniżej pierwszej wartości zapowiada rychłe nadejście trendu wzrostowego, a przekroczenie +100 trendu spadkowego. To zastosowanie zostało zaprezentowane na wykresie poniżej. Sygnał kupna (zielona linia/strzałka) zostaje utworzony, gdy CCI osiąga dołek (wyprzedanie/niedowartościowanie), zaś sygnał sprzedaży (czerwona linia/strzałka), gdy osiąga lokalny szczyt (wykupienie/przewartościowanie). Praktyczna uwaga

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 12 Zaleca się inwestowanie zgodnie z trendem. W dominującym trendzie spadkowym zaleca się zajmowanie tylko pozycji krótkich, a w trendzie wzrostowym tylko pozycji długich. W porównaniu z innymi oscylatorami tego typu CCI daje sygnały k/s stosunkowo szybko. 9. EMA EMA (Exponential Moving Average) jest średnią kroczącą, która liczona jest w sposób wykładniczy. W porównaniu do średniej prostej, czy ważonej, wykładnicza przywiązuje zdecydowanie większą wagę do wartości aktualnych niż do wartości starszych, które miały miejsce już jakiś czas temu. Wychodzi się tutaj z założenia, że informacje, które napłyną na rynek dzisiaj mogą spowodować większe zmiany ceny niż przypomnienie sobie o informacji już zdyskontowanej przez rynki wcześniej. Z tego też względu stare wartości wskaźnika z biegiem czasu tracą stopniowo na znaczeniu, aż ich waga staje bardzo marginalna. Średnie kroczące liczone są przeważnie na podstawie cen zamknięcia.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 13 Aby pozbyć się opóźnień w prostych (arytmetycznych) średnich ruchomych, inwestorzy zazwyczaj wybierają EMA lub WMA (weighted moving average - ważona średnia krocząca). Ponadto EMA szybciej od SMA (simple moving average- prosta średnia krocząca) reaguje na zmiany. Zastosowanie wszystkich średnich kroczących jest w zasadzie takie same. W niniejszych materiałach zostały one opisane przy prostej średniej kroczącej SMA. 10. Keltner Channel Keltner Channel jest wskaźnikiem bazującym na średniej ruchomej, która znajduje się w jego centralnym miejscu oraz na omawianym już wcześniej oscylatorze ATR. Do średniej dodaje/odejmuje się wartość ATR, dzięki czemu powstają dwie dodatkowe linie: górna i dolna. W ATR najczęściej używa się parametru 2. Wskaźnik ten stosuje się do zajmowania pozycji w momencie przekroczenia ceny z kanału, określania kierunku trendu lub obszarów wykupienia i wyprzedania. Jego interpretacja jest bardzo podobna do Wstąg Bollingera.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 14 1. Określanie kierunku aktualnego trendu. Trend wzrostowy występuje, gdy cena wyjdzie poza górną bandę wskaźnika, a spadkowy, kiedy nastąpi to poza dolną bandę. 2. Sygnały kupna sprzedaży poprzez przebicie górnego i dolnego ograniczenia. 3. Sygnał kupna ma miejsce, gdy cena zamknięcia przewyższy górną linię ograniczającą kanał, natomiast sygnałem sprzedaży jest przebicie dolnej linii (wykres poniżej). 4. Trzecie podejście jest zupełnie przeciwne w stosunku do poprzedniego (wykres poniżej). Z sygnałem kupna mamy do czynienia w momencie powrotu kursu spod dolnej bandy (cena przecina ją od dołu), a z sygnałem sprzedaży gdy w momencie powrotu notowań znad górnej bandy (cena przecinają ją od góry).

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 15 Praktyczne uwagi Kanał trendu jest tym bardziej wiarygodny, im dłużej trwa i im częściej jego linie odbijają wykres notowań, Tworzenie się serii szczytów nad linią kanału oznacza wzmocnienie trendu, Pojawianie się serii szczytów poniżej linii kanału oznacza słabnięcie trendu wzrostowego, Zwiększające się obroty są potwierdzeniem siły trendu, Przebicie głównej linii trendu jest sygnałem zmiany trendu, Przebicie linii kanału jest sygnałem nasilenia się trendu głównego. 11. Koperty Koperty (Price Envelopes) obok takich wskaźników jak: Keltnet Channel, czy Wstęg Bollingera należą do grupy wstęg. Rdzeniem na którym zbudowany jest ten indykator jest prosta lub wykładnicza średnia ruchoma stworzona zazwyczaj z 20 okresów. Następnie bazuje się na współczynniku p, który przedstawia zakres procentowego odchylenia od średniej (na ogół jest to 2.5, 5 lub 10) i należy go dobrać tak, aby 85% 90% ruchów cen mieściło się wewnątrz kopert. Górna koperta powstaje poprzez dodanie do średniej kroczącej p%, zaś dolna poprzez odjęcie od niej p%: Koperta górna = SMAn + p% x SMAn, Koperta dolna = SMAn p% x SMAn. Podstawowymi zadaniami tego wskaźnika są: Identyfikacja trendu. Wychwytuje go jednak z opóźnieniem. Wskazanie stanu wykupienia lub wyprzedania. Zastosowanie i interpretacja:

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 16 1. Na szczególną uwagę zasługuje sytuacja, w której cena zaczyna gwałtownymi ruchami wykraczać poza obszar wstęg, ponieważ to właśnie w ten sposób tworzą się zazwyczaj nowe i silne trendy. Analogicznie jak w przypadku innych wskaźników wstęgowych wzniesienie się ceny powyżej górnej koperty oznacza siłę rynku i możliwość powstania trendu wzrostowego, a poniżej dolnej koperty słabość i możliwość utworzenia się trendu spadkowego. 2. Należy jednak uczulić, iż nie każde przekroczenie linii kopert owocuje początkiem nowego trendu. Z tego też względu istnieje drugi, przeciwny rodzaj interpretacji. Koperty mogą bowiem służyć jako identyfikator stanów wyprzedania bądź wykupienia. Stan wykupienia występuje wówczas, gdy cena przebija górną kopertę (albo przynajmniej zbliża do niej) i możliwe są spadki cen. Z kolei stan wyprzedania ma miejsce podczas przebicia przez cenę dolnej koperty (lub zbliżania się do niej), co daje nadzieję na wzrost ceny. Na powyższym wykresie przedstawione są strefy wyprzedania (zielone kropki) oraz strefy wykupienia (czerwone kropki). Są to potencjalne poziomy wsparcia i oporu. Kiedy cena narusza dolną linię wskaźnika generowany jest sygnał kupna, a gdy przecina górną powstaje sygnał sprzedaży. Praktyczne uwagi Koperty są wskaźnikiem dającym sygnał z pewnym opóźnieniem, bowiem bazują na średniej kroczącej, a ta, jak powszechnie wiadomo nie należy do wskaźników wyprzedzających. 12. MACD MACD (Moving Average Convergence Divergence) został stworzony przez Gerarda Apelato i jest jednym z najbardziej popularnych oscylatorów. Oblicza się go z różnicy dwóch wykładniczych średnich kroczących (EMA). Domyślnie jest to wynik odejmowania 26-dniowej EMA od 12-dniowej EMA, ale dobór parametrów może być zupełnie inny w zależności od potrzeb. Skutkiem tego jest wskaźnik oscylujący wokół poziomu równowagi z przecinającymi się

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 17 nawzajem liniami MACD i Signal. Linię Signal liczy się z 9-dniowej średniej kroczącej wskaźnika MACD. Duża użyteczność i popularność tego oscylatora wywodzi się z jego uniwersalności. Znajduje on swoje zastosowanie zarówno podczas silnych trendów, jak również w okresie stabilizacji, kiedy wykres kształtuje się horyzontalnie. Do minusów wskazań tego oscylatora można zaliczyć przede wszystkim opóźniony czas reakcji. Na powyższym rysunku znajduje się wykres MACD, na którym można wyróżnić: Wskaźnik MACD (niebieska linia), linia Signal (zielona linia). Pionową linię zieloną sygnalizującą moment otwarcia pozycji kupna. Pionową linię czerwoną sygnalizującą moment otwarcia pozycji sprzedaży. Linię fioletową przedstawiającą dywergencję negatywną (niedźwiedzia). 1. Sygnały kupna/sprzedaży. Są generowane kiedy linia sygnalna oraz MACD w odpowiednim momencie przecinają się nawzajem. Jeśli MACD przebija od dołu niemalejącą linię Signal powstaje sygnał kupna, z kolei gdy od góry przecina nierosnącą linię Signal generowany jest sygnał sprzedaży. Ważne jest, aby w przypadku sygnału kupna do przecięcia doszło możliwie jak najniżej od poziomu zerowego (czarna pozioma linia), a w przypadku sygnału sprzedaży jak najwyżej tego poziomu, bowiem takie sygnały są zdecydowanie bardziej wiarygodne. Alternatywnie można wyszukiwać sytuacji, kiedy w okolicy poziomu równowagi (poziomu 0 czarna pozioma linia) przez dłuższy czas oscylator układa się blisko tej linii, poczym następuje przebicie w górę linii Signal. Takie zjawisko zapowiada często długą zwyżkę i generuje silny sygnał kupna. Z kolei przebicie w dół daje bardzo silny sygnał sprzedaży. 2. Ponadto, tak jak w przypadku innych oscylatorów można doszukiwać się dywergencji. Na wykresie za pomocą fioletowych odcinków została zaprezentowana dywergencja niedźwiedzia.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 18 13. Momentum Momentum (MTM) jest kluczowym oscylatorem impetu, który porównuje dzisiejszą cenę zamknięcia z ceną zamknięcia sprzed określonej liczby dni (standardowo 14 okresów). Jego interpretacja jest bardzo podobna do oscylatora ROC, jednakże w odróżnieniu od niego przedstawia wynik w postaci współczynnika, a nie w skali procentowej. Jego wzór kształtuje się następująco: Momentum = C C(-n) gdzie: C- cena zamknięcia C(-n)- cena zamknięcia z n Jeżeli wartość oscylatora jest dodatnia i rośnie (rynek zwyżkuje w coraz to szybszym tempie) oraz dodatkowo niedawno osiągnęła nowe minimum powstaje sygnał kupna. W przypadku kiedy linia momentum układa się horyzontalnie oznacza to, że zmiany ceny w analizowanym okresie są mniej więcej takie same. Z kolei wygenerowanie przez oscylator nowego, lokalnego szczytu i następujący po nim spadek jest sygnałem sprzedaży. Drugim sposobem interpretacji jest wykorzystywanie poziomu równowagi i wskazań oscylatora. Przebicie poziomu zero od dołu daje sygnał kupna, a od góry sygnał sprzedaży. Alternatywnym rozwiązaniem jest możliwość wyszukiwania rozbieżności pomiędzy wskazaniami oscylatora, a wykresem ceny, czyli tzw. dywergencji.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 19 14. PAR SAR Parabolic Stop and Reversal (PAR SAR) został stworzony przez Wellesa Wildera i należy do wskaźników trendowych. Jego wysoka skuteczność sprawdza się przede wszystkim przy silnym trendzie wzrostowym/spadkowym, a ukierunkowany jest na określanie najbardziej istotnych elementów systemu tradingowego, mianowicie punktów otwierania i zamykania pozycji, zarówno krótkich jak i długich. Stosowanie PAR SAR jest niezwykle proste. Obserwuje się tutaj wzajemne położenie wskaźnika i ceny. Sygnał kupna (lub zamknięcia pozycji krótkiej) powstaje w momencie pojawienia się ceny powyżej wskaźnika, zaś sygnał sprzedaży (lub zamknięcia pozycji długiej), gdy kursu pojawia się poniżej wskaźnika. Praktyczne uwagi Zaleca się otwieranie pozycji tylko zgodnie z dominującym trendem.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 20 15. RSI Oscylator RSI (Relative Strength Index - Indeks siły względnej) został stworzony przez J. Welles Wilder a i z powodzeniem stosowany jest na wszystkich typach rynków. Jego popularność oraz użyteczność jest bardzo podobna do Oscylatora Stochastycznego, MACD, czy ROC. Ten indykator porównuje obecne zachowanie się danego instrumentu finansowego z jego własnym zachowaniem w przeszłości, skupiając się na ruchach zwyżkujących i zniżkujących cen zamknięcia. Wilder stosował pierwotnie okres 14-dniowy, ale dość często używa się również okresu składającego się z 9 i 21 dni. RSI przyjmuje wartości w skali od 0 do 100, a jego wzór kształtuje się następująco: RSI = gdzie: RS = Jak widać na rysunku powyżej RSI cechuje sie gładszym wykresem i mniejszymi zniekształceniami (w stosunku do alternatywnych oscylatorów tego typu) wywołanymi przez ekstremalnie wysokie i ekstremalnie niskie poziomy ceny. 1. RSI najczęściej wykorzystuje się do wyszukiwania stanów wykupienia i wyprzedania rynku. Jeśli oscylator znajduje się powyżej linii narysowanej na wysokości 70-80% mamy do czynienia ze stanem wykupienia (czerwona linia), a jeśli poniżej 20-30% ze stanem wyprzedania (zielone linie). Autor pierwotnie stosował poziomy 30/70. W pierwszym przypadku zaleca się zachowanie dużej ostrożności podczas zawierania ewentualnych transakcji kupna, a w drugim należy się zastanowić zanim podejmie się decyzję o jego sprzedaży. Sygnał kupna pojawia się, gdy wskaźnik przebija od dołu poziom wyprzedania, zaś sygnał sprzedaży, gdy wskaźnik przebija od góry poziom wykupienia. 2. Na wykresie oscylatora można doszukiwać się formacji cenowych. Podwójny szczyt, podwójne dno, głowa z ramionami i wiele innych mogą być znacznie wyraźniej widoczne na oscylatorze niż na właściwym wykresie źródłowym. 3. Używa się go również do poszukiwania dywergencji (fioletowe linie), które prognozują rychłe zakończenie dominującego trendu zwiastując korektę. W trendzie spadkowym dywergencja ma miejsce, jeśli cena osiąga kolejne minima, ale oscylatorowi RSI się to nie udaje i nie przebija swojego poprzedniego dna. Mówimy wówczas o dywergencji byka. Z dywergencją niedźwiedzia mamy do czynienia w analogicznie odwrotnej sytuacji. 16. SMA SMA (Simple Moving Average prosta średnia krocząca ) jest jednym z najprostszych i najstarszych narzędzi analizy technicznej. Liczy się ją przez dodanie do siebie (przeważnie) cen zamknięcia z ustalonej liczby okresów historycznych, a uzyskaną sumę dzieli przez ich liczbę. Kluczem jest tutaj dobór odpowiednich wartości parametru średniej, który zależy od charakteru zmian danego instrumentu. Idealnie dobrany daje dużo poprawnych sygnałów. 1. Identyfikacja trendu i jego potwierdzenia na wykresie. Jeżeli średnia w przeważającym okresie czasu przebywa poniżej wykresu i rośnie, na rynku występuje trend wzrostowy i odwrotnie, jeśli powyżej i spada- trend spadkowy. 2. Wyznaczanie i potwierdzanie poziomów wsparcia i oporu. Szczególnie w przypadku długookresowych średnich kroczących (np. z 150 okresów) punkty zwrotne wykresu tworzą się w okolicy linii wskaźnika.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 21 3. Baza do tworzenia innych wskaźników/oscylatorów. 4. Bezpośrednie generowania sygnałów. Istnieją co najmniej trzy sposoby wyznaczania sygnałów płynących z średnich ruchomych. a). W pierwszym przypadku sygnał generowany jest w momencie przecięcia średniej kroczącej z ceną instrumentu. Jeżeli cena przetnie od góry nierosnącą linię średniej kroczącej pojawia się sygnał sprzedaży. Z kolei, kiedy wykres kursu przetnie od dołu niemalejącą średnią kroczącą pojawia się sygnał kupna. b) W drugim nanosi się na wykres dwie lub trzy średnie ruchomych o różnych parametrach (np. 10-okresową i 40-okresową lub 10, 30 i 40-okresową) i obserwuje się punkty przecięcia tych średnich przez wykres ceny. W sytuacji kiedy cena przecina od dołu niemalejące średnie, jest to istotny sygnał kupna, zaś gdy cena przecina od góry nierosnące średnie pojawia się istotny sygnał sprzedaży.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 22 c) W trzecim podejściu obserwuje się przecięcia samych tylko średnich nie zważając na wykres ceny. Jeżeli krótsza średnia np. 10-okresowa (kolor niebieski) przetnie od dołu niemalejącą, dłuższą, średnią np. 20-okresową (kolor czerwony) i/lub 40-okresową (kolor zielony) powstanie mocny sygnał do zakupu. Mocny sygnał sprzedaży postaje w sytuacji odwrotnej, a więc podczas przecięcia dłuższych, nierosnących średnich przez krótszą od góry. Sygnały tworzone w ten sposób są zazwyczaj jednak nieco opóźnione, dlatego lepiej używać ich w średnich i dłuższych horyzontach czasowych. Praktyczne uwagi Im dłużej linia średniej była stabilna i w pozycji zbliżonej do bocznej przed wystąpieniem sygnału, tym ma on większe znaczenie. Powyższe zastosowania stosuje się zarówno dla SMA, WMA, jak i EMA. 17. STDEV StDev (Standard Deviaton) obrazuje rozbieżność pomiędzy cenami zamknięcia i wartościami średniej z tychże cen z ostatnich 20-okresów. Im rozbieżność jest większa, tym większa zmienności kursu. Z kolei, gdy powyższe czynniki przyjmują podobne wartości, oscylator znajduje się w punkcie równowagi 0. Zmiana trendu. Istotnie niskie poziomy oscylatora (mała zmienność wahań) zwiastują nadchodzącą zmianę trendu, duże zaś towarzyszą kształtowaniu się lokalnych ekstremów i mogą być okazją do realizacji zysków. Praktyczne uwagi Zaleca się stosowanie Standard Deviation wraz z innymi narzędziami, jako wskaźnika potwierdzającego sygnały płynących z innych wskaźników AT.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 23 18. STS Oscylator Stochastyczny (Stochastic - STS) powstał w latach 50-tych ubiegłego wieku, dzięki dr George a Lane. STS należy do oscylatorów impetu i mierzy stosunek każdej ceny zamknięcia z ostatnim zakresem zmienności kursu. Autor wskaźnika zaobserwował, że podczas wyraźnego trendu zwyżkującego ceny zazwyczaj zamykają się blisko maksimum zakresu (faza akumulacji), a w wyraźnym trendzie zniżkującym blisko jego minimum (faza dystrybucji). Oscylator ten porusza się w przedziale od 0 do 100, a jego wykres składa się z dwóch linii. Pierwszą z nich jest %K, która jest jego główną linią (niebieska linia na wykresie), a drugą jej wygładzone odbicie- %D, które funkcjonuje jak linia sygnalna. Wzór: gdzie: n liczba badanych sesji. (Najczęściej przyjmuje się 14) Na rynku funkcjonują, aż trzy wersje tego oscylatora: pełny, szybki i wolny. W skład pełnego wchodzą trzy zmienne: ilość okresów służąca do obliczenia linii sygnalnej %D, ilość okresów służącą do obliczenia %K oraz parametr wygładzający linię %K. Dzięki takiej ilości zmiennych uzyskuje się dużo większą elastyczność, uniwersalność i skuteczność w stosunku z jego pozostałymi wersjami. Szybki, jak sama nazwa sugeruje lepiej nadaje się do inwestycji krótkoterminowych. Wolny z kolei lepiej sprawdza się w inwestycjach długoterminowych, bowiem wymusza użycie dłuższej historii, jako materiału źródłowego. 1. Przecięcie linii %K i %D. Sygnał kupna/sprzedaży powstaje w momencie przecięcia przez linię %K (niebieska linia) od dołu/góry niemalejącej/nierosnącej linii %D. Wiarygodność sygnałów znacznie wzrasta, kiedy dochodzi do przecięcia w rejonie poziomów wyprzedania i wykupienia.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 24 2. Poziomy wykupienia i wyprzedania. Sygnał kupna/sprzedaży powstaje w momencie przebicia od dołu/góry poziomu wyprzedania/wykupienia przez wskaźnik. Konieczne jest tutaj wyznaczenie poziomów wykupienia i wyprzedania, które ustawia się zazwyczaj na wysokości 80-90%, a poziom wyprzedania na wysokości 10-20%. 3. Dywergencja. Wyszukuje się rozbieżności pomiędzy trendami oscylatora i kursu instrumentu. W trendzie spadkowym dywergencja ma miejsce, jeśli cena osiąga kolejne minima, ale oscylatorowi STS się to nie powiedzie i nie przebije swojego poprzedniego dna. Mówimy wówczas o dywergencji byka. Z dywergencją niedźwiedzia mamy do czynienia w analogicznie odwrotnej sytuacji. 19. TRIX TRIX jest kolejnym oscylatorem mierzącym impet zmiany ceny. Wskaźnik został stworzony na początku lat 80-tych, a jego autorem jest Jack Hutson. Jego metodologia bazuje na potrójnie wygładzonej ekspotencjalnej średniej ruchomej kursu. Potrójne wygładzenie ma na celu wyeliminowanie trendów krótszych, a więc i mało istotnych niż wpisany do obliczania parametr (standardowo 14). 1. TRIX stosowany jest przede wszystkim do wychwytywania punktów zwrotnych silnych trendów. W tym celu należy wyszukiwać lokalnych ekstremów generowanych przez oscylator. Powstanie takie ekstremu ostrzega przed możliwością odwrócenia trendu. W przypadku utworzenia szczytu powstaje sygnał sprzedaży (czerwone linie/strzałki), a w przypadku ukształtowania się lokalnego dołka sygnał kupna (zielone linie/strzałki). 2. Wyszukuje się dywergencji pomiędzy wykresem wskaźnika i wykresem kursu instrumentu (fioletowa linia). 20. Wstęga Bollingera Wstęga Bollingera (BOL - Bollinger Bands) jest wskaźnikiem autorstwa Johna Bollingera, który został wynaleziony na początku lat 80-tych. Jest indykatorem wahań cen i określa potencjalny obszar fluktuacji ceny danego instrumentu. Zadaniem wstęgi jest wyznaczanie względnych ekstremów ceny. Im wstęgi bardziej oddalają się od siebie, tym z większą zmiennością na rynku mamy do czynienia.

Analiza Techniczna - Wskaźniki i oscylatory str. 25 1. Odwrócenie trendu. To podejście opiera się założeniu kurs przez ponad 90% czasu powinien znajdować się pomiędzy dwiema wstęgami: górną i dolną niejako odbijając się od nich. Jest to szczególnie charakterystyczne dla trendu horyzontalnego. W trendzie horyzontalnym wybicie ceny poza wstęgi lub istotne zbliżenie się do nich zwiastuje krótkoterminowe odwrócenie trendu. 2. Szczyty i dołki. Gdy cena spada poniżej dolnego ograniczenia wstęgi lub zbliża się do niej istnieje duże prawdopodobieństwo utworzenia się nowego dołka. Pojawia się wówczas sygnał kupna (zielona strzałka). Z kolei, kiedy cena wzrasta do górnej bandy lub zbliża się do niej istnieje duże prawdopodobieństwo utworzenia się nowego szczytu. Pojawia się wówczas sygnał sprzedaży (czerwona strzałka). W przypadku naruszenia wstęgi przez cenę należy się spodziewać powrotu do niej. Jest to prosty sposób prognozowania finalnego momentu spadku lub wzrostu kursu. Dla zwiększenia skuteczności przewidywania trendów zaleca się jednak, używanie go w kombinacji z innymi wskaźnikami. Praktyczne uwagi Przy długo występujących ramionach wstęgi blisko siebie (trend horyzontalny), należy się spodziewać znacznego wahania cen. Zdarza się, że pierwszy ruch naruszający wstęgę jest fałszywy i poprzedza znaczący ruch w drugą stronę, a następnie pojawia się ruch zgodny z tendencją, która dopuściła się pierwszego przebicia wstęgi. Jeżeli cena gwałtownie i znacząco przebija wyrysowany przez wstęgi obszar (rynek silnie trendowy) zwykle zwiastuje to kontynuację nowej tendencji i oddala prawdopodobieństwo szybkiego powrotu ceny.