mgr inż. Zdzisław Dziura Kształtowanie motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej

Zespół Szkół w Urszulinie 12.02.1999 r. mgr inż. Zdzisław Dziura Kształtowanie motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej Autoreferat na I stopień specjalizacji zawodowej z przedmiotu- technika Lublin 1999, WOM

Spis treści Wstęp....3 1. Działalność techniczna współczesnego człowieka...4 2. Motywacja- pojęcie psychologiczne i pedagogiczne.....11 3. Kształtowanie motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej w różnych aspektach...17 3.1. Aspekt ogólnotechniczny....17 3.2. Aspekt wychowawczy 19 3.3. Aspekt ekologiczny.21 3.4. Aspekt teologiczny..24 4. Moje doświadczenia pedagogiczne w kształtowaniu motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej 26 5. Zadania nauczyciela techniki świetle reformy systemu edukacji...32 Podsumowanie...35 Literatura... 37 2

Wstęp Idź do mrówki leniwcze, przypatrz się jej postępowaniu, abyś zmądrzał. Nie ma ona wodza ani nadzorcy, a jednak w lecie przygotowuje swój pokarm, w żniwa zgromadza swoją żywność. Leniwcze! Jak długo będziesz leżał, kiedy podniesiesz się ze snu? Jeszcze trochę pospać, jeszcze trochę podrzemać, jeszcze trochę założyć ręce, aby odpocząć. Tak zaskoczy cię ubóstwo jak zbójca i niedostatek, jak mąż zbrojny. 1 W jaki sposób przeciwdziałać nudzie i lenistwu w życiu, a przede wszystkim wzbudzić motywację uczniów do nauki? Jak uczyć, by dzieci słuchały nas z zainteresowaniem? Jakimi sposobami rozwijać osobistą odpowiedzialność i motywację u trudnych uczniów, do samodzielnego uczenia się? Dla nauczycieli zajęć technicznych istotnym zadaniem jest kształtowanie motywacji do podejmowania działalności technicznej. W kontekście wprowadzanej reformy oświatowej, wyżej postawione pytania nie mogą pozostać bez odpowiedzi. Obowiązkiem nauczyciela jest zgłębianie dostępnej literatury z dziedziny psychologii wychowawczej i wyciąganie własnych wniosków. Dobrze byłoby, by własne doświadczenia można było przedyskutować w grupach nauczycieli tej samej specjalności, uczących na tym samym poziomie edukacji, np. w gimnazjum. Na to liczę, pisząc ten autoreferat. 1 Przypowieści Salomona, rozdział 6, wiersze 6 11, strona 707, Biblia Warszawska, Warszawa 1975. 3

1. Działalność techniczna współczesnego człowieka Znane jest ograniczone, nieznane- nieograniczone, tkwimy na wysepce w środku bezkresnego oceanu niewyjaśnionego. Przed każdym pokoleniem stoi zadanie zdobycia kolejnego skrawka lądu. (Thomas H. Huxley) Działalność techniczna jest świadomym zorganizowaniem ciągu działań technicznych. 2 Działalność techniczną należy rozpatrywać jako racjonalny ciąg działań technicznych, trwających dłuższy czas, których porządek został podyktowany kolejnością zawartych w tych działaniach celów operacyjnych. Podstawowymi jej cechami są: 1. Świadomość celu, która pozwala wyodrębnić wiązki celów operacyjnych, stanowiących składniki działań technicznych; 2. Ocena działań składowych i uzyskiwanych wyników częściowych będąca warunkiem racjonalizacji; 3. Programowanie sekwencji celów i działań w oparciu o wyniki oceny, pozwalające na ujmowanie poszczególnych celów w związki wzajemnie spójne. W zależności od charakteru uzyskiwanych w działalności technicznej wyników mówimy o działalności o charakterze praktycznym, gdy ukierunkowana jest na uzyskiwanie wytworów oraz o działalności teoretycznej, gdy jest ukierunkowana na uzyskiwanie utworów techniki. Działalność techniczna- jako sekwencja działań technicznych- jest nie tylko przekształceniem przez człowieka jego otoczenia, wiąże się też z przekształceniem samego człowieka, jest źródłem jego rozwoju. Dla edukacji ogólnotechnicznej ważne jest uświadomienie różnic, jakie charakteryzują działalność techniczną dzieci, w różnych fazach ich rozwoju psychofizycznego, w stosunku do ludzi dorosłych. O ile czynności adaptacyjne człowieka wyrażające się, np. w sposobie oddziaływania na przedmioty zewnętrzne i ich celowym przetwarzaniu, można uznać za działanie wspólne wszystkim ludziom, o tyle w relacjach i motywach tych postępowań dadzą się zauważyć pewne różnice między dzieckiem, a człowiekiem dorosłym. Istotną cechą działalności małego dziecka jest czynne, poznawcze reagowanie na przedmioty wzbudzające jego zainteresowanie strukturą, wyglądem lub funkcją. Wyzwala to ciekawość, chęć manipulacji i działań przetwarzających pierwotny wygląd i kształt przedmiotu, przez to zaś zmienia się także jego pierwotna użyteczność i funkcja. Początkowe działania techniczne dziecka nie mają charakteru świadomej i ukierunkowanej aktywności. Nie są także nastawione na uzyskanie jakiejś wartości użytkowej. W swoich zabawach manipulacyjno- konstrukcyjnych 2 Furmanek W.: Działalność techniczna współczesnego człowieka- część II, Edukacja Ogólnotechniczna inaczej, nr 14, 1998, strona 4, FOSZE, Rzeszów. 4

dziecko znajduje przede wszystkim zadowolenie. Z upodobaniem dokonuje różnych przekształceń struktur technicznych, są to jednak przekształcenia nieświadome, stanowiące wynik działań ekspresyjnych i swobodnych. Ukazują one dziecku złożoność i różnorakość wytworów techniki, uczą je wartościować przedmioty zabawki, obsługiwać je, postępować z nimi różnie w zależności od materiału, z którego są wykonane. Ukazują dziecku wielkie możliwości rozwiązań konstrukcyjnych i chociaż dziecko nie potrafi ich w pełni opisać i nazwać- wzbogaca własne doświadczenie techniczne, kształtuje własne zespoły wyobrażeń technicznych. Uczy się określać różnorodność rozwiązań i połączeń przestrzenno- konstrukcyjnych elementów. 3 To czynnościowe poznawanie rzeczywistości technicznej jest warunkiem przejścia na wyższy etap poznawania rzeczy i zjawisk techniki. W działalności technicznej dorosłego człowieka poszczególne formy działań technicznych wiążą się z jego świadomym dążeniem do zaspokojenia własnych potrzeb. Pojawiają się wtedy takie formy działań technicznych, które mają przyczynić się do realizacji oczekiwanego celu, zaspokojenia potrzeby. Celem działań technicznych dziecka jest zdobycie orientacji w otoczeniu, w zespołach zjawisk technicznych otaczającego świata, poznanie jego wytworów, ich przeznaczenia, sposobu wykorzystania. Wskazane różnice nie są jednak na tyle istotne, aby inaczej traktować działania techniczne dorosłego człowieka a dziecka. Ich cechą wspólną jest oddziaływanie na przedmioty, ich przekształcanie, chęć ich opanowania, podporządkowania własnym potrzebom, mniej lub bardziej uświadomionym. Własną aktywnością techniczną dziecko, co prawda nie zaspokaja swoich istotnych potrzeb życiowych (dbają o to rodzice), ale działalność ta służy jego potrzebom poznawczym i władczym, wyrażającym się w opanowywaniu przedmiotów, zdobywaniu nad nimi władzy. Dziecko zdobywa o nich nowe wiadomości, kształtuje i wzbogaca repertuar umiejętności, opanowuje metody przystosowywania własnych czynności manipulacyjnych do budowy i funkcji przedmiotów, kształtuje systemy wartości względem nich i zjawisk, w których one uczestniczą. Krótko możemy powiedzieć, że dziecko dzięki własnej aktywności poznawczej uczy się orientować w rzeczywistości technicznej, myśleć kategoriami techniki, poznawać i rozumieć otoczenie, wzajemne uwarunkowania i funkcje, jakie w otoczeniu człowieka pełni technika poprzez swoje utwory i wytwory. Zdobywając coraz szersze doświadczenie techniczne dziecko opanowuje coraz rozleglejszą wiedzę o rozmaitych wytworach techniki, sposobach działań technicznych i ich skuteczności. Mówimy, że dziecko wzbogaca swoje doświadczenie techniczne, praktyczne czy umysłowe. To abecadło działalności technicznej owocować powinno w kolejnych coraz bardziej 3 Żebrowska M. (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986, strona 368. 5

świadomych, sterowanych przez nauczyciela działaniach technicznych dziecka. Wyrażać się będzie w podejmowaniu nowych zjawisk, w próbach ich wyjaśniania, w ocenach nowych wytworów i metod działania, w poznawaniu skutków i zależności między samymi przedmiotami i wytworami, w ocenie zjawisk otaczającej rzeczywistości technicznej, w emocjonalnym reagowaniu na zjawiska ujemnego wpływu działań technicznych na otoczenie, zdrowie i życie człowieka. Na tle i w wyniku zabawowej działalności technicznej dziecka poszerza się jego orientacja w świecie, kształtuje się osobowość. Wraz z rozwojem psychofizycznym dziecko przechodzi do coraz to nowych dla niego form działań technicznych, zróżnicowanych strukturalnie i treściowo. Ukierunkowanie tej działalności przez nauczyciela zajęć technicznych może doprowadzić do rozwinięcia systemu umiejętności technicznych, poprawnego zainicjowania rozwoju ogółu technicznych zdolności poznawczych, a także do ukształtowania pozytywnych systemów postaw wobec zjawisk techniki otaczającej człowieka. W każdym rezultacie działalności technicznej współczesnego człowieka można wyróżnić cztery warstwy. 4 Są to: 1. Zmiana stanu rzeczy, które są zgodne z celem podjętego działania; 2. Zmiany w stanach rzeczy, wykraczające poza cel (uboczne rezultaty działań); 3. Poznawcze znaczenie rezultatów działania praktycznego; 4. Nieświadomy wpływ działalności praktycznej na kierunki działania poznawczego. Rezultaty poznawczych działań technicznych człowieka obejmują: Zmianę stanu wiedzy, zmianę uświadomioną i odpowiadającą wyjściowej potrzebie poznawczej; Nieuświadomione konsekwencje poznawcze; Bezpośrednie znaczenie pozapoznawcze; Nowo zdobyte elementy wiedzy, nowe nawyki myślowe, nowe ukierunkowania, myślenie mogące dalej (nawet niedostrzegalnie) wpływać na kierunki i sposoby działań praktycznych. 5 Działalność techniczną uznajemy za racjonalną, gdy jej realizacja oparta jest na pełnym, jak to możliwe, wykorzystaniu wiedzy, zarówno uświadomionej, jak i nieuświadomionej. Działalność uważamy za etyczną, gdy jej realizacja nie narusza żadnej z powszechnie akceptowanych norm moralnych. Działalność uważamy za sprawną, gdy jej realizacja uszczupla zapas środków i sposobów tak mało, jak to możliwe. Poszukiwanie modelu teoretycznego, który w miarę poprawnie i w pełny odzwierciedlałby rzeczywistą strukturę działalności technicznej było 4 Kojs W.: Działanie jako kategoria dydaktyczna, Wyd. UŚl., Katowice, 1987, strona 25. 5 Furmanek W.: Działalność techniczna współczesnego człowieka- cz. II, EOi nr 14, Rzeszów 1998, FOSZE, strona 5. 6

przedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Wydaje się, że na szczegółową uwagę zasługuje schemat złożony z siedmiu faz, wzbogaconych różnymi formami działań technicznych. (patrz na rys. 1) Rys.1. Model działalności technicznej człowieka Jak widzimy na rysunku model działalności technicznej (lansowany przez prof. Waldemara Furmanka) obejmuje siedem etapów działalności technicznej (podobnie do siedmiu dni tygodnia): 1. Rozpoznawanie sytuacji technicznej człowieka; 2. Projektowanie techniczne; 3. Konstruowanie techniczne; 4. Programowanie działań technicznych; 5. Wytwarzanie; 6. Eksploatację; 7. Likwidację środków technicznych. Faza rozpoznawania sytuacji technicznej, zwana także fazą identyfikacji. 6 Wiąże się ona z poznaniem i wartościowaniem wszystkich elementów składających się na sytuację, a przez to na środowisko techniczne człowieka w danym czasie. Są nimi przedmioty, urządzenia i maszyny, procesy i zjawiska techniki. Mogą one współdziałać z elementami przyrody i ludźmi. Przedmiotem naszych zainteresowań są tutaj wyniki dotychczasowej działalności technicznej 6 Furmanek W., Walat W.: Zarys przewodnika metodycznego dla nauczycieli techniki, Wyd. FOSZE, Rzeszów 1993, strona 28. 7

ludzi, które składają się na treść sytuacji. Interesują nas wszystkie wytwory (przedmioty, maszyny, urządzenia i narzędzia) oraz utwory (metody działań, metody organizacji, zasady i reguły techniczne, wiadomości i dokumentacje techniczne), a także ogół relacji, w jakie one w danym czasie są uwikłane, decydując ostatecznie o położeniu człowieka (korzystnym- niekorzystnym, zadowalającym- niezadowalającym). Rozpoznanie sytuacji technicznej wymaga przede wszystkim wyróżnienia jej elementów składowych, nazwania ich, opisu cech (własności), często także pomiaru (szacunkowego, warsztatowego, laboratoryjnego), oceny cech i wartościowania relacji, sprecyzowania wniosków, co do tego, które z elementów sytuacji sprawiają, że jej ogólna ocena jest korzystna lub niekorzystna. Wiąże się to także ze wstępnym określeniem wymagań techniczno- użytkowych sytuacji antycypowanej. Nieakceptowanie sytuacji rozpoznawanej rozpoczyna dalszy ciąg działań technicznych. Wyróżnione czynności składające się na tę fazę działalności technicznej są wymienionymi przez nas uprzedni formami działań technicznych. Ich interpretacja wymaga opanowania odpowiednich umiejętności ogólnotechnicznych. Projektowanie techniczne. Rozpoznawanie sytuacji technicznej prowadzi do jej zrozumienia, często jej przekształcenia i nadania subiektywnego znaczenia. Konfrontacja tegoż znaczenia z doświadczeniem i wiedzą człowieka (znajomością praw i reguł) pozwala na obmyślenie przekształceń sytuacji lub tylko wybranego jej elementu. Ogół tych form działań technicznych nazywamy projektowaniem. Może ono przybierać charakter projektowania całościowego (kompleksowego) kompleksowego dotyczyć może przedmiotów, sytuacji, zmiany relacji- działań. Obejmować też może czynności przeprojektowywania istniejących wytworów lub doprojektowywania brakujących elementów. Mówimy o projektowaniu akomodacyjnym, interpolacyjnym i ekstrapolacyjnym. Działania projektowe z reguły wiążą się z koniecznością zapoznania się z odpowiednią literaturą, katalogami czy prospektami. Wymagają także często badań laboratoryjnych i modelowych. Wyniki poszukiwań projektowych, tzw. projekty, są zapisywane. Powstaje dokumentacja projektowa. Zapisu dokonać można werbalnie lub graficznie, szkicem lub różnego rodzaju rysunkami technicznymi. Projekty obejmować muszą zapisy ocenionych pomysłów, idei. Wyrażają sposoby wykorzystywania znanych prawidłowości w konkretnych sytuacjach. 8

Konstruowanie techniczne. Jest to materializowanie idei projektowych. Obejmuje ono analizę możliwości realizacji technicznej projektu, jej konkretyzację oraz opracowanie dokumentacji technicznej. Charakterystycznymi formami działań konstrukcyjnych są: obliczenia techniczne, obliczenia wytrzymałościowe, badania laboratoryjne, dobór materiałów konstrukcyjnych, opracowanie optymalnych kształtów elementów nieznormalizowanych, opracowanie zestawienie elementów zunifikowanych i znormalizowanych, modelowanie, badanie modeli (co może przybrać charakter tzw. konstruowania przedmiotowomanipulacyjnego z wykorzystaniem zestawów poliwalentnych), opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej na którą składają się konieczne opisy, zestawienia, obliczenia, rysunki konstrukcyjne elementów, rysunki złożeniowe, rysunki zestawieniowe, eksplodujące, katalogowe, itp. Programowanie działań Ta faza obejmuje ogół czynności o charakterze organizacyjnym. Dotyczą one analizy dokumentacji konstrukcyjnej, opracowania procesów technologicznych, opracowania procesów technologicznych, opracowania niezbędnej dokumentacji technologicznej (karty technologiczne, karty instrukcyjne, karty pomiarowe, karty montażowe, itd.), obejmującej między innymi dobór narzędzi, dobór narzędzi pomiarowych, dobór sprawdzianów, uchwytów, dobór maszyn, dobór parametrów technologicznych dla poszczególnych operacji i zabiegów, itp. Istotną rolę odgrywają także czynności związane z opracowaniem planów organizacji działań ujętych w formie harmonogramów lub sieci zależności. Wytwarzanie Jest to realizacja zaprogramowanych działań i od czasów slöjdu- to faza w kształceniu technicznym dominująca. Zbyt często ujęte w tej fazie formy działań ograniczało się do procesów wytwórczych. Obejmujemy tą fazą zarówno czynności związane z przygotowaniem materiałów i stanowisk pracy, jak też dalej trasowanie na podstawie dokumentacji, kształtowanie materiałów w elementy zgodnie z opracowanymi procesami technologicznymi. Może ono przyjąć charakter obróbki ręcznej lub maszynowej, obróbki skrawaniem lub obróbki plastycznej (papier, tworzywa, cienkie blachy, odkuwki), obróbki cieplnej czy cieplno- chemicznej, a także odlewanie; z procesami tymi łączą się czynności kontrolno- pomiarowe, transport, procesy łączenia materiałów, montaż elementów, czynności konserwacyjne, zabezpieczanie powierzchni przed korozją, przestrzeganie warunków bhp i p.poż. 9

Eksploatacja Obejmuje ona ciągi działań mające na celu sprawne, bezpieczne i długotrwale wykorzystywanie struktur technicznych przystosowanych do indywidualnych możliwości człowieka, jego upodobań i wymagań. Dlatego też w zakresie eksploatacji wyodrębniamy takie działania techniczne, jak: Obsługę (wykorzystanie funkcji użytkowych wytworów); Regulację (dostosowanie do potrzeb człowieka); Konserwację (zabezpieczenie zdatności technicznej i trwałości środków); Diagnostykę (określenie zdatności danego środka technicznego, np. urządzenia); Demontaż i weryfikację hipotez diagnostycznych; Naprawy; Montaż i demontaż; Rozruch; Używanie wytworu w warunkach ekstremalnych. Likwidacja Jest to końcowy etap działalności technicznej. W wyniku długotrwałej eksploatacji struktura techniczna staje się niezdatna do zaspokojenia potrzeb. Ulega likwidacji, na którą składa się demontaż, pomiary elementów, ogląd zużytych elementów, weryfikacja przewidywanych niekorzystnych zmian w strukturze materiałów oraz segregacja elementów na te, które przeznacza się do złomowania, regeneracji lub dalszego wykorzystania, czy do recyklingu. Tą fazą obejmujemy także czynności o charakterze ekonomicznym i proekologicznym, należy m.in. dokonać oceny stanu środowiska naturalnego oraz usunąć ujemne skutki tejże działalności technicznej. 10

2. Motywacja- pojęcie psychologiczne i pedagogiczne Człowiek dzielnego ducha wytrzyma chorobę, lecz ducha strapionego kto podniesie? 7 Przez motywację rozumiemy ogół motywów występujących u danej jednostki. 8 Motywacja może być wewnętrzna lub zewnętrzna. Motywacja wewnętrzna pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie; jej przykładem jest zainteresowanie lub zamiłowanie do czegoś. Motywacja zewnętrzna stwarza motywację do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub pozwala uniknąć kary; w szkole takiej motywacji sprzyja system nagród i kar (np. oceny, stypendia, nagrody rzeczowe, zwolnienia z egzaminów wstępnych, tytuły laureatów, notatki w prasie, występy w telewizji, itp.) oraz cały zbiór przepisów regulujących tok nauki. W motywacji występują takie zjawiska, jak chęć, zamiar, pragnienie, życzenie i inne, mające jedną wspólną cechę, jaką jest dążenie do osiągnięcia określonego celu. Motywacja jest siłą poruszającą do działania i ukierunkowującą ją na określone cele. Proces motywacyjny aktywizujący jednostkę do działania, składa się z zespołu pojedynczych motywów pobudzających do działania pojedynczych i nadających mu określony kierunek. Jeśli u uczniów działają różne motywy, które w pewnych warunkach aktywizują się, to taki stan nazywamy dyspozycjami motywacyjnymi. Sprawność działania zależy od siły motywacji lub inaczej mówiąc, od jej natężenia. Zależności te ujęte są w formie dwu praw zwanych prawami Yerkesa- Dodsona. Pierwsze prawo Yerkesa- Dodsona W miarę wzrostu natężenia motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, po czym zaczyna spadać, a przy bardzo wysokim natężeniu motywacji sprawność działania jest niska. (patrz na rys. 2) Jak stwierdzono w badaniach nad sprawnością działania, przy zadaniach prostych, łatwych do wykonania, wysoki poziom motywacji, którego podstawą jest silne podniecenie emocjonalne, nie przeszkadza w osiągnięciu dobrych wyników. Jednakże przy tym samym poziomie motywacji, ale przy rozwiązywaniu złożonych zadań lub wykonywaniu czynności skomplikowanych, sprawność działania może się zmniejszać. Osoba wykonująca pracę prostą, jak na przykład sprzątanie mieszkania, wywiąże się z niej dobrze, niezależnie od poziomu motywacji. Natomiast niewielki wzrost motywacji wprowadzający nieznaczne podniecenie może poważnie wpłynąć na rezultaty pracy inżyniera rozwiązującego skomplikowany problem techniczny. 7 Przypowieści Salomona, rozdział 18, wiersz 14, strona 719, Biblia Warszawska, Warszawa 1975. 8 Okoń W.: Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1981. 11

Niepokój jako przejaw stanu wewnętrznego, wywołany na przykład oczekiwaniem na ważną wiadomość lub na osobę, która już dawno miała przyjść, nie ułatwia pracy intelektualnej, lecz osłabia ją i zmniejsza jej efekty, ale nie przeszkadza w wykonywaniu prostych czynności, takich jak robienie na drutach czy mycie naczyń. Rys.2. Pierwsze prawo Yerkesa- Dodsona dotyczące związku między sprawnością działania a siłą motywacji Zależność między siłą motywacji a sprawnością działania, z uwzględnieniem stopnia trudności zadania nosi nazwę II prawa Yerkesa- Dodsona. II prawo Yerkesa- Dodsona W rozwiązywaniu zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wysokim poziomie motywacji, a przy rozwiązywaniu zadań trudnych- przy niskim poziomie motywacji. (patrz na rys. 3) Zdanie bardzo trudne należy rozwiązywać przy słabiej motywacji; uzyskujemy wtedy optymalną sprawność działania. Zadania bardzo łatwe można, bez względu na siłę motywacji, wykonywać poprawnie. Obserwuje się, że optymalną sprawność działania uzyskujemy, w każdym typie zadań, przy umiarkowanym poziomie motywacji. W każdym przypadku, nadmierna siła motywacji, prowadzi do wyraźnego obniżenia skuteczności działania, do błędów, zmęczenia, a nawet nerwic. Zdarza się, iż uczeń bardzo spragniony sukcesów w nauce, otrzymuje jedynki, mimo ciężkiej i mozolnej pracy. Jest także najczęściej przemęczony, zamotany i zapada na różne infekcje. 12

Rys.3. Drugie prawo Yerkesa- Dodsona opisujące zależność między siłą motywacji a sprawnością działania, z uwzględnieniem stopnia trudności zadania Ważnym problemem jest właściwe kształtowanie motywacji do danej formy działalności przez umiejętne kierowanie procesem dydaktycznowychowawczym, połączone z płynną regulację poziomu motywacji, adekwatnie do stopnia trudności zadania (przedsięwzięcia, działalności, treningu). Motywacyjny kop Od czasu do czasu każdy z nas musi dostać motywacyjnego kopa, by złapać wiatr w żagle i nabrać chęci do pracy i pokonywania trudności, na jakie napotykamy. Na poniższym wykresie pokazano, jak zmienia się nasz poziom energii i zapału, z upływem czasu. (patrz na rys. 4) Rys.4. Zmiana motywacji i życiowej energii w czasie, po udanej akcji 13

Jak widzisz, kiedy aplikujesz sobie jakieś energetyzujące wydarzenie, Twój poziom motywacji gwałtownie rośnie (na przykład po pierwszym dniu atrakcyjnej wycieczki lub po pierwszych rozdziałach wartościowej książki). Później utrzymuje się on przez jakiś czas na tym maksymalnym poziomie, a następnie zaczyna spadać, by znów powrócić do stanu wyjściowego (ewentualnie stan wyjściowy może się trochę podnieść). No i niby wszystko jest fajnie, tylko podstawowe pytanie jest takie: czy ten wzrost poziomu energii jest już wystarczający, aby w Twoim życiu zaszły zmiany? Jeżeli tak, to OK, ale może się też okazać, że to nie wystarczy. Co wówczas robi wiele osób? Po pewnym czasie stara się doładować akumulatory, biorąc udział w kolejnym przyjemnym wydarzeniu lub sięgając do kolejnej lektury. Tylko, że po tak długim czasie znowu może się okazać, że nie nakręcisz się wystarczająco, aby coś w sobie zmienić. Zerknij wtedy na kolejny wykres (patrz na rys. 5): Rys.5. Twoja motywacja i energia a poziom potrzebny do zmiany na lepsze Jakie jest rozwiązanie tej sytuacji? Jeżeli planujesz zaaplikować sobie dawkę motywacji to najlepiej idź na całość. Nie czekaj na efekty tylko działaj, działaj, działaj, kiedy jeszcze Twój poziom energii jest na wysokim poziomie. Zobacz jak to może wyglądać (patrz na rys. 6): Rys.6. Uzyskiwanie poziomu potrzebnego do zmiany przez serię udanych akcji 14

Być może zastanawiasz się, czy to znaczy, że masz brać udział we wszystkich możliwych szaleństwach, jedno po drugim. Niekoniecznie. Chodzi tylko o to, żeby, kiedy już zrobisz coś, co podniesie Twój poziom motywacji i energii, jak najszybciej wykonać kolejny ruch. Co nim będzie, to już zależy od Ciebie. Dla nauczycieli mogą to być kolejne szkolenia, studia podyplomowe, studia doktoranckie, awans zawodowy, itd. Tworzenie rozwojowej sytuacji motywacyjnej wychowanka Według wybitnych psychologów, nauczyciel powinien tworzyć rozwojową sytuacje motywacyjną uczniów, w celu ukształtowania człowieka zintegrowanego, silnego psychicznie, samodzielnego i twórczego. 9 Temu celowi winny służyć następujące zasady organizacji procesu kształcenia: 1. Preferowanie średniego poziomu trudności w działaniu. Optymalną motywację osiągnięć spotykamy przy wyborze zadań, co do których jednostka żywi subiektywne prawdopodobieństwo pomyślnego ich rozwiązania w 50%; 2. Wytrwałość przy wykonywaniu zadań. Przeszkody i niepowodzenia przy rozwiązywaniu zadań i problemów nie zniechęcają, lecz mobilizują wykonawcę do dalszych wysiłków i starań, by doprowadzić sprawę do końca; 3. Zapamiętywanie zadań niedokończonych jako niepowodzeń. Jeśli dochodzi z jakichś powodów do przerwania wykonywanego zadania, to należy do zadania wrócić i je dokończyć, zamiast puszczać je w niepamięć; 4. Perspektywiczne antycypowanie planowanych działań. Zadania powinny być planowane w miarę możliwości w coraz to dłuższej perspektywie czasowej; 5. Dynamiczne przestrzeganie czasu. Czasu nie można marnotrawić, lecz pożytecznie wykorzystywać, jednak bez pośpiechu, paniki czy lęku. Należy stosować zasady: tempus fugit i festina lente ; 6. Zdolność do odraczania gratyfikacji bezpośrednich. Osoby o wysokim poziomie motywacji osiągnięć zamiast nagród otrzymywanych bezpośrednio po wykonaniu zadania cząstkowego wolą sytuacje, kiedy nagrodę odracza się, oddala się ją w czasie, ale jest ona wtedy większa; 7. Nagrody wewnętrzne jako satysfakcje z dobrze wykonanych zadań przedkładane są nad nagrody zewnętrzne instrumentalne. Osoby wykazujące silną motywację osiągnięć dążą głównie do jak najlepszego wykonania zadania. Satysfakcję czerpią przede wszystkim z dobrego ich wykonania, a mniej wagi przywiązują do nagród zewnętrznych, 9 Lis B.: Kształtowanie motywacji u uczniów na lekcjach techniki, WTwS, nr 2, 1998, str. 68. 15

instrumentalnych, takich jak: oceny, dyplomy, pochwały, ordery, pieniądze, sława itp.; 8. Koncentracja na zadaniach bardziej niż na ludziach. Różnego rodzaju subiektywne odczucia, sympatie, uprzedzenia i konflikty powinny ustępować miejsca kontaktom merytorycznym ułatwiającym porozumiewanie się i współdziałanie; 9. Tendencje nonkonformistyczne. Osoby o wysokim poziomie motywacji nie ulegają łatwo presji środowiska, są na tyle silne psychicznie, że mają odwagę głosić i uzasadniać własne poglądy, realizować zaakceptowane przez siebie cele; charakteryzują się znaczną autonomią i wyraźniejszą tożsamością, są zaprzeczeniem stosunków autorytarnych i indoktrynacyjnych; 10. Zaufanie do siebie i ambicja. Potrzebne są sytuacje tzw. podnoszące, dostarczające obiektywnych argumentów w postaci wymiernych wyników działań, które umacniałyby wiarę w siebie i ambicję. Nie ulega wątpliwości, że zasygnalizowane wyżej zasady, powinny pomagać w diagnozowaniu procesu dydaktycznego, a ich praktykowanie może być niezawodnym sposobem kształtowania pożądanej motywacji u uczniów. Wielkie znaczenie należy przywiązywać do umiejętnego zachęcania uczniów do nauki czy danej formy działalności. Zachęty są bowiem pozytywną opinią o czyimś działaniu przekazaną jego sprawcy w celu wywołania dalszych podobnych działań, dowodem zgodności jego postępowania z oczekiwaniami otoczenia, celem pobudzenia do dalszych wysiłków, przełamania oporów i wyeliminowania niepożądanych wpływów zewnętrznych. Kształtowanie motywacji powinno spowodować wykrystalizowanie się właściwych zainteresowań, zamiłowań, stylu życia. Oznacza to nabywanie przez człowieka w toku jego rozwoju względnie stałej skłonności do zajmowania się pewnymi sprawami, przedmiotami, problemami, działalnością. Jeśli zamiłowanie opanuje wszystkie myśli i czyny człowieka, stanie się jego pasją. W ten sposób nadajemy naszemu ziemskiemu życiu sens istnienia. 16

3. Kształtowanie motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej w różnych aspektach 3.1. Aspekt ogólnotechniczny ( )każda maszyna jest tylko tyle warta, ile wart jest człowiek, który ją obsługuje ( ) (Norbert Wiener) Techniki nie możemy traktować dziś, w końcu XX wieku, archaicznie czy anachronicznie. Jest ona systemowym zjawiskiem współczesności twórczo zmieniającym dzieje człowieka. Wpływa ona globalnie i totalnie, zmienia jakość i styl życia, wprowadza szereg zagrożeń i zanieczyszczeń do otoczenia i samego życia człowieka. 10 Technika jest wszechobecna, co oznacza, iż wpływa ona na wszystkie sfery aktywności życiowej człowieka; niezależnie od tego, gdzie on mieszka, żyje, jaki jest jego wiek i aktualnie odczuwane potrzeby. W tym właśnie znaczeniu technika zmienia wybory wartości dokonywane przez człowieka, wpływając także na jego postępowanie. Szybko rozwijająca się technika i narastający dorobek naukowy wymagają coraz szerszej wiedzy i lepszego przygotowania do zrozumienia zmieniającego się świata i coraz bardziej skomplikowanego życia społecznego. Praca ludzi staje się coraz złożona i wymaga coraz wyższych kwalifikacji. Rozwijające się społeczeństwo potrzebuje w coraz większej mierze ludzi o wysokim poziomie technicznym, społecznym i kulturalnym. W obecnej dobie szybkiego postępu technicznego, rozwoju automatyki, podnoszenia jakościowego poziomu produkcji, opracowania technologii zupełnie nowych gałęzi wytwórczości, wiązania nauki z praktyka- potrzebne są coraz liczniejsze kadry pracowników o uzdolnieniach twórczych. Polsce potrzebny jest pilnie własny model edukacji ogólnotechnicznej. Model ten musi nawiązywać do polskich tradycji oświatowych, polskiej kultury i miejsca Polaków na arenie zmagań technicznych ludzkości. Trzeba ten dorobek ujawnić, pielęgnować i rozwijać. Istotną sprawą w podejmowaniu działań na rzecz rozwoju uzdolnień i zainteresowań technicznych jest kształtowanie motywacji do podejmowania działalności technicznej przez wszystkich uczniów. W tym celu należy wykorzystać cały dostępny system nagród i zachęt, rozbudzając zainteresowania techniczne, inicjując zamiłowanie do różnych form działalności technicznej, nie tylko na zajęciach obowiązkowych czy fakultatywnych, lecz w całym życiu. W rozbudzaniu zainteresowań technicznych pierwszorzędną rolę odgrywa sam nauczyciel zajęć technicznych. Musi być wzorcem godnym naśladowania, świecącym własnym przykładem, nietuzinkowym i gorliwym zapaleńcą i 10 Furmanek W.: Ocena stanu obserwowanych przemian w polskim systemie edukacji ogólnotechnicznej, WTwS, nr 5, 1997, strona 206. 17

pasjonatem techniki, niedościgłym eksperymentatorem oraz hobbystą technicznym. Zgodnie z sentencją: Aby innych do czegoś zapalać, trzeba samemu płonąć., nauczyciel nie może prowadzić nudnych lekcji, powielając utarte stereotypy, biorąc marne pieniądze za marną pracę. Wręcz przeciwnie, nauczyciel musi płonąć gorliwością w zasiewaniu ziarna umiłowania owoców techniki XX i XXI wieku. Może to osiągnąć przez stosowanie różnorodnych metod i form prowadzonych zajęć, wykorzystywanie najnowszych środków dydaktycznych, w tym multimedialnych, m.in. wideo, komputer, Internet oraz przez przemyślane zadania techniczne, kształcące wyobraźnię techniczną i rozwijające myślenie techniczne, celem stworzenia systemu umiejętności ogólnotechnicznych, przejawiające się w kompetencjach kluczowych. Znacznej troski wymagają uczniowie szczególnie uzdolnieni technicznie. Należy zadbać o to, by poprzez celowe oddziaływania dydaktyczne nauczyciela i własną pracę osiągnęli wysoki poziom: wiedzy technicznej, ciekawości poznawczej, wewnętrznej i zewnętrznej aktywności poznawczej, myślenia technicznego, wyobraźni technicznej, opanowania umiejętności ogólnotechnicznych, pozytywnych cech osobowości, takich jak dyscyplina wewnętrzna, gospodarność, oszczędność, efektywność, operatywność, umiłowanie prawdy i sprawiedliwości, pracowitość itd. Uczniowie ci powinni osiągać bardzo dobre lokaty na konkursie technicznym i innych konkursach o tematyce technicznej. Można także rozwijać w pełni ich możliwości poprzez: stosowanie indywidualnych programów nauczania; utworzenie klasy autorskiej z innowacjami pedagogicznymi; powierzenie im redagowania gazetki technicznej w szkole; organizowanie sesji popularnonaukowych dla nich; pełnienie przez nich funkcji asystenckich, prowadzenie fragmentów lekcji czy zajęć fakultatywnych; przygotowanie w szkole dni kultury technicznej; przeprowadzenie pokazów fizycznych dla całej społeczności uczniowskiej; zorganizowanie wystawki prac uczniowskich z techniki. Bardzo istotnym zadaniem nauczyciela techniki jest przygotowanie uczniów do wyboru właściwego zawodu zgodnie z potrzebami gospodarki krajowej, z uwzględnieniem ich zainteresowań i zdolności. 18

3.2. Aspekt wychowawczy I gdyby drugi człowiek był dla mnie tylko przedmiotem, Członkiem grupy lub zespołu, Przedmiotem organizacji, poznania i analiz A nie wezwaniem do troski o niego, Do współcierpienia i współtworzenia Z nim, dla mnie, dla niego i innych - to zaprawdę byłbym nikim. Choćbym poznał świat i jego tajemnice Uczestniczył w podbojach kosmosu, Zgłębił tajemnice mórz i oceanów, okiełznał wulkany Posiadł potężne możliwości techniczne, A nie potrafiłbym widzieć DOBRA i PIĘKNA w sobie I każdym człowieku Nie byłbym CZŁOWIEKIEM!... (Waldemar Furmanek) Technikę tworzą nieliczni, korzystają z niej wszyscy. Mamy jako nauczyciele obowiązek nauczyć młode pokolenie włączać osiągnięcia współczesnej techniki, jako składnika cywilizacji, w doskonalenie życia i świat każdego człowieka. Mamy moralny obowiązek wykorzystać walory wychowawcze i poznawcze współczesnej techniki, fascynującej każdego człowieka, dla wspomagania wielokierunkowego rozwoju człowieczeństwa każdej jednostki ludzkiej. Do głównych zadań wychowania przez technikę zaliczamy: 1. Doprowadzenie uczniów do poznania i zrozumienia Siebie jako człowieka, twórczo działającego w środowisku i korzystającego z wyników działań innych ludzi i innych pokoleń; 2. Poznanie i zrozumienie Środowiska życia człowieka, w tym środowiska technicznego i jego wielorakich powiązań ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym; 3. Poznanie i zrozumienie miejsca i roli Innych Ludzi w świecie techniki w społecznym podziale zadań i pracy, skazanych tak jak każdy człowiek, na aktywne życie pod przymusem nowoczesności; 4. Poznanie i zrozumienie Wartości Ogólnoludzkich, ich trwałości i zmienności powodowanej rozwijającą się cywilizacją, poznanie wpływu techniki na działania sterowane systemem tych wartości. 11 Wychowanie przez działalność techniczną powinno wielostronnie i kompleksowo aktywizować wychowanków, którzy przez własne twórcze uczestnictwo w realizacji zadań, wynikających z treści prezentowanych sekwencji dydaktyczno- wychowawczych, doznają poczucia sprawstwa i podmiotowości. Wielorakość sytuacji- wynikająca z założenia kompleksowości występowania różnych form działań technicznych- powinna sprawić, że procesy 11 Furmanek W., Walat W.: Zarys przewodnika metodycznego dla nauczycieli techniki, FOSZE, Rzeszów 1993, str. 17. 19

wychowania będą miały atrakcyjny przebieg i strukturę, będą ciekawe, działając bodźcowo oraz angażując emocjonalnie wychowanka- wykonawcę. Bez tego nie może być mowy o podmiotowości procesów wychowania, a przez to o wychowaniu przez aktywne uczestnictwo w życiu ludzi dorosłych i edukacji dla nowego jutra świata. Wychowanek jako sprawca działań technicznych, w które zostanie wprowadzony przez nauczyciela- wychowawcę, ma szansę wykorzystywać konteksty własnych doświadczeń i własną wiedzę (zarówno szkolną jak i pozaszkolną) dla przekształcania materiałów, energii oraz systemów informacji w różnych formach działań technicznych. Od niego- jako aktywnego sprawcy tych przekształceń, zależeć będzie zarówno ich przebieg, jak i uzyskane wyniki. On może sprawić, że działanie będzie twórcze, zmierzające do doskonalenia rzeczywistości, do zmiany położenia własnego i innych osób, że wpłynie na przebudowę otoczenia i rozwój człowieka- wykonawcy. Nie można bowiem optymalnie rozwijać psychiki wychowanków, przygotowywać ich do przyszłych twórczych działań, do kształtowania własnego życia i szczęścia, w wyizolowanym świecie ułudnych wartości. Wychowanek na terenie szkoły powinien dzięki działaniom wychowawczym- pracować dla takich wartości, które będą dla niego cenne w życiu dorosłym. Treścią działań wychowawczych na lekcjach techniki powinny być takie wartości jak wzajemny szacunek, poszanowanie wartości moralnych, wspólnych i indywidualnych, odpowiedzialność, współodczuwanie, empatia, solidarność, tolerancja i autonomia, sprawiedliwość, koleżeńskość, miłość i szczęście. Każde działanie techniczne wychowanków powinno być użyteczne, dokładne i wydajne, oszczędne, zaś praca powinna być godna człowieka, dowartościowywać go, kształtować poczucie jego wartości, uszlachetniać wykonawcę i społeczeństwo. Kształtowanie motywacji do podejmowania działalności technicznej w aspekcie wychowawczym powinno zbiegać się z kształtowaniem motywacji w innych aspektach, zwłaszcza w aspekcie ogólnotechnicznym. Rzeczą słuszną byłoby uświadomienie wychowanków o konieczności poddania się procedurom wychowawczym, właściwym dla działalności technicznej, gdyż dzisiejszy człowiek żyje pod przymusem unowocześniania. 12 12 Tischner J.: Myślenie według wartości, Kraków 1993. 20

3.3. Aspekt ekologiczny Działalność techniczna współczesnego człowieka, oprócz wielu udogodnień i dobrodziejstw, niesie ze sobą następujące zagrożenia: 1. Niszczy środowisko życia człowieka; 2. Zużywa nieodnawialne zasoby Ziemi; 3. Zmienia styl życia człowieka, wprowadza pośpiech, strach, lęk, niepewność; 4. Niszczy zdrowie psychiczne człowieka, doprowadza do nerwic i depresji, nagłych zgonów; 5. Stawia ciągle nowe wyzwania ludzkości; 6. Może prowadzić do globalnej zagłady ludzkości, w wyniku wojny jądrowej czy termojądrowej. Sekretarz Generalny ONZ U. Thant w raporcie: Człowiek i jego środowisko postawił w roku 1969 problem ekologii przed całym światem. Na zachodzie powstały partie zielonych, a także rozmaite instytuty naukowe i państwowe zajmujące się badaniem stanu środowiska przyrodniczego oraz sposobów przeciwdziałania jego degradacji. W naszym kraju w roku 1980 w Krakowie powstał Polski Klub Ekologiczny. W kontekście powyższej sytuacji, na czoło oceny działalności technicznej musimy dziś wysunąć nieuwzględniane dawniej kryterium ekologiczne. Przed każdą decyzją o podjęciu inwestycji lub innego przedsięwzięcia technicznego, trzeba odpowiedzieć wcześniej na pytania: 1. Jakie to przyniesie skutki dla przyrody i społeczeństwa?; 2. Czy nie wyczerpie nadmiernie surowców i zasobów Ziemi?; 3. Czy nie hołduje idei nieograniczonego zysku i postępu ilościowego zamiast realizować ekologiczne kryterium rozwoju cywilizacji bez przeszkód i zagrożeń przyrody? Należy również permanentnie kształtować powszechną świadomość ekologiczną rodzaju ludzkiego, od kołyski począwszy. System takiego programu edukacyjnego powinien zaowocować: a) stworzeniem naprawdę przestrzeganego systemu prawnego zawierającego ostre rygory i sankcje, wymierzane szkodzącym przyrodzie; b) rozwijaniem wyobraźni ekologicznej ludzi; c) Wykształceniem ekologicznym przyszłych twórców techniki, inżynierów, planistów, ekonomistów, dziennikarzy, reżyserów, naukowców, polityków, futurologów, twórców kultury, duchownych, a także przeciętnych użytkowników dóbr cywilizacyjnych. 13 Zgodnie z powiedzeniem: każdy kij ma dwa końce, technika przyczyniła się do degradacji środowiska, lecz może także doprowadzić do przywrócenia 13 Dąbrowski Z.: Nowe, ekologiczne kryterium działań technicznych, WTwS, nr 1, 1986, strona 4. 21

poprzedniego rajskiego stanu przyrody, jeśli zaprzęgniemy ją w tym zakresie, do usuwania skutków negatywnej działalności technicznej człowieka. Zauważa się jednak zbyt małą ilość urządzeń technicznych oraz ich niedoskonałość, w stosunku do potrzeb ekologicznych. Z tego powodu redukcja zanieczyszczeń wydzielanych do środowiska naturalnego jest generalnie rzecz biorąc zbyt niska. Wydaje się, iż ze wzrostem produkcji będą wzrastały ilości zanieczyszczeń, zanieczyszczeń w konsekwencji wystąpi zwiększone zapotrzebowanie na urządzenia do ich unieszkodliwiania. Ten sposób ochrony środowiska w przyszłości może okazać się jednak niewystarczający i zbyt uciążliwy z uwagi na rozmiary przedsięwzięć oraz koszty instalacji i eksploatacji oczyszczalni i spalarni, a także uboczne skutki ich stosowania. Przykładem mogą być spalarnie śmieci. Są one wielkim osiągnięciem sozotechniki, jednak powstałe popioły i żużle, stanowią również problem ekologiczny. Podobnie przedstawia się sprawa z osadami, w szczególności z aktywnymi chemicznie, z dużych oczyszczalni ścieków. Trudności stwarzają także popioły i pyły dymnicowe, na których składowanie przeznacza się coraz większe obszary. Ciężarem staje się również sprawa eksploatacji urządzeń. Roczne koszty eksploatacyjne poszczególnych obiektów osiągają setki milionów euro. Powiększa to bezpośrednio koszty produkcji i zmniejsza budżet władz samorządowych. Stąd wywodzi się niechęć do budowy i eksploatacji takich urządzeń. Do innych problemów ekologicznych zaliczamy: katastrofy ekologiczne; utylizację śmieci; recykling; efekt cieplarniany; kwaśne deszcze, smog, dziurę ozonową, itd. Szczegółowymi rozwiązaniami ww. problemów zajmuje się sozologia, a w szczególności sozotechnika. Nauczyciel techniki powinien budzić w uczniach świadomość ekologiczną oraz kształtować motywację do podejmowania działalności technicznej, czystej dla środowiska naturalnego, zwłaszcza bazującej na ekologicznych źródłach energii. Powinien także zachęcać do zainteresowania się sozotechniką i samodzielnego projektowania urządzeń technicznych, usuwających skutki degradacji przyrody. Temu celowi służy dział III programu nauczania techniki: Wybrane zagadnienia techniki i gospodarki. W klasie IV poznajemy rolę lasów jako czynnika ochrony środowiska i źródła surowców, zwracając uwagę na zastępowanie deficytowego drewna innymi materiałami, zwłaszcza tworzywami sztucznymi. Nadmierny wyrąb lasów doprowadza do powiększania się obszarów pustynnych oraz do pomniejszania zielonych płuc ludzkości. 22

W klasie V uwypuklamy uboczne skutki produkcji tworzyw sztucznych, sygnalizując także toksyczność i alergiczność niektórych tworzyw, używanych w gospodarstwie domowym. Przedstawiamy także rozwiązania alternatywne, eliminujące wybiórczo wady plastików. W klasie VI poznajemy dawne i współczesne sposoby żywienia, przetwarzania żywności, zwracając uwagę na szkodliwość środków chemicznych (konserwantów) znajdujących się w żywności oraz stosowanych w rolnictwie. Prezentujemy znaczenie zdrowej żywności z ekologicznych gospodarstw. Instruujemy uczniów, w jaki sposób rozpoznać żywność z dużą ilością konserwantów. W klasie I gimnazjum zajmujemy się dawnymi i współczesnymi warunkami pracy w przemyśle metalurgicznym i maszynowym, skutkami zanieczyszczenia wód i atmosfery, sposobami zwalczania ujemnych skutków działalności technicznej człowieka. Zachęcamy wychowanków do szczegółowego przeanalizowania ujemnych skutków działalności technicznej człowieka w najbliższym otoczeniu i poszukiwania rozwiązań tych istotnych trudności. W klasie II gimnazjum zwracamy uwagę na sposoby korzystania z zasobów energii dawniej i dziś, na uboczne skutki produkcji energii elektrycznej w elektrowniach konwencjonalnych i jądrowych, na efekt cieplarniany, na bezpieczne składowanie zużytych prętów uranowych, na sposoby produkcji energii alternatywnej i likwidację ujemnych skutków awarii elektrowni, nadmieniając, że wielkim zagrożeniem dla ludzkości są arsenały broni jądrowej i termojądrowej, czy neutronowej. Szczegółowo zapoznajemy uczniów z rozwiązaniami technicznymi elektrowni ekologicznych, wykorzystując dostępne środki multimedialne. Zachęcamy do oglądania kanałów przyrodniczych o tematyce ekologicznej, np. Discovery World, Discovery Science ; Animal Planet, itd. 23

3.4. Aspekt teologiczny Siłą twórczą jest miłość (św. M. M. Kolbe) Niektórzy ludzie są przekonani, iż wszystko, co nam potrzeba, to dobra wola i dość pieniędzy na wykonanie przedsięwzięć życiowych. Zamiast wierze, ludzie żyjący w świecie zachodnim- zaufali nauce, reprezentującej siłę ludzkiego umysłu w pokonywaniu wszelkich trudności, jakie nam zagrażają. Jednak taka ufność pokładana w nauce jest naiwnością, gdyż opiera się na założeniu, że człowiek jest doskonalszy od przyrody oraz że sam może zostać bogiem, wszechmocnym i wszechwiedzącym. Deformacja świadomości wielu współczesnych ludzi polega nadym, że wszystko, co skończone, przemijające, traktują oni tak, jak by było to nieskończone, wieczne. Współczesna cywilizacja syci się antywartościami i dlatego nazywana jest cywilizacją śmierci. Negatywne energie i antywartości przenikają życie rodzinne, kulturę, życie społeczne, państwowe, polityczne. Bałwochwalcze umiłowanie tego świata i siebie- oto dominanta kultury XX wieku. Ontologiczna więź człowieka z Bogiem jako źródłem i celem człowieka powinna być nieustannie- i coraz to lepiej- uświadamiana na różnych szczeblach edukacji, stanowiąc podstawę poznania Prawa Bożego, czyli Uniwersalnych Praw Wartości. Wymaga to zgoła odmiennej strategii edukacyjnej, zaniechania wciąż dominującej w szkole racjonalności oświecenia i dydaktyki empiryzmu oraz pamięci, na rzecz jej wzbogacenia o dydaktykę wartości i tajemnicy. To także w szkole powinien istnieć, a raczej współistnieć szacunek dla rozumu i otwarcie na tajemnicę. 14 Postęp, jakiego człowiek dokonał zagospodarowując świat, budując przemysł, zanieczyścił nasz glob, w tym żywność i roślinność. Budowa miastmolochów stanowiących przechowalnię dla ludzi, mieszkań budowlanych z trujących materiałów oraz z zastosowaniem rozmaitych toksyn, pozbawiających człowieka jego prywatności- dehumanizuje człowieka i jego życie. Bez wychowania intelektualnego i moralnego człowieka nie będzie możliwe trwale wprowadzenie ładu do środowiska. Bez ładu intelektualnego i moralnego, nie ma ładu działania. Wszystko, co człowiek robi, musi wypływać z maksymalnie oczyszczonego i usprawnionego działania- cnotliwego człowieka. Podejmując działanie w kierunku nadania sensu własnemu życiu, człowiek musi wykroczyć poza samego siebie, skierować się ku czemuś, co jest stałe, niezmienne, mimo zmieniających się warunków życia. Wartością, ku której człowiek ostatecznie się rozwija, ku której odnosi oceny i działania, a także swoje pragnienia i sens życia jest BÓG. Do wartości podstawowych, 14 Życiński J.: Granice racjonalności, Warszawa 1994, strona 315. 24

prowadzących do PANA BOGA należą: PRAWDA, SZCZĘŚCIE, MIŁOŚĆ, DOBRO i PIĘKNO. Zło nie leży w rozwiniętej i dalej rozwijającej się technice oraz jej wytworach, nie ona sama w sobie jest przyczyną zagrożeń i kompleksowo pojawiających się negatywnych zjawisk cywilizacji współczesnej. Technika jest moralnie obojętna. Technika i działalność techniczna nie mogą być traktowane jako cel, lecz jako środki dla realizacji istotnych dla człowieka wartości. 15 15 Wojtyła K.: Osoba i czyn, wyd. II, Kraków 1985. 25

4. Moje doświadczenia pedagogiczne w kształtowaniu motywacji uczniów do podejmowania działalności technicznej Jeśli nie wiesz do jakiego portu masz się skierować, wiatry pomyślne nie będą Ci służyły. (Seneka) W tej części autoreferatu postaram się odpowiedzieć na postawione we wstępie pytania, na podstawie własnych doświadczeń pedagogicznych. Motywację możemy kształtować przez różnorodne oddziaływania pedagogiczne, wychowawcze i psychologiczne, poprzez współpracę z rodzicami i innymi instytucjami mającymi wpływ na osobowość i wychowanie danego ucznia (Kościół, klub sportowy, teatr, telewizja, radio, prasa, kino, Internet, itd.) Motywacja może być wewnętrzna lub zewnętrzna. Motywacja wewnętrzna pobudza ucznia do działalności- samoistnie. Wychowanek zaczyna podejmować działania, które mają wartość samą w sobie, z potrzeby wewnętrznej wypływające. Motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do działania, które jest nagradzane lub pozwala uniknąć kary. W szkole takiej motywacji sprzyja system nagród i kar (oceny, nagrody rzeczowe i książkowe, zwolnienia z egzaminów wstępnych, dyplomy, puchary, nagrody książkowe, pochwały, listy gratulacyjne, świadectwo z czerwono- białym paskiem, udział w poczcie sztandarowym, umieszczenie nazwiska w prasie lub w Internecie, itd.). Również kary mogą wpływać na motywację ucznia do nauki i podejmowania działalności technicznej w sposób pozytywny. Kary stosowane notorycznie działają jednak najczęściej destruktywnie na osobowość młodego człowieka, zniechęcając do czegokolwiek. Umiejętne operowanie nagrodami i karami wymaga sporego doświadczenia i intuicji nauczycielskiej. Każdego wychowanka trzeba traktować indywidualnie, aby uniknąć odwrotnego skutku do wcześniej zamierzonego. Przypadki błędnych oddziaływań pedagogicznych częstokroć kończyły się samobójstwami, czy sięganiem, po alkohol i narkotyki, także dopalacze. Motywacja wewnętrzna jest bardziej cenna od zewnętrznej. Wiąże się z zainteresowaniem, zamiłowaniem i pasją życiowym człowieka. Ten rodzaj motywacji jest mało wrażliwy na wpływ otoczenia. Zanim jednak ten stan dyspozycji motywacyjnych wystąpi u danego człowieka, trzeba zaszczepić w nim bakcyla i rozpalić płomień wewnętrznej potrzeby uczenia się. Dobrze byłoby, by tą osobą był nauczyciel techniki (zajęć technicznych), rozbudzający zainteresowanie do podejmowania różnych form działalności technicznej, do majsterkowania, do korzystania z programów komputerowych do rysowania, np. z AutoCad-u, do oglądania programów telewizyjnych na Discovery, np.: Jak to jest zrobione?, itd. 26

Istotną umiejętnością jest sztuka takiego mówienia, by dzieci słuchały nas z zainteresowaniem oraz by dzieci uczyły się w domu i w szkole. 16 Na uwagę zasługuje siedem sposobów zachęcania dzieci do współpracy: 1. Opisz problem; 2. Udziel informacji; 3. Zaproponuj wybór; 4. Wyraź to słowem lub gestem; 5. Opisz, co czujesz; 6. Wyraź to na piśmie; 7. Wykorzystaj element zabawy (mów innym głosem albo z innym akcentem). Bardzo pouczającą lekturą było dla mnie 20 przykazań nauczyciela. 17 Nasunęło mi się wiele refleksji osobistych. Tekst cytuję w całości: 1. Nawiąż osobistą pełną troski relację z każdym z Twoich uczniów; 2. Pracuj nad własną samodyscypliną; 3. Traktuj uczniów jak partnerów; 4. Dbaj, aby na zajęciach panował lad i porządek i by przebiegały one sprawnie; 5. Bądź zorganizowany; 6. Postaraj się zapewnić właściwe warunki pracy uczniom; 7. Dbaj o to, aby twoje lekcje były ciekawe; 8. Ostrożnie z nadmiarem bodźców; 9. Pamiętaj, że każdy uczeń ma inny styl uczenia się oraz specyficzne mocne i słabe strony; 10. Dostarczaj wielu okazji, by uczniowie mogli spośród kilu propozycji wybierać właściwą dla siebie; 11. Stwarzaj okazje do pracy w grupach; 12. Staraj się okazywać uczniowi, że jesteśmy dumni nawet z jego niewielkich osiągnięć; 13. Bądź sobą, bądź naturalny i zachęcaj uczniów do tego samego; 14. Nie bagatelizuj problemów uczniów; 15. Mobilizuj uczniów do wysiłku; 16. Używaj minimum słów, ale niech się liczą; 17. Bądź pozytywnie nastawiony do uczniów; 18. Nie obawiaj się okazywać poczucia humoru; 19. Miej odwagę przyznać się do błędu; 20. Bądź cierpliwy- weź pod uwagę, że niewłaściwe zachowanie ucznia, może być oznaką głębszej potrzeby zwrócenia uwagi na siebie i zrozumienia. Uważam, że znaczną przeszkodą w kształtowaniu pozytywnej motywacji do podejmowania działalności technicznej przez uczniów jest brak wiary w siebie, 16 Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole; Media rodzina of Poznań, 1996. 17 Materiał opracowany przez WOM Lublin. 27