Wykład 5 Negocjacje płacowe i związki zawodowe na rynku pracy Leszek Wincenciak Uniwersytet Warszawski
2/39 Plan wykładu: Wprowadzenie Modele zachowań związków zawodowych Wprowadzenie Model monopolistycznego związku Model negocjacji efektywnych Centralizacja negocjacji (corporatism) Podsumowanie Następny wykład
Wprowadzenie 3/39 Wprowadzenie Związki zawodowe często oskarża się o to, że ich działania powodują nadmierne bezrobocie. Czy jest to pogląd uzasadniony? Wpływ związków na bezrobocie zależy od wielu czynników: siły przetargowej (negocjacyjnej) ilości pracowników objętych zbiorowymi negocjacjami (collective bargaining) stopnia centralizacji negocjacji
Wprowadzenie 4/39 Wprowadzenie Tabela 1. Skala uzwiązkowienia porównanie międzynarodowe Kraj Odsetek pracowników objętych umowami zbiorowymi Odsetek pracowników wsektorzerynkowym należących do związków zawodowych Centralizacja Koordynacja Australia 80 35 2 2 Austria 97 34 3 4 Belgia 82 44 3 4 Dania 52 68 2 4 Finlandia 67 65 5 5 Francja 75 10 2 2 Niemcy 80 25 3 4 Szwecja 72 77 3 3 UK 35 19 1 1 USA 13 10 1 1 Centralizacja: 1 negocjacje na poziomie firmy; 5 negocjacje na szczeblu ogólnokrajowym Koordynacja: 1 brak koordynacji negocjacji; 5 koordynacja przez konfederacje ZZ na szczeblu krajowym
Modele zachowań związków zawodowych 5/39 Wprowadzenie Funkcja celu związku zawodowego Przypuśćmy, że reprezentatywny związek zawodowy posiada funkcję użyteczności V (w, L) o następującej postaci: V (w, L) = L [ N u(w)+ 1 L ] u(b), (1) N gdzie N jest (stałą) liczbą członków związku, L jest liczbą członków związku, którzy są zatrudnieni (L N), w jest płacą realną, B jest wartością bezrobocia, np. mierzoną zasiłkami oraz u( ) jest pośrednią funkcją użyteczności. Dwie możliwe interpretacje: probabilistyczna i utylitarna.
Modele zachowań związków zawodowych 6/39 Firmy Wprowadzenie Zakłada się, że funkcja produkcji dla reprezentatywnej firmy dana wpostaciy = AF (L, K), z ustalonym zasobem kapitału K posiada stałe przychody skali oraz malejącą produktywność krańcową (F L > 0,F LL < 0). Krótkookresowa funkcja (realnego) zysku zdefiniowana jest następująco: π(w, L) =AF (L, K) wl. (2) Aby przedstawić graficznie rozwiązania analizowanych modeli należy wyprowadzić kilka zależności. Krzywa popytu na pracę dana jest jako wszystkie kombinacje (w, L), dla których zysk jest zmaksymalizowany dla danego wyboru L. Formalnie mamy: π L = AF L (L, K) w =0 L D = L D (w, A, K), (3) gdzie L D w < 0,L D A > 0 i LD K > 0.
Modele zachowań związków zawodowych 7/39 Wprowadzenie Firmy Drugie narzędzie graficzne to krzywa izo-zysku. Reprezentuje ona wszystkie kombinacje w i L, dla których zysk firmy osiąga pewien stały poziom. Można interpretować tę linię jako krzywą obojętności firmy. Nachylenie krzywej izo-zysku wyznaczamy ustalając dπ =0: π w dw + π L dl =0 ( ) dw dl dπ=0 = π L π w. (4) Wiemy z równania (2), że π w = L <0, zatem nachylenie krzywej izo-zysku zależy od znaku π L.Aleπ L = AF L w oraz F LL < 0, zatem π L jest dodatnie, gdy zatrudnienie jest mniejsze niż optymalne, wynosi zero, gdy zatrudnienie jest optymalne oraz jest ujemne, gdy zatrudnienie przekracza poziom optymalny.
Modele zachowań związków zawodowych 8/39 Wprowadzenie Firmy Rysunek 1. Krzywe izo-zysku i krzywa popytu na pracę
Modele zachowań związków zawodowych 9/39 Wprowadzenie Funkcja celu związku zawodowego Funkcja celu związku zawodowego może być również przedstawiona graficznie w postaci krzywych obojętności związku. Jasne jest, że związek nie dostarczy żadnej podaży pracy, gdy płace są poniżej wartości stanu bezrobocia. Zatem w kategoriach rysunku 2, ograniczenie w B przekłada się na poziomą linię BC (benefit curve). Z drugiej strony, związek nie jest w stanie dostarczyć większej podaży pracy niż liczba członków, których posiada. Zatem dodatkowe ograniczenie L N, które przekłada się na linię pełnego zatrudnienia FE na rys. 2. Wewnątrz dopuszczalnych wartości (w B and L N), nachylenie krzywej obojętności wyznaczamy poprzez dv = V w dw + V L dl =0: L N u wdw + 1 [u(w) u(b)]dl =0 ( ) N dw u(w) u(b) = < 0. (5) dl Lu w dv =0
Modele zachowań związków zawodowych 10/39 Wprowadzenie Funkcja celu związku zawodowego Rysunek 2. Krzywe obojętności związku zawodowego
Modele zachowań związków zawodowych 11/39 Wprowadzenie Trzy główne modele zachowań związków zawodowych Model monopolistycznego związku [Dunlop (1944)]: związek wykorzystuje siłę monopolistyczną na swoim rynku pracy [Leontief (1946)]: związek i firma prowadzą negocjacje płacowe. Firma ustala poziom zatrudnienia Model negocjacji efektywnych [McDonald, Solow (1981)]: związek i firma negocjują zarówno płace, jak i zatrudnienie jednocześnie
Modele zachowań związków zawodowych 12/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku
Modele zachowań związków zawodowych 13/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku Jest to najstarszy model związku zawodowego, zaproponowany przez Dunlopa (1944). Zakłada się w nim, że związek zachowuje się jak monopolistyczny sprzedawca pracy. Ograniczony jest popytem firmy na pracę, zdefiniowanym pośrednio przez (3) i ustala płacę taką, że jego użyteczność (1) jest zmaksymalizowana. Problem monopolistycznego związku przyjmuje postać: max V (w, L) p. w. π L(w, A, K) =0, (6) w gdzie ograniczenie π L =0zapewnia wybór na krzywej popytu na pracę. Innymi słowy, popyt na pracę działa tu jako ograniczenie budżetowe związku.
Modele zachowań związków zawodowych 14/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku Podstawiając popyt na pracę do funkcji użyteczności związku, problem optymalizacyjny staje się prosty: max V ( w, L D (w, A, K) ). (7) w Warunek pierwszego rzędu: dv dw =0: V w + V L L D w =0, (8) Implikuje to, że V w /V L = L D w, co oznacza, że w optimum nachylenie krzywej obojętności związku musi się zrównać z nachyleniem krzywej popytu na pracę. Rozwiązanie przedstawia graficznie rys. 3.
Modele zachowań związków zawodowych 15/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku Rysunek 3. Ustalanie płac przez monopolistyczny związek zawodowy
Modele zachowań związków zawodowych 16/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku W jaki sposób płaca realna reaguje na szok produktywności w tym modelu? W rozwiązaniu konkurencyjnym, płaca realna pozostanie stała, chyba, że szok jest dostatecznie duży. Aby ustalić wpływ szoku na płace w tym modelu lepiej jest przedstawić warunek (8) w następującej postaci: V w + V L L D w = L N u w + 1 N [u(w) u(b)]ld w =0 = L [ ] wu w +[u(w) u(b)] wld w =0 wn L u(w) u(b) = 1, (9) wu w ε D gdzie ε D wl D w /L jest absolutną wartością elastyczności popytu na pracę.
Modele zachowań związków zawodowych 17/39 Model monopolistycznego związku Model monopolistycznego związku Jeśli elastyczność ta jest stała, wówczas wstrząs produktywnościowy nie wpływa na płacę realną, a wyłącznie na zatrudnienie. Może to zatem tłumaczyć sztywność płacy realnej. Gdyby wszyscy członkowie związku byli zatrudnieni (L = N), wówczas funkcja celu związku upraszcza się do V (w, L) =u(w) i nie zależy od L. Związek byłby wtedy zainteresowany ustaleniem najwyższej możliwej płacy, zatem jest ona wyznaczona przez w = AF L (N,K). Jest to punkt przecięcia krzywej popytu na pracę i linii FE. Wtedy jakikolwiek dodatni szok produktywnościowy spowoduje jedynie dalszy wzrost płac.
Modele zachowań związków zawodowych 18/39
Modele zachowań związków zawodowych 19/39 Negocjacje Związek (prawie) nigdy nie dostaje wszystkiego, czego chce. Wynik zależy od negocjacji W bardziej realistycznym ujęciu, firmy i związki negocjują płace. Co wpływa na wynik tych negocjacji? Kluczowy element możliwość wstrzymania produkcji przez obie strony Firmy mogą zwalniać pracowników Związek może podjąć decyzję o strajku Koszty przyjęć i zwolnień oraz specyficzny dla firmy kapitał ludzki mogą dać związkom znaczącą siłę przetargową Obie strony mają motywację do ugody (firmy tracą zyski, pracownicy wynagrodzenia)
Modele zachowań związków zawodowych 20/39 Negocjacje Problem negocjacji płacowych jest analogiczny do problemu znanego z teorii gier o podziale pewnej nadwyżki między dwie strony Jeśli strony nie osiągną porozumienia, nikt nie dostaje żadnej części owej nadwyżki Z teorii gier wiemy, że prowadzi to do osiągnięcia następującego podziału: gdy strony różnią się stopami dyskontowymi, to strona z wyższą stopą (bardziej niecierpliwa) będzie mniej skłonna tolerować przedłużające się negocjacje i zgodzi się na mniejszy udział w podziale gdy któraś ze stron uzyskuje dodatkowy dochód zewnętrzny w przypadku braku porozumienia (np. zasiłek od bezrobocia), będzie skłonna tolerować przedłużające się negocjacje i będzie dążyć do uzyskania większego udziału w podziale. Mówimy, że strona ta ma większy dochód alternatywny ( fallback )
Modele zachowań związków zawodowych 21/39 Negocjacje Jeśli w każdym okresie Y i jest częścią nadwyżki otrzymywaną przez daną stronę, r i stopą dyskontową oraz Y i odpowiednim dochodem alternatywnym, wówczas nadwyżka Y zostanie podzielona między strony w taki sposób, że wynik podziału maksymalizuje tzw. iloczyn Nasha: (Y 1 Y 1 ) 1/r 1 (Y 2 Y 2 ) 1/r 2 p. w. Y 1 + Y 2 = Y.
Modele zachowań związków zawodowych 22/39 Negocjacje Jeśli zastosujemy ten wynik do problemu negocjacji między firmą i związkiem zawodowym, wówczas wynik negocjacji maksymalizuje: (V V ) β (π π) 1 β p. w. odpowiednich ograniczeń, gdzie V jest funkcją celu związku, π jest zyskiem firmy oraz V, π są odpowiednimi wartościami w przypadku braku porozumienia. W tym kontekście,β może być interpretowana jako miara siły przetragowej związku. β jest po prostu względną stopą dyskontową firmy, zatem β rośnie gdy stopa dyskontowa firmy rośnie (sprawia to, że związek jest względnie bardziej cierpliwy).
Modele zachowań związków zawodowych 23/39 Zakładasię,żefirmamożewybraćswobodniewielkość zatrudnienia (stąd nazwa modelu) ale musi negocjować wielkość płacy ze związkiem. W tego typu modelach wygodniej jest używać iloczynu Nasha (Ω) w formie zlogarytmowanej. Pozycja związku przy braku ugody to V = u(b), podczasgdy firma otrzymuje wtedy π>0. ln Ω = β ln(v (w, L) V )+(1 β)ln(π(w, L) π).
Modele zachowań związków zawodowych 24/39 Problem negocjacji możemy zapisać jako: max ln Ω p. w. π L(w, A, K) =0, (10) w Gdy podstawimy popyt na pracę (3) do (10), otrzymujemy: max β ln ( V (w, L D (w, A, K)) V ) +(1 β)ln ( π(w, L D (w, A, K)) π ) w (11) F.O.C.: d ln Ω dw = β V w + V L L D w V V +(1 β) π w + π L L D w π π =0. (12)
Modele zachowań związków zawodowych 25/39 Licznik V w + V L L D w możemy zapisać (używając (9)) jako: V w + V L L D w = L wn [wu w ε D [u(w) u(b)]]. (13) Z twierdzenia o obwiedni mamy: π w + π L L D w = π w = L, (14) gdzie π L =0, ponieważ rozwiązanie leży na krzywej popytu na pracę.
Modele zachowań związków zawodowych 26/39 Podstawiając (13) i (14) do (12), otrzymujemy: β [ Vw + V L L D ] 1 β w = V V π π π w L wn [wu (1 β)(v V ) w ε D [u(w) u(b)]] = L β(π π) (1 β)wl wu w ε D [u(w) u(b)] = [u(w) u(b)], β(y wl π) (15) gdzie V V =(L/N)[u(w) u(b)].
Modele zachowań związków zawodowych 27/39 I ostatecznie, upraszczając mamy: u(w) u(b) wu w = 1 ε D + φ, φ (1 β)γ L 0, (16) β(1 γ L γ π ) gdzie γ L = wl/y jest udziałem dochodu z pracy w całkowitym dochodzie oraz γ π = π/y jest udziałem minimalnego zysku w całkowitym dochodzie. Z równania (16) widzimy, że marża płacowa jest niższa niż w modelu monopolistycznego związku. Jasne jest, że model monopolistyczny jest szczególnym przypadkiemmodelurtm,gdy β =1oraz φ =0. Inną skrajnością jest rozwiązanie konkurencyjne, gdy β =0.
Modele zachowań związków zawodowych 28/39 Rysunek 4. Ustalanie płac w modelu right-to-manage
Modele zachowań związków zawodowych 29/39 Wnioski W modelu right-to-manage zwiększenie siły przetargowej związku powoduje spadek zatrudnienia, zatem zwiększa to przymusowe bezrobocie W obu modelach, para (w, L) jest jednak nieefektywna w sensie Pareto. Możliwe jest uzyskanie lepszego wyniku przynajmniej dla jednej ze stron, bez pogarszania pozycji drugiej Modele te są zatem traktowane przez ekonomistów ostrożnie z powodu nieefektywnego rozwiązania Jednoczesne negocjacje o poziom płac i zatrudnienie mogą prowadzić do efektywnych w sensie Pareto kontraktów
Modele zachowań związków zawodowych 30/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych
Modele zachowań związków zawodowych 31/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych Model zaproponowany przez McDonalda i Solowa (1981) zakłada, że firmy i związki zawodowe negocjują jednocześnie poziom wynagrodzeń i zatrudnienia. Jak poprzednio, problem negocjacji może być rozwiązany poprzez maksymalizację iloczynu Nasha względem w i L: max w,l F.O.C.: ln Ω β ln(v (w, L) V )+(1 β)ln(π(w, L) π). (17) ln Ω w = β V V V w + 1 β π π π w =0, (18) ln Ω L = β V V V L + 1 β π π π L =0. (19)
Modele zachowań związków zawodowych 32/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych Łącząc oba warunki pierwszego rzędu otrzymuje tzw. krzywą kontraktową, która reprezentuje wszystkie kombinacje (w, L), dla których otrzymujemy efektywny wynik negocjacji. Na krzywej kontraktowej znajdują się tylko takie punkty (w, L), żepoprawa pozycji jednej strony oznacza pogorszenie drugiej. Postać krzywej kontraktowej możemy otrzymać następująco: V L = π L. (20) V w π w W kategoriach rysunku, krzywa kontraktowa łączy wszystkie punkty styczności krzywych izo-zysku firm oraz krzywych obojętności związku.
Modele zachowań związków zawodowych 33/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych Z równania (20) widzimy, że π L = V L π w /V w jest jednoznacznie ujemne, ponieważ V w > 0, V L > 0 i π w < 0. Oznacza to, że na krzywej kontraktowej płace przewyższają krańcową produktywność pracy (π L < 0), zatem wyniki efektywnych negocjacji będą leżały poza krzywą popytu na pracę (za wyjątkiem rozwiązania konkurencyjnego). Efektywne kontrakty nie będą zatem efektywne w sensie produkcyjnym. Równanie (20) możemy przedstawić następująco: w F L (L, K) = u(w) u(b) u w. (21)
Modele zachowań związków zawodowych 34/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych Licząc różniczkę zupełną (21) znajdujemy nachylenie krzywej kontraktowej: dw dl = AF LL(L, K)u w u ww [w F L (L, K)]. Ponieważ F LL (L, K) < 0 oraz u w > 0 to o nachyleniu krzywej kontraktowej decyduje znak u ww. Jeśli pracownicy mają awersję względem ryzyka, wówczas nachylenie krzywej kontraktowej jest dodatnie. Neutralność względem ryzyka daje pionową krzywą kontraktową, zaś zamiłowanie do ryzyka powodowałoby, że zatrudnienie maleje wraz ze wzrostem siły przetargowej związku.
Modele zachowań związków zawodowych 35/39 Model negocjacji efektywnych Model negocjacji efektywnych Rysunek 5. Płace i zatrudnienie w modelu negocjacji efektywnych
Centralizacja negocjacji (corporatism) 36/39 Centralizacja negocjacji (corporatism) Zasadnicza idea (Calmfors, Driffill): z punktu widzenia stopy bezrobocia najlepiej jest, gdy związki są mało liczne i słabe (np. jak w USA, Japonii czy Kanadzie) lub gdy jest kilka wielkich i silnych (jak np. w Szwecji czy Austrii). Należy unikać rozwiązań pośrednich. Dlaczego? Słabe związki nie wyrządzają wielu szkód Silne związki internalizują efekty zewnętrzne wysokich żądań płacowych [wysokie płace wysokie bezrobocie (w państwie welfare state) wysokie zasiłki wysokie obciążenia opodatkowaniem pracujących niskie płace netto dla pracujących] Przypadek pośredni: związki na tyle silne by wyrządzić szkody, lecz nie na tyle duże by internalizować rządowe ograniczenie budżetowe
Centralizacja negocjacji (corporatism) 37/39 Centralizacja negocjacji (corporatism) Rysunek 6. Bezrobocie, płace realne i centralizacja negocjacji
Podsumowanie 38/39 Podsumowanie Związki zawodowe i firmy negocjują na ogół stawki płac, ale w bardziej realistycznym ujęciu również inne atrybuty kontraktu, np. warunki pracy, liczbę godzin pracy, wielkość odpraw itd. Zazwyczaj, wzrost siły przetargowej związków prowadzi do spadku zatrudnienia, gdy negocjacje dotyczą płac W modelu negocjacji efektywnych, gdy pracownicy mają awersję do ryzyka, wzrost siły przetargowej związków może prowadzić do wzrostu zatrudnienia Dla wyników rynku pracy ważny jest również stopień centralizacji negocjacji płacowych
Następny wykład 39/39 Następny wykład Teoria poszukiwań i połączeń