EKSPANSYWNOŚĆ! CZY DA SIĘ JĄ ZMIERZYĆ?

Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r. PRACE NAUKOWE SERIA KONFERENCJE NR 3.2006 EKSPANSYWNOŚĆ! CZY DA SIĘ JĄ ZMIERZYĆ? Witold Kwaśnicki Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska Katarzyna Szalonka Wojciech Myszka Wrocław 2006 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa WKP_1/1.4.5/1/2005/3/3/225

Organizatorzy Konferencji: Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa WKP_1/1.4.5/1/2005/3/3/225 Redaktor techniczny Andrzej Bergier Printed in Poland Wydawca: PolGer-Bis ul. Smoluchowskiego 22 50-372 Wrocław tel. 071 3281656 studio@polger.wroc.pl PolGer@PolGer.eu druk woskowy www.polger.wroc.pl ISBN 83-60683-03-4 2

SPIS TREŚCI Różnorodność wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego Witold Kwaśnicki...5 Wskaźniki konkurencyjności...10 Zróżnicowanie rozwoju w skali globu, w Europie i w Polsce Miejsce Województwa Dolnośląskiego Witold Kwaśnicki...13 Nierówności w skali globalnej...13 Nierówności w skali Europy i najbogatszych państw świata...15 Zróżnicowanie rozwoju w Unii Europejskiej na poziomie regionalnym...17 Polskie regiony (województwa)...22 Literatura...24 Przemiany społeczno-gospodarcze w regionie dolnośląskim w latach 1999-2005 Dr Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska...26 1. Wyniki finansowe i kondycja przedsiębiorstw...26 2. Intensywność procesu prywatyzacji....30 3. Finanse publiczne samorządy...31 Ekspansja czy regres Dolnego Śląska? Przemiany społeczne na Dolnym Śląsku Dr Katarzyna Szalonka...34 1. Wprowadzenie...34 2. Ludność województwa dolnośląskiego...34 3. Kapitał ludzki i zatrudnienie na Dolnym Śląsku...35 4. Potencjał kadrowy Dolnego Śląska - absolwenci szkół...39 5. Poziom życia mieszkańców Dolnego Śląska w latach 2000-2005...40 Wnioski...43 3

Wywiad technologiczny czy tak powinniśmy szukać ekspansywności??? Wojciech Myszka...45 1 Obietnice Internetu (zamiast wstępu)...45 2 Co można znaleźć w Internecie?...45 3 Informacje poważne...45 4 Wyszukiwarki internetowe...46 5 Ocena naukowców...46 6 Data mining...46 7 Vantage Point...47 8 Przykłady wykorzystania...47 8.1 Poszukiwanie broni masowej zagłady...47 8.2 Ogniwa paliwowe: Innovation Forecast of Fuel Cells...48 9 Podsumowanie...49 Literatura...50 4

Różnorodność wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego Witold Kwaśnicki Instytut Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Wrocławski Bardzo duża liczba wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego, publikowanych w ostatnich latach przez różne instytucje na całym świecie, skłania do wyrażenia opinii o swego rodzaju wskaźnikomanii. Nie jest możliwym dokonanie opisu wszystkich wskaźników, w tym krótkim artykule ograniczymy się do opisu wskaźników mających związek z badaną przez nas ekspansywnością, mianowicie dwóch wskaźników konkurencyjności oraz dwóch wskaźników wolności gospodarczej. Szerszy przegląd wskaźników przedstawiony zostanie w opracowywanym obecnie raporcie z badań, gdzie oprocz wspomnianych wskaźników opisane będą wskaźniki łatwości prowadzenia działalności biznesowej w różnych krajach (publikowane przez Bank Światowy w corocznych raportach Doing Business), Publikowane od 1996 r. zestaw wskaźników jakości rządzenia (governance inditcators), które pozwalają ocenić różne aspekty ram instytucjonalno-prawnych państwa, oraz opublikowany przez Institut der deutschen Wirtschaft w 2005 roku wskaźnik regulacji rządowych. W planowanych następnej wersjach raportu (w 2007 roku) przegląd ten uzupełniony zostanie o opis innych wskaźników jak np. wskaźnika jakości życia (publikowanego przez The Economist Intelligence Unit), wskaźnik poczucia dobrobytu wskaźnik szczęścia (Adrian White, Uniwersytet w Leicester w Wielkiej Brytanii), wskaźnik wolności politycznej (Freedom House), wskaźnik korupcji (Transparenty Internatinal), wskaźnik globalizacji (A.T. Kearney and Foreig Policy), oraz grupa wskaźników publikowanych przez ONZ: wskaźnik rozwoju społecznego (HDI), wskaźniki biedy (Human Poverty Index HPI-1 (dla krajów rozwijających się), HPI-2 (dla krajów rozwiniętych gospodarczo, tzn. niektórych krajów OECD). Wskaźniki wolności gospodarczej Indeks wolności gospodarczej (IEF) publikowany jest przez Heritage Foundation corocznie od 1995 roku.1 W przeglądzie tym ujmowanych jest ponad 150 państw (w 2005 roku 155). Autorzy raportu definiują wolność gospodarczą jako brak przymusu rządowego lub ograniczeń w sferze produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr i usług poza niezbędną konieczność wynikającą z potrzeby ochrony obywateli i zapewnienia wolności jako takiej. Najprościej można to ująć, że w warunkach pełnej wolności gospodarczej ludzie mają pełną możliwość podjęcia pracy, wytwarzania dóbr i usług oraz konsumpcji i inwestycji tak by zgodnie z ich subiektywnymi opiniami odbywało się to w sposób jak najbardziej produktywny. Wskaźnik wolności gospodarczej budowany jest w oparciu o analizę 50 zmiennych opisujących rozwój społeczno-gospodarczy. Zmienne te pogrupowane są w 10 kategorii: polityka dotycząca handlu, obciążenia fiskalne nakładane przez rząd, interwencja rządu w gospodarkę, polityka monetarna, przepływ kapitału i inwestycje zagraniczne, bankowość i finanse, płace i ceny, prawa własnościowe, regulacje prawne oraz zakres aktywności gospodarki nieformalnej (szarego i czarnego rynku). W każdej z tych kategorii kraje oceniane są w skali od 1 (ocena najlepsza) do 5 (ocena najgorsza). Ogólna ocena jest oceną średnią z tych dziesięciu kategorii. Co roku wprowadzane są pewne modyfikacje w metodologii badań, poprawiające jakość ocen. Państwa, których ocena 1 raporty te można pobrać pod adresem internetowym: http://www.heritage.org/research/features/index/index.cfm 5

zawiera się pomiędzy 1 a 1,99 uznawane są za państwa wolne, pomiędzy 2 a 2,99 państwa w zasadzie wolne, 3 a 3,99 państwa w zasadzie zniewolone i 4 lub więcej, jako państwa zniewolone. Jest w zwyczaju, że ocena w raporcie publikowanym w danym roku oparta jest na danych od połowy przedostatniego roku do połowy poprzedniego roku (np. raport z roku 2005 bazuje na danych z okresu połowy roku 2003 do połowy roku 2004). Niektóre czynniki uwzględniane są jako średnia ważona z lat poprzednich (tak np. jest z polityką monetarną, która w roku 2005 uwzględniana była jako średnia ważona z lat 1994-2003) wiele innych branych jest jako wartość bieżąca z ostatniego dostępnego okresu. Każda z 50 zmiennych oceniana jest w skali 1 do 5. Dokładne dane można znaleźć w każdym z publikowanych raportów. Dla przykładu weźmy kategoryzację zastosowaną w 2005 roku odnośnie podatków od dochodów przedsiębiorstw (CIT): 1,0 dla podatku od najwyższych dochodów mniejszy niż 15%: 1,5 najwyższy podatek zawarty pomiędzy 15% a 18%; 2,0 najwyższy podatek pomiędzy 18% a 21%; 2,5 pomiędzy 21% a 24%; 3,0 pomiędzy 24% a 27%; 3,5 pomiędzy 27% a 30%; 4,0 pomiędzy 30% a 33%; 4,5 pomiędzy 33% a 36%; 5,0 podatek najwyższy równy lub większy niż 36%. Tabela 1. Wartość średnia i mediana indeksu wolności gospodarczej (IEF- Heritage Foundation) Rok Wartość średnia Mediana 1997 3.18 3.23 1998 3.21 3.15 1999 3.19 3.14 2000 3.19 3.16 2001 3.10 3.15 2002 3.09 3.16 2003 3.04 3.09 2004 3.02 3.06 2005 3.01 3.06 6

Od wielu lat na pierwszych dwóch miejscach w rankingu Heritage Foundation są Hongkong i Singapur, natomiast niechlubne ostatnie miejsce z oceną 5,0 zajmuje Korea Północna. Generalnie można powiedzieć, że w skali świata, zgodnie z oceną Heritage Foundation, zakres wolności gospodarczej systematycznie się powiększa. W Tabeli 1 podano wartości średnie i medianę indeksu wolności gospodarczej w latach 1997-2005, a na Rysunku 1 medianę tego wskaźnika. Można się spodziewać, że w najbliższym czasie ocena ta spadnie poniżej 3,0, czyli średnio biorąc świat (jako całość) przejdzie z kategorii w zasadzie zniewolony do w zasadzie wolny. Nie jesteśmy w stanie przeanalizować całego raportu Heritage Foundation. Z punktu widzenia tematu artykułu ograniczmy naszą analizę do kilkunastu wybranych krajów, mianowicie do: ośmiu nowych członków UE (poza Cyprem i Maltą), plus Hongkong i Singapur (będących stale na pierwszych dwóch miejscach), największej gospodarki świata USA; Niemiec i Francji jako reprezentantów socjalnej Unii Europejskiej, oraz Irlandii i Finlandii, państw, do których często odwołujemy się w Polsce jako pewnych dobrych wzorców do naśladowania. Wartości wskaźników wolności gospodarczej IEF w ostatnich 11 latach dla tych wybranych państw przestawiono w Tabeli 2. W ostatniej kolumnie podano miejsce w rankingu wśród 155 państw świata. Pogrubioną czcionką zaznaczono trzy najgorsze oceny w każdym roku. Sytuacja Polski jest jedną z najgorszych, prawie zawsze znajdowaliśmy się w tej ostatniej trójce. Słabym pocieszeniem jest, że do tych najgorszych krajów, w ostatnich latach dołączyła Francja, że Czesi w ostatnich latach nie robią w tym względzie postępów. Faktem jest, że w ostatnich latach Polska uczyniła wiele poprawiając zakres wolności gospodarczej, ale inni robili to jednak skuteczniej. Jeśli popatrzymy jak wielkie postępy zrobiła Estonia, a w ostatnich latach także Słowacja, to powinno to bardzo zaniepokoić. Na Rysunku 2 pokazano zmiany indeksu dla wybranych 10 krajów. Wydaje się, że ilustruje on sytuację Polski w sposób obiektywny. Tabela 2. Wartości wskaźników wolności gospodarczej IEF wybranych krajów (1 ocena najlepsza, 5 ocena najgorsza) Czechy Estonia Litwa Łotwa Polska Słowacja Słowenia Węgry Hongkong Singapur USA UK Niemcy Francja Irlandia Finlandia 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2.38 2.40 n/a n/a 3.46 2.88 n/a 2.93 1.51 1.68 1.99 1.75 2.15 2.30 2.15 n/a 2.33 2.44 3.50 3.24 3.24 3.18 3.74 2.98 1.50 1.63 1.94 1.85 2.26 2.31 2.14 2.34 2.29 2.46 3.05 2.91 3.09 3.18 3.45 3.04 1.54 1.68 1.88 1.95 2.25 2.33 2.14 2.18 2.43 2.43 2.98 2.84 2.91 3.31 3.15 2.94 1.40 1.54 1.89 1.85 2.36 2.34 1.91 2.09 2.14 2.29 2.90 2.74 2.83 3.38 3.05 2.89 1.51 1.54 1.89 1.81 2.26 2.34 1.88 2.19 2.20 2.19 2.84 2.69 2.84 3.18 3.20 2.43 1.40 1.59 1.84 1.85 2.24 2.44 1.81 2.06 2.10 1.89 2.53 2.49 2.64 2.85 3.01 2.38 1.29 1.66 1.78 1.78 2.04 2.49 1.60 2.04 2.29 1.73 2.35 2.49 2.60 2.76 3.25 2.23 1.39 1.69 1.84 1.83 2.00 2.85 1.73 1.89 2.35 1.68 2.21 2.30 2.83 2.71 2.86 2.55 1.44 1.61 1.86 1.88 2.03 2.74 1.73 1.85 2.39 1.76 2.19 2.36 2.81 2.44 2.75 2.60 1.34 1.61 1.85 1.79 2.03 2.63 1.74 1.95 2.36 1.65 2.18 2.31 2.54 2.43 2.64 2.40 1.35 1.60 1.85 1.75 2.00 2.63 1.70 1.90 Ranking 2005 33 4 23 28 41 36 45 35 1 2 12 7 18 44 5 15 Drugi ważny wskaźniki wolności gospodarczej publikowany jest przez The Fraser Institute i The Cato Institute w ich ostatnio corocznych (wcześniej co pięć lat) raportach pt. Economic Freedom of the World.2 Głównymi autorami tych raportów są James Gwartney i Robert Lawson. Intencją autorów jest by zbudowany przez nich wskaźnik (EFW) był dobrą miarą tego do jakiego stopnia polityka państwa i jego instytucje wspierają wolność gospodarczą. Zdaniem autorów podstawowymi elementami wolności gospodarczej są możliwość dokonywania indywidualnych wyborów, swoboda wymiany handlowej, swoboda wejścia na rynek i konkurowania na nim oraz 2 raporty te dostępne są pod adresem: http://www.freetheworld.com 7

ochrona własności prywatnej. Kilkadziesiąt różnych miar (w 2005 roku było to tych miar 38) służy konstrukcji tego wskaźnika. Podzielone są one na pięć głównych obszarów: 1. 2. 3. 4. 5. Rozmiar rządu: wydatki, podatki i przedsiębiorstwa. Struktura prawa i bezpieczeństwo własności prywatnej. Dostęp do dobrego pieniądza. Swoboda międzynarodowej wymiany handlowej. Regulacje odnoszące się do kredytu, pracy i prowadzenia biznesu. Wskaźnik wolności gospodarczej EFW normalizowany jest do zakresu od 0 do 10 (kraje o najwyższej wolności gospodarczej mogą osiągnąć wskaźnik równy 10, o najniższej 0). Wartości wskaźników EFW dla tej samej grupy krajów jak w przypadku wskaźnika IEF pokazano w Tabeli 3. Ostatni dostępny raport pochodzi z roku 2005 i przestawiono w nim wyniki na podstawie danych z roku 2003 (podobnie jak w przypadku Heritage Foundation, przyjęto zwyczajowo, że wskaźnik z danego roku budowany na podstawie ostatnich danych godnych zaufania w tym przypadku opóźnienie wynosi ok. 1,5 roku). W ostatniej kolumnie w Tabeli 3 podano ranking tych wybranych krajów przedstawiony w raporcie z 2005 roku (ocenie podlegało 127 krajów). Porównując ten ranking z rankingiem Heritage Foundation widzimy istotne różnice. Podczas gdy dwa pierwsze miejsca w obu rankingach są takie same, to w przypadku Stanów Zjednoczonych widać już dużą rozbieżność 3 miejsce w EFW i 12 w IEF. Polska została sklasyfikowana na 78 miejscu w rankingu EFW i na 41 miejscu w rankingu IEF. Pogrubioną czcionką (Tabela 3) zaznaczono trzy najgorsze oceny w ostatnich latach. Znów (podobnie jak w przypadku IEF) Polska znalazła się wśród tej trójki. Faktem jest, że szybkość wzrostu wskaźnika EFM w latach dziewięćdziesiątych w przypadku Polski jest istotnie duża (Rys. 3), ale mogła być znacznie większa. Pokazuje to przykład Estonii, która bardzo szybko weszła do grona państw o najwyższych wskaźnikach wolności gospodarczej. W 2005 roku Estonia znalazła się na 4 miejscu w rankingu Heritage Foundation (IEF) i na 9 miejscu w rankingu Fraser Institute (EFW). W badaniach Heritage Foundation (IEF 2005) dotyczących Polski najlepiej wypadliśmy w ocenie polityki monetarnej (ocena 1,0), całkiem dobrze ocenione zostały polityka handlowa, interwencjonizm państwa, bankowości i finanse (oceny po 2,0), źle obciążenia fiskalne (2,9), inwestycje zagraniczne, płace i ceny, prawa własnościowe, regulacje prawne (oceny po 3,0). Najgorzej oceniono zakres gospodarki nieformalnej (szarej strefy), ocena 3,5. W badaniach Fraser Institute (EFW 2005) najlepiej wypadliśmy w ocenie dostępu do dobrego pieniądza (ocena 8,1) i tutaj występuje zgodność z oceną Heritage Foundation. W ramach tej kategorii najlepiej, bo blisko maksymalnej 10,0, oceniono poziom inflacji (9.9) a także wzrost podaży pieniądza (8,9), i zmienność inflacji (8,5). Najgorzej oceniono swobodę posiadania walut obcych (5,0). Następne kategorie nie oceniono już tak dobrze. Swoboda międzynarodowej wymiany handlowej oceniona została na 6,5, rozmiar rządu na 5,5, regulacje odnoszące się do kredytu, pracy i prowadzenia biznesu na 5,3, a struktura prawa i ochrony praw własności oceniona została najgorzej bo na 5,2. W ramach ocen kategorii pośrednich najgorzej wypadła ocena systemu cen (ocena 1,0), przeszkody administracyjne dla nowych przedsiębiorstw (2,0), restrykcje na przepływ kapitału zagranicznego (2,3), ochrona praw intelektualnych (3,0), system sądowy (3,0), niezależność sędziów (3,5). Najlepiej oceniono natomiast brak wpływu wojska na sferę cywilna (10,0), cła (9,3), opodatkowanie w stosunku do wartości eksportu i importu (9,5) i konkurencja banków zagranicznych (9,0). Tabela 3. Wskaźniki wolności gospodarczej EFW Fraser Institute i Cato Institute dla wybranych krajów Czechy Estonia Litwa 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 - - - - - 5,9 5,3 4,7 6,8 6,9 6,2 6,8 7,4 6,3 6,7 7,7 6,8 6,8 7,8 6,8 8 Ranking 2003(5) 44 9 44

Łotwa Polska Słowacja Słowenia Węgry Hongkong Singapur USA UK Niemcy Francja Irlandia Finlandia 8,3 7,4 7,0 5,9 7,3 6,2 6,5 6,6 8,3 7,3 7,1 5,8 6,8 5,4 5,8 5,8 4,2 8,6 7,5 7,4 6,1 7,1 5,7 6,2 6,4 3,4 4,9 8,3 7,9 7,5 7,0 7,1 5,7 6,2 6,5 3,3 4,8 8,6 8,5 8,1 7,7 7,4 6,8 7,0 7,0 4,6 4,8 5,1 4,7 6,2 9,1 8,8 8,3 8,2 7,5 6,8 8,2 7,5 6,5 5,8 5,9 5,9 6,6 8,8 8,6 8,5 8,3 7,6 7,0 8,1 7,6 6,7 6,2 6,3 6,0 7,1 8,7 8,5 8,3 8,2 7,3 6,7 7,9 7,7 7,0 6,4 6,5 6,2 7,3 8,7 8,6 8,2 8,1 7,3 6,8 7,8 7,7 6,8 6,1 6,6 6,3 7,4 8,7 8,5 8,2 8,1 7,5 6,9 7,9 7,6 44 78 54 70 20 1 2 3 6 19 38 8 17 Na Rysunku 4 przedstawiono zależność pomiędzy wskaźnikiem wolności gospodarczej IEF opracowany przez Hritage Foundation a dochodem na osobę w różnych krajach (mierzony dochodem narodowym, wyrażonym w sile nabywczej pieniądza PPP, na osobę). Naturalnie zależność pomiędzy dobrobytem a wolnością gospodarczą nie jest deterministyczny ale widać wyraźną tendencję, większa swoboda gospodarowania wyraźnie sprzyja dobrobytowi. Zależność ta znajduje potwierdzenie w badaniach Fraser Institute. Na Rys. 5 pokazano jakie wartości dochodu narodowy uzyskiwane są w krajach o różnym zakresie wolności. W krajach, których wskaźnik EFW mieści się w górnym kwintalu wartości dochód jest ponad dziesięciokrotnie większy niż w krajach których wskaźnik wolności mieści się w dolnym kwintalu wartości. Na kolejnych kilku rysunkach pokazano jak inne charakterystyki rozwoju społeczno-gospodarczego zależą od wskaźnika wolności gospodarczej EFW. Oczywiście wiele z tych charakterystyk jest ściśle związanych z poziomem życia, więc niektóre z tych zależności są w pewien sposób oczywiste. Tak wiec oczekiwany czas życia w momencie narodzin jest tym większy im większa jest swoboda gospodarowania (Rys. 6). 9

10 9 H ongkong 8 E s to n ia W e g ry USA 7 N ie m c y C ze chy S lo w a c ja Ir la n d i a P o ls k a 6 F r a n c ja 5 4 3 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Rysunek 2. Wskaźniki wolności gospodarczej EFW Fraser Institute, dla wybranych krajów w latach 1995-2005 Korupcja, bezrobocie i zakres szarej strefy nie wchodzą w procedurę obliczania wskaźnika EFW, więc zależność tych zmiennych od wartości tego wskaźnika może być interesująca. Poziom korupcji mierzony jest przez Transparency International. Opracowany przez nich wskaźnik korupcji zawiera się pomiędzy 0 (najwyższy poziom korupcji) i 10 (poziom korupcji najniższy). Zakres korupcji jest znacznie wyższy w krajach zniewolonych aniżeli w krajach wolnych (Rys. 7). Podobnie z zakresem szarej strefy. Wielkość szarej strefy w krajach dolnego kwintalu wartości wskaźnika wolności gospodarczej jest prawie 2,5 krotnie większa niż w krajach z górnego kwintalu (Rys. 8). Z kolei bezrobocie w krajach górnego kwintalu zbliżone jest do poziomu naturalnego (stopa bezrobocia równa się 5,2, Rys. 9), podczas gdy bezrobocie w krajach dolnego kwintalu wartości wskaźnika wolności gospodarczej jest 2,5 krotnie większe (stopa bezrobocie równa jest 13%). Wskaźniki konkurencyjności Od 1979 do 1989 roku Institute for Management Development (IMD) współpracował z World Economic Forum (WEF) przy opracowaniu Raportów Konkurencyjności Gospodarek Światowych (Global Competitive Report). Z powodu różnic opinii jak należy definiować wskaźnik konkurencyjności obie instytucje publikują od 1989 roku niezależne raporty: IMD publikuje World Competitiveness Yearbook3 a WEF publikuje Global Competitive Report4. W swoim raporcie z 2005 roku WEF przedstawia oceny konkurencyjności 117 krajów. Ocena opiera się na trzech filarach: jakość środowiska makroekonomicznego, stan instytucji publicznych i poziom rozwoju technologicznego. Pod uwagę brane jest ponad 160 różnorodnych wskaźników. Od 2001 roku WEF stosuje metodologię opracowaną przez Jeffrey a Sachsa i Johna McArthura. 3 4 dostępne pod: http://www02.imd.ch/wcc dostępne pod: http://www.weforum.org/site/homepublic.nsf/content/global+competitiveness+programme 10

Tabela 1. Wskaźnik konkurencyjności GCI publikowany przez World Economic Forum (WEF) 2001 2004 2005 Czechy 4.41 4.55 4,42 Estonia 4.87 5.08 4,95 Litwa 4.27 4.57 4.30 Łotwa 4.19 4.43 4.29 Polska 4.30 3.98 4.00 Słowacja 4.36 4.43 4.31 Słowenia 4.70 4.75 4,59 Węgry 4.87 4.56 4,38 Hongkong 5.47 5.06 4.83 Singapur 5.84 5.56 5,48 USA 5.95 5.82 5,81 UK 5.51 5.30 5,11 Niemcy 5.39 5.28 5,10 Francja 5.29 4.92 4,78 Irlandia 5.52 4.90 4,86 Finlandia 6.03 5.95 5,94 Ranking 2005 38 20 43 44 51 41 32 39 28 6 2 13 15 30 26 1 Tabela 6. Wartości wskaźnika WCI publikowanego przez Institute for Management Development (IMD) 1999 2001 2004 2005 Czechy 48.8 46.68 56.417 60.131 Estonia 60.20 68.411 66.710 Litwa Łotwa Polska 47.8 32.01 42,0 39.016 Słowacja 43.59 57.5 58.621 Słowenia 49.88 42.48 55.5 49.304 Węgry 63.46 55.64 57.2 59.867 Hongkong 79.67 79.55 93.073 Singapur 86.04 87.66 89.679 USA 100 100 100.000 UK 74.2 64.78 72.2 68.518 Niemcy 76.72 74.04 73,4 67.842 Francja 70.76 59.56 67.7 64.203 Irlandia 76.36 79.20 80.3 82.627 Finlandia 82.96 83.38 83.6 82.627 Tabela 7. Ranking wg WCI publikowany przez Institute for Management Development (IMD) 2001 2002 2003 2004 2005 Czechy 35 32 35 43 36 Estonia 22 21 22 28 26 Litwa Łotwa Polska 47 45 55 57 57 Słowacja 41 38 46 40 40 Słowenia 38 35 40 45 52 Węgry 30 30 34 42 37 Hongkong 4 13 10 6 2 Singapur 3 8 4 2 3 USA 1 1 1 1 1 UK 17 16 19 22 22 Niemcy 13 17 20 21 23 Francja 25 25 23 30 30 Irlandia 7 9 11 10 12 Finlandia 5 3 3 8 6 11

Sytuacja w każdym z krajów jest porównywana pod względem dwóch aspektów: konkurencyjności odnoszącej się do wzrostu gospodarczego i konkurencyjności na poziomie mikro. Ocena odnosząca się do pierwszego aspektu wyrażana jest jako wskaźniki konkurencji wzrostu GCI (Growth Competitiveness Index) a drugiego wskaźnik konkurencji przedsiębiorczej BCI (Business Competitiveness Index). IMD ocenia gospodarki 60 krajów używając 314 różnorodnych kryteriów ilościowych i jakościowych uzyskiwanych jako wynik opinii ponad 4000 ekspertów. Kryteria te odnoszą się do czterech czynników konkurencyjności: efektywności gospodarczej, jakości rządu, efektywności przedsiębiorstw, infrastruktury. Obie instytucje trochę inaczej rozumieją pojęcie konkurencyjności. WEF uznaje, że konkurencyjność odnosi się do zdolności danego kraju do osiągnięcia stałego, wysokiego wzrostu PKB na mieszkańca. Natomiast IMD rozumie konkurencyjność jako zdolność kraju do wytworzenia wartości dodanej i w ten sposób przyczynienia się do wzrostu bogactwa poprzez sprawne zarządzenie, atrakcyjność warunków funkcjonowania biznesu, globalizację i integrację wszystkich tych czynników w jeden spójny model gospodarczy i społeczny. Wskaźnik GCI publikowany przez World Economic Forum zawiera się pomiędzy 1 a 7. Wynika to ze sposobu oceny w każdym pojedynczym kryterium, która liczona jest ze wzoru 6*(wartość dla danego kraju-minimum)/maksimum-minimum)+1. Wskaźnik WCR publikowany przez Institute for Management Development liczony jest w inny sposób. Wartością odniesienia dla każdego pojedynczego wskaźnika jest odchylenie standardowe. Tak obliczone wartości są sumowane i największej wartości przypisywana jest wartość 100 a pozostałe sumaryczne oceny przeliczane są proporcjonalnie do tej wartości maksymalnej. Zatem wskaźnik WCR zawiera się pomiędzy 0 a 100. Wartości wskaźników konkurencyjności w ostatnich latach dla wybranych krajów przedstawione są w Tabelach 1, 2 i 3. Oceny odnośnie Polski są zbieżne, wypadamy nie najlepiej (zawsze znajdujemy się w trójce najgorszych (oznaczonych pogrubieniem w tabelach) państw spośród kilkunastu jakie wybraliśmy do celów porównawczych). W rankingu WEF sklasyfikowani zostaliśmy na 51 miejscu (na 155 ocenianych) natomiast w rankingu IMD na 57 miejscu (na 60 ocenianych) 12

Zróżnicowanie rozwoju w skali globu, w Europie i w Polsce Miejsce Województwa Dolnośląskiego Witold Kwaśnicki Instytut Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Wrocławski Obserwując rozwój społeczno gospodarczy w skali całego świata, regionów, ale także i poszczególnych państw widać (na każdym z tych poziomów) ogromne zróżnicowanie w poziomie życia, zadowolenia ludzi, poczucia sukcesu. Badania nad zróżnicowaniem dochodów maja swoja historię. Jednym z pierwszych badających to zjawisko był Vilfredo Pareto (18481923), który badał rozkład dochodów we Włoszech. Zauważył wtedy wysokie ich zróżnicowanie i doszedł do wniosku, że 20% społeczeństwa włoskiego tworzy 80% dochodów. Wyniki swoich badań opublikował po raz pierwszy w 1897 roku. Wtedy też sformułował sławną zasadę 80/20. Zasada ta stosuje się do wszelkich sytuacji, kiedy rozwój jakiegoś sytemu podlega naturalnym, ewolucyjnym mechanizmom rozwoju. Jej występowanie obserwowane jest w niemalże wszystkich dziedzinach aktywności człowieka. Niech zatem nie dziwi nas to ogromne zróżnicowanie rozwoju (przy zastosowaniu jakiejkolwiek adekwatnej miary poziomu rozwoju) o których będzie mowa poniżej zróżnicowaniu obserwowanym zarówno w skali globalnej jak i lokalnej (np. regionu europejskiego). Naturalnie zbyt duży poziom nierówności jest zagrożeniem dla rozwoju społecznego, jednakże jak pokazuje doświadczenie, naturalna nierówność jest motorem zmian i podstawą harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego Już Arystoteles zauważył, że gdy wszyscy są całkowicie równi, nie może powstać ani społeczeństwo, ani żadna wspólnota polityczna. Ralf Dahrendof (2005) uważa, że nierówność jest do zaakceptowania, jeśli zachowane są pewne warunki, mianowicie: jeśli istnieje możliwość przemieszczania się między różnymi warstwami, jakie tworzą się w społeczeństwie (mobilność społeczna, otwartość grup społecznych), istnieje możliwość pełnego uczestnictwa każdego członka społeczności w procesach społecznych, oraz kiedy nikt nie jest całkowicie wykluczony z uczestnictwa w społeczeństwie, nikt nie jest zepchnięty poniżej pewnego wspólnego poziomu, na jakim powinni znajdować się wszyscy obywatele. Mobilność społeczna polskiego społeczeństwa (wg badań Henryka Domańskiego (2005)), jest stosunkowo duża i na przestrzeni kilkudziesięciu lat nawet trochę wzrosła. Zdecydowanie więcej jest osób, które przeszły ze swojej kategorii pochodzenia do innych kategorii, niż osób stabilnych. W 1982 r. około 62% Polaków należało do ruchliwych. W roku 1987 r. - 66,7% Dalszy wzrost dokonywał się po zmianie ustroju. W 1992 r. osoby ruchliwe stanowiły 67% społeczeństwa, trzy lata później - 68,1% W 1999 i 2002 r. tendencja wzrostowa została utrzymana, osoby ruchliwe stanowiły 69-70%. W 2004 wskaźnik ten wynosił 71%, z czego wynika, że osób "ruchliwych" było ponaddwukrotnie więcej niż tych, które nie zmieniły pozycji społecznej. Nierówności w skali globalnej W kilku ostatnio opublikowanych pracach przedstawiono estymowane rozkłady dochodów w różnych państwach, oraz rozkłady dochodów w skali globalnej w ostatnich dziesięcioleciach (np. Sala-i-Martin, 2002, Dikhanov, Ward, 2003). Z badań tych wynika, że w ogromnej większości państw wystąpiło wyraźne przesuniecie tych rozkładów w kierunku rosnących dochodów, a co za tym idzie wyraźne zmniejszenie odsetka ludzi żyjących w poniżej granicy ubóstwa. 13

Przedstawmy tylko wyniki estymacji dochodu na osobę w skali globalnej w latach 1970, 1980, 1990 oraz 1999 (patrz Rysunek 1). 14

0.4 1990 0.3 5 1970 1999 0.3 0.2 5 0.2 0.1 5 0.1 1980 0.0 5 0 10 2 10 3 4 10 D o c h ó d ( P P P D o l. U S A 1 9 9 9 ) 10 5 Rysunek 3. Rozkład dochodów ludności świata w ostatniej dziesięcioleciach(za: Dikhanov, Ward, 2003) Trzydzieści lat temu widać było wyraźnie istnienie dwóch szczytów w rozkładzie dochodów, jeden dla dochodów ok. 600 dolarów USA a drugi, trochę mniejszy dla dochodów ok. 10 razy większych. W miarę upływu czasu (można powiedzieć w miarę postępowania globalizacji) oba szczyty przesuwały się na prawo (podobnie jak cały rozkład), przy czym ruch biedniejszego szczytu był trochę szybszy, tak, że po ok. 30 latach stosunek dochodów dla tych szczytów nie jest równy 10, ale ok. 8,5 (tj. 13000 do 1600 dolarów USA). Wzrost udziału dochodów średnich spowodował, że dolina pomiędzy szczytem biednych i szczytem bogatych nie jest tak głęboka jak było to jeszcze 20 lat temu. Naturalnie w miarę przesuwania się rozkładu dochodu na prawo maleje udział ludności żyjącej poniżej przyjętego progu ubóstwa (żyjących za mniej niż $1 lub $2 dziennie). Jak bardzo należy być ostrożnym w interpretacji danych statystycznych pokazuje analiza raportu o rozwoju świata, Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1999 roku w którym czytamy że w 1997 roku stosunek dochodów na osobę najbogatszych 20% ludzi świata do dochodów 20% najbiedniejszych członków społeczeństwa globalnego był jak 74 do 1, podczas gdy w 1990 roku był równy 64 do 1 a w 1960 jak 30 do 1. Taka interpretacja danych o dochodach ludności świata sugeruje wyraźny wzrost dysproporcji pomiędzy najbiedniejszymi i najbogatszymi. Zauważyć jednak należy, że obliczenia te dotyczą dochodów nominalnych a nie realnych. Jak pokazuje Xavier Sala-i-Martin (2002), porównanie dochodów realnych (liczonych w sile nabywczej PPP) daje zupełnie innych obraz. Istotnie stosunek ten wzrósł z 11,3 w 1960 roku do 15,9 w 1980, ale w następnych latach (czyli już w okresie umownie uznawanym za początek intensywnej globalizacji) zaczął powoli maleć, by osiągnąć wartość 15,1 w 1998 roku. Nierówności w skali Europy i najbogatszych państw świata Porównanie w obrębie kilkudziesięciu państw należących do OECD lub do UE pokazuję też duże zróżnicowanie dochodów. Rysunek 2 obrazuje to zróżnicowanie mierzone PKB na osobę 15

wśród krajów OECD. Wyraźnie widać trzy grupy krajów: liderów (Luksemburg, Stany Zjednoczone, Norwegia i Irlandia), grupę o wysokim PKB na osobę (Kraje Europy Zachodniej, Kanada, Japonia) oraz kraje biedniejsze (Europa Centralna, Meksyk, Turcja). W przypadku Luksemburga i Szwajcarii PKB na osobę jest trochę przeszacowany, jako że pracuje w tych krajach wiele osób nie będących obywatelami tych krajów. Warto jednak zasygnalizować, że i w obrębie pojedynczych krajów obserwujemy wysokie zróżnicowanie. Na Rys. 3 zobrazowane skalę niesymetryczności rozkładu dochodów. Największe zróżnicowanie występuje w Meksyku, w najbogatszych regionach dochody są ponad sześciokrotnie wyższe niż dochody średnie, a w najbiedniejszych ok. połowy wartości średniej. Duża różnorodność występuje też w Wielkiej Brytanii. Najmniejsze zróżnicowanie i duża symetryczność rozkładu występuje w Australii, Holandii, Szwecji, Grecji i Irlandii. W obrębie Unii Europejskiej (UE-25) liderami są Luksemburg i Irlandia (Rys. 4), Polska niestety znajduje się na samym końcu (mniejszy wskaźnik PKB/osobę ma jedynie Łotwa). W starej Unii zwraca uwagę przede wszystkim dochodowy awans Irlandczyków. Dziesięć lat temu PKB na osobę odpowiadał tam 102% średniej unijnej, w 2005 roku to już 137% Znacznie poprawiły swoją pozycję Hiszpania (z 87 do 99% średniej) i Finlandia (ze 104 do 112%), nieco wyżej niż w 1996 roku plasują się w tym zestawieniu Holandia i Wielka Brytania. W Szwecji, Danii i Belgii relacja PKB na osobę jest taka sama jak dziesięć lat temu. Mieszkańcy pozostałych krajów relatywnie natomiast zubożeli, choć Francuzi, Austriacy i Portugalczycy stosunkowo niewiele. Ale w przypadku Niemców zmiana była znaczna - ze 118 do 110 średniej unijnej. Najbardziej pogorszyła się dochodowa pozycja Włochów: z prawie 116% przeciętnej w Unii do zaledwie 103% 16

Rysunek 6. PKB na osobę w krajach UE w stosunku do średniej UE-25 (=100)w roku 2005 Zróżnicowanie rozwoju w Unii Europejskiej na poziomie regionalnym Opublikowane przez Eurostat w 2006 roku dane odnoszące się do rozwoju 268 regionów europejskich (Regions: Statistical Yearbook 2006) zawierają dane z 2003 roku (czynione tak jest z dbałości o w miarę godne zaufanie dane). Na Rys. 5 przedstawiono najbogatsze i najbiedniejsze regiony UE. Londyn centralny jest najbogatszym regionem Unii. Jego przewaga nad najbiedniejszym regionem UE jakim jest Lubelskie, jest ponad ośmiokrotna. W grupie regionów, gdzie dochód na mieszkańca jest wyższy od unijnej średniej, są tylko dwa regiony z nowych państw członkowskich: Praga (138%) oraz Bratysława (116%). Zróżnicowanie w obrębie wszystkich regionów UE ilustruje mapa na Rys. 6. Zróżnicowanie jest bardzo duże, od 4 721 euro na osobę w północno-wschodniej Rumunii (który to kraj prawdopodobnie będzie nowym członkiem UE i wtedy Lubelskie przestanie być najbiedniejszym regionem w UE) do 60 342 na osobę w Centrum Londynu. W całej UE w 74 regionach (z 268, łącznie z Bułgarią i Rumunią)) dochód PKB był poniżej ¾ średniego w UE25. Jak pokazuje mapa na Rys. 6 większość tych regionów leży na wschodnich, południowych i zachodnich peryferiach UE. W porównaniu z 2002 rokiem liczba takich regionów zmalała o 6 (w 2002 roku było ich 80). W Hiszpanii i w Grecji po dwa regiony przekroczyły granicę 75%. 17

18

Rysunek 7. Najbiedniejsze i najbogatsze regiony UE (2003) (średnie UE-25 równa 100) 19

20

Rysunek 8. Zróżnicowanie PKB na osobę w regionach UE (2003). PKB/osobę w stosunku do średniej UE-25. Wśród najbogatszych 36 regionów (o dochodzie powyżej 125% średniej UE-25, ich liczba zmalała z 41 regionów w 2002 roku) większość to regiony południowych Niemiec, południowej Wielkiej Brytanii, Belgi, Luksemburg, Holandii, Irlandii i Skandynawii, Praga i Paryż. Centralną cześć rozkładu dochodów (pomiędzy 75% a 125 %) obejmuje 147 regionów (w 2002 roku było takich regionów 158). Zaobserwować można niewielką konwergencję (27 regionów poprawiło swoją sytuację). Rys. 7 obrazuje skalę różnorodności regionalnej w obrębie pojedynczych państw. Różnorodność w obrębie pojedynczych krajów jest porównywalna z różnorodnością w obrębie całej Unii. Ta 21

różnorodność występuje zarówno w krajach bogatych (np. Belgia, Dania, Wielka Brytania) jak i biednych (np. Węgry, Słowacja, Polska). Polskie regiony (województwa) Polskie regiony (województwa) w większości należną do najbiedniejszych regionów w Europie. Ostatnie lata pokazują, że szybko pogłębia się dystans między najbogatszymi i najbiedniejszymi regionami w Polsce. Poziom rozwoju Mazowsza jest przeszło dwa razy wyższy niż województw wschodniej Polski. Na Rys. 7 pokazano poziom rozwoju polskich województw w 2003 roku. Różnice w poziomie zamożności szybko się pogłębiają. W latach 1996-1998 średnia rozwoju Mazowsza wynosiła 51,3% UE-15, a w okresie 1999-2001 już 62,2% Dolny Śląsk poprawił notowania o 7 punktów procentowych do 42,1% średniej UE-15. Słabsze były postępy regionów ze wschodu i północy kraju, jak Lubelszczyzna. Jej poziom rozwoju zwiększył się w tym okresie z 25,5 do 28,6% średniej. Przedstawione na Rys. 8 wartości są wyraźnie wyższe niż w latach poprzednich. Wynika to jednak z tego, że w poprzednich latach porównywano wartości PKB do średniej UE-15, a obecnie do znacznie niższej wartości średniej w UE-25. 22

Rysunek 10. PKB na osobę w polskich województwach (regionach UE) w 2003 roku. Rysunek 11. Rozwój województw w Polsce (za IBnGR) W raporcie IBnGR5 przeanalizowano rozwój polskich województw uwzględniając 77 charakterystyk (nie tylko zmiany PKB regionalnego). Celem raportu była próba liczbowego określenia sukcesu rozwojowego polskich województw w procesie transformacji ustrojowej i integracji z UE w latach 1999 2004. Sukces rozwojowy województwa jest rozumiany w kategoriach zmiany, ale też jest postrzegany kompleksowo. Analizą dynamiki rozwoju objęto Kalinowski Tomasz (red.), 2006, Sukces rozwojowy polskich województw, Raport Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. 5 23

pięć obszarów: gospodarkę, infrastrukturę techniczną, kapitał ludzki, warunki życia i funkcjonowanie samorządów. Sukces rozwojowy nie jest postrzegany jedynie w kategoriach wzrostu gospodarczego. Pod uwagę wzięto również rozwój infrastruktury technicznej, kapitału ludzkiego, poprawę warunków życia i zmiany w funkcjonowaniu samorządów gminnych. W grupie czterech regionów, w których odnotowano najwyższą dynamikę rozwoju będącą wskaźnikiem skali sukcesu znalazły się województwa: mazowieckie, podkarpackie, małopolskie i wielkopolskie (patrz Rys. 9). Ranking regionów, uwzględniający syntetyczny wskaźnik sukcesu rozwojowego zamykają województwa: dolnośląskie, lubuskie, opolskie i zachodniopomorskie. Niska pozycja województwa dolnośląskiego wynika przede wszystkim z najniższej w Polsce dynamiki rozwoju infrastruktury technicznej oraz niższej od przeciętnej dynamiki rozwoju gospodarczego. Powolny rozwój infrastruktury zaobserwowany został we wszystkich analizowanych elementach: infrastruktury transportowej, bytowej i ochrony środowiska. Natomiast niska, dynamika PKB i wydajności pracy decydowały o dalekiej lokacie regionu w aspekcie rozwoju gospodarczego. Województwo dolnośląskie cechowała nieznacznie niższa od przeciętnej dynamika kapitału ludzkiego oraz warunków życia. Duże postępy odnotowane zostały natomiast w przypadku funkcjonowania samorządów. Szybciej niż w innych regionach rosła finansowa niezależność samorządów. Jednocześnie odnotowano stosunkowo wolny wzrost wydatków na funkcjonowanie administracji publicznej. Literatura Dahrendorf Ralf (2005), Granice nierówności, Rzeczpospolita, 2005.06.04 Dikhanov, Y., Ward, M. (2003), Evolution of the global distribution of income in 1970 99. In Proceedings of the Global Poverty Workshop, Initiative for Policy Dialogue, Columbia University. Available: http://www-1.gsb.columbia.edu/ipd/povertywk.html. Domański Henryk (2005), Równość dla wybranych, Gazeta Wyborcza, 14-12-2005 Grzelak Grzegorz (2006), Rosną różnice pomiędzy polskimi regionami, Gazeta Wyborcza, 09.08.2006 Kalinowski Tomasz (red.) (2006), Sukces rozwojowy polskich województw, Raport Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. Key figures on Europe Statistical Pocketbook 2006 Data 1995-2005 Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities Koch Richard (2002), Wszechmocne prawa nauka sukcesu w biznesie, K.E. Liber. Lorens Konrad (1975), Tak zwane zło, Warszawa Portrait of European Union 2004, Eurostat, (dostępne pod adresem http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/ekonlit/ks-60-04-523-en.pdf) Rapacki Ryszard (2005), Trzy mity o nierównościach, Rzeczpospolita 19 listopada 2005. Sala-i-Martin Xavier (2002), The disturbing rise of global income inequality, National Bureau of Economic Research, Working Paper 8904, http://www.nber.org/papers/w8904 'Kto zyskał a kto stracił 1992-2002', Polskie Generalne Sondaże Społeczne (dostępne pod http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/ekonlit3/polska i Polacy w zwierciadle.pdf) OECD Factbook (dostępne pod adresem: http://puck.sourceoecd.org/factbook/) Regions: Statistical Yearbook 2006, 165 pp., Eurostat, ISBN 92-79-01799-3, (dostępne pod: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ity_offpub/ks-af-06-001/en/ks-af-06-001-en.pdf) 24

25

Przemiany społeczno-gospodarcze w regionie dolnośląskim w latach 19992005 Dr Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska Instytut Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Wrocławski Publikacja stanowi próbę oceny sytuacji społeczno-gospodarczej regionu dolnośląskiego w latach 1999-2004 w oparciu o badania wtórne dane Głównego Urzędu Statystycznego. Koncentruje się ona przede wszystkim na aspektach gospodarczych, strukturze i tendencjach zmian. Dlatego też uwzględniono w niej takie wielkości jak kondycja działających w regionie podmiotów, stan finansów publicznych, działalność samorządowa, stopień zaawansowania procesu przekształceń własnościowych, skala nakładów na działalność badawczo-rozwojową oraz innowacyjną, jak również wielkość produktu krajowego brutto na mieszkańca. 1. Wyniki finansowe i kondycja przedsiębiorstw Wyniki finansowe przedsiębiorstw dla potrzeb statystycznych opracowywane są zgodnie z wymogami aktualnie obowiązującej ustawy o rachunkowości. Ponieważ analizowany okres jest stosunkowo długi i obejmuje szereg zmian ustrojowo-administracyjnych, przy prezentacji niniejszych danych należy uwzględnić pewien margines błędu, przykładowo liczby z roku 2002 nie są w pełni porównywalne z danymi za lata poprzednie. Należy również zwrócić uwagę, iż niektóre sektory przez długi czas w badaniach tego typu nie były w ogóle brane pod uwagę i w zestawieniach pojawiły się stosunkowo niedawno, na przykład rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo czy też ochrona zdrowia i opieka społeczna, uwzględniane są dopiero od roku 2003. Ponadto w statystyce GUS, zwyczajowo obejmuje się badaniami, tylko i wyłącznie, podmioty gospodarcze spełniające określone przesłanki. Te, które obligatoryjnie prowadzą księgi rachunkowe, a liczba zatrudnionych w nich pracowników przekracza 9 osób.6 Omawiając niniejszą problematykę, w pierwszej kolejności należy przedstawić stosunki ekonomiczne w przedsiębiorstwach działających w regionie dolnośląskim. Dane te są prezentowane zwyczajowo w ujęciu procentowym. Jeśli chodzi o wskaźnik poziomu kosztów, czyli relację poziomu kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności, to jest ona stosunkowo korzystna. Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do lat 2001-2004. O ile bowiem w roku 2001 wskaźnik ten wynosił 100,5% i kształtował poziom rentowności brutto 6 z badań tych wyłączono również takie instytucje jak: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, inwestycyjne i emerytalne, domy i biura maklerskie, narodowe fundusze inwestycyjne, szkoły wyższe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, instytucje kultury posiadające osobowość prawną oraz gospodarstwa indywidualne w rolnictwie 26

na wysokości -0,4%, to w roku 2004 ten sam wskaźnik wynosił już tylko 94,1%. Rentowność brutto podmiotów podniosła się więc znacząco - do poziomu 6%. w skaźnik poziomu kosztów 1998 94.1 96.7 97.4 1999 98.4 2000 2001 100.2 97.8 100.5 2002 2003 2004 Niniejsza tendencja daje się zaobserwować zarówno w sektorze przedsiębiorstw publicznych jak i prywatnych, przy czym w obu obszarach kształtuje się nieco odmiennie. W sektorze podmiotów prywatnych poziom kosztów w roku 2004 zmniejszył się do wysokości 94,2%, podnosząc ich rentowność brutto do poziomu 5,9%, przy sytuacji wyjściowej w roku 2001 kosztów w wysokości 101% i rentowności brutto -0,9%. Natomiast w sektorze publicznym obserwujemy nieco odmienną sytuację. W roku 2001, poziom kosztów sytuuje się tu na poziomie 97,9% - co daje nam rentowność brutto równą 2,1%, następnie w roku 2002 koszty wzrastają do poziomu 101,4% co obniża rentowność brutto do poziomu -0,1%. Jednak w kolejnych analizowanych latach, koszty znowu systematycznie spadają, poprawiając rentowność sektora publicznego odpowiednio: w roku 2003 do wysokości 0,6%, przy poziomie kosztów 99,6%; w roku 2004 do wysokości 6,7%, przy poziomie kosztów 93,3%. Jeśli chodzi o kształtowania się przychodów z całokształtu działalności,7 daje się zauważyć stopniowe ich zwiększanie, z poziomu 50146 mln zł w roku 1998, do kwoty 97658 mln zł w roku 2004, z krótkim, rocznym spadkiem koniunktury w roku 2000, gdy suma przychodów zmalała do poziomu 38983,7 mln zł. Jednak już w roku następnym osiągnęła wartość rzędu 58124,8 mln zł. Sytuacja niniejsza jest charakterystyczna właściwie dla wszystkich analizowanych sektorów. Przykładowo, w branży budowlanej wartość przychodów w roku 2000 spadła do poziomu 3534,3 mln zł, a więc o blisko 931 mln zł w porównaniu z rokiem poprzednim. W tym sektorze załamanie koniunktury trwało zresztą najdłużej - prawie 5 lat aż do roku 2004, gdy stopniowo sytuacja zaczęła się poprawiać. Podobnie prezentują się dane w odniesieniu do handlu i napraw. Tu również odnotowano spadek przychodów w roku 2000, stopniowo powiększający się w kolejnych dwóch latach. Jednak już w roku 2003 przychody osiągnęły kwotę 22459,3 mln zł i dalej systematycznie rosły. Natomiast nieco odmiennie wygląda sytuacja w odniesieniu do branży obsługującej nieruchomości i firmy. Tutaj odnotowano nagły spadek przychodów w roku 2002, gdy wartość ta zmalała do 2808,5mln zł z poziomu 3783,1mln zł, by następnie w roku kolejnym wspiąć się do poziomu 4316,8 mln zł. Pozostałe sektory cechuje systematyczny wzrost przychodów. Niekiedy ma on charakter stabilny, zdarza się jednak, że również dość gwałtowny, tak jak to miało miejsce w odniesieniu 7 w odniesieniu do ogółu przedsiębiorstw 27

do transportu z 1628,5 mln zł w roku 2001 do 2798,4 mln zł w roku 2003, jak i przemysłu gdzie w analogicznym okresie odnotowano wzrost z poziomu 35411,8 mln zł do wysokości 45970,1 mln zł. Wraz z rozwojem przedsiębiorstw rosną koszty ich funkcjonowania. W kwocie ogólnej, zwiększyły się one z poziomu 55263,1 mln zł w roku 1999, do wysokości 91871,2 mln zł w pięć lat później. Koszt te rosły systematycznie i w sposób przewidywalny we wszystkich analizowanych sektorach, przekładając się na zyski lub ich brak w działalności przedsiębiorstw. Relację tę obrazują wyniki finansowe brutto wszystkich analizowanych ogółem podmiotów. Poprawiły się one na przestrzeni 6 lat kształtując się ostatecznie na poziomie 5874,4 mln zł w roku 2004, co przy sumie wyjściowej z roku 1999 odpowiadającej kwocie 1699 mln zł, napawa optymizmem. Widać więc, że z obniżenia wyników finansowych w roku 2001 do poziomu -244,2 mln zł i zarachowanych strat w wysokości 2044,5 mln zł, większość podmiotów wyciągnęła wnioski i przystosowała się do rygorystycznych wymogów obrotu gospodarczego. Już w roku następnym wynik finansowy brutto poprawił się do wysokości 26,5 mln zł, obniżając stratę do poziomu 1797,8 mln zł. Od tego czasu wskaźnik ten wyraźnie się poprawia. Tym samym w roku 2003 większość podmiotów osiągnęła z prowadzonej działalności zysk dotyczy to ok. 71% firm, natomiast w rok później zysk odnotowało już 77,4% podmiotów.8 Przy czym zdecydowanie lepiej radzą sobie przedsiębiorstwa z sektora prywatnego. W latach 2003 i 2004, zysk osiągnęło tu 71,5% i 78,4% podmiotów, podczas gdy w sektorze publicznym jedynie 64,1% i 64,3%. w ynik finansow y przedsię biorstw w latach 2000-2004 100 dodatni 50 ujemny zerow y 0 2000 2002 2003 2004 Jeśli chodzi o nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach9, to daje się zauważyć, że w ciągu czterech pierwszych analizowanych lat nakłady inwestycyjne wyraźnie rosną, następnie w latach 2002 i 2003 zmniejszają się do poziomu 9068,6 mln zł, by w rok później znowu wzrosnąć do wysokości 10415,1 mln zł. Analogicznie kształtuje się sytuacja w sektorze przedsiębiorstw prywatnych. Natomiast tam, gdzie mamy do czynienia z podmiotami publicznymi zależność ta jest odmienna. Początkowo, do roku 2002 instytucje tego typu ograniczały swoje wydatki inwestycyjne, następnie zwiększyły ich zakres w roku 2003 do poziomu 3621,6 mln zł, by w rok później obniżyć je po raz kolejny, schodząc do kwoty 3496,2 mln zł. 8 dane te są trudne do porównania, gdyż liczba przedsiębiorstw objętych statystyką, różni się; o ile w roku 2003 badania objęły 3527 podmiotów, o tyle w rok później już tylko 3491 9 nakłady finansowe i rzeczowe, których celem jest stworzenie środków trwałych lub ich ulepszenie, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji 28

nak łady inw e s tycyjne w prze ds ię biors tw ach 15000 ogółem: 10000 s. publiczny 5000 s. pryw atny 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 0 Jeśli chodzi o nakłady inwestycyjne brutto na środki trwałe,10 będą one wzrastać. W latach 2000-2002 strumienie pieniężne na ten cel przewyższały kwoty wydatkowane w roku 2003, ale już w kolejnym 2004 wzrosły do poziomu 6310 mln zł. Znacząca część inwestycji przeznaczona została na zakup maszyn, narzędzi, doskonalenie posiadanej infrastruktury technicznej, jej odtwarzanie i konserwację. W tej kategorii, wydatki sięgają rzędu 3099 mln zł w roku 2003 i 3609 mln zł w roku 2004. W następnej kolejności podmioty inwestowały w nieruchomości budynki, budowle budowano zarówno nowe, jak i przystosowywano już istniejące poprzez ich modernizację i rozbudowę. Natomiast inwestycje w środki transportu zajmują tylko niewielką część wydatków, choć i one w roku 2004 znalazły się na poziomie 899,8 mln zł. W porównaniu z rokiem poprzednim (339,7 mln zł.), wzrosły więc niemal trzykrotnie. nakłady na środki trwałe 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 ogółem 2000 ogółem 2002 maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia ogółem ogółem 2003 ogółem 2004 Istotnym wskaźnikiem rozwoju regionu jest również skala nakładów innowacyjnych w przemyśle. W latach 1999-2003 obserwujemy znaczący wzrost inwestycji tego typu, z sumy 690859,9 tys. zł do 1338680,5 tys. zł. Niestety, w rok później wartość nakładów spadła do poziomu 1015905 tys. zł. Wśród nich, największe kwoty wydano na działalność badawczorozwojową 123001,7 tys. zł, oprogramowanie 19465,7 tys. zł oraz zakup gotowej technologii w postaci dokumentów i praw 9597,9 tys. zł. W inwestycjach tego typu przodował sektor prywatny z wydatkami rzędu 933556,6 tys. zł, podczas gdy w sektorze publicznym osiągnęły one poziom zaledwie 82349 tys. zł. 10 wartość brutto środków trwałych stanowi nakład poniesiony na ich zakup lub wytworzenie, bez potrącenia wartości zużycia 29

na oprogramow anie 2004 ogółem 2003 2002 na zakup gotow ej technologii w postaci dokumentacji i 2001 2000 na działalność badaw czą i rozw ojow ą 1999 ogółem 2. Intensywność procesu prywatyzacji. skomercjalizow ane objęte w tym pryw atyzacją spryw atyzow ane poddane likw idacji 19902003 19902004 19902003 19902004 19902003 19902004 19902003 19902004 19902003 19902004 Procesem prywatyzacji w regionie dolnośląskim w latach 1990-2004 objęto 507 jednostek państwowych, przy czym znaczną część z nich 176 - przekształcono w drodze komercjalizacji. Pozostałe objęte zostały bezpośrednią formą zmiany własności prywatyzacją bezpośrednią. Dotyczyło to 199 podmiotów państwowych, z czego udało się przekształcić 198 z nich. Natomiast likwidacja przedsiębiorstw państwowych i rozdysponowanie ich majątku w zgodzie z rachunkiem ekonomicznym, udała się jedynie połowicznie. Z liczby 132 takich jednostek, w ciągu 14-letniego okresu, zlikwidowano zaledwie 70. w tym zlikw idow ane Przeważającą część przedsiębiorstw zlikwidowano w okresie 1990-1999. W kolejnych latach, proces ten objął już jedynie 12 podmiotów państwowych. Dla przykładu, w latach 2000 2001, nie zdołano zlikwidować żadnego z nich. Na negatywną ocenę procesu przekształceń wpływa również fakt, iż występują rzeczywiste trudności związane z oszacowaniem wartości aktywów i zobowiązań likwidowanych podmiotów, dane dostępne często się rozmijają, a te za okres ostatnich dwóch analizowanych lat w ogóle nie są dostępne. Tym samym w roku 2004, w regionie funkcjonowało nadal około 44 przedsiębiorstw państwowych. Zachowały się one w takich działach gospodarki jak przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, handel i naprawy, szeroko rozumiany transport i gospodarka magazynowa oraz obsługa nieruchomości i firm, z czego najliczniej w przetwórstwie przemysłowym 14 i budownictwie 12. Zdecydowanie największa ich ilość postawiona była w stan upadłości. Poza tym nadal funkcjonowały podmioty państwowe, w których na dzień 31 grudnia 2004 roku nie przeprowadzono żadnych zmian organizacyjno-prawnych. Oczywiście, przedsiębiorstwa państwowe, to nie jedyne podmioty działające w omawianym obszarze. Według danych z rejestru REGON na dzień 31 grudnia 2004 roku, 30