Zbigniew M. Karaczun CZY SKUTECZNA ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU JEST MOŻLIWA
ZAKRES Wyzwanie Problemy z adaptacją Czy coś można z tym zrobić
JAK ZAADAPTOWAĆ WŁASNY DOM Osłona przed dziurą ozonową Zbiornik na wodę na dachu na wypadek suszy Łódka na zakupy Elektryczne ogrodzenie dla obrony przed uchodźcami klimat. Klimatyzacja i system oczyszczania powietrza Podnośniki hydrauliczne zabezpieczające przed wzrostem poziomu morza
Zakres zmian Przedstaw cel dyskusji Przedstaw się słuchaczom
ZAKRES ZMIAN WZROST TEMP. Scenariusze wzrostu temperatury ( o C) 2000-2100
Zakres zmian?
Zmiany temperatury a koncentracja CO 2 5% 400 ppm CO 2 e 95% 450 ppm CO 2 e 550 ppm CO 2 e 650ppm CO 2 e 750ppm CO 2 e Prawdopodobieństwo wzrostu temperatury 0 C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C
Wzrost temperatury ma znaczenie
ZMIANY JUŻ ZACHODZĄ Zmiany średniej temperatury globu lata 2000 2005 w porównaniu z latami 1951 1981 (średni wzrost o 0,53 o C)
ZMIANY JUŻ ZACHODZĄ Zasięg lodowców na Kilimandżaro zmniejszył się o 81% w latach 1912-2000
ZMIANY JUŻ ZACHODZĄ W Alpach... Zmiany w ciągu XX wieku
I w Ameryce... Muir Glacier, Alaska, 1941-2004 Sierpień 1941 Sierpień 2004 NSIDC/WDC for Glaciology, Boulder, compiler. 2002, updated 2006. Online glacier photograph database. Boulder, CO: National Snow and Ice Data Center. 12
I w Polsce... bo tu też zaszły zmiany... 13
Zmiana średniej rocznej temperatury Warszawa lata 1779-1999 Przyrost średniej temp. w o C/100 lat Rok 0,7 Wiosna 0,9 Lato 0,63 Jesień 0,52 Zima 1,22 Źródło: Lorenc 2013
Zmiana długości okresu wegetacyjnego Zmiana (Polska) w latach 1971 2012 2012 rok 1971 rok Źródło: Lorenc 2013 dr dr hab. hab. inż. inż. Zbigniew M. M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 + 48 22 22 59 59 320 320 64 64
Zmiana długości okresu wegetacyjnego Rozpoczęcie okresu wegetacyjnego z T > 5 o C Lata 50. XX w. II dekada XXI w POLSKA NE 22 28 kwiecień 3 10 kwiecień POLSKA SW 10 17 kwiecień 26 luty (!) 4 marzec Źródło: Liszowska i in. 2013 dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Wzrost częstości zjawisk ekstremalnych Gradu Huraganowych wiatrów Susz Powodzi dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Wzrost częstości gradu (w stosunku do lat 1960 78) w latach 2010-2012 200% 150% 100% 50% 0% Opolskie Świętokrzyskie Śląskie Małopolskie Źródło: Lorenc 2013 dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Ilość tornad 80. średnio > 1 2 rocznie 90. Średnio 4 5 rocznie po 2001: 7 8 rocznie dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Puszcza Pilska 2002 www.pogoda.pl Bory Tucholskie 2012 za www.se.pl 2006 52 2010 >20 Szum 2012 za www.se.pl dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Mapa potencjalnego występowania susz rolniczych w Polsce dla zbóż jarych Źródło: IUNG Puławy) Źródło: www.meteocentrum.pl dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Lata 1951 1981-6 susz (susza co 5 lat) Lata 1982 2011-18 susz (susza co 2 lata!) Od 1982 r permanentne susze letnie (z dwoma 4 letnimi okresami bez susz) Susze w cyklach po kilka lat pod rząd Źródło: Lorenc 2013
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Zanikają opady tzw. ciągłe, wzrasta ilość opadów o dużym natężeniu Wzrost częstości opadów powodziowych (>70 mm/dobę) i katastrofalnych (>100 mm/dobę) Źródło: Lorenc 2013 dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
Ekstremalne wydarzenia pogodowe Wzrost ilości zjawisk typu flash flood dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 22 59 320 64
WHO szacuje wpływ zmian klimatycznych na przedwczesną śmierć na poziomie 140.000 zgonów rocznie Zgony na milion osób brak danych 25
PRZYKŁADY SKUTKÓW Granica topnienia pokrywy Śnieżnej w Alpach przesunęła się o nawet 200 metrów. W ostatnich latach bywało tak ciepło, że nie można było nawet zacząć sztucznego naśnieżania. Według WHO, malaria i denga (gorączka krwotoczna), roznoszone przez komary, zaczynają pojawiać się w rejonach o chłodniejszym niż tropiki klimacie. Komar pasiasty zaczął się już pojawiać w Polsce! W Skandynawii ilość zachorowań na choroby odkleszczowe wzrosła w ostatnich latach o 400 % 26
PROBLEMY Z ADAPTACJĄ Aby się adaptować, trzeba mieć zaufanie do nauki; Zmiany zaszły tak daleko, że skuteczna adaptacja nie jest możliwa; Aby skutecznie się adaptować musimy powstrzymać wzrost emisji gazów cieplarnianych (inaczej będziemy gonić króliczka); Inna perspektywa czasowa Pieniądze publiczne, korzyści prywatne Działania reaktywne vs. progresywne co wybrać? Priorytety i kolejność działań 27
ZAUFANIE DO NAUKI Raczej hipoteza niż teoria (w sensie poperowskim) Czy brzytwa Ockhama wystarczy? 28
ZAUFANIE DO NAUKI 1990 Istnieje naturalny efekt cieplarniany. Antropogenna emisja CO 2, NH 4 i CH 4 przyczynia się do zwiększenia ich koncentracji w atmosferze 1995 CO 2 jest najważniejszym gazem emitowanym przez człowieka. Działalność ludzka nie ma precedensu w historii. 2001 są dowody wskazujące, że w ciągu ostatnich 50 lat to człowiek wywierał największy wpływ na klimat 2007 prawdopodobieństwo, że to człowiek 2013 - prawdopodobieństwo, że to człowiek ponad 90% 2015 prawdopodobieństwo, że człowiek 95% dr dr hab. hab. inż. inż. Zbigniew M. M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl + 48 + 48 22 22 59 59 320 320 64 64
ZMIANY ZASZŁY TAK DALEKO 30
Czy adaptacja będzie możliwa? GIS = stopi się lód Grenlandii WAIS = stopi się pokrywa lodowa zachodniej Antarktydy +7 m EAIS = stopi się pokrywa lodowa wschodniej Antarktydy +12 m +70 m From a presentation by Richard B. Alley, U of Pennsylvania (with permission) 31
POWSTRZYMANIE EMISJI GHG
POWSTRZYMANIE EMISJI GHG POROZUMIENIE PARYSKIE Metoda bottom up Brak sankcji za nieprzestrzeganie Brak pewności, że wejdzie w życie Zbyt niskie NDC (nie < 2 o C ale > 2,7 o C
POWSTRZYMANIE EMISJI GHG Mały Duży Koszt skutków zmian Pełna Mitygacja Duży Brak działań Pełna adaptacja Mały Mały KOSZT ADAPTACJI Duży
INNA PERSPEKTYWA CZASOWA Inna perspektywa czasowa polityki i adaptacji Polityk chce wygrywać wybory (perspektywa max. 4 lata) Adaptacja działania dziś, a skutki za 30 a nawet 70 lat Deficyt środków budżetowych Mała wiedza o projektach win win (w PL to np. mała retencja wody) 35
PIENIĄDZE PUBLICZNE, KORZYŚCI PRYWATNE Czy można finansować inwestycje, które przynoszą korzyści prywatne z pieniędzy publicznych Kto powinien finansować działania adaptacyjne w rolnictwie (zbiorniki retencyjne, zalesienia śródpolne, prace melioracyjne, szkolenie doradztwa) Działania w turystyce ochrona plaż, możliwości naśnieżania stoków 36
DZIAŁANIA REAKTYWNE VS. PROGRESYWNE Działania minimalizujące ryzyko (zmniejszające zakres negatywnych skutków) zazwyczaj podejmowane są dopiero po ich wystąpieniu Adaptacja wymaga wyznaczenia maksymalnego, akceptowanego poziomu ryzyka i podejmowania działań uprzedzających (niezależnych) od wystąpienia zjawisk 37
DZIAŁANIA REAKTYWNE VS. PROGRESYWNE Działania reaktywne reakcja na powódź Ryzyko Powodzie Działania adaptacyjne podwyższanie wałów Czas 38
DZIAŁANIA REAKTYWNE VS. PROGRESYWNE Działania reaktywne reakcja na powódź Ryzyko Powódź Maksymalny akceptowany Poziom ryzyka Działania adaptacyjne niezależnie od powodzi Czas 39
DZIAŁANIA REAKTYWNE VS. PROGRESYWNE ADAPTACJA ADAPTACJA PROAKTYWNA REAKTYWNA NATURALNY SYSTEM PRZYRODNICZY Dłuższy okres wegetacji; Zmiany w składzie gatunkowym DZIAŁANIA PRYWATNE Wykupienie ubezpieczenia Dom na palach Zmiana stawek ubezpieczenia Zakup klimatyzacji DZIAŁANIA PUBLICZNE Nowe standardy budowlane Przesiedlenia ludności Systemy ostrzegania Zapomogi Budowa bardziej wytrzymałych budynków
DZIAŁANIA REAKTYWNE VS. PROGRESYWNE Duży poziom niepewności skutków powoduje, że raczej naprawiamy skutki niż podejmujemy działania mające zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa Dylemat na jaką powódź się przygotować 10 letnią, 100 letnią, 1000 letnia?? A może jeszcze większą? 41
PRIORYTETY I KOLEJNOŚĆ DZIAŁAŃ Dylemat, które z działań powinny być podejmowane pierwsze Czy te, które dotyczą największej grupy ludzi Czy te, które przyniosą największe korzyści (oszczędności); Czy te, które mają charakter podwójnie korzystny Czy te, które maksymalizują korzyści publiczne, a nie prywatne Czy te, które zapobiegają nieodwracalnym skutkom 42
PRIORYTETY I KOLEJNOŚĆ DZIAŁAŃ Rozwiązanie tego dylematu wymaga decyzji politycznej. Ale zawsze będą zwycięzcy (korzyści) i przegrani (brak korzyści lub straty). Stąd decyzja taka jest trudna politycznie 43
I JESZCZE DWA PROBLEMY Skutki trudne do prognozowania Nie wszystkich będzie stać 44
SKUTKI TRUDNE DO PROGNOZOWANIA Jeśli zmiany będą znaczące (> 2 o C) to może się okazać, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć skutków jakie nastąpią zmiana kierunku prądów morskich zmiany w sieciach troficznych (np. mórz) zmiany diety i kierunków produkcji rolno spożywczej (bo inne rolnictwo) 45
SKUTKI TRUDNE DO PROGNOZOWANIA Czasami znamy skutki, ale nie wiemy co robić np. strefy ekstremalnych upałów, a sieć autostrad we Francji (prognoza 2100 rok) 46
SKUTKI TRUDNE DO PROGNOZOWANIA Czasem znamy skutki - co zrobić z państwami, które utoną? 47
NIE WSZYSTKICH BĘDZIE STAĆ Adaptacja będzie (jest) kosztowna Najbardziej wrażliwe są kraje najmniej rozwinięte i najbiedniejsze Czy będziemy płacić (bogaci) za adaptacje w krajach ubogich? Np. żeby powstrzymać migracje klimatyczne? 48
NIE WSZYSTKICH BĘDZIE STAĆ 49
NIE WSZYSTKICH BĘDZIE STAĆ 50
CZY COŚ MOŻNA ZROBIĆ Więcej zaufania do nauki Identyfikacja win win strategies Lepszy poziom polityki, ale większa wiedza i świadomość społeczeństwa Więcej solidarności 51
Dziękuje za uwagę Zbigniew M. Karaczun zbigniew_karaczun@sggw.pl 52