9. Geografia osadnictwa

8. Geografia ludności 111 Winiarczyk-Raźniak A., 2008, Wybrane usługi a jakość życia mieszkańców w regionie miejskim Krakowa, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków, ss. 159. Zborowski A., Winiarczyk-Raźniak A., 2006, Jakość życia emerytów i rencistów w regionie miejskim Krakowa u progu XXI w., [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 135 140. Zborowski A., Winiarczyk-Raźniak A., 2007, Poziom życia w małych miastach obszaru metropolitalnego Krakowa centrum versus peryferie, [w:] Małe miasta w obszarach metropolitalnych, red. K. Heffner, T. Marszał, Biuletyn KPZK PAN, z. 232, Warszawa, s. 147 163. Zborowski A., Winiarczyk-Raźniak A., 2008, Poziom życia, [w:] Społeczeństwo i gospodarka subregionu krośnieńskiego na przełomie XX i XXI wieku, red. Cz. Guzik, Ł. Szmyd, Prace Naukowo-Dydaktyczne PWSZ w Krośnie, z. 32, s. 79 92. Zioło Z., 1970, Przemiany gęstości zaludnienia powiatów województwa rzeszowskiego w latach 1921 1970, Biul. Infor. Woj. Kom. Plan. Gosp. WRN, Rzeszów, s. 84 97. Zioło I., Zioło Z., 1988, Przemiany demograficzne i społeczno-gospodarcze, [w:] Dzieje Żołyni, red. W. Bonusiak, Rada Gminy Żołynia, s. 497 593. 9. Geografia osadnictwa Wczesne badania w zakresie geografii osadnictwa wiążą się w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej z powołaniem w 1952 r. Katedry Geografii Ekonomicznej, którą do 1967 r. kierowała prof. Maria Dobrowolska. W tematyce pierwszych prac magisterskich znalazły też swe odbicie podstawowe tezy sformułowane przez M. Dobrowolską, a nawiązujące do zapoczątkowanych wówczas przemian społeczno-gospodarczych na wsi polskiej (Dobrowolska 1957). Warto przy tym nadmienić, że metodologia badań M. Dobrowolskiej cechowała się od początku historycznym i w pełni dynamicznym ujmowaniem zjawisk osadniczych, z szerokim uwzględnianiem problematyki społeczno-demograficznej oraz poważnym rozwinięciem badań terenowych. Lustracje terenowe dostarczały wówczas podstawowych informacji merytorycznych, gdyż pierwsze seminaria magisterskie przypadały na okres ogólnie jeszcze obowiązującej tajemnicy państwowej, kiedy to nawet liczba mieszkańców miast i wsi była objęta tymi przepisami, nie mówiąc już o podkładach kartograficznych. Niezbędne informacje rzeczowe gromadzono wówczas przede wszystkim na drodze żmudnych, ale odpowiednio przygotowanych pod względem metodycznym, badań terenowych, z szerokim już jednak zastosowaniem wybranych metod socjotechnicznych (Dobrowolska 1955). Przywołując pamięcią ten wczesny okres badań osadniczych należy odnotować pracę M. Dobrowolskiej (1948) na temat kształtowania się krajobrazu kulturalnego, w której omówiła ona w szerokim kontekście historycznym dynami-

112 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych kę takiego krajobrazu w okresie poprzedzającym forsowną industrializację kraju. Opracowanie to nawiązywało jeszcze wyraźnie do kierunku krajobrazowego w geografii, ale równocześnie było jednak swoistym wprowadzeniem teoretycznym do późniejszych studiów nad przemianami układów osadniczych różnej skali od lokalnych zespołów do układów regionalnych i krajowych. Zaktualizowanym uzupełnieniem podstawowych tez tego artykułu były późniejsze opracowania poświęcone teoretycznym koncepcjom i empirycznym podstawom analizy struktur regionalnych (Dobrowolska 1971a, 1975). W problematyce pierwszych prac magisterskich, których cząstkowe wyniki zostały opublikowane w Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Krakowie (m.in. Herma 1958, Jarowiecka 1958, Kozela 1958, Matuzik 1958), dominowały ujęcia monograficzne małych miast i wsi z różnych regionów południowej Polski. Były to w przeważającej mierze ujęcia problemowe, uwzględniające przede wszystkim ówczesny stan przekształceń ludnościowych, społeczno-gospodarczych i agrarnych. W podsumowaniu tych badań M. Dobrowolska zwróciła zatem uwagę nie tylko na ich kompleksowy charakter, przy różnorodności tematycznej, ale także na aktualność oraz praktyczną przydatność prac dla władz lokalnych i regionalnych (Dobrowolska 1958). Omawiane prace nie ograniczały się tylko do przedstawienia stanu aktualnego w momencie badań, ale uwzględniały również zróżnicowane podłoże historyczne współcześnie przebiegających procesów osadniczych. Jednym z historycznych aspektów, ukazywanym w pracach nad osadnictwem wiejskim, były przykładowo stosunki własnościowe i ich zmiany, analizowane na podstawie częściowo dostępnych austriackich map katastralnych i map gruntowych dominialnych, a uzupełniane wywiadami z przedstawicielami władz lokalnych oraz ze starszymi mieszkańcami badanych wsi. Opierając się na porównaniu dawnych map katastralnych ze stanem podziałów własnościowych z połowy lat 50. XX w. prześledzono zatem na wybranych przykładach zróżnicowane typy układu gruntów i charakterystyczną dla wielu wsi małopolskich szachownicę gruntów. Na odmiennych podstawach źródłowych musiały natomiast bazować badania genetyczne wsi powiatu proszowickiego, gdyż na terenie byłego zaboru rosyjskiego nie zachowały się klasyczne mapy katastralne, zaś stosunki własnościowe zostały zaburzone w wyniku procesu komasacji gruntów, przeprowadzonej w okresie międzywojennym (Prochownik 1962). Historyczny i współczesny aspekt przemian osadniczych i agrarnych, w powiązaniu z teoretycznymi założeniami genezy regionów kulturowych, był też kilkakrotnie prezentowany przez M. Dobrowolską na forum międzynarodowym: w Vadstenie 1960, Moskwie 1964, Budapeszcie 1967, Zagrzebiu 1969 (Dobrowolska 1961b, 1964a, 1970b). Znacznie później podobną problematyką, w nawiązaniu do przeprowadzanej wówczas komasacji gruntów, zajął się B. Górz, uczeń prof. M. Dobrowolskiej, przygotowując obszerne studium dużej wsi orawskiej Jabłonka (Górz 1985). Jednym z ważniejszych zakresów badawczych prof. M. Dobrowolskiej i jej zespołu były studia historyczno-geograficz-

9. Geografia osadnictwa 113 ne nad zmianami osadniczymi konkretnych miejscowości i większych obszarów. Uwieńczeniem tego kierunku badawczego były dwie książki autorstwa M. Dobrowolskiej: o przemianach środowiska geograficznego Polski, z szerokim uwzględnieniem zmian krajobrazu osadniczego (Dobrowolska 1961a) oraz wydane pośmiertnie wnikliwe studium osadnictwa dorzecza Wisłoki i Białej Dunajcowej (Dobrowolska 1985), nawiązujące do wcześniejszych studiów autorki nad osadnictwem Puszczy Sandomierskiej (Dobrowolska 1931, 1965b). Mniej lub bardziej rozbudowany wątek historii osadnictwa przewijał się również w wielu innych opracowaniach uczniów i współpracowników M. Dobrowolskiej, dotyczących np. wsi powiatu proszowickiego (Prochownik 1965, 1970), sieci osadniczej i jej przemian na terenie województwa opolskiego (Rajman 1962b, 1965), przeobrażeń sieci miast na obszarze Centralnego Okręgu Przemysłowego (Zioło 1991) i w dorzeczu górnej Wisły (Rajman, Zioło, 1992), a także trwałości ośrodków regionalnych na Pomorzu (Rajman, 2009a) i w całym kraju (Rajman 1977e, 2007), czy też w monografii miasta Zawadzkie (Rajman 1990). Kolejnym tematem badawczym Katedry Geografii Ekonomicznej były szeroko pojmowane, społeczno-ekonomiczne przeobrażenia wsi, głównie zaś przemiany strukturalne wywołane oddziaływaniem miejskich rynków pracy. Przedmiotem naukowych zainteresowań było z jednej strony historyczne podłoże (Jarowiecka 1963), z drugiej zaś współczesny przebieg przemian odzwierciedlonych nie tylko w strukturze zatrudnienia mieszkańców wsi, ale także w układach przestrzennych. Już wtedy wyniki szeregu badań jednostkowych prowadziły m.in. do zaobserwowania zjawisk określanych dziś jako semi- i suburbanizacja, a ostatnio ponownie analizowanych na przykładach z województwa małopolskiego (Borowiec 2008; Zioło 2008). Szczegółowej analizie poddawano również aktualne wyposażenie badanych wsi w podstawowe urządzenia infrastrukturalne, tak w zakresie technicznym, jak i społecznym. W konkretnych warunkach niezakończonego jeszcze wówczas procesu elektryfikacji wsi małopolskiej i podkarpackiej rozwój budownictwa mieszkaniowego na wsi był najważniejszym procesem, silnie przekształcającym współczesny krajobraz wiejski (Górz 1964). Podstawowe elementy infrastruktury technicznej wpływały też czynnie na przestrzenne scalanie się lokalnych podsystemów osadniczych (Rajman 1976). Badania nad budownictwem mieszkaniowym na wsi, i to nie tylko w bezpośrednim sąsiedztwie miast, wykazały również, że zmienia ono z jednej strony fizjonomię wsi, z drugiej zaś przekształca często jej układ przestrzenny (Galiniak 1994). Widocznym przejawem tych zmian były później m.in. powstające nowe przysiółki i kolonie nowocześnie wyposażonych domów jednorodzinnych oraz prowadzące do nich drogi. Pewnego rodzaju podsumowaniem pierwszego etapu tych badań terenowych była zbiorowa publikacja pt. Wybrane zagadnienia z metodyki ćwiczeń terenowych z geografii ekonomicznej (1967), wyróżniona w następnym roku Nagrodą Ministra. Należy dziś stwierdzić, że publikacja ta stanowiła wtedy trwały wkład

114 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych metodyczny w badania mikroprzestrzennych struktur osadniczych i społeczno- -demograficznych, określanych później w literaturze geograficznej jako odrębna szkoła badawcza Marii Dobrowolskiej (Dziewoński 1986; Jackowski 2008). W toku późniejszych badań terenowych potwierdzono równocześnie na wielu przykładach, że powstające na wsi nowe budownictwo mieszkaniowe ludności nierolniczej stanowiło ważny czynnik w procesie przekształcania tradycyjnych układów osadniczych. Na obszarach wiejskich południowej Polski budownictwo to podlegało już wówczas głębokim przemianom technicznym i funkcjonalnym, co w konsekwencji prowadziło często ku strukturom charakterystycznym dla wielofunkcyjnych osiedli wiejskich (Górz 1984). W kolejnym okresie tematyka ta była realizowana m.in. na przykładach aktywizacji turystycznej osiedli górskich (Ustupski 1994), w tym także uzdrowisk (Kwiatek-Sołtys 2005a, 2005b, 2006b). W nowszych studiach nad osadnictwem wiejskim pojawiło się również interesujące pole badawcze, jakim był wpływ lokalnych, pozarolniczych źródeł utrzymania na przemiany wsi (Górz 2003b). Ważne miejsce w tym nurcie należy przypisać pracom nad rozwojem agroturystyki, która w wielu wsiach na Pogórzu Karpackim i w samych Karpatach zaczęła, obok rosnącej roli indywidualnej działalności gospodarczej na wsi, wpływać na ich wielofunkcyjny w przyszłości rozwój. Wobec coraz trudniejszej sytuacji tradycyjnego rolnictwa agroturystyka stała się udaną na ogół próbą znalezienia alternatywnych źródeł dochodu na wsi (Górz, Uliszak 2006; Ustupski 2007; Bajgier-Kowalska, Rettinger 2008). Badania terenowe i lustracje konkretnych jednostek osadniczych, miast i wsi, umożliwiły również głębsze rozpatrzenie struktury osadniczej i społeczno-gospodarczej osiedli, stanowiąc punkt wyjścia dla określania funkcji osad i ich przemian. Po statystycznym uzupełnieniu i weryfikacji zebranych w terenie podstawowych informacji badania te pozwoliły na precyzyjne wyodrębnienie istotnych cech osiedli i ustalenie podstaw typologii najmniejszych jednostek społeczno-gospodarczych (Dobrowolska 1959; Rajman 1962a). Jak się dziś okazuje, były to jedne z pierwszych w polskiej literaturze geograficznej prób analiz funkcjonalnych osadnictwa. Do ujęć typologicznych osadnictwa powracano później niejednokrotnie, śledząc zmiany w strukturze funkcjonalnej miast i gmin różnych regionów południowej Polski (Rajman 1972b, 1983b; Fajferek, Zioło 1985; Jasieński, Zioło 1985; Zioło, 1999, 2001; Kwiatek-Sołtys 1999, 2003), a ostatnio także w potencjale ekonomicznym wybranych miast świata (Zioło 2006). Odrębną typologię miast, opartą na wybranych wskaźnikach ich rozwoju demograficznego, przedstawił Z. Długosz (Długosz 1992, 2006). Podjęte w Katedrze badania wspomnianych układów mikroprzestrzennych ułatwiały również wykrycie czynników różnicujących życie społeczno-gospodarcze ludności wiejskiej w bezpośrednim zapleczu miast. Biorąc pod uwagę kryterium zasięgów i natężenia codziennych dojazdów do pracy do ponad 30 ośrodków miejsko-przemysłowych południowej Polski, o różnej genezie i funkcjach miastotwórczych, starano się wyznaczyć konkretne mikroregiony społeczno-gospodarcze, śledząc w nich z kolei zmiany struktury demograficznej i społeczno-

9. Geografia osadnictwa 115 -zawodowej ludności wiejskiej. Analiza stref dojazdów do pracy, ich natężenia i czasochłonności, powiązana z odtworzeniem podstawowych funkcji konkretnego ośrodka miejskiego, doprowadziła dosyć wcześnie do wniosku, że w każdym poszczególnym przypadku istniał szereg lokalnych czynników kształtujących układy przestrzenne stref podmiejskich (Dobrowolska 1962b). Mechanizm powstawania i przekształceń tych stref był zatem kolejnym przedmiotem wieloletnich studiów prowadzonych w Katedrze Geografii Ekonomicznej WSP w Krakowie. Częściowe podsumowanie pierwszego etapu tego kierunku badań zawierał syntetyczny artykuł, opublikowany w Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Krakowie (Dobrowolska 1964b). Autorka naświetliła w nim z jednej strony historyczne podłoże kształtowania się bliskiego zaplecza Krakowa, z drugiej zaś szczegółową charakterystykę stref wykształconych wokół kilkunastu ośrodków miejskich południowej Polski. Problematyka ta była później kontynuowana i rozwijana w ramach szerszych studiów nad mechanizmem ówczesnych procesów urbanizacyjnych (m.in. Dobrowolska, Rajman 1965; Rajman 1968, 1969, 1972a, 1975; Fajferek, Zioło 1979). Swoistym podsumowaniem pierwszego etapu tego kierunku badań nad osadnictwem miejskim były studia nad procesami urbanizacyjnymi wybranych regionów, początkowo odnoszące się do dawnych województw: opolskiego (Rajman 1964, 1988) i katowickiego (Rajman 1969, 1970a, 1970b), ale później także obejmujące zróżnicowane obszary południowej Polski (Rajman 1980b, 1982, 1989; Długosz 2000). Podstawą podjętych w instytutowym zespole badań nad strefą podmiejską, jej powstawaniem, strukturą i przemianami była teza, że teoretyczne koncepcje o podziale funkcjonalnym zaplecza miasta i planowaniu jego strefy podmiejskiej muszą być poprzedzone dogłębnym poznaniem jej struktury społeczno-gospodarczej. To założenie było podstawą licznych prac magisterskich, których tematem były funkcjonalne przekształcenia podmiejskich wsi i miasteczek, głównie zaś przemiany wywołane dojazdami do pracy, wyraźnie nasilonymi w okresie forsownej industrializacji kraju. W pracach tych, w których reprezentowano różne obszary południowej Polski, potwierdzono ilościowe i jakościowe przemiany demograficzne i społeczne oraz narastanie skupień robotniczych i chłopsko-robotniczych, co z kolei przyspieszało krystalizowanie się nowych struktur regionalnych (Dobrowolska 1962a, 1972). Historyczne podłoże takich struktur, przekształcanych później nieraz radykalnie przez wzajemne oddziaływanie procesów industrializacji i urbanizacji, było też przedmiotem obszernego opracowania, przedstawionego na ogólnopolskiej konferencji poświęconej naukom pomocniczym historii (Dobrowolska, Rajman 1974). Problematyka kształtowania się i współczesnych przekształceń stref podmiejskich była także później sporadycznie kontynuowana w ramach prac nad układami przestrzenno-strukturalnymi aglomeracji miejsko-przemysłowych (Rajman 1977b, 1978) oraz regionów miejskich (Zioło 1999). W kolejnym okresie poddano również krytycznej analizie procesy demograficzne w strefie podmiejskiej Krakowa (Rajman 1980a) oraz współczesne przeobrażenia funk-

116 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych cjonalne ukształtowanych już stref podmiejskich, wraz z rolą indywidualnych podmiotów gospodarczych, głównie usługowych, w wypełnianiu ich struktury przestrzennej (Rajman 1997a; Winiarczyk-Raźniak 2002). Odrębnego podejścia badawczego wymagały studia nad miejską siecią osadniczą i jej przemianami, w tym nad aktywizacją gospodarczą małych miast, głównie zaś ośrodków lokalnych, położonych na obszarach rolniczych (Rajman, Kwiatek-Sołtys 1998; Rajman 2006). Badaniami tymi objęto różne rejony południowej Polski, w tym położone na terenie Karpat (Rajman 1983a; Górz, Prochownik 1985) oraz na obszarze dawnych województw: opolskiego (Rajman 1977a) i kieleckiego (Opalski 1981), krakowskiego (Kwiatek-Sołtys 1996, 1998), a później także małopolskiego (Rajman, Kwiatek-Sołtys 1998; Rajman, 2000, 2003; Kwiatek-Sołtys 2000b, 2001, 2002b, 2002c, 2004a) i podkarpackiego (Zioło 2000; Kudełko, Zioło 2006). Zainicjowana przez B. Górza problematyka prac nad Podhalem obejmowała głównie zmiany w budownictwie wiejskim, w zaludnieniu oraz w funkcjach wsi, z podkreśleniem znaczenia funkcji turystycznych (Górz 2003a; Ustupski 1990). Na osobne omówienie zasługuje również udział Katedry w studiach nad szybko postępującymi przemianami sieci osadniczej Tarnobrzeskiego Rejonu Siarkowego oraz nad kształtowaniem się jego struktury przestrzenno-funkcjonalnej (Dobrowolska 1965a, 1968; Górz, Jarowiecka 1969; Zioło 1974, 1975). W badaniach tych można było prześledzić proces przekształceń osadniczych od samego początku działania impulsu uprzemysłowienia, a zarazem odtworzenie mechanizmu powstawania pierwszych skupień wsi robotniczych i chłopsko-robotniczych, stanowiących obok Kombinatu Siarkowego zalążek powstawania nowej strefy uprzemysławianej (Dobrowolska 1971b). Ważne miejsce w nurcie badań nad osadnictwem miejskim zajmowały prace o charakterze monograficznym, których przedmiotem były miasta średniej wielkości, jak np. Racibórz (Pakuła, Rajman 1968), Skarżysko-Kamienna (Rajman 1977c) oraz Nowy Sącz (Rajman 1977d, 1983b, 1996; Rajman, Krakowska 1978). Istotny był także wkład pracowników Katedry (B. Górz, A. Krakowska, A. Kwiatek-Sołtys, J. Rajman, Z. Zioło) w opracowaniach zbiorowych, stanowiących wieloaspektowe monografie szeregu miast południowej Polski (m.in. Brzeska, Dębicy, Jaworzna, Mielca, Nowego Sącza, Ropczyc, Starego Sącza). W rozdziałach geograficznych tych obszernych zazwyczaj tomów przedstawiano bowiem nie tylko dawne i współczesne stosunki społeczno-demograficzne i najważniejsze funkcje opisywanych ośrodków, ale również układy przestrzenne miast, wraz z ich zmiennością historyczną. Odrębną grupę tematyczną stanowią nieliczne syntezy sieci osadniczej wybranych regionów, najczęściej województw. Opracowania takie obejmowały zazwyczaj całą sieć osadnictwa miejskiego i wiejskiego oraz zachowania jej ogniw w okresie transformacji gospodarczej (Rajman 1989, 1997b, 1998, 2001, 2009b; Górz 2009). Uzupełnieniem tych rozważań mogą być studia nad reliktami małomiasteczkowego osadnictwa na przykładzie miast zdegradowanych, które

9. Geografia osadnictwa 117 w sieci osadniczej kraju odgrywają ważne miejsce, pełniąc z reguły funkcje ośrodków lokalnych (Kwiatek-Sołtys 2002a). Rzadziej podejmowanym tematem badawczym były analizy funkcjonalne osadnictwa miejskiego, w tym np. prowadzące do ukazania roli oraz znaczenia funkcji kulturalnych i oświatowych miast (Rajman 1967; Rajman, Kłosowski 1989; Winiarczyk-Raźniak 2006; Zioło, Zwolińska 1979; Zioło, Polański 2008). Ostatnio zwrócono też uwagę na zmienną rolę przemysłu jako czynnika miastotwórczego (Kwiatek-Sołtys 2000a; Rajman 2001). Po zmianach administracyjnych kraju podjęto ponadto próbę analizy zachowania małych miast w systemie ośrodków powiatowych w Polsce (Kwiatek-Sołtys 2002d, 2005c). Do aktualnych tematów badawczych, podejmowanych w Zakładzie Geografii Społeczno-Ekonomicznej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, należą zmiany w strukturze własności i użytkowania ziemi w miastach, rozpatrywane początkowo na zróżnicowanym funkcjonalnie zbiorze małych miast Polski (Kwiatek-Sołtys 2006a, 2007, 2008). Inny zakres tematyczny, wraz z odmienną metodologią badań, reprezentują aktualnie prowadzone studia nad strukturą społeczną miast i jej przestrzennymi zmianami (Kwiatek-Sołtys 2004b), Winiarczyk-Raźniak 2008). Omawiając dorobek Katedry, od 1971 r. Zakładu Geografii Ekonomicznej, zaś od 2008 r. Zakładu Geografii Społeczno-Ekonomicznej w zakresie badań osadniczych należy także wspomnieć o podsumowaniach określonych etapów badań i ich zakresach tematycznych (Górka, Rajman 1987; Rajman 1994, 1997c) oraz o adresowanych przede wszystkim do studentów geografii ujęciach podręcznikowych (Rajman 1985), przewodnikach metodycznych (Rajman 1984, 1990, 2000) i słowniku terminologicznym z zakresu geografii ludności i osadnictwa (Rajman 2003). Jan Rajman, Agnieszka Kwiatek-Sołtys Literatura Bajgier-Kowalska M., Rettinger R., 2008, Gospodarstwa agroturystyczne powiatu bieszczadzkiego i leskiego jako forma aktywizacji obszaru pogranicza polsko-ukraińsko- -słowackiego, [w:] Przyrodniczo-ekonomiczny potencjał regionów na pograniczu polsko-ukraińskim, red. R. Fedan, Z. Makieła, Jarosław, s. 13 26. Borowiec M., 2008, Obszary wiejskie objęte semiurbanizacją w województwie małopolskim, [w:] Obszary urbanizacji i semiurbanizacji wsi polskiej a możliwości ich rozwoju w ramach PROW 2007 2013, red. T. Markowski, Z. Strzelecki, Studia KPZK PAN, t. 119, s. 90 122 Długosz Z., 1992. Typologia miast karpackich w aspekcie podstawowych mierników migracji ludności w 1953 1988, [w:] Sbornik referatu IX Severomoravskeho demografickeho kolokvia, Okresni Urad, Bruntal Opole, s. 260 270. Długosz Z., 2000, Wpływ migracji ludności w miastach na poziom urbanizacji w okresie przemian ustrojowo-ekonomicznych, na przykładzie powiatów południowo-

118 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych -wschodniej Polski, [w:] Społeczne, gospodarcze i przestrzenne przeobrażenia miast, red. nauk. J. Słodczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 59 67. Długosz Z., 2006, Migration of population in big polish cities as compared to smaller sities in town in the light of selected parameters of the migration process, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 6, N. Copernicus University, Toruń, s. 33 50. Dobrowolska M., 1931, Osadnictwo Puszczy Sandomierskiej między Wisłą i Sanem, Krakowskie Odczyty Geograficzne PTG, nr 14, Kraków, ss. 26. Dobrowolska M., 1948, Dynamika krajobrazu kulturalnego, Przegląd Geograficzny, 21, s. 151 203. Dobrowolska M., 1955, Geograficzno-ekonomiczne badania terenowe, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 4, Nauki Geograficzno-Biologiczne, s. 48 84. Dobrowolska M., 1957, Badania regionalne Katedry Geografii Ekonomicznej WSP w Krakowie, [w:] Dziesięciolecie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie 1946 1956, PWN, Kraków, s. 528 540. Dobrowolska M., 1958, Badania nad geografią osiedli południowej Małopolski, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 8, Geografia, s. 94 124. Dobrowolska M., 1959, Przemiany struktury społeczno-gospodarczej wsi małopolskiej, Przegląd Geograficzny, 31, 1, s. 3 32. Dobrowolska M., 1961, Przemiany środowiska geograficznego Polski do XV wieku, PWN, Warszawa, ss. 173. Dobrowolska M., 1961a, The influence of industrialization on the formation of region, [w:] Problem of economic region, Prace Geograficzne IG PAN, nr 27, s. 243 255. Dobrowolska M., 1961b, The Morphogenesis of the Agrarian Landscape of Southern Poland, Geografiska Annaler, vol. XLIII, Stockholm, s. 26 45. Dobrowolska M., 1962a, Czynniki kształtowania się, przeobrażania i rozpadu społeczno-ekonomicznych struktur regionalnych, Światowit, t. 24, s. 127 158. Dobrowolska M., 1962b, Dynamika kształtowania się regionów w Polsce południowej po drugiej wojnie światowej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s. 89 101. Dobrowolska M., 1964a, Dynamics of the formation of cultural regions in southern Poland, VII International Congress of Antropolog. and Ethnolog. Sciences, Moscow, August 3 10, Abstract, ss. 3. Dobrowolska M., 1964b, Strefa podmiejska. Procesy demograficzne i społeczne osadnictwa, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s. 119 163. Dobrowolska M., 1965a, Kształtowanie się regionu siarkowego: kryteria i mierniki delimitacji strefy uprzemysławianej, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, nr 13, s. 35 46. Dobrowolska M., 1965b, Puszcza Sandomierska, [w:] Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, Państwowe Wydawnictwa Rolne i Leśne, Warszawa, s. 655 666. Dobrowolska M., 1968, Dynamika przemian społeczno-demograficznych i osadniczych w Okręgu Siarkowo-Metalurgicznym, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, nr 29, s. 13 69.

9. Geografia osadnictwa 119 Dobrowolska M., 1970a, Demographic and social changes in post-war polish villages, [w:] Recent population movements in the East European countries, Studies in Geography in Hungary, vol. 7, Budapest, s. 35 41. Dobrowolska M., 1970b, The dynamics of settlement structures and their socio-economic connections: (problems of methods), Geographical Papers, Nr 1, Zagreb, s. 69 81. Dobrowolska M., 1971a, Koncepcje teoretyczne i empiryczne podstawy analizy struktury regionalnej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 40, Prace Geograficzne V, s. 157 173. Dobrowolska M., 1971b, Wsie robotnicze i chłopsko-robotnicze rejonów uprzemysławianych, [w:] Rejony uprzemysławiane: problematyka i badania, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, s. 324 329. Dobrowolska M., 1972, Struktury osadnicze i ich regionalne zróżnicowanie, [w:] Studia z zakresu socjologii, etnografii i historii ofiarowane Kazimierzowi Dobrowolskiemu, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 89 113. Dobrowolska M., 1975, Przeobrażenia struktur regionalnych Polski oraz kierunki ich analizy, Studia nad Ekonomiką Regionu, t. 6, s. 7 50. Dobrowolska M., 1985, Procesy osadnicze w dorzeczu Wisłoki i Białej Dunajcowej w tysiącleciu, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 196. Dobrowolska M. i in., 1969, Ludność i osadnictwo w powiecie chrzanowskim, [w:] Ziemia Chrzanowska i Jaworzno, red. M. Dobrowolska, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 187 225. Dobrowolska M., Prochownik A., 1971, Urbanizacja wsi a przemiany układów osadniczych, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 4, s. 5 52. Dobrowolska M., Rajman J., 1965, Socio-economic structure and dynamics of the suburban zone, Geogr. Polon., vol. 7, s. 115 132. Dobrowolska M., Rajman J., 1974, Współzależność procesów industrializacji i urbanizacji w kształtowaniu regionu historycznego w czasach nowożytnych i współczesnych, [w:] Problemy nauk pomocniczych historii, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, nr 96, s. 67 89. Dziewoński K., 1986, Maria Dobrowolska. 1895 1984, Przegląd Geograficzny, 58, 1 2, s. 291 292. Fajferek A., Zioło Z., 1979, Próba określenia stopnia wyprzedzenia procesów urbanizacji przez procesy industrializacji, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, nr 71, s. 159 168. Fajferek A., Zioło Z., 1985, Typy funkcjonalne miast Makroregionu Południowo- Wschodniego na tle założeń planu krajowego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 99, Prace Ekonomiczno-Społeczne IV, s. 273 303. Galiniak J., 1994, Przemiany budownictwa mieszkaniowego we wsiach podhalańskich w latach 1931 1988, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 221 244. Górz B., 1964, Elektryfikacja wsi województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s. 245 271. Górz B., 1984, Uwarunkowania rozwoju gmin jako mikroregionów społeczno-gospodarczych (na przykładach województw krakowskiego i nowosądeckiego), Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 17, s. 103 110.

120 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Górz B., 1985, Skutki komasacji gruntów we wsi Jabłonka na Orawie, [w:] Z badań nad strukturą i infrastrukturą rolnictwa, Dokumentacja Geograficzna, z. 3, s. 41 100. Górz B., 2003a, Społeczeństwo i gospodarka Podhala w okresie transformacji, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss. 238. Górz B., 2003b, Współczesne procesy społeczno-gospodarcze i przyszłość wsi w kotlinach śródkarpackich (na przykładzie wsi Gołkowice Dolne w pow. nowosądeckim, [w:] Współczesne przekształcenia i przyszłość polskiej wsi, red. B. Górz, Cz. Guzik, Studia Obszarów Wiejskich, t. 4, Warszawa, s. 147 167. Górz B. (red), 1994, Studia nad przemianami Podhala, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 296. Górz B. (red.), 2006, Urbanizacja i społeczeństwo, Wyd. P.W. Stabil, Kraków, ss. 316. Górz B., Jarowiecka T., 1969, Działalność instytucji i organizacji w uprzemysławianym rejonie siarkowym i ich wpływ na kształtowanie powiązań regionalnych, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, nr 37, s. 96 125. Górz B., Prochownik A., 1985, Wsie górskie w procesie przemian po II wojnie światowej, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 18, s. 43 61. Górz B., Uliszak R., 2006, Procesy ludnościowo-osadnicze na Sądecczyźnie, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red. B. Górz, Instytut Geografii AP, Kraków, s. 279 297. Górz B., Uliszak R., 2009, Przestrzeń wiejska Małopolski i jej zmiany pod wpływem funduszy europejskich, [w:] Współczesne problemy przemian strukturalnych przestrzeni geograficznej, red. I. Jażewicz, Akademia Pomorska, Słupsk, s. 233 248. Herma J., 1958, Przemiany demograficzne i gospodarcze osiedla Brzeszcze, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 8, Geografia, s. 155 166. Jackowski A., 2008, Krakowski ośrodek badań geograficznych, [w:] Historia geografii polskiej, red. A. Jadowski, S. Liszewski, A. Richling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 298 324. Jarowiecka T., 1958, Przemiany demograficzne i gospodarcze Krzeszowic, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 8, Geografia, s. 145 154. Jarowiecka T., 1963, Przemiany społeczno-zawodowe wsi krakowskiej, Część I. Historyczne podłoże współczesnej struktury społeczno-zawodowej wsi krakowskiej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 76. Jasieński J., Zioło Z., 1985, Typy funkcjonalne miast Makroregionu Południowo- Wschodniego na tle założeń planu krajowego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 99, Prace Ekonomiczno-Społeczne IV, s. 273 303. Kozela M., 1958, Przemiany demograficzne i gospodarcze wsi Wiatowice w dziesięcioleciu Polski Ludowej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 8, Geografia, s. 125 137. Kudełko J., Zioło Z., 2006, Funkcje małych miast w przestrzeni rolniczej, [w:] Rola małych miast w rozwoju obszarów wiejskich, red. E. Rydz, Studia Obszarów Wiejskich, t. 11, Warszawa, s. 39 58. Kwiatek-Sołtys A., 1996, Krzeszowice-studium funkcjonalne małego miasta, Czasopismo Geograficzne, 67 (3 4), s. 365 375. Kwiatek-Sołtys A., 1998, Rolnicza baza ekonomiczna małych miast regionu krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, s. 37 47. Kwiatek-Sołtys A., 1999, Czynniki aktywizacji małych miast województwa krakowskiego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 29 30, PAN, s. 49 60.

9. Geografia osadnictwa 121 Kwiatek-Sołtys A., 2000a, Miejsce przemysłu w strukturze funkcjonalnej małych miast regionu krakowskiego, [w:] Problemy transformacji struktur przemysłowych w procesie przechodzenia do gospodarki rynkowej, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG, nr 1, Warszawa Kraków 2000, s. 89 95. Kwiatek-Sołtys A., 2000b, Rozwój przestrzenno-funkcjonalny Limanowej, [w:] Działalność człowieka i jego środowisko, red. Z. Zioło, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 309 321. Kwiatek-Sołtys A., 2001, Libiąż rozwój miasta przemysłowego, [w:] Polska Europa, gospodarka, przemysł, red. J. Rajman, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 167 177. Kwiatek-Sołtys A., 2002a, Miejsce byłych miast w sieci osadniczej południowej Polski, [w:] Czynniki i bariery regionalnej współpracy transgranicznej bilans dokonań, 50. Zjazd PTG, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, s. 425 432. Kwiatek-Sołtys A., 2002b, Współczesne uwarunkowania rozwoju miast w województwie małopolskim, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red. Z. Górka, A. Jelonek, Kraków, s. 385 388. Kwiatek-Sołtys A., 2002c, Zmiany na rynkach pracy w małych miastach województwa małopolskiego, [w:] Przemiany bazy ekonomicznej i struktury przestrzennej miast, red. J. Słodczyk, Opole, s. 253 263. Kwiatek-Sołtys A., 2002d, Miejsce małych miast w systemie ośrodków powiatowych w Polsce, [w:] Współczesne formy osadnictwa miejskiego i ich przemiany, red. I. Jażdżewska, XV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź, s. 229 235. Kwiatek-Sołtys A., 2003, Czynniki aktywizacji gospodarczej małych miast województwa małopolskiego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 31 32, s. 81 97. Kwiatek-Sołtys A., 2004a, Małe miasta województwa małopolskiego w okresie transformacji systemowej, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss. 92. Kwiatek-Sołtys A., 2004b, Poziom życia mieszkańców małego miasta powiatowego, [w:] Zróżnicowanie warunków życia ludności w mieście, red. I. Jażdżewska, XVII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź, s. 141 146. Kwiatek-Sołtys A., 2005a, The Carpathians Spa Settlements in Transition, [w:] Geography in Europe of Regions, Institute of Geonics, Academy of Sciences of the Czech Republik, Luhacovice, s. 63 67. Kwiatek-Sołtys A., 2005b, Funkcje turystyczne w mieście uzdrowiskowym na przykładzie Szczawnicy, [w:] Kształtowanie funkcji turystycznych w miejscowościach uzdrowiskowych, red. E. Rydz, Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk, s. 88 95. Kwiatek-Sołtys A., 2005c, The role of small district towns in the urban agglomeration system in Poland, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 4, N. Copernicus University, Toruń, s. 135 140. Kwiatek-Sołtys A., 2006a, Dynamika zaludnienia a zmiany w użytkowaniu przestrzeni małych miast w Polsce, [w:] Przemiany przestrzeni miast i stref podmiejskich, red. J. Słodczyk, R. Klimek, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 223 229. Kwiatek-Sołtys A., 2006b, Polskie karpackie uzdrowiska w dobie przekształceń na przykładzie Iwonicza Zdroju, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red. B. Górz, Instytut Geografii AP, Kraków, s. 195 202. Kwiatek-Sołtys A., 2007, Struktura własnościowa ziemi w małych miastach (na przykładzie miast województwa małopolskiego), [w:] Polska geografia osadnictwa.

122 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Dotychczasowy dorobek. Program badań, red. I. Jażdżewska, XX Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódź, s. 113 123. Kwiatek-Sołtys A., 2008, Zmiany w strukturze użytkowania ziemi w małych miastach a konkurencyjność miejskiej przestrzeni, [w:] Przekształcenia strukturalne miast i zrównoważony rozwój gospodarki miejskiej, red. J. Słodczyk, D. Rajchel, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 269 281. Matuzik Z., 1958, Przemiany demograficzne i gospodarcze wsi Wołowice, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 8, Geografia, s. 139 144. Opalski F., 1981, Funkcje współczesnych i dawnych miast na rolniczych obszarach województwa kieleckiego, praca doktorska, Instytut Geografii WSP, Kraków. Pakuła L., Rajman J., 1968, Ośrodek przemysłowo-usługowy Raciborza i jego funkcje, Komunikaty Instytutu Śląskiego, Seria Monogr. nr 98, Opole, ss. 68. Prochownik A., 1962, Rozdrabnianie gospodarstw a emigracja ze wsi. Studium wsi Piotrkowice Wielkie w pow. proszowickim, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s. 159 176. Prochownik A., 1965, Przemiany struktury osadniczo-agrarnej wsi powiatu proszowickiego od połowy XIX w. do 1960 r., Dokumentacja Geograficzna IG PAN, z. 6, ss. 159. Prochownik A., 1970, Zmiany w przestrzennych układach wsi jako wyraz przekształceń ich życia gospodarczego i społecznego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 3, s. 171 190. Rajman J., 1962a, Próba klasyfikacji funkcjonalnej pozarolniczych ośrodków pracy w woj. krakowskim, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s. 103 112. Rajman J., 1962b, Rozwój ośrodków przemysłowych nad Małą Panwią do 1939 roku, Wyd. Śląsk, Katowice, ss. 104. Rajman J., 1964, Procesy urbanizacyjne w województwie opolskim w XX wieku, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s. 273 293. Rajman J., 1965, Uprzemysłowienie a przemiany ludnościowo-osadnicze województwa opolskiego, Wyd. Śląsk, Katowice, ss. 164. Rajman J., 1967, Z metodyki badań strefy wpływu kulturalnego miast, [w:] Wybrane zagadnienia z metodyki ćwiczeń terenowych z geografii ekonomicznej, Prace z Dydaktyki Szkoły Wyższej, z. 4, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 119 136. Rajman J., 1968, Niektóre aspekty urbanizacji obrzeży miast i ośrodków przemysłowych, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 30, Prace Geograficzne IV, s. 83 91. Rajman J., 1969, Procesy urbanizacyjne w obrzeżu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego po II wojnie światowej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 104. Rajman J., 1970a, Urbanisierungsprozesse und Bevölkerungsentwicklung im Ballungsgebiet von Górny Śląsk, Petermann s Geogr. Mitteilungen, Jg. 114, H. 4, s. 267 273. Rajman J., 1970b, Zmiany w sieci miast aglomeracji wielkoprzemysłowej Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 3, s. 83 95. Rajman J., 1972a, Charakterystyka osadnictwa strefy brzeżnej okręgów przemysłowych województwa katowickiego, Studia nad Ekonomią Regionu, t. 3, s. 157 165. Rajman J., 1972b, Klasyfikacja typologiczna miast i osiedli miejskich aglomeracji Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 5, s. 23 37.

9. Geografia osadnictwa 123 Rajman J., 1975, The dynamics of suburban zones formation: methods of socio-occupational structure analysis. Case Study of the Upper-Silesian Industrial District, Geogr. Polon., vol. 30, s. 69 80. Rajman J., 1976, Wiejskie zespoły produkcyjno-osadnicze Opolszczyzny. Geneza i współczesne przeobrażenia, Kwartalnik Opolski, nr 2, s. 18 28. Rajman J., 1977a, Miejsce małych miast w systemie osadniczym województwa opolskiego, Studia Śląskie, t. 32, s. 361 377. Rajman J., 1977b, Rozwój Górnośląskiego Zespołu Miejskiego. Wybrane problemy osadnicze i społeczno-demograficzne, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 62, Prace Geograficzne VII, s. 5 21. Rajman J., 1977c, Skarżysko-Kamienna na tle regionu, [w:] Skarżysko-Kamienna. Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 251 257. Rajman J., 1977d, Struktura przestrzenno-funkcjonalna Nowego Sącza, [w:] Niektóre problemy teoretyczne z geografii miast, red. L. Straszewicz, Łódź, s. 1 9. Rajman J., 1977e, Trwałość i zmienność historyczna ośrodków wzrostu regionalnego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 112, Prace Geograficzne XI, s. 147 164. Rajman J., 1978, Urbanization of the Upper Silesia and Cracov Voivodship countryside and the socio-professional stratification of population, [w:] Transformation of Rural Areas, IG PAN, Warszawa, s. 35 46. Rajman J., 1980a, Demographic Processes in Suburban Zones in Southern Poland, Geogr. Slovenica, nr 11, s. 91 102. Rajman J., 1980b, Urbanization processes in southern Poland. An attempt at a synthesis, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 13, s. 39 50. Rajman J., 1982, Procesy urbanizacyjne w makroregionie południowym, Studia nad Ekonomią Regionu, t. 12, s. 41 66. Rajman J., 1983a, Funkcje miast karpackich, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 15, s. 39 50. Rajman J., 1983b, Funkcje zespołu miejskiego Nowy Sącz Stary Sącz, [w:] Wybrane problemy geograficzne Sądecczyzny, red. A. Jelonek, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 35 45. Rajman J., 1984, Geografia osadnictwa i zaludnienia. Przewodnik metodyczny, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 43 (wyd. 2, 1990, ss. 46, wyd. nowe, 2000, ss. 64). Rajman J., 1985, Osadnictwo, [w:] Geografia ekonomiczna Polski, red. R. Domański, PWE, Warszawa, s. 81 113 (wyd. 2, s. 80 112). Rajman J., 1989, Studia nad urbanizacją południowej Polski, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 195. Rajman J., 1990, Zawadzkie: historia i współczesność, [w:] Encyklopedia wiedzy o Śląsku, Instytut Śląski, Opole, ss. 80. Rajman J., 1994, Przemiany społeczno-gospodarcze osadnictwa wiejskiego (przegląd problematyki badawczej), [w:] Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce: lata 1918 1993, t. 2: Kierunki badań naukowych, red. S. Liszewski, Łódź, s. 93 109. Rajman J., 1996, Przemiany ludnościowe i rozwój życia gospodarczego (Nowego Sącza), [w:] Dzieje miasta Nowego Sącza, t. 3, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Wyd. Secesja, Kraków, s. 463 504.

124 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Rajman J., 1997a, Strefa podmiejska mechanizm powstawania i przekształceń: nowe problemy badawcze, [w:] Geografia, człowiek, gospodarka, red. A. Jackowski, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 67 73. Rajman J., 1997b, Struktura przestrzenna ludności i osadnictwa aglomeracji katowickiej w okresie transformacji gospodarczej, [w:] Aglomeracje miejskie w procesie transformacji, t. 6, red. P. Korcelli, Zeszyty IGiPZ PAN, nr 46, s. 39 67. Rajman J., 1997c, Śląsk Opolski w badaniach geograficzno-osadniczych, [w:] Refleksje nad czterdziestoleciem badań naukowych w Instytucie Śląskim w Opolu, Śląsk Opolski, R. 7, nr 3, s. 16 25. Rajman J., 1998, Miejska sieć osadnicza południowej Polski w okresie transformacji społeczno-gospodarczej kraju, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, s. 15 23. Rajman J., 2001, Zmienna rola przemysłu jako czynnika miastotwórczego, [w:] Polska Europa, gospodarka, przemysł, red. J. Rajman, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 109 124. Rajman J., 2000/2001, Sieć osadnicza województwa małopolskiego w okresie transformacji społeczno-gospodarczej, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 31/32, s. 61 79. Rajman J., 2003, Geografia ludności i osadnictwa. Słownik terminologiczny, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss. 138. Rajman j., 2006, Małe miasto w przestrzeni rolniczej wybrane kwestie metodologiczne, [w:] Rola małych miast w rozwoju obszarów wiejskich, red. E. Rydz, Studia Obszarów Wiejskich, t. 11, s. 13 24. Rajman J., 2007, Trwałość ośrodków regionalnych w krajowej sieci osadniczej, [w:] Procesy transformacji społeczno-ekonomicznych i przyrodniczych struktur przestrzennych, red. J. Lach, M. Borowiec, T. Rachwał, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s. 167 173. Rajman J., 2009a, Grody kasztelańskie a średniowieczne miasta (z genezy pomorskich miast), Słupskie Prace Geograficzne nr 6, Akademia Pomorska, Słupsk, s. 5 18. Rajman J., 2009b, Przemiany strukturalne obszarów rolniczych wybrane problemy badawcze, [w:] Współczesne problemy przemian strukturalnych przestrzeni geograficznej, red. I. Jażewicz, Akademia Pomorska, Słupsk, s. 71 82. Rajman J., Górka Z., 1987, Charakterystyka dorobku geografii osadnictwa w środowisku krakowskim, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 20, s. 25 46. Rajman J., Kłosowski F., 1989, Dostępność placówek kulturalnych dla mieszkańców wsi województwa katowickiego (w 1987 r.), Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 22, s. 105 119. Rajman J., Krakowska A., 1978, Nowy Sącz i jego funkcje, Rocznik Sądecki, t. 15/16, s. 43 66. Rajman J., Kwiatek-Sołtys A., 1998, Rola małych miast w kształtowaniu struktury przestrzennej wiejskiego zaplecza (powiązania funkcjonalno-przestrzenne) na przykładzie województw południowej Polski, [w:] Problemy transformacji struktur regionalnych w procesie przemian systemu gospodarowania i integracji europejskiej, Zeszyty Naukowe WSIiZ w Rzeszowie, nr 5, s. 113 123. Rajman J., Zioło Z., 1992, Przemiany sieci miast regionu Górnej Wisły w XIX i XX wieku, [w:] Studia nad gospodarką i siecią osadniczą regionu górnej Wisły, red. J. Rajman, J. Hampel, Wisła w Dziejach i Kulturze Polski, t. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 97 138.

9. Geografia osadnictwa 125 Ustupski J. 1990, Stosunki etnograficzno-kulturalno-gospodarcze Podhala okresu międzywojennego wg ankiety Karola Stryjeńskiego, [w:] Stanisław Leszczycki: Osadnictwo Podhala w okresie międzywojennym, Wyd. Muzeum Tatrzańskiego im. dra T. Chałubińskiego w Zakopanem, Vol. XVIII, s. 163 190. Ustupski J., 1994, Rozwój przestrzenno-funkcjonalny Zakopanego po II wojnie światowej, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 245 264. Ustupski J., 2007, Przemiany w turystyce na Podhalu w warunkach gospodarki wolnorynkowej, [w:] Studia nad turystyką. T. 3: Prace ekonomiczne i społeczne, red. W. Kurek, R. Pawlusiński, IGiGP UJ, Kraków, s. 243 251. Winiarczyk-Raźniak A., 2002, Ocena funkcjonowania usług w strefie podmiejskiej Krakowa, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red. Z. Górka, A. Jelonek, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 469 474. Winiarczyk-Raźniak A., 2006, Uczestnictwo w kulturze jako przejaw miejskiego stylu życia w regionie miejskim Krakowa, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red. B. Górz, Wyd. P.W. Stabil, Kraków, s. 203 213. Winiarczyk-Raźniak A., 2008, Wybrane usługi a jakość życia w regionie miejskim Krakowa, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss. 159. Zbiorowe, 1967, Wybrane zagadnienia z metodyki ćwiczeń terenowych z geografii ekonomicznej, Prace z Dydaktyki Szkoły Wyższej, z. 4, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 153. Zioło Z., 1974, Wpływ zatrudnienia w przemyśle na rozwój demograficzny miast województwa rzeszowskiego w latach 1937 1970, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 7, s. 39 55. Zioło Z., 1975, Tarnobrzeski Ośrodek Siarkowy, WSiP, Warszawa, ss. 103. Zioło Z., 1991, Przemiany sieci miejskiej obszaru Centralnego Okręgu Przemysłowego w latach 1938 1984, [w:] W pięćdziesięciolecie Centralnego Okręgu Przemysłowego, red. J. Gołębiowski, Z. Tabaka, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 203 217. Zioło Z., 1999, Społeczno-gospodarcza typologia gmin woj. krakowskiego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 29/30, s. 61 75. Zioło Z., 2000, Problematyka kształtowania się centrów miejskich wzdłuż szlaku transportowego na odcinku Kraków Lwów, [w:] Liberalizacja i konkurencja na rynku transportowym w Europie, red. S. Dziadek, M. Michałowska, Prace Naukowe AE, Katowice, s. 247 266. Zioło Z., 2001, Konkurencyjność miast w układach przestrzennych, [w:] Konkurencyjność miast i regionów, red. Z. Szymla, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków, s. 33 49. Zioło Z., 2006, Potencjał ekonomiczny wiodących światowych miast na przełomie wieków, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red. B. Górz, Wyd. P.W. Stabil, Kraków, s. 67 95. Zioło Z., 2008, Renesans badań nad procesami semiurbanizacji, [w:] Obszary urbanizacji i semiurbanizacji wsi polskiej a możliwości ich rozwoju w ramach PROW 2007 2013, red. T. Markowski, Z. Strzelecki, Studia KPZK PAN, t. 119, s. 163 169. Zioło Z., Polański S., 2008, Funkcje Podkarpackiej Szkoły Wyższej w społeczno-gospodarczej przestrzeni Jasła, [w:] Rola wyższych uczelni w rozwoju społeczno-gospo-