Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Transkrypt

1 Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Kongres Geografów Polskich Kongres Geografów Polskich: Granice Geografii czerwca 2015 Lublin KNG PAN ZG PTG i OL PTG WNoZiGP UMCS

2 DLACZEGO: 1. Stosowane podziały terytorialne w pewnych przypadkach są niewydolne w zarządzaniu oraz planowaniu przestrzennym i regionalnym? 2.Wykorzystywane delimitacje, klasyfikacje i typologie regionów nie służą dobrze objaśnianiu struktur przestrzennych, a pośrednio prawidłowości i związków przyczynowo-skutkowych?

3 W jakich przypadkach ujawnia się to najczęściej? Tam, gdzie intensywność procesów jest największa: SYSTEMY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE zespoły miejskie, zwłaszcza obszary metropolitalne SYSTEMY PRZYRODNICZE obszary górskie i doliny rzeczne Sytuacje typowe i katastrofalne

4 Region węzłowy (realny) versus region powierzchniowy (pozorny) Źródło: P. Śleszyński/KPZK 2030 ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji

5 Region węzłowy (realny) oparty na powiązaniach Region powierzchniowy (pozorny) oparty na cechach Na podstawie tylko jednej grupy cech duże ryzyko błędnej lub nieefektywnej delimitacji i klasyfikacji Źródło: T. Komornicki 2008 Źródło: T. Komornicki 2008

6 1. Klasyfikacja najbardziej ogólna formuła. 2. Typologia - poprzez łączenie mniejszych jednostek na podstawie podobieństw (np. analiza skupień, podobieństwo do wzorca). KLASYFIKACJA TYPOLOGIA 3. Regionalizacja - poprzez podział większych części na mniejsze na podstawie różnic i granic (możliwa też regionalizacja a posteriori ). 4. Delimitacja wyznaczenie granic (na podstawie wszystkich powyższych metod) REGIONALIZACJA DELIMITACJA Podstawowa literatura: Wójcik 1965, Domański 1964, Wysocki 1968, Parysek 1982, Nowak 2004

7 1. Klasyfikacje i typologie gmin do celów praktycznych: - Komornicki i Śleszyński 2008 Ministerstwo Infrastruktury (planowanie przestrzenne w gminach). - Komornicki i Śleszyński Ministerstwo Rolnictwa (dostępność przestrzenna, dyfuzja bodźców rozwojowych) - Śleszyński 2012 samorząd województwa mazowieckiego (Trendy Rozwojowe Mazowsza) - Śleszyński i Komornicki 2015 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego (planowanie przestrzenne w gminach). 2. Delimitacje regionów funkcjonalnych: - Śleszyński i Korcelli 2006 ESPON (Functional Urban Areas), - Śleszyński 2012 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych), - Śleszyński 2014 regiony funkcjonalne na podstawie dojazdów do pracy.

8 dedukcyjna hierarchia cech różnicujących (czynniki przewodnie) indukcyjne różnicowanie wtórne (cechy najczęściej występujące)

9

10 A rdzenie Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw; B strefy zewnętrzne Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw; C rdzenie obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych; D strefy zewnętrzne obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych; E miasta-ośrodki wielofunkcyjne; F gminy z rozwiniętą funkcją transportową; G gminy o innych rozwiniętych funkcjach pozarolniczych (turystyka oraz funkcje wielkopowierzchniowe, w tym przemysł wydobywczy); H gminy z intensywnie rozwiniętą funkcją rolniczą; I gminy z umiarkowanie rozwiniętą funkcją rolniczą; J gminy ekstensywnie zagospodarowane (funkcje leśne, ochrony przyrody).

11 zastosowanie metody dedukcyjno-indukcyjnej

12 Delimitacja 151 Miejskich Obszarów Funkcjonalnych w celu optymalizacji zarządzania strukturami społecznogospodarczymi i infrastrukturalnymi Delimitacja wychodziła z koncepcji daily urban systems B.J.L. Berry ego, ale z powodu braku danych o powiązaniach funkcjonalnych (zwłaszcza dojazdy do pracy) musiała być oparta na kryteriach strukturalnych (cechach społecznogospodarczych i morfologicznych, np. gęstość zaludnienia, udział przedsiębiorstw sektora usług wyższych, ludność z wykształceniem wyższym itp.). Delimitacja znalazła zastosowanie w Eksperckim projekcie KPZK Jest to aktualnie nadal najbardziej obszerna delimitacja MOF w Polsce.

13 Metoda Nystuena-Daceya 1968 (największego przepływu) Pierwsza w Polsce po 1989 r. delimitacja na podstawie dojazdów do pracy H i e r a r c h i a r d z e n i : A stołeczny B regionalny C subregionalny D, E lokalny N a t ę ż e n i e o d d z i a ł y w a n i a : 1 silne przyjazdy z i wyjazdy do ośrodka miejskiego 2 silne wyjazdy do ośrodka miejskiego

14 Delimitacja 18 Miejskich Obszarów Funkcjonalnych w celu optymalizacji zarządzania strukturami społeczno-gospodarczymi i infrastrukturalnymi (Zintegrowane Inwestycje Terytorialne) Ich zasięg powinien być możliwie nieduży w celu dalszego ograniczania rozpraszania zabudowy i poprawy spójności transportowoosadniczej.

15 problem niedoszacowania zameldowanej ludności (10-15%) problem przeszacowania zameldowanej ludności (10-15%) Źródło: Śleszyński 2010, zaktualizowane

16 Źródło: Śleszyński 2009, KPZK 2030

17 Źródło: Śleszyński 2014 (Kancelaria Prezydenta), Śleszyński 2015 (UJ)

18 ZAMIAST PODSUMOWANIA: DO DYSKUSJI 1. Czy istniejący system administracyjno-terytorialny jest odpowiedni (wydolny, sprawny, efektywny)? 2. Po co w ogóle tworzyć klasyfikacje i delimitacje czy nie lepiej mieć od razu zadowalający podział terytorialny i staystyczny??

19 LITERATURA CYTOWANA 1) Domański R., 1964, Procedura typologiczna w badaniach ekonomiczno-geograficznych, Przegląd Geograficzny, 36, 4, s ) Dziewoński K., 1967, Teoria regionu ekonomicznego, Przegląd Geograficzny, 39, 1, s ) Komornicki T., 2008, Mutual accessibility of Polish metropolises, [w:] Building together our territories. 31st International Geographical Congress, Tunis 2008, August Abstracts, s ) Komornicki T., Śleszyński P., 2008, Struktura funkcjonalna gmin a postępy w pracach planistycznych ( ), Studia Regionalne i Lokalne, 33, 3, s ) Komornicki T., Śleszyński P., 2009, Typologia obszarów wiejskich pod względem powiązań funkcjonalnych i relacji miasto-wieś, [w:] J. Bański (red.), Analiza zróżnicowania i perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce do 2015 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 16, Warszawa, s ) Korcelli P., Śleszyński P., 2010, Delimitacja Funkcjonalnych Obszarów Miejskich, [w:] Korcelli P., Degórski M., Drzazga D., Komornicki T., Markowski T., Szlachta J., Węcławowicz G., Zaleski J., Zaucha J., 2010, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033, Studia KPZK PAN, 128, Warszawa, s ) Mazur M., Bański J., Czapiewski K., Śleszyński P., 2015, Wiejskie obszary funkcjonalne próba metodyczna wyznaczenia ich obszarów i granic, Studia Obszarów Wiejskich, 38, s ) Nowak E., 2004, Metody klasyfikacji w badaniach geograficznych (analiza porównawcza), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. 9) Parysek J.J., 1982, Modele klasyfikacji w geografii, Geografia, 31, UAM, Poznań. 10) Śleszyński P., 2009, O statystycznych ułomnościach pomiaru urbanizacji w Polsce, Geografia w Szkole, 3, s ) Śleszyński P., 2009, W sprawie współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce uzupełnienie, Geografia w Szkole, 62, 4 (316), s ) Śleszyński P., 2010, Znaczenie przemian demograficznych w przestrzeni Polski dla rozwoju gospodarczego, Biuletyn Rządowej Rady Ludnościowej, 55, s ) Śleszyński P., 2011, Stan zagospodarowania przestrzennego kraju 2011 mapy diagnostyczne, [w:] Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa (23 mapy autorskie i współautorskie). 14) Śleszyński P., 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 86, 4, s ) Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85, 2, s ) Śleszyński P., 2014, Delimitation and typology of functional urban regions in Poland based on commuting, 2006, Geographia Polonica, 87, 2, s ) Śleszyński P., 2014, Wielkość nieważnych głosów w wyborach samorządowych w odniesieniu do rodzaju JST - usytuowanie w Polsce, Forum Debaty Publicznej Samorząd terytorialny dla Polski - Wybory samorządowe w 2010 i 2014 roku praktyczne doświadczenia, Kancelaria Prezydenta, (prezentacja). 18) Śleszyński P., Komornicki T., 2015, Klasyfikacja funkcjonalna gmin dla potrzeb monitoringu planowania, przestrzennego, [w:] Śleszyński P., Komornicki T., Deręgowska A., Zielińska B., 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2013 roku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 121 s. 19) Wójcik T., 1965, Zarys teorii klasyfikacji. Zagadnienia formalne, PWN, Warszawa. 20) Wysocki Z., 1968, O problemie klasyfikacji i porządkowania w geografii, Przegląd Geograficzny, 40, 3, s

20 dr hab. prof. PAN Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN ul. Twarda 51/55, Warszawa tel. (22) , psleszyn@twarda.pan.pl