1.2. Zintegrowana koncepcja badań przemian struktur regionalnych na przykładzie Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego

Transkrypt

1 1. Zagadnienia metodologiczne Zintegrowana koncepcja badań przemian struktur regionalnych na przykładzie Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego Duży wkład w rozwój koncepcji metodologicznych badań regionalnych miały badania kompleksowe, obejmujące początkowo prace wielu pracowników Instytutu Geografii UP, a później badania interdyscyplinarne, realizowane w ramach Podstawowych Problemów Badawczych oraz Centralnych i Resortowych Badań Podstawowych, w których uczestniczyli pracownicy innych uczelni i ośrodków akademickich. Dzięki prezentowanym programom badawczym kierownictwo nad wieloma problemami powierzano pracownikom Instytutu. Wypracowana przez pracowników obecnego Instytutu Geografii nowa koncepcja wpływu industrializacji na procesy urbanizacji pozwalała na całościowe ujęcia problematyki prognozowania oraz budowania ujęć modelowych i tworzenia koncepcji strategicznych procesu kształtowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego oraz jego wpływu na przemiany regionalne. Generalnie obejmowały one wieloaspektowe analizy relacji procesów industrializacji i urbanizacji pod względem ekonomicznym, społecznym i kulturowym, a także organizacji i wdrażanych procesów technologicznych. W nawiązaniu do wspomnianych koncepcji badawczych, zaproponowanych przez prof. M. Dobrowolską, podjęto szerokie badania empiryczne, które później stały się podstawą opracowania szeregu modeli kształtowania się układów przestrzennych, a następnie były wykorzystane do określania prognoz, ich oceny oraz budowania modeli i wypracowywania koncepcji strategicznego rozwoju. Intensywnie rozwijający się Tarnobrzeski Ośrodek Siarkowy, obok nowo powstających okręgów: legnickiego, płockiego, puławskiego, konińskiego i turoszowskiego, był przedmiotem badań utworzonego w tym celu Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych, powołanego przy Prezydium PAN w Warszawie. Jego członkiem została prof. dr Maria Dobrowolska, kierownik Katedry Geografii Ekonomicznej WSP w Krakowie oraz profesorzy z ośrodka krakowskiego: K. Dobrowolski (UJ), J. Czarkowski (UJ), J. Kubica (rektor byłej Wyższej Szkoły Rolniczej). W ramach prac badawczych tego komitetu pracownicy byłej Katedry Geografii Ekonomicznej WSP, początkowo pod kierunkiem prof. dr Marii Dobrowolskiej, a później prof. Zbigniewa Zioło, prowadzili badania dotyczące kształtowania się przemysłu, w tym przemysłu siarkowego, oraz jego wpływu na przemiany układów regionalnych. Badania te były następnie rozwijane w wielu interdyscyplinarnych problemach badawczych, podejmowanych przez krajowe ośrodki naukowe. Wyniki prac były częściowo publikowane w zwartych pracach (Dobrowolska 1965, 1968, Jankowska-Kłapkowska 1990, Zioło 1978a, 1987a, 1991, 1988, 1991). Przyjęto, że podstawowym czynnikiem kształtowania procesu rozwoju były udokumentowane w zapleczu Tarnobrzega największe w świecie złoża siarki rodzimej (Zioło 1964) oraz duże zapotrzebowanie na ten surowiec w gospo-

2 36 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych darce światowej i krajowej, co określały początkowo stosunkowo wysokie ceny tego surowca na rynku światowym (Zioło 1982, 1994). Czynniki te wpłynęły na lokalizację wielu zakładów wchodzących w strukturę kombinatu siarkowego, który w zasadniczym stopniu wpłynął na dynamiczne tempo kształtowania się nowego ośrodka i okręgu przemysłowego. Analizując procesy industrializacji, określono kierunki i nasilenie przekształceń struktur społeczno-gospodarczych i demograficznych wiejskiego zaplecza i struktury regionalnej. W pracach z tego zakresu przedstawiono proces funkcjonowania i rozwoju zakładów oraz relacji między nimi w strukturze kombinatu przemysłowego (Zioło 1965). Dały one podstawę kształtowania się nowego w skali kraju kombinatu przemysłowego o pionowych powiązaniach technologicznych, który obejmował: eksploatację siarki metodą odkrywkową, podziemnego wytapiania, zakłady flotacji i rafinacji siarki oraz produkcji kwasu siarkowego, superfosfatu i innych produktów, a także przyzakładową elektrownię i zakłady mechaniczne, remontowe oraz wiele zakładów towarzyszących (Zioło 1975, 1978c, 1978d). Opracowana w pierwszym etapie badawczym koncepcja, w następnych latach ulegała ciągłej modernizacji z zastosowaniem nowych metod analitycznych (Dobrowolska 1965a, 1965b, 1965c), które wynikały z analizy wyniku pilotażowych badań dotyczących kształtowania się ośrodka siarkowego jako formy koncentracji zakładów przemysłowych (Zioło 1965b), kształtowania w pierwszych dwóch latach załogi kombinatu siarkowego (Turczyn 1965), napływu ludności do miast (Herma 1965), dojazdów do pracy (Bobek 1965), procesu elektryfikacji i stopnia zainwestowania w urządzenia elektroenergetyczne (Górz 1965), dochodów ludności w pracy w kombinacie (Zioło 1965a), społeczno-zawodowych struktur rodzin wiejskich, które traktowano jako ważne kryterium wyznaczania strefy uprzemysłowionej (Jarowiecka 1965), rozwoju budownictwa mieszkaniowego (Kozela, Turczyn 1965) i in. Określono, w jakim stopniu rozwijający się kombinat siarkowy integrował istniejące wcześniej zakłady przemysłowe, kształtując w przestrzeni społeczno- -gospodarczej nowy Tarnobrzeski Ośrodek Siarkowy (Zioło 1975), a także zakłady zlokalizowane na terenie sąsiednich miast (Sandomierz, Stalowa Wola), kreując w strukturze przestrzennej nowy siarkowo-metalurgiczny okręg przemysłowy (Zioło 1968a, 1976). Podstawowe znaczenie dla rozwoju rejonu miały rozwijające się rynki pracy, które umożliwiały wzrost dochodów ludności z pracy pozarolniczej (Zioło 1968b). Wpływały one z kolei na przemiany ekonomiczne, społeczne i kulturowe zaplecza rolniczego i sąsiednich miast (Dobrowolska 1968b), przemiany w strukturze osadniczo-agrarnej (Prochownik 1968), kształtowanie się załóg pracowniczych (Turczyn 1968), uaktywniały także procesy migracji do miast (Herma 1968), dojazdy do pracy ludności wiejskiej (Bobek 1968), wpływały na zmiany społeczne rodzin wiejskich (Jarowiecka 1968), postęp techniczny w gospodarstwach wiejskich (Górz 1968) oraz rozwój wiejskiego budownictwa mieszkaniowego (Kozela 1968).

3 1. Zagadnienia metodologiczne 37 W kolejnym etapie badań zespołowych prowadzonych pod kierunkiem M. Dobrowolskiej obserwowano postępujące kształtowanie się procesów uprzemysłowienia oraz ich wpływ na przemiany struktur społeczno-gospodarczych rolniczego zaplecza. Dokonano częściowych uogólnień teoretycznych, dotyczących relacji procesów industrializacji i urbanizacji jako czynników wzrostu i przemian struktury przestrzennej rejonu uprzemysławianego (Dobrowolska 1978a, 1978c) oraz na podstawie dotychczasowych wyników badań i określonych prawidłowości podjęto próbę konstrukcji teoretycznego modelu okręgu przemysłowego (Zioło 1978c). W nawiązaniu do wcześniejszych badań historycznych określono wpływ podłoża fizjograficznego i historycznego procesów industrializacji (Dobrowolska 1978b), przedstawiono funkcje przemysłu w procesie wzrostu i w przeobrażaniu struktury przestrzennej Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, zanalizowano procesy kształtowania przemysłu i jego rolę w procesie wzrostu gospodarczego (Zioło 1974a, 1978b, 1978f, 1979), powiązań przestrzenno-produkcyjnych (Zioło 1974b, 1978g, 1982), rozwój ośrodków pracy pozarolniczej, wzrost dochodów ludności z pracy pozarolniczej (Zioło 1978d, 1978e, 1978f), zmiany w rozmieszczeniu i funkcjonowaniu transportu (Kozanecka 1978), rozwój sieci infrastruktury energetycznej i komunalnej (Górz, Zioło 1978), funkcji migracji stałych w procesie urbanizacji (Dobrowolska, Herma 1978, Krakowska 1987), kształtowanie się załogi kombinatu i jej wpływ na przemiany struktury społecznej zaplecza (Turczyn-Zioło 1978), problemy zdrowotno-wypoczynkowe załogi kombinatu (Jarowiecka 1978), zmiany w strukturze kształcenia i zatrudnienia młodzieży (Krakowska 1978), rozwój przestrzenno-organizacyjny usług w urbanizującym się rejonie siarkowym (Górz 1978), procesy urbanizacji wsi rejonu tarnobrzeskiego (Dobrowolska, Jarowiecka 1978) oraz określono dalsze tendencje wzrostu okręgu (Zioło 1976, 1978g). Na tej podstawie M. Dobrowolska (1978c) przedstawiła wyniki badań empirycznych, zwracając uwagę na prawidłowości kształtowania procesów oraz relacji zachodzących między nimi. Częściowo synteza badań została prezentowana na sympozjum naukowym, dotyczącym przemysłu siarkowego (Zioło 1979). Rozwój działalności produkcyjnej i wzrost rynku pracy stwarzały zapotrzebowanie na kadrę pracowniczą o określonych zawodach i specjalnościach. Specyficzne w tym zakresie potrzeby miała nowa kopalnia podziemnego wytapiania siarki. Wpłynęło to na podjęcie analizy struktury i klasyfikacji zawodów pracowniczych, które stanowiły podstawę kierunków kształcenia zawodowego w szkolnictwie zawodowym (Turczyn-Zioło, Zioło 1973, 1976). Ważnym zagadnieniem dla właściwego rozwoju działalności przemysłowej i usługowej oraz zmian struktur społecznych wiejskiego zaplecza była więc analiza oddziaływania w przestrzeni wiodących ośrodków szkolnictwa ponadpodstawowego: Tarnobrzega (Zioło, Zwolińska 1979), Sandomierza (Turczyn-Zioło, Opis, Zioło 1979) i Stalowej Woli (Turczyn-Zioło, Osiński 1983) oraz wyznaczenia ich stref oddziaływania edukacyjnego, a następnie procesy przemian sieci szkolnic-

4 38 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych twa ponadpodstawowego województwa tarnobrzeskiego (Turczyn-Zioło, Zioło 1983). W pracach tych zwracano szczególną uwagę na nasilające się relacje zachodzące między poszczególnymi tematami odnoszącymi się do analizowanych aspektów życia społecznego, gospodarczego i kulturowego, kształtującego się w strukturze regionalnej. W procesie analizy intensywnego tempa rozwoju przemysłu okręgu siarkowo-metalurgicznego zwrócono także uwagę na konieczność ochrony środowiska przyrodniczego, którego silną degradację zauważono w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, oraz na zajmowanie i degradację terenów rolniczych (Lach, Zioło 1983, Kusak, Zioło 1990). Wypracowane koncepcje metodologiczne były podstawą do dalszego rozwoju badań prowadzonych pod kierunkiem Z. Zioło w ramach Problemów Węzłowych oraz Podstawowych, Centralnych i Resortowych Problemów Badawczych, w które obok pracowników Instytutu Geografii WSP w Krakowie włączali się także pracownicy innych uczelni (Zioło 1987b, 1987c, 1990a). Po podsumowaniu dotychczasowych wyników prac prowadzonych na terenie okręgu siarkowego (Zioło 1991b), nowe badania podjęto w ramach CPB-R nr 1.7 Zwiększenie efektywności pozyskiwania i wykorzystania surowców mineralnych, którym kierował prof. dr hab. inż. R. Ney. Dotyczyły one określania procesów i prawidłowości rozwoju Zagłębia Siarkowego do 1990 r. (Turczyn-Zioło, Zioło 1990a), które posłużyły do określenia prognozy rozwoju do roku 2010 (Szeja, Zioło 1990). Na tej podstawie zbudowano model badania relacji zachodzących między cechami charakteryzującymi aspekt ekonomiczny, ekologiczny, społeczny i organizacyjny w zagłębiach górniczo-przetwórczych (Zioło 1989a, 1989b, 1990a, 1991a). W interdyscyplinarnym zespole pod kierunkiem Z. Zioło określono założenia dalszego rozwoju Zagłębia Siarkowego w dostosowaniu do wymogów poprawy jakości życia i jego sprawniejszego funkcjonowania (Fajferek, Szymla, Turczyn-Zioło, Szeja, Kusak, Zioło 1991, Zioło, Szeja 1989) oraz zaproponowano syntetyczny program działań w celu poprawy funkcjonowania Zagłębia Siarkowego (Fajferek, Woźniak, Turczyn-Zioło, Szeja, Zioło 1991). Problematyka badawcza kształtowania procesów przemian strukturalnych Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego w zakresie uwarunkowań ekologicznych i społecznych kontynuowana była w interdyscyplinarnym zespole naukowym pod kierunkiem Z. Zioło, który skupiał pracowników Instytutu Geografii WSP w Krakowie, Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz przedstawicieli dyrekcji KiZPS Siarkopol w Tarnobrzegu i Wydziału Rolnictwa Urzędu Wojewódzkiego w Tarnobrzegu. Zespół pracował ramach programu Zasady gospodarowania środowiskiem przyrodniczym na obszarach eksploatacji surowców mineralnych (CPBP 04.10), którym kierował prof. dr hab. inż. S. Kozłowski z Państwowego Instytutu Geologicznego PAN w Warszawie. Prace badawcze kontynuowano na podstawie opracowanego zarysu koncepcji badań, założeń metodycznych

5 1. Zagadnienia metodologiczne 39 i metodologicznych funkcjonowania obszaru górniczego oraz warunków środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego obszaru zalegania złóż (Zioło 1986). Wykonane zostały przez pracowników Instytutu Geografii WSP w Krakowie opracowania dotyczące problemów funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego w zakresie dynamicznego modelu obszaru górniczego (Zioło 1978a, 1987b, 1987c, 1987d, 1987e, 1989a, 1989b), warunków meteorologicznych (Malarz 1987), wpływu działalności eksploatacji na zmiany sieci hydrograficznej (Pydziński 1987), zaburzeń warunków glebowych (Żółkiewski 1987), roli migracji w procesach urbanizacji (Krakowska 1987), aspiracji i planów życiowych młodzieży (Zioło 1987), wpływu przemysłu siarkowego na rozwój przemysłów towarzyszących (Troc 1987). Częściowe wyniki badań zostały zaprezentowane w pracach Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL RFN, pracującej pod kierunkiem prof. I. Dynowskiej i prof. B. Kortusa (UJ), jako przykład regionu przeobrażonego przez górnictwo siarki i przemysł w zakresie zmian społeczno-gospodarczych (Turczyn-Zioło, Zioło 1990, 1991, Zioło 1990b, 1991a, 1991c). Zbigniew Zioło Literatura Bobek Z., 1965, Dojazdy do pracy w Regionie Siarkowym, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Bobek Z., 1968, Dojazdy do pracy w Okręgu Siarkowo-Metalurgicznym, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Dobrowolska M., (red.), 1965a, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN. Dobrowolska M., 1965b, Rola Kombinatu Tarnobrzeskiego w przeobrażeniach demograficznych i osadniczych rolniczego zaplecza, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Dobrowolska M., 1965c, Kształtowanie się regionu siarkowego. Kryteria i mierniki delimitacji strefy, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Dobrowolska M., (red.), 1968a, Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN. Dobrowolska M., 1968b, Dynamika przemian społeczno-demograficznych i osadniczych w okręgu siarkowo-metalurgicznym, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Dobrowolska M., 1978a, Procesy industrializacji i urbanizacji jako czynniki wzrostu i przemian struktury przestrzennej rejonu uprzemysławianego, [w:] Przemiany spo-

6 40 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych łeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Dobrowolska M., 1978b, Fizjograficzne i historyczne podłoże procesów industrializacji, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Dobrowolska M., 1978c, Uogólnienia dotyczące wyników badań empirycznych nad koncepcją wzrostu społeczno-gospodarczego Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Dobrowolska M., Jarowiecka T., 1978, Procesy urbanizacji wsi Tarnobrzeskiego Rejonu Siarkowego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Fajferek A., Szymla Z., Turczyn-Zioło I., Szeja J., Kusak M., Zioło Z., 1991, Założenia dalszego rozwoju Zagłębia Siarkowego w dostosowaniu do wymogów poprawy jakości życia i jego sprawniejszego funkcjonowania, Zeszyty Badań Regionu Tarnobrzeskiego, z. 3, O/PAN w Krakowie, s Fajferek A., Woźniak M., Turczyn-Zioło I., Szeja J., Zioło Z., 1991, Syntetyczny program działań w celu poprawy funkcjonowania Zagłębia Siarkowego, Zeszyty Badań Regionu Tarnobrzeskiego, z. 3, O/PAN w Krakowie, s Górz B., 1965, Proce elektryfikacji i stopień zainwestowania w urządzenia elektroenergetyczne w Rejonie Siarkowym, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Górz B., 1968, Zasoby siły roboczej, żywej siły pociągowej i energii mechanicznej w indywidualnych gospodarstwach rolnych w Okręgu Siarkowo-Metalurgicznym, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Górz B., 1978, Problemy przestrzenno-organizacyjne usług w urbanizującym się rejonie siarkowym, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Górz B., Zioło Z., 1978, Rozwój infrastruktury energetycznej i komunalnej, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Herma J., 1965, Napływ ludności do miast w Regionie Siarkowym jako współczynnik procesów urbanizacji, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Herma J., 1968, Napływ ludności do miast Okręgu Siarkowo-Metalurgicznego jako czynnik urbanizacji, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Jankowska-Kłapkowska A. (red.), 1990, Funkcjonowanie zagłębi górniczo-przetwórczych z punktu widzenia wymogów ekologicznych, ekonomicznych i społecznych, PAN Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią,

7 1. Zagadnienia metodologiczne 41 CPB-R, nr 1.7 Zwiększanie efektywności pozyskiwania i wykorzystywania surowców mineralnych, Kraków, grudzień. Jarowiecka T., 1965, Społeczno-zawodowa struktura rodzin wiejskich jako kryterium wyznaczania uprzemysłowionej strefy Regionu Siarkowego, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Jarowiecka T., 1968, Struktura społeczno-zawodowa ludności wiejskiej w zespołach osadniczych Okręgu Siarkowo-Metalurgicznego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Jarowiecka T., 1978, Problemy zdrowotno-wypoczynkowe załogi Kombinatu Siarkowego w świetle badań ankietowych, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Kozanecka M., 1978, Zmiany w rozmieszczeniu i funkcjonowaniu transportu w Tranobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Kozela 1968, Ogólna charakterystyka stanu budownictwa wiejskiego w Okręgu Siarkowo-Metalurgicznego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Kozela M., Turczyn J., 1965, Badania nad budownictwem wiejskim w Tarnobrzeskim Regionie Siarkowym, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Krakowska A., 1978, Rola Tarnobrzeskiego Kombinatu Siarkowego w zmianach struktury kształcenia i zatrudnienia młodzieży, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Krakowska A., 1987, Rola migracji w procesach urbanizacyjnych Tarnobrzega, [w:] Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października. Kusak M., Zioło Z., 1990, Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego przez emitory położone na terenie województwa tarnobrzeskiego, Zeszyty Badań Regionu Tarnobrzeskiego, z. 2, Kraków Tarnobrzeg, s Lach J., Zioło Z., 1983, Wpływ przemysłu siarkowego na zajmowanie i degradację rolniczego terenu tarnobrzeskiego rejonu uprzemysławianego, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 77, KBRU PAN, s Malarz R., 1987, Warunki meteorologiczne Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego ze szczególnym uwzględnieniem cyrkulacji powietrza, [w:] Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października. Prochownik A., 1968, Przemiany w strukturze osadniczo-agrarnej w zapleczu Tarnobrzeskiego Ośrodka Siarkowego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Pydziński B. 1987, Wpływ działalności eksploatacyjnej na zmiany sieci hydrograficznej w Tarnobrzeskim Okręgu Siarkowym, [w:] Problemy funkcjonowania Tarno-

8 42 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych brzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października. Szeja J., Zioło Z., 1990, Prognoza rozwoju Zagłębia Siarkowego do roku 2010, [w:] Funkcjonowanie zagłębi górniczo-przetwórczych z punktu widzenia wymogów ekologicznych, ekonomicznych i społecznych. PAN Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, CPB-R 1.7 Zwiększenie efektywności pozyskiwania i wykorzystania surowców mineralnych, Kraków, grudzień, s Turczyn I., 1965, Załoga Kombinatu Siarkowego Tarnobrzeg, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU PAN, s Turczyn I.,1968, Załoga Tarnobrzeskiego Kombinatu Siarkowego w latach , [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1983, Przemiany sieci szkolnictwa ponadpodstawowego w woj. tarnobrzeskim pod wpływem procesów industrializacji w latach , Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 77, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., 1978, Załoga Kombinatu Siarkowego i jej wpływ na przemiany struktury społecznej Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Turczyn-Zioło I., Opis H., Zioło Z., 1979, Wpływ przemysłu siarkowego na rozwój i zasięg oddziaływania tarnobrzeskiego ośrodka szkolnictwa ponadpodstawowego, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 72, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1973, Struktura zawodów pracowników fizycznych kopalni Jeziórko na tle wybranych elementów struktury demograficznej, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 58, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1976, Zróżnicowanie struktury zawodowej tarnobrzeskiego ośrodka miejskiego i jego rolniczego zaplecza, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 64, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., Osiński Z., 1983, Współczesna struktura i zasięg oddziaływania szkolnictwa ponadpodstawowego Stalowej Woli, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 77, KBRU PAN, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1990a, Rozwój Zagłębia Siarkowego do 1990 r., [w:] Funkcjonowanie zagłębi górniczo-przetwórczych z punktu widzenia ekologicznych, ekonomicznych i społecznych, PAN Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, CPB-R nr 1.7 Zwiększenie efektywności pozyskiwania i wykorzystania surowców mineralnych, Kraków, grudzień, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1990b, Zmiany społeczno-gospodarcze województwa tarnobrzeskiego wskutek procesów industrializacji, [w:] Międzyrzecze Wisły i Sanu, przykład regionu przeobrażonego przez górnictwo i przemysł, red. B. Kortus, Z. Kulak, Wspólna Komisja Podręcznikowa PRL-RFN, Instytut Zachodni, Poznań, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1991, Sozialwirtschaftliche Veränderungen in der Wojewodschaft Tarnobrzeg als Folge von Industrialisierngsprozessen, [w:] Deutschland Polen Europa, hrsg. E. Hillers, Frankfurt am Main, s

9 1. Zagadnienia metodologiczne 43 Zioło Z., 1964, Baza surowcowa jako podstawa rozwoju przemysłu północnej części województwa rzeszowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne IV, s Zioło Z., 1965a, Dochody ludności z pracy w Kombinacie Siarkowym jako czynnik jego wpływu na rolnicze zaplecze wsi powiatu tarnobrzeskiego, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU, s Zioło Z., 1965b, Kształtowanie się Siarkowego Ośrodka Przemysłowego, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 13, KBRU, s Zioło Z., 1968a, Tarnobrzeski Kombinat Siarkowy na tle rozwoju i struktury przemysłu Okręgu Siarkowo-Metalurgicznego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, z. 29, KBRU PAN, s Zioło Z., 1968b, Dochody ludności wiejskiej z pracy w przemyśle jako czynnik wpływu industrializacji na zaplecze rolnicze, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, red. M. Dobrowolska, Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławianych, KBRU PAN, z. 29, s Zioło Z., 1974a, Funkcje przemysłu w procesie wzrostu ekonomicznego i przeobrażaniu struktury przestrzennej Rejonu Siarkowego, materiał powielony, Referat na Konferencji Plenarnej Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN, Baranów Sandomierski, październik. Zioło Z., 1974b, Typy powiązań przestrzennych Tarnobrzeskiego Okręgu Przemysłowego, Komisja Nauk Geograficznych. Sprawozdania z posiedzeń Komisji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, t. XVIII/1, styczeń czerwiec. Zioło Z., 1975, Tarnobrzeski Ośrodek Siarkowy, WSiP, Warszawa. Zioło Z., 1976, Development Tendencies of a New Industrial Region as Exemplified by the Tarnobrzeg Industrial Region, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., vol. IX, PAN, Oddział w Krakowie, s Zioło Z., 1978a, Próba konstrukcji teoretycznego modelu okręgu przemysłowego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Zioło Z., 1978b, Funkcje przemysłu w procesie wzrostu i przeobrażaniu struktury przestrzennej Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, [w:] Przemiany społeczno- -ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Zioło Z., 1978c, Dochody ludności Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego z pracy pozarolniczej, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa s Zioło Z., 1978d, Wzrost zatrudnienia i kształtowanie się ośrodków pracy pozarolniczej, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Zioło Z., 1978e, Tendencje wzrostu Tarnobrzeskiego Okręgu Przemysłowego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa, s Zioło Z., 1978f, (red.), Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, Problemy Rejonów Uprzemysławianych, PWN, Warszawa.

10 44 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Zioło Z., 1978g, Powiązania produkcyjno-przestrzenne Tarnobrzeskiego Okręgu Przemysłowego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 62, Prace Geograficzne VII, s Zioło Z., 1979, Rola przemysłu siarkowego w przemianach społecznych i ekonomicznych Rejonu Tarnobrzeskiego, [w:] Przemysł siarkowy i jego rola w rozwoju myśli naukowo-technicznej i gospodarki narodowej Polski Ludowej, Materiały sympozjum. Instytut Geologiczny w Warszawie, NOT Oddz. Tarnobrzeg, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Siarkowego Siarkopol w Tarnobrzegu, Baranów Sandomierski, s Zioło Z., 1982, International Connections of Polish Sulphur Industry. Latin American Regional Conference, IGU Commission on Industrial Systems, Department of Geography F.F.L.C.H. USP, São Paulo, ss. 11. Zioło Z., 1986, Tarnobrzeski Okręg Siarkowy Założenia metodyczne metodologiczne opracowania zarysu funkcjonowania obszaru górniczego oraz warunków środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego obszaru zalegania złóż, [w:] Zasady gospodarowania środowiskiem przyrodniczym na obszarach eksploatacji surowców mineralnych, CPBP, nr , red. S. Kozłowski, Instytut Geologiczny, Warszawa, listopad. Zioło Z., 1987a, (red.), Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października. Zioło Z., 1987b, Założenia metodologiczne projektowania nowych obszarów górniczych, [w:] Problemy regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytut Geograficzny, Wrocław, s Zioło Z., 1987c, Zarys dynamicznego modelu obszaru górniczego, [w:] Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października. Zioło Z., 1987d, Zarys koncepcji badań nad funkcjonowaniem Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, [w:] Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski, października, s Zioło Z., 1987e, Opracowanie spójnej koncepcji badawczej, sprecyzowanie tematów szczegółowych, diagnoza poszczególnych tematów, opracowanie założeń nowych zasad dokumentacji obszarów górniczych w zakresie środowiska, warunków społeczno-gospodarczych i przestrzennego zagospodarowania, [w:] Problemy funkcjonowania Tarnobrzeskiego Okręgu Siarkowego, red. Z. Zioło, CPBP, nr , Baranów Sandomierski października. Zioło Z., 1989a, Zarys modelu funkcjonowania obszaru górniczego, Gospodarka surowcami mineralnymi, t. 5, z. 2, s Zioło Z., 1989b, Funkcjonowanie przedsiębiorstwa górniczo-przetwórczego w przestrzeni społeczno-gospodarczej, Zeszyty Naukowe AGH, nr 1279, Górnictwo, z. 148, Kraków, s Zioło Z., 1990a, Model badania relacji zachodzących między cechami charakteryzującymi aspekt ekonomiczny, ekologiczny, społeczny i organizacyjny w zagłębiach górniczo-przetwórczych, [w:] Funkcjonowanie zagłębi górniczo-przetwórczych z punktu widzenia wymogów ekologicznych, ekonomicznych i społecznych, PAN Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, CPB-R,