8. Geografia ludności

Transkrypt

1 100 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2002, Zróżnicowanie zawartości lizyny i kwasu glutaminowego w wodach podziemnych na wybranych cmentarzach w Polsce południowo-wschodniej, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, vol. II, red. J. Burchard, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2005, Zróżnicowanie zawartości glicyny, leucyny i izoleucyny w wodach podziemnych na cmentarzach zlokalizowanych w różnych podłożach, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, vol. III, red. J. Burchard, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2007, Wpływ podłoża z masowym pochówkiem z II wojny światowej na skład chemiczny wód gruntowych, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, vol. V, red. M. Ziułkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Żychowski J., Pawlikowski M., Lach J., 2006, Produkty dekompozycji szczątków organicznych na przykładzie masowego grobu w Niepołomicach, Geologia, Kwartalnik AGH, 32, 2, s Geografia ludności Geografia ludności od początku zajmowała poczesne miejsce w rozwoju naukowym Instytutu Geografii. Jej rola została wzmocniona szczególnie z chwilą utworzenia w 1952 r. Katedry Geografii Ekonomicznej, pod kierunkiem wówczas doc. dr Marii Dobrowolskiej. Metodologia badań geografii ludności ukierunkowana była między innymi na problematykę analiz nad zagadnieniami obszarów wiejskich i ich związków z migracjami ludności, dojazdami do pracy, oraz przemianami demograficzno-strukturalnymi wsi małopolskiej. W drugiej połowie lat 50. ubiegłego wieku, spośród grona młodych wówczas adeptów geografii w ślady doc. dr M. Dobrowolskiej poszli dr A. Prochownikowa oraz asystenci: Jadwiga Herma, Teofila Jarowiecka, Lech Pakuła i Jan Rajman. To oni, m.in. współpracując z Wojewódzką Komisją Planowania Przestrzennego w Krakowie, zdobyli duże doświadczenie w badaniach nad długofalowymi przemianami demograficznymi i społeczno-gospodarczymi w szczególności struktur agrarnych wsi małopolskiej i jej powiązań z ośrodkami miejskimi w zakresie dojazdów do pracy. Od 1958 r. w związku z nową Ustawą o szkolnictwie wyższym rozpoczął się kolejny etap nie tylko w kształceniu studentów, ale także w działalności naukowej. Poszerzył się zakres przestrzenny badań. Pracownicy pod kierunkiem (od 1961 r. prof.) M. Dobrowolskiej, w ścisłych powiązaniach badawczych z Radą Naukowo-Ekonomiczną województwa krakowskiego i opolskiego oraz Instytutu Śląskiego w Opolu, wykonywali podstawowe opracowania z zakresu dziś szeroko rozumianej geografii społecznej. Z początkiem lat 60. grono badaczy powiększyli późniejsi profesorowie: Bronisław Górz i Zbigniew Zioło. Awan-

2 8. Geografia ludności 101 se naukowe kadry w latach 60. w istotny sposób wpłynęły nie tylko na jakość kształcenia, ale i na rozwój i spectrum pogłębionych zainteresowań badawczych. Znaczący jest dorobek naukowy z tego okresu, szczególnie w zakresie zmian ludnościowych w południowej Polsce oraz ich przemieszczeń. Osiągnięcia w tym zakresie podyktowane były ścisłą współpracą z Komitetem Nauk Geograficznych PAN i Komitetem Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN. Badania wynikały z potrzeb organów planowania regionalnego w Krakowie, Rzeszowie i Opolu. Ważny udział w tych pracach wówczas, jak i w następnych dekadach miał Z. Zioło, m.in. poprzez opracowanie metody obliczania porównywanych danych dla potencjału demograficznego powiatów województwa rzeszowskiego dla szeregu przekrojów czasowych w okresie , wykorzystanych w pracach planistycznych Wojewódzkiej Komisji Planowania (Zioło 1970; Turczyn-Zioło, Zioło 1973); projekcje prognoz dla makroregionu południowowschodniego (Jasieński, Zioło 1983), ze szczególnym uwzględnieniem byłego województwa bielskiego (Szeja, Zioło 1987a, 1987b; Turczyn-Zioło, Zioło, 1987), a także określenie nasilenia przemian demograficznych miast, w zakresie przyrostu ruchu naturalnego, migracji i wybranych struktur (Turczyn-Zioło, Zioło, 1991; Zioło, Zioło 1998). Do wiodących demograficznych nurtów badawczych w Instytucie należały problemy migracji ludności, w tym dojazdy do pracy, rozpatrywane w różnych aspektach i układach przestrzennych (Herma 1961, 1962, 1964a, 1964b, 1965, 1966, 1968a; Dobrowolska 1957; Dobrowolska, Rajman 1964; Dobrowolska, Herma 1968, 1978; Rajman 1960, 1965), problemy struktur zawodowych w regionie, jak i obszarach uprzemysławianych, z ukierunkowaniem na kategorię ludności określaną wówczas jako chłopo-robotnicy (Jarowiecka 1962, 1963a, 1963b, 1968; Herma, Jarowiecka 1960). Wówczas to, wraz z symptomami okresu powyżowego, zaczęły pojawiać się opracowania nad zmianami w strukturach demograficznych pod wpływem migracji (Dobrowolska 1976; Dobrowolska, Czarkowska 1965), starzenia się ludności (Dobrowolska 1970; Herma 1968b, Prochownikowa 1964, 1972a, 1972b), jak i wskutek uprzemysławiania kraju (Dobrowolska 1964, 1966; Krakowska 1972). Po śmierci I. Hermy, a później M. Dobrowolskiej badania w zakresie geografii ludności kontynuowała przede wszystkim A. Krakowska. Jej opracowania, jak i innych pracowników dotyczyły problematyki migracji ludności (Herma 1987a, 1987b, 1994b), ze szczególnym uwzględnieniem regionów przemysłowych (Herma 1987), Podhala (Herma 1994a, 1994c, 1994d) i Śląska (Rajman 1989, 1990a, 1990b, 1994), a także regionów przygranicznych (Rajman 1993). Tym obszarom poświęcone były także opracowania B. Górza (1983, 1989, 1994), także we współpracy z S. Kurkiem (2000) i Z. Zioło (1970). W latach 80. i 90. ubiegłego wieku oprócz kontynuowania problematyki badawczej przez J. Rajmana (1987, 1997) zainteresowania pracowników parających się geografią ludności uległy uściśleniu na stricte demograficzne (demogeografię) i szerzej pojętą geografię społeczną. Stało się to w pewnym sensie za

3 102 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych sprawą zmian kadrowych. W Instytucie w 1995 r. został zatrudniony Zbigniew Długosz, dotychczasowy pracownik UJ, a w następnych latach kolejni młodzi pracownicy, którzy zajmowali się problematyką ludnościową nie tylko w odniesieniu do obszarów Polski, ale też do innych regionów 1. Jednym z głównych problemów badawczych stało się zagadnienie procesu starzenia się ludności. Wnikliwej analizie zostały poddane układy regionalne różnych części naszego kraju (Długosz 1996, 1998b, 1999a, 2003c, 2004a; Długosz, Kurek 2005), ośrodków i całej Polski (Długosz 1997, 1999b, 2002c, 2002d, 2005). Także w odniesieniu do obszaru Europy powstało wiele opracowań z zakresu starzenia się ludności (Długosz 2002a, 2002b, 2002e, 2003a, 2003b, 2004b, 2006a, 2006b, 2007c) w różnych układach strukturalnych (Długosz 2001b, 2003d; Długosz, Raźniak 2008). Kontynuowane były także zapoczątkowane przez Z. Długosza na Uniwersytecie Jagiellońskim badania nad szeroko rozumianym ruchem ludności (Długosz 1999c, 2000/1, 2001a) i migracjami (Długosz 1998a, 2001c, 2007a, 2007b). Istotny udział w badaniach z zakresu geografii ludności od końca lat 90. XX w. miał Sławomir Kurek. Podejmował on badania nad problematyką przestrzennego zróżnicowania poziomu starości i dynamiki procesu starzenia się ludności w różnych układach przestrzennych na przykładzie Polski i Europy (Kurek 1998, 2001a, 2001b, 2002a, 2002b, 2002c, 2003, 2004, 2005, 2006a, 2006b, 2006c; Długosz, Rachwał 1998; Długosz, Kurek 1997, 1998, 1998b, 2004, 2006). Z powyższą problematyką S. Kurek wiązał zagadnienia odnoszące się do szeroko pojętego ruchu ludności, jak i zaludnienia oraz dzietności w świetle teorii drugiego przejścia demograficznego (Kurek 2004a, 2004b, 2005b, 2008b). Podobny charakter miały jego opracowania we współpracy z demografami Niemiec i Anglii (Kemper, Kurek 2006; Walford, Kurek 2008a). Były to studia porównawcze stanu zaawansowania i dynamiki procesu starzenia się ludności w ujęciu mikroprzestrzennym obszarów górskich w Polsce (Karpaty), Austrii (Alpy Salzburskie) i Niemiec (Alpy Bawarskie), a także Polski, Anglii i Walii. Ukoronowaniem całego cyklu badań S. Kurka była opublikowana praca habilitacyjna (2008) o charakterze nie tylko poznawczym, ale także metodologicznym i aplikacyjnym. Nową, dotychczas słabo eksponowaną w opracowaniach tematykę dotyczącą jakości życia, podejmowała zatrudniona w Instytucie po studiach doktoranckich na UJ Anna Winiarczyk-Raźniak. Z jednej strony opracowania te miały charakter ogólny (Zborowski, Winiarczyk-Raźniak 2008), a z drugiej były ukierunkowane na wybrane kategorie społeczne (Zborowski, Winiarczyk-Raźniak 2006) i konkretne miasta lub regiony w tym przypadku Krakowa (Winiarczyk-Raźniak 2006, 2008; Zborowski, Winiarczyk-Raźniak 2007). Zagadnienia te podejmowała także w odniesieniu do regionu Ameryki Łacińskiej 2. 1 Dorobek z tego zakresu omówiono w rozdziale poświęconym geografii regionalnej. 2 Patrz rozdział Geografia regionalna.

4 8. Geografia ludności 103 W dorobku z zakresu geografii ludności na uwagę zasługują ponadto prace Agnieszki Kwiatek-Sołtys w zakresie przemian demograficznych, ich struktur i migracji w wybranych miastach i całym regionie Małopolski oraz kraju (Kwiatek-Sołtys 1996, 2000, 2004a, 2004b, 2006a, 2006b), Grażyny Mróz na temat struktur ludności Podhala, w której dokonano porównań procesów zachodzących w Serbii (Mróz, Prochownik 1991) oraz L. Haydukiewicza, parającego się wieloaspektowo zagadnieniami demograficznymi w Polsce, szczególnie Południowej (Haydukiewicz 2005; Długosz, Haydukiewicz 1995, 1999; Haydukiewicz, Kwiatek-Sołtys 2004). Zaprezentowane zainteresowania i kierunki badawcze są nadal realizowane, głównie przez zespół skupiony po reorganizacji Instytutu w 2008 r. w nowym Zakładzie Geografii Społeczno-Ekonomicznej. Zbigniew Długosz, Anna Winiarczyk-Raźniak Literatura Długosz Z., 1996, Województwa Małopolski w świetle dynamiki starzenia się ludności, [w:] Małopolska regionalna wspólnota interesów, Wyższa Szkoła Biznesu, Nowy Sącz, s Długosz Z., 1997, Stan i dynamika starzenia się ludności Polski, Czasopismo Geograficzne, 68 (2), Wrocław, s Długosz Z., 1999a, Proces starzenia się ludności w świetle struktury aktywności zawodowej na obszarze byłego województwa zamojskiego w latach , Zamojskie Studia i Materiały, WSZiA, Zamość, s Długosz Z., 1999b, Demographic processes and demographic structure in Poland during the transformation period vulnerable areas, [w:] Regional prosperity and sustainability, Institute of Geonics and Academy of Sciences of the Czech Republic, Slovakov u Brna, s Długosz Z., 1999c, Zmiany w strukturach demograficznych pod wpływem tendencji w ruchu ludności na obszarze byłego województwa zamojskiego, [w:] Przemiany społeczno-gospodarcze struktur przestrzennych w procesie przechodzenia do gospodarki rynkowej, red. Z. Zioło, WSZiA, Zamość, s Długosz Z., 2000/1, Kierunki zmian ruchu ludności w okresie przemian ustrojowo gospodarczych na obszarze województwa małopolskiego, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, red. S. Ciok, D. Ilnicki, Zakład Geografii Społeczno-Ekonomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s Długosz Z., 2001a, Kształtowanie się przestrzennych układów zaludnienia w Polsce w okresie przeobrażeń polityczno-gospodarczych pod wpływem zmian w ruchu ludności, [w:] Polska Europa, gospodarka, przemysł, red. J. Rajman, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, s Długosz Z., 2001b, Stan i tendencje procesu starzenia się ludności wiejskiej w Polsce w świetle wybranych parametrów struktur demograficznych, [w:] Teraźniejszość i przyszłość demograficzna polskich regionów, red. J.T. Kowaleski, Zakład Demografii IEiS UŁ., Wyd. Absolwent, Łódź, s

5 104 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Długosz Z., 2001c, Migration trends in South-Eastern Poland during the period of political and economic transformations, [w:] Nature and society in Regional Context, Institute of Geonics Akademy of Sciences of the Czech Republic, Brno, s Długosz Z., 2002a, Próba określenia stanu i tendencji procesu starzenia się ludności Europy w świetle wybranych mierników, Biuletyn Geograficzny 1, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, s Długosz Z., 2002b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności w Polsce na tle Europy ze szczególnym uwzględnieniem państw Unii Europejskiej, [w:] Proces starzenia się ludności potrzeby i wyzwania, I Kongres Demograficzny w Polsce, Tom B, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Długosz Z., 2002c, Ruch ludności w Polsce na tle państw Unii Europejskiej, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red. Z. Górka, A. Jelonek, Wyd. PTG, IGiGP UJ, IG AP, Kraków, s Długosz Z., 2002d, Stan i tendencje procesu starzenia się ludności miast Polski w świetle wybranych mierników, [w:] Demograficzne i społeczne aspekty rozwoju miast, J. Słodczyk, Uniwersytet Opolski, Opole, s Długosz Z., 2002e, An Attempt to Identify the Status and Trends in the Population Ageing Process in Europe with the use of Selected Measures, Acta Facultatis Studiorum Humanitatis et Naturae Universitatis Presoviensis, Folia Geogr. 6, R. XXXVIII, Prešov, s Długosz Z., 2003a, Population Ageing in Europe in the Light of Selected Demographic and Social-Economic Parameters in the Years and Its Perspectives to 2025, European Association for Population Studies (EAPS), Institute of Economics (SGH), Committee of Demographic Sciences Polish Academy Sciences, Polish Demographic Society, Central Office of Poland, Governmental Population Council, Statistical Publishing Establishment, Warsaw, ss Długosz Z., 2003b, Przestrzenne zmiany w zaludnieniu Polski i krajów Unii Europejskiej na tle pozostałych państw kontynentu w świetle wybranych parametrów ruchu ludności, [w:] Procesy demograficzne w krajach Unii Europejskiej porównania z Polską, I Kongres Demograficzny w Polsce, PTD i Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna, Gdańsk, s Długosz Z., 2003c, Migracje w województwie małopolskim w latach , Folia Geogr.-Oecon., vol. XXXI XXXII, Oddział PAN, Kraków, s Długosz Z., 2003d, The Level and dynamics of population ageing process on the example of demographic situation in Europe, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 2, N. Copernicus University, Toruń, s Długosz Z., 2004a, Population ageing in towns of the Małopolskie Voivodeship as concerns economic activity, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 3, N. Copernicus University, Toruń, s Długosz Z., 2004b, Poland and European countries in the light od population ageing (co-author S. Kurek), [w:] Geografie a Promĕny Poznáni Geografické Reality, Ostrawská Univerzita v Ostravĕ, Česká Geografická Společnost, Ostrava, s Długosz Z., 2005, Population movements in large Polish cities in , Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 4, N. Copernicus University, Toruń, s Długosz Z., 2006a, Stan i perspektywy starzenia się ludności w Europie w latach , [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek w zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakład Demografii UŁ, Łódź, s

6 8. Geografia ludności 105 Długosz Z., 2007a, Selected aspects of foreign immigration to Poland at the turn 20 th /21 st century, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 7, N. Copernicus University, Toruń, s Długosz Z., 2007b, Wybrane aspekty stałej emigracji ludności z Polski za granicę po 1989 roku, Czasopismo Geograficzne, 78 (1 2), s Długosz Z., 2007c, Present state and the perspectives of the ageing of European population, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 8, N. Copernicus University, Toruń, s Długosz Z., Haydukiewicz L., 1995, Kierunki przemian w ruchu ludności miast województw karpackich w oparciu o metodę J. Webba, [w:] Zadania badawcze geografii społecznej i ekonomicznej w obliczu transformacji ustrojowej i restrukturyzacji gospodarczej, red. J. Łoboda, Wrocław Szklarska Poręba, s Długosz Z., Haydukiewicz L., 1999, Migracje ludności na obszarze województw małopolskiego i podkarpackiego w latach w świetle wybranych mierników, Zeszyty Naukowe UMK, Toruń, s Długosz Z., Kurek S., 1997, Aging of the populations of large Polish cities versus age patterns in other settlement units, [w:] Population changes in urban regions of the East-Central Europe in the conditions of their socio-economic transformations, Studia i Materiały nr 4, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s Długosz Z., Kurek S. 1998, Migration of the population of the carpathian provinces in in light of selected migration parametres, Polish Population Review, 18, Polish Demographic Society and Central Statistical Office, Warsaw, s Długosz Z., Kurek S., 1999, Proces starzenia się ludności w województwach Polski Pd.- Wsch., Zeszyty Naukowe WSiZ w Rzeszowie, nr 3, s Długosz Z., Kurek S., 2004, Poland and European countries in the light of population ageing, [w:] Geografie a promeny poznani geografickie reality, ed. A. Wahla, Ostravska Univerziteta v Ostrave, Česká Geografická Spolecňost, Ostrava, s Długosz Z., Kurek S., 2005, Starzenie się ludności w Polsce Pd.-Wsch. na tle kraju i państw Europy, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych Regionalny wymiar integracji europejskiej, red. E. Jakubowicz, A. Raczyk, IG i RR Uniwersytetu Wrocławskiego, vol. VIII/2, s Długosz Z., Kurek S., 2006b, Demographic ageing in European Union countries, [w:] Regional periphery in central and Eastern Europe, ed. T. Komornicki, K. Czapiewski, Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Warszawa, s Długosz Z., Rachwał T., 1998, Poziom i dynamika starzenia się ludności w województwie krakowskim w latach w świetle wybranych struktur demograficznych, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne XVII, s Długosz Z. Raźniak P., 2008, Population movement and changes in population in European countries. Present state and perspectives, Bulletin of Geography, Socio- Sconomic series, 10, N. Copernicus University, Toruń, s Dobrowolska M., 1957, Wieś i miasto: migracje ludności wiejskiej do Krakowa w latach i ich społeczne funkcje, Prace i Materiały Etnograficzne, T. 10, z. 2, s Dobrowolska M., 1964, Strefa podmiejska. Procesy demograficzne i społeczno-osadnicze, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s

7 106 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Dobrowolska M., 1966, Podstawowe problemy demograficzne regionu krakowskiego, Folia Geogr.-Oecon., 4, s Dobrowolska M., 1970, Demographic and social changes in post-war Polish villages, [w:] Studies in Hungarian geography, T. 7, Recent population movements in the East European countries, Budapeszt, s Dobrowolska M., 1976, The impact of industrialization on the transformation of the rural settlement structures and social and occupational structures in southern Poland, [w:] Rural Social Change in Poland, ed. J. Turowski, L.M. Szwengrub, Ossolineum, s Dobrowolska M., Czarkowska W., 1965, Węzłowe problemy demograficzne regionu, [w:] Rozwój ekonomiczny regionu krakowskiego w 20-leciu Polski Ludowej, Prace Komisji Nauk Ekonomicznych PAN Oddz. w Krakowie, nr 7, s Dobrowolska M., Herma J., 1968, Migrations of manpower in southern Poland as a factor of changes in regional structures, Geogr. Polon., vol. 14, s Dobrowolska M., Herma J., 1978, Funkcje migracji stałych w procesie urbanizacji Tarnobrzeskiego Rejonu Siarkowego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych KBRU PAN, Warszawa, s Dobrowolska M., Rajman J., 1964, Dojazdy do pracy w województwie opolskim, Materiały i Studia Opolskie, R. 5, z. 10, s Górz B., 1983, Ludność obszarów górskich i podgórskich, Wieś Współczesna, R. 27, nr 11, s Górz B., 1990, Powojenne zmiany w zaludnieniu wsi województwa nowosądeckiego i ich związek z rolnictwem, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, z. 29, s Górz B., 1994, Emigracja zarobkowa ludności wsi podhalańskich do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s Górz B., Kurek W., 2000, The population of the polish countryside: demography and living conditions, GeoJournal, vol. 50, nr 2 3, s Haydukiewicz L., 2005, Uwarunkowania demograficzno-społeczne rozwoju Polski, [w:] Ku odnowie Polski, Wyd. Apostolicum, Ząbki. Haydukiewicz L., Kwiatek-Sołtys A., 2004, The level of life quality in small district towns in Poland, [w:] Featuring the quality of urban life in contemporary cities of Eastern and Western Europe, Gdańsk Poznań, s Herma J., 1961, Migracje wewnętrzne ludności w województwie krakowskim, Tereny odpływu, Studia Socjologiczne 2, s Herma J., 1962, Dojazdy do pracy w województwie krakowskim, Rocznik Naukowo- Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s Herma J., 1964, Kwalifikacje zawodowe pracowników dojeżdżających do przemysłu w ośrodkach województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s Herma J., 1964, Migracje wewnętrzne ludności woj. krakowskiego po II wojnie światowej, Studia Demograficzne, T. 2, z. 5, s

8 8. Geografia ludności 107 Herma J., 1965, Napływ ludności do miast regionu siarkowego, jako współczynnik procesów urbanizacji, Biuletyn Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN, nr 13, Warszawa, s Herma J., 1966, Dojazdy do pracy w Polsce południowej (woj. katowickie, krakowskie, opolskie i rzeszowskie), Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss Herma J., 1968, Migracje zarobkowe ze wsi do miast w województwie krakowskim, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 30, Prace Geograficzne IV, s Herma J., 1968, Wyż demograficzny a kierunki kształcenia i zatrudnienia młodzieży (na przykładzie miast województwa rzeszowskiego), Studia Demograficzne, nr 17, s Herma J., Jarowiecka T., 1960, Struktura zatrudnienia i dojazdy do pracy w woj. krakowskim, Wieś Współczesna, z. 10, s Jarowiecka T., 1962, Struktura zatrudnienia mieszkańców województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s Jarowiecka T., 1963a, Chłopi-robotnicy jako element struktury ekonomiczno-społecznej wsi, Wieś Współczesna, z. 3, s Jarowiecka T., 1963b, Przemiany społeczno-zawodowe wsi krakowskiej. Cz. 1, Historyczne podłoże współczesnej struktury zawodowej wsi krakowskiej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 76. Jarowiecka T., 1968, Struktura społeczno-zawodowa ludności wiejskiej w zespołach osadniczych okręgu siarkowo-metalurgicznego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, Zeszyty KBRU PAN, z. 29, s Jasieński J., Zioło Z., 1983, Procesy koncentracji ludności miejskiej Makroregionu Południowo-Wschodniego w latach , Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 88, Prace Geograficzne X, s Kemper F.J., Kurek S., 2006, Population ageing in Germany and Poland. A comparison of regional developments in the 1990s., Arbeitsberichte, Heft 120, Geographisches Institut, Humboldt-Universität, Berlin, ss. 93. Krakowska A., 1972, Zróżnicowanie zawodowe ludności w wybranych wsiach powiatu kozielskiego, [w:] Ziemia Kozielska, T. 2, Opole, s Krakowska A., 1987a, Kierunki migracji ludności, [w:] Przemiany demograficzne woj. bielskiego w latach , Wojew. Urząd Statystyczny, Bielsko-Biała, s Krakowska A., 1987b, Rola migracji w procesie zaludnienia miast i gmin, [w:] Przemiany demograficzne woj. bielskiego w latach , Wojew. Urząd Statystyczny, Bielsko-Biała, s Krakowska A., 1987c, Typologia rozwoju demograficznego miast okręgach przemysłowych Nadodrza, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 112, Prace Geograficzne XI, s Krakowska A., 1994a, Emigracja zagraniczna na Podhalu w latach , [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s Krakowska A., 1994b, Ruchliwość ludności w Polsce Południowo-Wschodniej, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s

9 108 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Krakowska A., 1994c, Ruchliwość przestrzenna mieszkańców wsi podhalańskich, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s Krakowska A., 1994d, Zmiany w zaludnieniu Podhala w latach , [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s Kurek S., 1998, Zróżnicowanie przestrzenne procesu starzenia się ludności Europy w latach w świetle wybranych mierników, Czasopismo Geograficzne, 69 (3 4), ss Kurek S., 2001a, Obszary zagrożone starością demograficzną w Polsce południowowschodniej, Czasopismo Geograficzne, 72 (1), s Kurek S., 2001b, Starzenie się ludności w Polsce południowo-wschodniej, Wiadomości Statystyczne, nr 12, s Kurek S., 2002a, Proces starzenia się ludności w województwie podkarpackim, Biuletyn Geograficzny, nr 1, UMK Toruń, s Kurek S., 2002b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności w Polsce w układzie miast i gmin w okresie , [w:] Proces starzenia się ludności potrzeby i wyzwania, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, I Kongres Demograficzny w Polsce, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, s Kurek S., 2002c, Population ageing in the Podkarpackie Voivodship in Poland, Prierodne vedy, Folia Geogr. 6, vol. 38, Acta Facultatis Studiorum Humanitatis et Naturae Universitatis Presoviensis, s Kurek S., 2003 (wyd. 2004), The spatial distribution of population ageing in Poland in the years , Bulletin of Geography, Socio-economic series, 2, N. Copernicus University, Toruń, s Kurek S., 2004a, Ruch naturalny i migracje a proces starzenia się ludności w Polsce, [w:] Nasze starzejące się społeczeństwo. Nadzieje i zagrożenia, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s Kurek S., 2004b, Przemiany demograficzne miast województwa podkarpackiego w latach , [w:] Przemiany demograficzne i jakość życia ludności miast, red. J. Słodczyk, Uniwersytet Opolski, Opole, s Kurek S., 2005, Proces starzenia się ludności w Polsce na tle zmian w zaludnieniu w okresie , [w:] Struktury i procesy społeczno-gospodarcze w różnych wymiarach terytorialnych, red. J. Jurek, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, s Kurek S., 2005a, Regional Differentiation of Population Ageing in Poland, [w:] Geography in Europe of Regions, ed. E. Kallabova, A. Vaishar, J. Zapletalova, Institute of Geonics, Academy of Sciences of the Czech Republic, s Kurek S., 2005b, Territorial Distribution of population change in Poland in the years , Bulletin of Geography, Socio-economic series, 4, N. Copernicus University, Toruń, s Kurek S., 2006a, Przestrzenne zróżnicowanie stanu zaawansowania i dynamiki procesu starzenia się ludności w Polsce, [w:] Idee i praktyczny uniwersalizm geografii. Geografia społeczno-ekonomiczna. Dydaktyka, Dokumentacja Geograficzna, nr 33, IGiPZ PAN, s Kurek S., 2006b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności Polski w świetle prognoz GUS, [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakład Demografii, Łódź, s

10 8. Geografia ludności 109 Kurek S., 2006c, Migration of the elderly in Poland in , Bulletin of Geography, Socio-economic series, 7, N. Copernicus University, Toruń, s Kurek S., 2007, Population ageing research from a geographical perspective methodological approach, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 8, N. Copernicus University, Toruń, s Kurek S., 2008, Typologia starzenia się ludności Polski w ujęciu przestrzennym, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss Kurek S., 2008, Zróżnicowanie poziomu dzietności w Europie w świetle teorii drugiego przejścia demograficznego, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych Europa bez granic nowe wyzwania I, red. J. Ilnicki, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, s Kwiatek-Sołtys A., 1996, Czynniki rozwoju demograficznego małych miast w zapleczu Krakowa, Problemy Społeczne Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, s Kwiatek-Sołtys A., 2000, Przemiany demograficzne małych miast województwa małopolskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny AP w Krakowie, z. 209, Prace Geograficzne XVIII, Kraków, s Kwiatek-Sołtys A., 2004a, The dynamics of population changes of small towns in Poland in the years , Bulletin of Geography, Socio-economic series, 3, N. Copernicus University, Toruń, s Kwiatek-Sołtys A., 2004b, Przemiany struktur ludnościowych w małych miastach powiatowych w Polsce w latach , [w:] Przemiany demograficzne i jakość życia ludności miast, red. J. Słodczyk, D. Rajchel, Uniwersytet Opolski, Opole. Kwiatek-Sołtys A., 2006a, Przemiany demograficzne Brzeska w okresie powojennym, [w:] Brzesko. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, J. Lach, Brzesko, s Kwiatek-Sołtys A., 2006b, Migration attractiveness of small towns in the Małopolska Province, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 5, N. Copernicus University, Toruń, s Mróz G., Prochownik A., 1991, Struktury demograficzne ludności obszarów górskich na przykładzie Podhala i Serbii, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 23, s Prochownik A., 1964, Starzenie się ludności wiejskiej a emigracja ze wsi (np. rolniczego powiatu proszowickiego), Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s Prochownikowa A., 1972, Z badań nad procesem starzenia się ludności wsi Polski południowej (np. wsi powiatów proszowickiego, krakowskiego i kozielskiego), Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 5, s Prochownikowa A., 1972, Z badań nad strukturą wieku ludności wiejskiej powiatu Koźle, [w:] Ziemia Kozielska, T. 2, Opole, s Rajman J., 1960, Dojazdy do pracy w powiecie Strzelce Opolskie i ich wpływ na przemiany życia społeczno-gospodarczego wsi, Przegląd Zachodni, nr 1, s Rajman J., 1965, Z problematyki demograficznej i geograficzno-ekonomicznej województwa opolskiego po II wojnie światowej, Komunikaty, Instytut Śląski, ss. 23. Rajman J., 1972, Koncentracja kadr kwalifikowanych w Polsce, Czasopismo Geograficzne, 1, s Rajman J., 1973, Przestrzenne układy struktury zatrudnienia w aglomeracji Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon. 6, s

11 110 II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych Rajman J., 1977, Struktura i rozmieszczenie kadr wykwalifikowanych w Polsce w 1975 r., Czasopismo Geograficzne, 4, s Rajman J., 1978, Wybrane aspekty napływu ludności do miast Rybnickiego Okręgu Węglowego, Studia Demograficzne, T. 53, s Rajman J., 1980, Proces starzenia się ludności w makroregionie południowo-wschodnim i jego społeczno-ekonomiczne konsekwencje ( ), Raporty i opinie, PAN, Kraków, ss. 44. Rajman J.,1987, Rozmieszczenie kadr kwalifikowanych w Polsce ( ), Zeszyty Naukowe WSI Opole, nr 131, Nauki Społeczne, z. 16, s Rajman J., 1989, Związki przestrzenne ludności rodzimej na Śląsku Opolskim, [w:] Polska ludność rodzima na Śląsku w okresie Polski Ludowej, cz. 2, red. M. Lis, Instytut Śląski, Opole, s Rajman J., 1990b, Ruchliwość przestrzenna ludności wiejskiej (np. XIX-wiecznych kolonii strzeleckich), Studia Śląskie, t. 49, Opole, ss. 80. Rajman J., 1993, Problematyka demograficzna i osadnicza w badaniach regionów przygranicznych Polski, [w:] Czynniki i bariery rozwoju regionów przygranicznych, red. J. Kitowski, Z. Zioło, Kraków, s Rajman J., 1994, Tendencje rozwoju demograficznego miast województwa katowickiego w latach , Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s Rajman J., 1997, Struktura przestrzenna ludności i osadnictwa aglomeracji katowickiej w okresie transformacji gospodarczej, [w:] Aglomeracje miejskie w procesie transformacji, T. 6, red. P. Korcelli, Zeszyty IGiPZ PAN, nr 46, s Rajman J., Dobrowolska M., 1964, Dojazdy do pracy w województwie opolskim, Materiały i Studia Opolskie, nr 10, s Szeja J., Zioło Z., 1987a, Wzrost demograficzny miast i gmin województwa bielskiego w latach , [w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach , red. Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s Szeja J., Zioło Z., 1987b, Prognoza demograficzna województwa bielskiego do 1995 r., [w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach , red. Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1973, Struktura zawodów pracowników fizycznych kopalni Jeziórko na tle wybranych elementów struktury demograficznej, Zeszyty KBRU PAN, z. 58, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1987, Dynamika ludności województwa bielskiego w okresie powojennym, [w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach , red. Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1991, Przemiany demograficzne, [w:] Ropczyce, zarys dziejów, red. W. Bonusiak, F. Kiryk, KAW, Rzeszów, s Walford N., Kurek S., 2008, A comparative analysis of population ageing in urban and rural areas of Britain and Poland, Population, Space and Place, vol. 14 (5), s Winiarczyk-Raźniak A., 2006, Uczestnictwo w kulturze jako przejaw miejskiego stylu życia w regionie miejskim Krakowa, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red. B. Górz, Wyd. IG AP, Kraków, s