Raport: Koszty ściągalności podatków w Polsce na tle innych krajów w latach 2002-2011. ECDDP Sp. z o. o.
ECDDP: Raport Specjalny koszty ściągalności podatków w Polsce na tle innych krajów. 1. Jak dokładnie obliczyć koszty ściągalności podatków? (metoda badania) Wysokość kosztów administracyjnych, jakie państwo ponosi w celu pobrania należnych mu podatków jest jednym z najlepszych kryteriów, jakimi można opisać jego efektywność. Jeżeli są one zbyt wysokie, do budżetu wpływa realnie znacznie mniej środków pochodzących z podatków. Warto jednocześnie zaznaczyć, że pojęcie kosztów ściągalności podatków należy odnosić nie tylko do realnych kosztów funkcjonowania administracji podatkowej, ale także do wydatków ponoszonych przez podatników, którzy muszą dopełnić wielu uciążliwych obowiązków wynikających z konieczności poprawnego obliczenia oraz wpłacenia należnych państwu danin. W naszym raporcie analizujemy koszty ściągalności podatków zarówno w kontekście wydatków na administrację, jak również poprzez wskazanie, jak wiele czasu przeciętny podatnik prowadzący działalność gospodarczą musi zagospodarować na realizację ustawowych obowiązków. W raporcie ECDDP staramy się odpowiedzieć na ważne pytania: czy egzekucja zaległości podatkowych jest w Polsce efektywna, jak długo polski przedsiębiorca załatwia swoje sprawy przed urzędami skarbowymi, ile dokładnie wynoszą koszty administracji podatkowej (w Polsce i na świecie) w stosunku do wpływów budżetowych
2. Wpływy z podatków coraz większe. Egzekucja zaległości podatkowych ostro w dół. Interesującym i bardzo przydatnym kryterium w ocenie kosztów ściągalności podatków w Polsce jest niewątpliwie porównanie wpływów budżetowych z podatków do zaległości podatkowych ściąganych w drodze egzekucji. Z naszych analiz wynika, że wpływy budżetowe z podatków między 2002 a 2011 rokiem zwiększyły się dwukrotnie (z poziomu 128,8 mld zł do 257,2 mld zł, co stanowiło wzrost o 99,69 %), natomiast porównując rok 2008 i 2011 wpływy z podatków zwiększyły się o około 9,41 %. Odnosząc się natomiast do danych, przedstawiających wielkość zaległości podatkowych ściągniętych w drodze egzekucji, można zauważyć, porównując rok 2002 z rokiem 2011, że procentowy udział tych zaległości się zmniejszył (w 2002 r. zaległości ściągnięte w drodze egzekucji stanowiły 1,37% wpływów budżetowych z podatków, natomiast w 2011 roku stanowiły 1,05 %). Te dane najlepiej przedstawia poniższa tabela. Wpływy budżetowe z podatków w latach 2002-2011 (w mld zł.) Rok Wpływy budżetowe z podatków 2002 128,8 1,77 200 158,2 1,79 2006 202,8 1,9 2008 257,2 2,05 2009 250,1 2,27 2010 257,2 2,75 2011 281,4 2,95 Źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/ W tym zaległości ściągnięte w drodze egzekucji W przypadku samego podatku VAT sytuacja wygląda bardzo podobnie. Największy wzrost wpływów bo budżetu z podatku VAT odnotowany był w latach 2002-2006, gdzie zwiększyły się one ponad dwukrotnie. W kolejnych latach tempo wzrostu jest już znacznie ograniczone, a nawet zauważyć można zmniejszenie wpływów w roku 2009 w porównaniu do 2008 roku o około 2,31%. Od roku 2010 wpływy budżetowe z podatku VAT nadal wzrastają. Dodatkowo należałoby zauważyć, że odnosząc się do całego prezentowanego okresu wpływy do budżetu z tytułu podatku VAT zwiększyły się prawie trzykrotnie (z 41,5 mld zł w 2002 roku, do 120,83 mld zł w 2011 roku), jednakże znacznie one kontrastują z widocznym procentowym spadkiem ściągalności zaległości w podatku VAT (w 2002 r. ściągnięte w drodze egzekucji zaległości z tyt. VAT stanowiły 2,67%, natomiast w roku 2011 1,75 %)
Wpływy budżetowe z podatku VAT w latach 2002-2011 ( w mld zł.) Rok Wpływy budżetowe z podatku VAT 2002 41,5 1,11 2004 62,5 1,16 2006 84,4 1,25 2008 101,8 1,55 2009 99,45 1,66 2010 107,88 1,93 2011 120,83 2,11 Źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/ W tym zaległości w podatku VAT ściągnięte w drodze egzekucji Regułę coraz mniejszej skuteczności w ściąganiu zaległości podatkowych potwierdzają również dane dotyczące podatków PIT oraz CIT. Tutaj, mimo znacznie zwiększonych wpływów do budżetu (prawie trzykrotnie) w prezentowanym okresie czasu, stopień ściągalności zaległych podatków dochodowych obniżył się najbardziej w roku 2008 (przykładowo w roku 2002 stanowił ok. 1,94%, a w 2008 roku 0,57%). Od 2009 roku można zaobserwować powolny wzrost wpływów do budżetu z tytułu podatku PIT ściągniętego w drodze egzekucji i w roku 2011 stanowi on już około 1,02%. Wpływy budżetowe z podatku PIT w latach 2002-2011 ( w mld zł.) Rok Wpływy budżetowe z podatku PIT W tym zaległości w podatku PIT ściągnięte w drodze egzekucji 2002 24,2 0,47 2004 36,7 0,44 2006 48,7 0,51 2008 67,2 0,38 2009 62,74 0,5 2010 62,49 0.61 2011 67,51 0,69 Źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/
Wpływy budżetowe z podatku CIT w latach 2002-2011 ( w mld zł.) Rok Wpływy budżetowe z podatku CIT 2002 15 0,13 2004 18,1 0,1 2006 25,4 0,11 2008 34,6 0,09 2009 30,77 0,08 2010 27,89 0,17 2011 31,74 0,1 Źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/ W tym zaległości w podatku CIT ściągnięte w drodze egzekucji Jednakże dopiero spojrzenie na liczbę podmiotów zalegających ze spłatą podatków w kwocie przekraczającej 1 mln zł daje nam pełne wyobrażenie o nieustannie obniżającej się skuteczności służb skarbowych. Liczba dłużników oraz kwota ich zaległości wraz z odsetkami stale rosną, podczas gdy stopień ściągalności zaległych podatków w badanym okresie zmniejszył się z poziomu 1,37% w 2002 roku do poziomu 1,05% w 2011 roku. Dłużnicy zalegający we wpłatach wszelkich podatków wobec państwa w kwocie powyżej 1 mln zł (w mld zł.) w latach 2002-2011 Rok Liczba podatników zalegających powyżej 1 mln zł Kwota zaległości wraz z odsetkami 2002 3110 15,11 2004 3671 17,78 2006 3886 21,16 2008 4337 24,9 2009 4419 23,32 2010 4605 25,3 2011 5113 27,87 Źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/
3. Miesiąc z fiskusem tak długo polski przedsiębiorca załatwia swoje sprawy w urzędach skarbowych. W związku z faktem, że obliczenie kosztów ściągalności podatków w Polsce jest niezwykle trudne, warto przyjąć również pewne pomocnicze kryteria. Jednym z nich będzie przeciętny czas potrzebny przedsiębiorcy na dopełnienie wszelkich obowiązków wobec aparatu skarbowego. Do takich koniecznych obowiązków zaliczymy składanie deklaracji podatkowych, wszelkich sprawozdań i informacji wymaganych przepisami prawa oraz wniosków. O ile nie sposób jednoznacznie przypisać takim działaniom określonego finansowego kosztu, czas poświęcony na załatwienie spraw podatkowych wyraźnie wskazuje na to czy aparat skarbowy kosztuje nas sporo. Dla porównania przygotowaliśmy zestawienie oparte na badaniach przeprowadzonych przez OECD oraz przez Andreas School of Business (Barry University, Miami) w 2008 roku z danym zaprezentowanymi przez Bank Światowy (raport Doing business) w odniesieniu do 2011 roku. Kraj Czas, jaki przeciętny przedsiębiorca poświęca na wypełnianie obowiązków podatkowych w 2008 r. (w godzinach / rok) Czas, jaki przeciętny przedsiębiorca poświęca na wypełnianie obowiązków podatkowych w 2011 r. (w godzinach / rok) Szwajcaria 68 63 Irlandia 75 80 Norwegia 87 Estonia 104 85 Niemcy 105 207 Wielka Brytania 105 110 Francja 128 132 Dania 135 130 Polska 175 286 Chorwacja 196 196 Grecja 204 202 Rosja 256 177 Węgry 304 277 USA 325 175 Czechy 360 413 Hiszpania 603 167 Włochy 726 269 Białoruś 1067 338 Źródło: http://www.doingbusiness.org/data/exploretopics/paying-taxes
Z powyższego zestawienia wynika, że liczba godzin, jakie przeciętny polski przedsiębiorca musi poświęcić na wypełnianie obowiązków podatkowych, zwiększyła się w roku 2011 w porównaniu do roku 2008 o 111 godzin. Oznacza to, że gdybyśmy przyjęli dla zobrazowania czasu poświęconego na wypełnianie obowiązków podatkowych dzień pracy liczący 8 godzin, doszlibyśmy do wniosku, że przedsiębiorca spędzając 286 godzin wykorzystuje 35 pracowniczych dni. Porównując te dane z informacjami dotyczącymi najbogatszych krajów europejskich, należy wskazać, że różnica ta jest znaczna. Oczywiście zawarte w zestawieniu wartości mają jedynie charakter przybliżony i dotyczą niekiedy zupełnie odmiennych systemów podatkowych. Analizując je warto zwrócić uwagę, że np. lepsza kondycja finansowa przeciętnego przedsiębiorcy z Niemiec pozwala mu zatrudnić dodatkowe osoby zajmujące się w jego firmie sprawami podatkowymi, przez co czas poświęcony na wypełnianie wszelkich obowiązków skarbowych znacznie się skraca. Bardziej szczegółowe dane dotyczące czasu poświęconego przez przedsiębiorców na sprawy podatkowe, są dużo trudniejsze do uchwycenia w tego typu statystyce i wymagają wieloletnich badań. Opierając się na dokonanych już badaniach opisujących ilość czasu potrzebnego do wywiązania się ze swoich obowiązków podatkowych, postanowiliśmy uszczegółowić je poprzez wskazanie, jakie konkretne czynności zajmują przedsiębiorcy określoną ilość czasu. Poprosiliśmy o wypełnienie specjalnej ankiety przedsiębiorców z 10 różnych krajów. Kraj Wypełnianie deklaracji, sprawozdań i innych dokumentów wymaganych przez urzędy Bezpośrednie załatwianie spraw w urzędach skarbowych Samodzielne zdobywanie wiedzy podatkowej (portale, książki, prasa podatkowa) Konsultacje z doradcą podatkowym Szwajcaria 25 17 3 28 73 Norwegia 39 9 7 26 81 Estonia 45 30 12 24 121 Niemcy 17 32 7 56 111 Wielka 41 28 12 38 119 Brytania Dania 45 40 13 45 143 Polska 57 66 65 8 196 USA 60 56 17 65 199 Włochy 176 77 29 39 316 Hiszpania 150 99 55 37 331 Najważniejsze wnioski wypływające z analizy przeprowadzonej ankiety: Razem / ilość godzin w roku najwięcej czasu podatki zajmują mieszkańcom państw o skomplikowanych systemach podatkowych przedsiębiorcy z najbardziej rozwiniętych państw korzystają z usług doradców podatkowych najczęściej, jednocześnie też najmniej czasu spędzają w urzędach zaskakująco mało czasu na tle innych państw polscy przedsiębiorcy wykorzystują na profesjonalną pomocy doradcy podatkowego
Polska przoduje w kategorii samodzielnego zdobywania wiedzy podatkowej gdyż przedsiębiorcy znacznie częściej korzystają z dostępnych ogólnie serwisów podatkowych, porad on-line, leksykonów i komentarzy dostępnych w bibliotekach dodatkowym argumentem potwierdzającym preferencje polskiego przedsiębiorcy do samodzielnego poznawania przepisów podatkowych, jest jego częsty i aktywny udział w ogólnie dostępnych forach dyskusyjnych poświęconych podatkom. Doradcy podatkowi ECDDP często występują w charakterze ekspertów odpowiadających na pytania internautów. W każdym z takich czatów uczestniczyło ponad 1000 osób, z których wiele zadawało ekspertom bardzo szczegółowe pytania z zakresu podatków licząc na wyczerpującą odpowiedź. 4. Ile dokładnie wynoszą koszty administracji podatkowej i jaki stanowią procent we wpływach do budżetu z tytułu podatków? Przeprowadzenie dokładnych obliczeń kosztów administracji podatkowej przebiega często w oparciu o dane statystyczne podawane przez poszczególne ministerstwa finansów oraz niezależne organizacje pozarządowe. Przedstawiona poniżej tabela wskazuje, że w większości zaprezentowanych krajów zaobserwować można redukcję liczby zatrudnionych pracowników. Zmniejszenie kadr nie przybiera znacznych rozmiarów, aczkolwiek prezentowane dane potwierdzają ten powszechny kierunek dokonywanych zmian. Dodatkowo postanowiliśmy uwzględnić informacje obrazujące średni koszt jednego pracownika zatrudnionego w administracji podatkowej. Liczba pracowników zatrudnionych w administracji podatkowej w wybranych państwach Unii Europejskiej oraz Norwegii Kraj Liczba pracowników zatrudnionych w administracji skarbowej w 2008 r.(w tys.) wraz ze średnim kosztem zatrudnienia jednego pracownika na rok (w tys. ) Liczba pracowników zatrudnionych w administracji skarbowej w 2010 r. (w tys.) wraz ze średnim kosztem zatrudnienia jednego pracownika na rok (w tys. ) Finlandia 5,76 43,51 5,34 46,75 Irlandia 6,6 50,27 6,06 48,13 Niemcy 112,98 50,3 110,89 52,28 Norwegia 6,14 87 6,53 93 Francja 77,02 58,01 68,55 Brak danych Bułgaria 7,8 10,08 7,71 11,21 Polska 48,45 18,28 48,73 17,79 Portugalia 11,73 33,77 10,17 41,63 Austria 7,87 69,24 7,5 71,72 Włochy 35,56 48,84 33,24 Brak danych Źródło: http://www.iota-tax.org/iota-members
Biorąc pod uwagę liczbę zatrudnionych pracowników w administracji skarbowej, jak i koszt przypadający na jednego pracownika można ustalić, jaka jest wysokość wydatków ponoszonych przez poszczególne państwa na zatrudnionych w administracji podatkowej pracowników. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że średni koszt pracownika administracyjnego jest znacznie zróżnicowany w poszczególnych krajach. Najwyższy koszt zatrudnienia pracownika odnotowany jest w Norwegii, zaś najniższy w Bułgarii. Dodatkowo trzeba podkreślić, że posiadając takie dane, możliwym jest określenie wskaźnika procentowego, który zaprezentuje, jaką część wpływów do budżetu z tytułu podatków stanowią ponoszone przez państwo wydatki na administrację skarbową. Koszt administracji podatkowej określony jako procent wpływów z tytułu podatków w latach 2008 i 2010 Kraj 2008 rok 2010 rok Finlandia 0,61% 0,68% Irlandia 0.96% 0,98% Niemcy 1,19% 1,35% Norwegia 0.50% 0,55% Francja 1,17% 1,20% Bułgaria 1,17% 1,41% Polska 1,30% 1,40% Portugalia 1,59% 1,91% Austria 0,79% 0,82% Włochy 0,68% (brak danych) Źródło: http://www.iota-tax.org/iota-members Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej zestawienia tabelaryczne prezentujące liczbę pracowników administracji podatkowej i udział procentowy w dochodach wydatków związanych z ich zatrudnieniem należy wskazać iż: w Polsce, porównując lata 2008 i 2010, liczba pracowników nieznacznie wzrosła, natomiast większość prezentowanych krajów odnotowała tendencję przeciwną koszty administracji skarbowej, wyrażone jako procent wpływów budżetowych, są na tle innych państw relatywnie wysokie na tle innych krajów liczba pracowników administracji skarbowej w Polsce nie jest bardzo wysoka, jednak mała skuteczność ich pracy w połączeniu z dużą ilością podatkowych uregulowań prawnych sprawiają, że system działa bardzo nieefektywnie
5. Wnioski końcowe efektywność egzekucji zaległych podatków w Polsce znacznie zmalała w ostatnich latach. polski przedsiębiorca musi poświęcić 286 godzin w roku na załatwianie swoich spraw podatkowych oraz ponieść spore koszty związane ze spełnieniem swoich obowiązków podatkowych koszty administracji skarbowej, wyrażone jako procent wpływów budżetowych, są na tle innych państw relatywnie wysokie nadmiar przepisów prawnych regulujących prawo podatkowe obciąża zarówno administrację skarbowa jak też podatników nieefektywność polskiej administracji skarbowej nie wynika ze zbyt dużej liczby zatrudnionych urzędników lecz z nieodpowiedniego podziału zadań