ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ Opracowała mgr Anna Nogacka w oparciu o materiały i wiadomości z kursu Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci prowadzony przez specjalistów z Poradni Nadpobudliwości Psychoruchowej powstałej w 1995 roku przy Klinice Psychiatrii Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej w Warszawie oraz książkę T. Wolańczyka, A. Kołakowskiego, M. Skotnickiej Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem, które ma dokładnie określone kryteria konieczne do jego rozpoznania. Nie zawsze pokrywają się one z potocznym rozumieniem tego terminu. Dziecko nadpobudliwe jest nieuważne, impulsywne i nadpobudliwe zawsze lub prawie zawsze. W zależności od wymagań i tolerancji otoczenia objawy mogą być mniej lub bardziej przeszkadzające i utrudniające życie dziecka i jego otoczenia. Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej układają się w trzy grupy: kłopoty z kontrolą własnej impulsywności nadmierna aktywność ruchowa zaburzenia koncentracji uwagi a wszystko jest nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku oraz do ich rzeczywistego poziomu rozwoju. 1.Nadmierna impulsywność. Wyobraźmy sobie sytuację: dwoje dzieci idzie wzdłuż drogi. Nagle dostrzegają kolorowy przedmiot leżący po jej drugiej stronie. Jedno z nich przebiega natychmiast, drugie przed wejściem na jezdnię uważnie się rozgląda, czy nie nadjeżdża samochód. każde z dzieci dążyło do tego samego celu. Jedno z nich zadziałało pod wpływem impulsu, nie zastanawiając się, jakie mogą być konsekwencje jego działania. Drugie, rozglądając się, czy nie ma zagrożenia na drodze, przewidziało, jakie mogą być skutki jego działania i zaplanowało, co musi zrobić, aby uniknąć niebezpieczeństwa. Dziecko z ADHD wie, co powinno zrobić, ale nie potrafi w sposób rutynowy robić tego, co wie, że powinno Grupa objawów nadmiernej impulsywności powoduje wiele innych problemów w funkcjonowaniu dziecka. Nie przewidywane konsekwencji swoich działań dotyczy prawie wszystkiego, co robi dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Rezultatem tego bywa trudne do zaakceptowania zachowanie: częste wtrącanie się do rozmowy wbieganie do pokoju, w którym pracujemy mimo wielokrotnego przypominania, że jesteśmy bardzo zajęci przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy brak umiejętności zaplanowania swoich działań na przyszłość Dzieci z ADHD są niewolnikami słów już i zaraz. Gdy mają przerwać wykonywaną przez siebie czynność mają trudność ze zrobieniem tego natychmiast. Stąd, gdy prosimy je 1

by odeszły od telewizora i wyrzuciły śmieci po wiele razy słyszymy zaraz. Natomiast, gdy dziecko chce coś dostać lub zrobić zaczyna działać mechanizm już. Podsumowując: impulsywność dzieci nadpobudliwych prowadzi do tego, że działają one nie przewidując konsekwencji swojego działania, co z kolei powoduje, że nie są w stanie dostosować się do zasad panujących w domu dzieci nadpobudliwe mają kłopot z zastosowaniem zasad w praktyce, choć zwykle doskonale je znają i chcą przestrzegać przypominanie im o umowach, zakazach, czy uczenie przestrzegania zasad trzeba powtarzać wielokrotnie w ciągu dnia. Dzień po dniu! 2.Nadruchliwość. O nadruchliwości mówimy wtedy, kiedy dziecko cechuje nadmierna, niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa, oczywiście w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku lub dziećmi na tym samym poziomie rozwoju. Dzieci z objawami nadruchliwości w połączeniu z nadmierną impulsywnością zwykle nie przewidują konsekwencji swojego postępowania najpierw zrobią, a potem pomyślą dlatego biegając po pokoju, będą wpadać na rodziców lub wbiegać do pokoju, w którym uczy się starsza siostra. W szkole będą chodzić po klasie lub stale wiercić się w ławce, a biegając na przerwach potrąci większość uczniów na korytarzu. Pisząc o nadruchliwości warto zauważyć, że nieumiejętność spokojnego siedzenia, przymus chodzenia po klasie, poczekalni, autobusie jest niezależna od dziecka. Tak jak niedostrzegalnie szczegółów u dziecka z dużą wadą wzroku czy nieumiejętność chodzenia u niemowlaka. Oprócz konieczności pozostawania w ruchu i nieumiejętności długiego przebywania w jednym miejscu jedną z postaci nadruchliwości jest niepokój w obrębie miejsca siedzenia. Dziecko z ADHD nie siedzi nieruchomo, ale wierci się, kręci, macha nogami, rękami. Często bawi się różnymi przedmiotami długopisem, gumką, skrawkiem papieru. Jedną z postaci nadmiernej ruchliwości jest nadmierna gadatliwość. Podsumowując: dzieci z ADHD są także bardziej niż rówieśnicy ruchliwe, żywe. Szczególnie w sytuacjach, w których wymaga się od nich długiego i spokojnego siedzenia nadruchliwość ta także niepokój w obrębie miejsca siedzenia oraz nadmierna gadatliwość nie można powstrzymać ruchliwości dziecka. Możecie jedynie sprawić, by jak najmniej przeszkadzało innym 3.Zaburzenia uwagi. Jest to słabsza zdolność do koncentrowania się na każdym zadaniu. Dotyczy ona zarówno skierowania uwagi, jak i jej utrzymywania. Dzieci nadpobudliwe mają problemy z: zastosowaniem kolejnych instrukcji skupieniem się na jednej czynności (często z jednej czynności do drugiej nie kończąc poprzedniej) wykonywanie do końca zadań zleconych przez dorosłych odrabianiem lekcji lub czytaniem zadanego tekstu (nadmierne roztargnienie w czasie nauki) słuchaniem tego, co się mówi 2

pamiętaniem o zabraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania różnych czynności, takich jak przybory szkolne, książki, zabawki lub narzędzia z zapamiętaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem wszystkiego, co było na lekcjach Dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących bodźców wybrać najważniejszego. Podobnie jest, gdy konieczne jest utrzymywanie uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie lub w sytuacji oczekiwania na kolejne zdanie w czasie dyktanda. OBJAWY ZABURZEŃ KONCENTRACJI: krótki czas skupienia się brak umiejętności skupienia się na jednej rzeczy łatwe rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców brak umiejętności długotrwałej pracy nad jednym zadaniem gubienie i zapominanie rzeczy śnienie na jawie Dzieci z ADHD potrafią skupić się dłużej przed telewizorem czy komputerem, klockami czy samochodzikiem. Nie mają jednak zdolności ukierunkowywania uwagi, a więc skoncentrowania się na siłą woli na czymś mniej interesującym. Jest to związane z faktem, że mamy w naszym mózgu dwa układy motywacji i koncentracji. Pierwszy z nich odpowiada za zajmowanie się czynnościami sprawiającymi nam przyjemność, drugi za zmuszanie się do wykonania monotonnych czynności. W przypadku dzieci z ADHD mamy do czynienia z gorszym funkcjonowaniem układu koncentracji, a nie motywacji. Podsumowując: dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących do nich bodźców wybrać najważniejszego dla nich najsilniejszy i skupiający uwagę jest nowy bodziec w przypadku dużych zaburzeń koncentracji uwagi bodźcem rozpraszającym mogą być własne myśli liczba obserwowanych objawów zaburzeń koncentracji uwagi oraz ich nasilenie nie są identyczne w każdym otoczeniu i w każdej sytuacji. Zwykle silniej są wyrażone, gdy wymaga się od dziecka wysiłku umysłowego, a więc zachowania ciągłej uwagi 4. Kryteria diagnostyczne ADHD wg DSM IV (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). TRUDNO JEST ROZPOZNAĆ ZESPÓŁ ADHD PRZED 7 ROKIEM ŻYCIA A1. Zaburzenia Koncentracji Uwagi. Objaw musi się utrzymywać 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju. 1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. popełnia błędy wynikające z niedbałości. 2. Dziecko ma trudności z utrzymywaniem uwagi na zadaniach i grach. 3. Często wydaje się, że dziecko nie słucha tego co się do niego mówi. 3

4. Dziecko nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji. 5. Dziecko często ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć. 6. Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych. 7. Dziecko często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia. 8. Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców. 9. Dziecko często zapomina o różnych codziennych sprawach. Aby kryterium A1 zostało spełnione musi być 6 lub więcej pozytywnych odpowiedzi. A2. Nadruchliwość i Impulsywność. Objaw musi się utrzymać 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju. Nadruchliwość. 1. Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu. 2. Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia. 3. Dziecko chodzi po pomieszczeniach lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe. 4. Dziecko często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem. 5. Dziecko często jest w ruchu; biega jak nakręcone. 6. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe. Impulsywność. 7. Dziecko wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie. 8. Dziecko często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej. 9. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy). Aby kryterium A2 zostało spełnione musi być 6 lub więcej pozytywnych odpowiedzi. B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwość, impulsywność) ujawniły się przed 7 rokiem życia. C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu). D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji). E. Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości. Podtypy ADHD wg klasyfikacji DSM IV Typ mieszany Spełnionych jest zarazem przynajmniej 6 kryteriów diagnostycznych zaburzeń koncentracji uwagi, jak i przynajmniej 6 objawów nadruchliwości i impulsywności. 4

Typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi Typ z przewagą nadruchliwości i nadmiernej impulsywności Spełnionych jest przynajmniej 6 kryteriów diagnostycznych zaburzeń koncentracji uwagi, ale liczba objawów nadruchliwości i impulsywności jest niewystarczająca. Spełnionych jest przynajmniej 6 objawów nadruchliwości i impulsywności ale liczba objawów zaburzeń koncentracji uwagi jest niewystarczająca. 5. Praca z dzieckiem nadpobudliwym. Pracę z dzieckiem nadpobudliwym trzeba zacząć od akceptacji jego odmienności i niemożności, tego że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem. Podstawą postępowania w zespole nadpobudliwości psychoruchowej jest postępowanie wielokierunkowe ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa rodzinnego i treningu umiejętności rodzicielskich oraz zmiany modelu pracy szkoły i nauczycieli, ponieważ ADHD to zespół objawów, z których czasem się wyrasta, ale które są i nie można ich zmienić. Można natomiast modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie. W leczeniu trzeba pamiętać o określonej kolejności działań: stworzenia uporządkowanego świata, stałego planu dnia, reguł obowiązujących w domu i w szkole, przypominania o tym, co jest zadane i co trzeba zabrać do szkoły, pomoc w zorganizowaniu nauki i ustaleniu kolejności wykonywania zadań podczas odrabiania lekcji. Zasady pracy z dzieckiem nadpobudliwym. Planując pracę z dzieckiem nadpobudliwym warto znać pełen obraz objawów zespołu i wiedzieć, jakie zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a jakie nieposłuszeństwem czy niechęcią. Wychowanie dziecka z ADHD jest trudne, bo nie słyszy ono około 50 % tego co się do niego mówi i zapamiętuje około 50 % tego co usłyszało. Nie przewiduje ono także następstw różnych zjawisk. Ma trudności z zaplanowaniem i organizowaniem tego, co ma zrobić. Pomocą dla dziecka jest stworzenie mu zewnętrznej struktury. Potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić. Pracując z dzieckiem zawsze pamiętamy o pracy na poprzeczce : pracujemy zawsze na granicy możliwości dziecka lub nieznacznie powyżej nich twoje dziecko potrafi wiele rzeczy zrobić samo i wcale nie musisz mu w tym pomagać. Zrób sobie listę rzeczy, które Twoje dziecko robi dobrze i tutaj stawiaj mu twarde wymagania pamiętaj o zasadzie: Spróbuj, a jeśli Ci nie wyjdzie, to przyjdź do mnie, a ja Ci pomogę. gdy pracujesz z dzieckiem podążaj za nim, a nie wyręczaj go z myślenia. Wydawaj więc kolejne polecenie, nie przewidując, że dziecko się rozproszy, ale gdy zaczyna się rozpraszać odrabiając lekcje z dzieckiem jesteś pomagaczem, a nie podpowiadaczem. Stąd pracując z nim używasz stwierdzeń wpisz, policz, uzupełnij, a nie hipopotam, siedem, Francja można motywować dziecko do pracy nagrodami. Na przykład pomogę Ci spakować tornister do szkoły, ale jak spróbujesz to zrobić sam, to dostaniesz nagrodę (np. 10 minut dodatkowo komputera). Jeśli w tornistrze znajdzie się wszystko, co potrzeba, dostaniesz kolejne 15 minut 5

zakres pomocy jest zawsze minimalny to znaczy tyle tylko, ile dziecko potrzebuje w danym momencie swego rozwoju gdy dziecko opanuje już jakąś umiejętność, wpisujemy ją na listę rzeczy. które robi dobrze Przykładowe typowe zachowania dla dziecka z ADHD Zaburzenia uwagi Nadruchliwość Nadmierna impulsywność Bardzo długo zabiera się do Biega w kółko, jest stale Nie potrafi poczekać na swoją odrabiania lekcji. w ruchu. kolej. Nie potrafi na długo skupić Nie potrafi wysiedzieć Wyrywa się z odpowiedzią się w czasie pracy. w ławce przez całą lekcję, nie czekając na pozwolenie. Wszystkie znajdujące się chodzi po klasie. Przebiega przez jezdnię bez wokół niego przedmioty Wspina się na meble. sprawdzenia czy nie rozpraszają go. Ciągle się wierci. nadjeżdża samochód. Nie potrafi dokończyć wielu Ogląda telewizję jeszcze coś Trudno jest mu odwlec czynności. robiąc. wykonanie ważnej dla niego Ma kłopoty z zapamiętaniem Woli zabawy ruchowe niż czynności. przyswajanego materiału. siedzenie w jednym miejscu. Często wtrąca się do Nie słyszy i nie odpowiada na Nie usiedzi przy stole na rozmowy innych. polecenia. imieninach u cioci. Przypadkowo i nieumyślnie Nie pamięta co było zadane Je śniadanie biegając po niszczy różne rzeczy. w szkole, co trzeba przynieść kuchni. na następne zajęcia. Gapi się przez okna zamiast się uczyć. Nie potrafi zaplanować swojej pracy. Nie potrafi zrobić czegoś w określonej kolejności. 6. Skuteczne metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym. Pracując z dzieckiem nadpobudliwym warto: poświęcać mu dużo uwagi wzmacniać wszystkie przejawy pożądanego zachowania stosować zrozumiałe dla dziecka reguły być konsekwentnym przekazywane treści powinny być jasne, proste, krótkie, a wszelkie konsekwencje (pozytywne i negatywne) natychmiastowe pomóc nadpobudliwemu dziecku zorganizować świat wokół siebie stosować zrozumiały dla dziecka system pochwał i kar Ławka dziecka nadpobudliwego powinna być usytuowana: w pobliżu nauczyciela plecami do reszty kolegów w towarzystwie dobrych, spokojnych uczniów (ale nie najlepszych przyjaciół) z daleka od łatwo rozpraszających elementów środowiska (okno, drzwi, ruchome elementy) niektóre dzieci potrzebują dużo przestrzeni, dla nich może być odpowiednie posadzenie z tyłu klasy. W takiej sytuacji nauczyciel, co 5 minut podchodzi do dziecka i sprawdza jego postępy w pracy 6

powinno się jasno określić granice przestrzeni należącej do ucznia, dzieci z ADHD mają tendencję do zagarniania przestrzeni innych, mogą też potrzebować tej przestrzeni przedszkolaki podczas zajęć na podłodze powinny mieć jasno wyznaczony swój kąt Pobudzanie uwagi dziecka. Nieuwaga jest charakterystyczną cechą nadpobudliwego dziecka, specjalne techniki mogą mu pomóc koncentrować się i utrzymywać uwagę na zadaniu. Zadania i nauczane treści powinny być przekazywane w bardzo szybki sposób, skrótowy reporterski sposób dostosowany do możliwości koncentracji dziecka. Powinny być też prezentowane w małych dawkach, a nie wszystko w jednym czasie. Można wykorzystać krótki czas koncentracji dziecka pracując z zegarkami, czy kuchennymi minutnikami. Zadaniem dziecka musi być wykonanie pracy przed upłynięciem wyznaczonego czasu. Konieczne przy tym jest: natychmiastowe sprawdzanie poprawności zadania skracanie zadania poprzez dzielenie go na mniejsze cząstkowe zadania zadawanie mniej materiału na raz skracanie prac domowych zamiast mniejszej liczby długich sesji ćwiczeniowych wymagających koncentracji, przygotowanie większej ilości krótszych i bardziej intensywnych okresów ćwiczeń urozmaicanie zadań i przygotowanie ich w sposób interesujący dla ucznia, przeplatanie mniej ciekawszych elementów ciekawszymi warto starać się czymś zaskoczyć ucznia, nowe i oryginalne dla ucznia zadania są dla niego bardziej zajmujące i pozwalają lepiej się skoncentrować korzystanie z materiałów, które można dotknąć, manipulować proponowanie aktywności, które wymagają zaangażowania ucznia, czynnej dyskusji, wypróbowania kolejnych rozwiązań, wielu uczniów przyswaja materiał lepiej w momencie, kiedy zamiast tylko słuchać i obserwować, może doświadczać korzystne jest ilustrowanie materiału schematami, podawanie uczniom różnych metod mnemotechnicznych, wierszyków, powiedzonek zachęcanie dzieci do pracy z rodzicami, do pracy w mniejszych grupach, do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych Poprawianie zdolności słuchania. Nadpobudliwi uczniowie często nie dosłyszą i nie zarejestrują ważnych instrukcji. Często w ogóle nie słyszą, co się do nich mówi. Brakuje im umiejętności aktywnego słuchania, które oprócz przyjmowania i słyszenia słów, pozwala zrozumieć ich treść. Pomocne dla uczniów w aktywnym słuchaniu mogą być następujące techniki: przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych krótkich zdań powtarzanie instrukcji tak często, jak jest to potrzebne (warto upewnić się, że uczniowie znają i rozumieją słownictwo, jakiego używa nauczyciel) nakłanianie uczniów do powtórzenia instrukcji po jej usłyszeniu, a później do powtórzenia jej sobie jeszcze raz, w ten sposób rozwija się umiejętność słuchania i zapamiętywania informowanie uczniów o tym, że komunikuje się najważniejsze wiadomości poprzez używanie kluczowych zdań typu: to jest ważne, proszę słuchać, niektórzy nauczyciele używają dla podkreślenia wagi komunikatu dodatkowych sygnałów, np.: podniesienie ręki, czy zapalenie światła korzystanie dla zilustrowania i podkreślenia informacji z pomocy wizualnych (obrazki, schematy, kluczowe hasła zapisane na tablicy) 7

Metody pracy. Młodsze dzieci zazwyczaj wymagają: częstszych informacji zwrotnych konkretnych nagród dawanych natychmiast większej ilości upomnień, powtórzeń bardzo prostych, krótkich poleceń Starsze dzieci: mogą poradzić sobie z odroczeniem nagrody potrzebują mniejszej ilości informacji zwrotnych dotyczących zachowania warto je aktywnie włączać do tworzenia programu zmiany zachowań, zachęć je do brania odpowiedzialności za swoje zachowania chętnie zawierają kontrakty i umowy Warto wybrać takie rozwiązania, które wydają się najpraktyczniejsze. Metody, które będzie najłatwiej wdrożyć w codzienne życie, okazują się często najskuteczniejszymi. Bardzo skomplikowany program zmian jest z góry narażony na porażkę. Jeśli jakaś metoda wydaje się zbyt trudna lub skomplikowana do wykonania, należy ją maksymalnie uprościć, tak żeby była dostosowana do wymogów Państwa i Waszych uczniów. Każda metoda, aby zadziałać wymaga indywidualizacji, czyli dostosowania do konkretnego ucznia. Krótki przewodnik po proponowanych metodach wsparcia. Metody psychoedukacyjne. Polegają na przedstawieniu rodzicom określonego modelu postępowania z dzieckiem. o Metoda pracy z trudnymi zachowaniami dzieci. Metoda C. Sutton. Pomaga rodzicom nauczyć się zmiany zachowań niepożądanych na pożądane, czyli takie, jakich oczekujemy od dziecka. o Metoda opracowana przez dwie amerykańskie matki A. Faber i E. Mazzlish. Pomagająca ukształtować nowy sposób porozumiewania się w rodzinie, znaleźć wzajemny szacunek i zrozumienie, budować pozytywny obraz własnej osoby. o Metoda T. Gordona. Podobna do poprzednich metod. Ucząca sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia. Metody stymulacji rozwoju. Metody te najczęściej dotyczą pracy z samym dzieckiem. Polegają na pobudzaniu rozwoju niektórych funkcji poznawczych, na rozwoju niektórych funkcji poznawczych, na rozwijaniu jego możliwości. Zaliczamy do nich: o Metodę dobrego startu. Jest to postępowanie korekcyjno-kompensacyjne, które wykorzystuje się w pracy z dzieckiem dyslektycznym. Należy niezmiernie uważać, aby zajęcia kompensacyjne nie stały się dodatkowym źródłem stresu i kolejnych porażek dzieci nadpobudliwych, część metod powinna zostać zaadaptowana do ich sposobu reagowania i możliwości skupienia uwagi o Kinezjologię edukacyjną metoda T. Dennisona. Metoda ta ma na celu stymulację układów mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych, które pobudzają odpowiednie zmysły (zmysł równowagi, czucie głębokie). o Program korekcji zachowań opracowany przez T. Opolską i E. Potemską. W programie tym planowane są odpowiednie ćwiczenia dla grupy dzieci, w tym zabawy pomagające rozładować energię, ćwiczenia relaksacyjne. o Metoda Weroniki Sherborne. W metodzie tej poprzez ruch dzieci uczą się poznawać siebie i świat, uczą się, że mogą wpływać na swoje otoczenie. 8

NALEŻY ZAWSZE PAMIĘTAĆ, ŻE: NIE WSZYSTKIE OBJAWY JESTEŚMY W STANIE OBŁOŻYĆ NASZĄ POMOCĄ CZASAMI LEPSZĄ JEST METODA AKCEPTOWANIA I NIE ZAUWAŻANIA OBJAWÓW ZESPOŁU NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ NIE DA SIĘ ZAPANOWAĆ NAD WSZYSTKIMI OBJAWAMI WARTO PRACOWAĆ NAD TYMI, KTÓRE NAM NAJBARDZIEJ PRZESZKADZAJĄ NAWET NAJDROBNIEJSZY POSTĘP NALEŻY CHWALIĆ, BO NAJMNIEJSZA PORAWA TO DUŻY SUKCES! WZMACNIAĆ POZYTYWNIE I WYGASZAĆ ZACHOWANIA NIEPOŻĄDANE ZAMIAST KAR STOSOWAĆ KONSEKWENCJE, CZYLI NIE ODREAGOWYWAĆ, ALE STOSOWAĆ JE JAKO ELEMENT PORZĄDKUJĄCY, CENĘ ZA PRZEKROCZENIE USTALONYCH ZASAD 7.Zakończenie. Słowa, jakie dziecko słyszy od ważnych dla siebie dorosłych pozwalają mu kształtować obraz samego siebie. Taki obraz to najważniejszy kapitał, jaki wnosimy w dorosłe życie. Być może nie możemy obronić dzieci przed cierpieniem i popełnianiem błędów. Nie takie jest jednak nasze zadanie. Mamy nauczyć je radzić sobie z wymaganiami, jakie stawia im świat i jak radzić sobie z samym sobą. Nie możemy zagwarantować dzieciom szczęścia, ale możemy nauczyć je po nie sięgać. Nauczyć dzieci, że nawet będąc, nadruchliwe mogą sięgać w gwiazdy. To nie jest wina tych dzieci, że mają zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Sławni ludzie, którzy także cierpieli na zespół nadpobudliwości psychoruchowej: Albert Einstein mistrz fizyków i bardzo sympatyczny człowiek, chociaż niezmiernie trudny Woodrow Wilson prezydent Stanów Zjednoczonych Leonardo da Vinci malarz, architekt, konstruktor Tomas Edison wymyślił żarówkę i gramofon Agatha Christie mistrzyni kryminalnej intrygi Cher aktorka, piosenkarka Tom Cruise aktor Winston Churchill premier Wielkiej Brytanii 8. Można jeszcze przeczytać: T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka Dziecko nadpobudliwe w szkole. Objawy i sposoby pomocy. M. Bogdanowicz O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. A. Faber, E. Mazlish Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. A. Faber, E. Mazlish Jak mówić, żeby dzieci się uczyły. W domu i w szkole. H. Nartowska Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo. J. Prekop, Ch. Schweizer Niespokojne dzieci. J. Komender Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. 9