SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPU 2 INFORMACJE OGÓLNE O INICJATYWIE JEREMIE 2 INSTRUMENTY JEREMIE. POLSKA 10 1. Zasilenia Kapitałowe 11 2. Instrumenty pożyczkowe 11 3. Instrumenty poręczeniowe 14 4. Instrumenty quasi - kapitałowe 20 INICJATYWA JEREMIE W WIELKOPOLSCE HARMONOGRAM PRAC W ZAKRESIE WDROŻENIA 24 PODSTAWY PRAWNE DOTYCZĄCE INSTRUMENTÓW INŻYNIERII FINANSOWEJ 29 Poznań 2007 1
Słowo wstępu W celu usprawnienia dostępu do finansowania dla rozwoju przedsiębiorstw powstała nowa inicjatywa w partnerstwie Komisji Europejskiej (DG REGIO) oraz grupy EBI - Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) 1. Inicjatywa JEREMIE, czyli Wspólne europejskie zasoby dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, ruszyła w 2006 roku wraz z oceną rozbieżności w dostępie do usług inżynierii finansowej w poszczególnych państwach członkowskich i regionach (produkty takie jak fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, pożyczki i gwarancje). J E R E M I E Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises Informacje ogólne o inicjatywie JEREMIE Inicjatywa ta ma w zamierzeniu zachęcić Państwa Członkowskie oraz Regiony do przeznaczenia części przyznanych im funduszy strukturalnych na instrumenty finansowe zaprojektowane specjalnie dla wsparcia mikroprzedsiębiorstw i MŚP (inżynieria finansowa). W komunikacie Komisji Europejskiej zatytułowanym Polityka Spójności na rzecz wsparcia wzrostu i zatrudnienia. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty 2007-2013 wiele uwagi poświęcono konieczności poprawy dostępu do kapitału przez MŚP w celu stymulowania ich rozwoju, a zwłaszcza potrzebie rozszerzenia instrumentów wsparcia (na zasadach konkurencyjnych) na rzecz start-upów i mikroprzedsiębiorstw. Stanowisko Komitetu w tym względzie można podsumować w następujący sposób: 1 Europejski Fundusz Inwestycyjny utworzony został w 1994 roku jako część grupy Europejskiego Banku Inwestycyjnego w celu wsparcia finansowania sektora MŚP w Unii Europejskiej. Udziałowcy: EBI (62%), Komisja Europejska (30%), banki międzynarodowe (8%). Kapitał EFI wynosi 2 mld euro. Główne cele: wcielanie w życie wytycznych Komisji Europejskiej w zakresie wspierania MŚP, zatrudnienia, rozwoju regionalnego, budowania gospodarki opartej na wiedzy, innowacji, procesu lizbońskiego oraz wypracowanie zysku odpowiedniego do stopnia ponoszonego ryzyka (JEREMIE, Europejski Fundusz Inwestycyjny, Bruksela, 13.07.2006). Poznań 2007 2
Niezbędne jest wspieranie wykorzystania instrumentów niebędących dotacjami, takich jak pożyczki, finansowanie zabezpieczonego długu dla długów podporządkowanych, instrumenty zamienne (dług mezzaninowy) oraz kapitał podwyższonego ryzyka (np. kapitał zalążkowy oraz kapitał typu venture); Dotacje powinny zostać przeznaczone na budowę i utrzymanie infrastruktury ułatwiającej dostęp do finansowania (np. biura transferu technologii, inkubatory, sieci aniołów biznesu, programy gotowości inwestycyjnej); Należy wspierać również mechanizmy gwarancji i gwarancji wzajemnych, w szczególności w celu ułatwienia MŚP dostępu do mikrokredytów. Cenny wkład mogą wnieść w tym zakresie Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI); Niezbędne jest również zapewnienie pomocy określonym grupom, takim jak młodzi przedsiębiorcy lub kobiety podejmujące własną działalność gospodarczą, lub też przedsiębiorcy wywodzący się z grup mniej uprzywilejowanych, w tym mniejszości etnicznych; Szczególnie istotne znaczenie ma bliska współpraca z EFI ze względu na możliwość skorzystania z bogatej wiedzy fachowej zgromadzonej przez lata przez tę instytucję, w celu udzielenia MŚP niezbędnego wsparcia, a także rozwijania europejskiego rynku kapitału ryzyka; Należy wspierać i poszerzać zakres stosowania sekurytyzacji wierzytelności (umowa, na mocy której kapitał ryzyka należący do jednej ze stron może zostać zbyty na rzecz innych podmiotów, zwiększając tym samym potencjał zbywającego w zakresie udzielania kredytów MŚP) w celu zwiększenia potencjału kredytowego konsorcjów kredytowych. 2 Istotnym dokumentem, podkreślającym wagę inicjatywy JEREMIE jest Opinia w sprawie wspólnej inicjatywy JEREMIE wydana w marcu 2006 roku przez Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny na prośbę komisarz Margot Wallström. Wnioski i spostrzeżenia dotyczące inicjatywy, zawarte w dokumencie można zamknąć w kliku punktach: JEREMIE mógłby stanowić inteligentne narzędzie koordynacji i racjonalizacji dostępnych instrumentów kredytowych; Komitet podkreśla znaczenie wsparcia Komisji dla inicjatywy JEREMIE nie tylko w wymiarze zewnętrznym, lecz także poprzez wewnętrzną koordynację służb 2 Opinia w sprawie wspólnej inicjatywy JEREMIE, Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny, Bruksela 2006, s.4. Poznań 2007 3
zarządzających działaniami na rzecz mikroprzedsiębiorstw oraz MŚP, obejmującą ustanowienie ośrodka ds. inicjatywy JEREMIE, który pełniłby funkcję jednostki udzielającej informacji i koordynującej różne działania w celu zapewnienia optymalnych rezultatów. Stopień trudności w uzyskaniu dostępu do kredytów opisanych powyżej zależy od poziomu rozwoju gospodarki i rynku. Regiony konwergencji (W UE-25 są 254 regiony na poziomie NUTS II. Spośród nich w około 100 regionach konwergencji poziom dochodów jest niższy od 75% średniej wspólnotowej) gdzie instrumenty kredytowe są najbardziej potrzebne w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia poprzez rozwój przedsiębiorczości, są równocześnie regionami, w których dostęp do takich instrumentów jest najbardziej utrudniony, a ich oprocentowanie wyższe niż w regionach lepiej rozwiniętych. W celu zapewnienia gwarancji kredytowych, zwłaszcza w regionach konwergencji, w ramach EFI mógłby zostać utworzony punkt ds. programu JEREMIE w celu udzielania pomocy w uzyskaniu zabezpieczeń dla kredytów bankowych w formie poręczeń udzielanych przez konsorcja kredytowe lub inne instytucje prowadzące aktywną działalność zwłaszcza w mniej uprzywilejowanych regionach. 3 Ponadto dokument podkreśla znaczenie mnożnika jako narzędzia stosowanego przez konsorcja kredytowe i banki umożliwiającego zwiększenie potencjału kredytowego 4 oraz znaczenie inicjatywy JEREMIE w tym zakresie. Przeprowadzenie dokładnych analiz sytuacji w zakresie niewypłacalności, zwłaszcza w regionach konwergencji, pozwala dostosować wielkość mnożnika do warunków miejscowych. Oczywiście w najmniej uprzywilejowanych regionach poziom niewypłacalności jest wyższy, osiągając nawet 10%, podczas gdy w regionach bardziej 3 Opinia w sprawie wspólnej inicjatywy JEREMIE, Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny, Bruksela 2006, s.4-8. 4 Mnożnik umożliwia zwiększenie potencjału w zakresie udzielania kredytów proporcjonalnie do szacunkowego poziomu niewypłacalności na danym terytorium oraz udziału gwarancji związanych z udzielonymi kredytami. Jeżeli w przypadku danego terytorium analiza historyczna poziomu niewypłacalności związanej z kredytami wykazuje, że kształtuje się on na poziomie poniżej 5%, istnieje możliwość udzielenia z funduszu wynoszącego 1 mln EUR kredytów wielu osobom do kwoty wynoszącej 20 mln EUR, ponieważ posiadane fundusze w kwocie 1 mln EUR wystarczają na pokrycie strat wynikających z niewypłacalności. 5% z 20 mln wynosi bowiem 1 mln. W powyższym przypadku mnożnik wynosi 20. Jeżeli gwarancje udzielone przez konsorcjum kredytowe pokrywają 50% ewentualnych strat, podczas gdy pozostałe 50% obciąża bank, wskaźnik zostaje zwiększony do 40, tzn. kwota 1 mln EUR, odpowiednio podzielona, może stanowić podstawę udzielenia kredytów na kwotę 40 mln EUR. Poznań 2007 4
zamożnych kształtuje się on (w przypadku mikro- i małych przedsiębiorstw) na poziomie ok. 2,5%. Potencjał programu JEREMIE może dać się wykorzystać przede wszystkim w regionach konwergencji, zapewniając konsorcjom kredytowym indywidualne gwarancje oraz ułatwiając proces sekurytyzacji w celu zwiększenia potencjału kredytowego oraz zrekompensowania wad mnożnika. 5 *** Obecnie Fundusze Strukturalne wspierają sektor MŚP głównie poprzez granty. W ramach inicjatywy JEREMIE część funduszy przeznaczonych na wsparcie finansowe na rzecz MŚP będzie mogła być zamieniona na długookresową pomoc poprzez inżynierię finansową, a dokładnie oferowane w jej ramach instrumenty (pożyczki, poręczenia, kapitał ryzyka etc). Będą mogły one być używane w sposób ciągły i odnawialny (na bazie ich finansowego recyclingu) w gospodarce regionu/państwa, zamiast zostać użyte tylko raz w formie grantu dla indywidualnych firm. Pozwoli to na zwiększenie nie tylko zakresu instrumentów finansowych dostępnych dla przedsiębiorstw oraz realnego budżetu przeznaczonego na ich finansowanie, ale i efektywności wsparcia sektora MŚP (wykorzystania tzw. efektu dźwigni dla wsparcia MŚP, które w niektórych przypadkach, jak pokazuje przykład programu MAP zarządzanego przez Europejski Fundusz Inwestycyjny w imieniu Komisji Europejskiej, w postaci np. funduszy gwarancyjnych/poręczeniowych wynosi 1:70, a w przypadku jednorazowych grantów 1:1). Co więcej fundusze przeznaczone na inicjatywę JEREMIE będą mogły być (na poziomie instytucji finansowych udzielających w/w pożyczki, poręczenia etc.) wsparte dodatkowymi środkami z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i innych międzynarodowych instytucji finansowych, a także środkami pochodzącymi z sektora prywatnego. Polska może, bowiem skorzystanie z inicjatywy jest dobrowolne, przeznaczyć na inicjatywę dowolną ilość środków (Komisja Europejska zaleca min 5% środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przyznanych jej w ramach nowej polityki spójności) na utworzenie funduszu finansującego pełny zakres instrumentów finansowych dla MŚP - tzw. Holding Fund. Fundusz ten powinien być współfinansowany ze środków publicznych 5 Opinia w sprawie wspólnej inicjatywy JEREMIE, Europejski Komitet Ekonomiczno Społeczny, Bruksela 2006, s.12. Poznań 2007 5
(dodatkowe 15% zgodnie z zasadami współfinansowania programów unijnych w Polsce), z opcją otrzymania pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego na ten cel. W przypadku gdy 15%-owy poziom dofinansowania zapewniony jest na poziomie programu, Holding Fund może być w całości oparty na środkach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Transfer środków następuje w całości przy tworzeniu funduszu, lub też w transzach w okresie trwania perspektywy budżetowej 2007-2013. Na środkach zgromadzonych w funduszu istnieje możliwość wygenerowania odsetek, które muszą być przeznaczone na działania w ramach inicjatywy JEREMIE. Holding Fund tworzony jest na bazie decyzji Instytucji Zarządzającej w danym państwie czy regionie, w porozumieniu z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym i Komisją Europejską. Europejski Fundusz Inwestycyjny przeprowadza analizę systemu wsparcia finansowego MŚP w danym państwie i jego regionach (opracowywana przez ekspertów z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego przy współpracy władz centralnych i regionalnych). Analiza ta ma posłużyć do przygotowania planu działania menedżera funduszu, tj. wykorzystania instrumentów finansowych w celu finansowania sektora MŚP. Zarządzanie Holding Fund oddane będzie w ręce Menadżera który na podstawie umowy z Państwem Członkowskim czy Regionem będzie zarządzał środkami w ramach funduszu, na podstawie wspólnie ustalonego planu działań. Obecne regulacje dają możliwość bezpośredniego wyboru Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego jako menedżera, ze względu na bogate doświadczenie w wykorzystaniu elementów inżynierii finansowej do finansowania MŚP, a także jego neutralny charakter (większościowymi udziałowcami Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego są wszystkie Kraje Członkowskie poprzez Europejski Bank Inwestycyjny oraz Komisję Europejską). Kraj/Region może również wybrać menadżera na drodze przetargu. Zaangażowanie Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego w tę inicjatywę, a w szczególności w roli menedżera Holding Fund może zwiększyć atrakcyjność inwestycyjną między innymi regionu przystępującego do inicjatywy, będącego gwarantem profesjonalnego i stabilnego systemu wsparcia finansowego sektora MŚP. Poznań 2007 6
Tabela 1 Wybór Menadżera Holding Fund Wybór Menadżera Modelowanie inwestycji, wybór pośredników Bliska współpraca z władzami lokalnymi Administracja, monitorowanie, raportowanie Przyciągnięcie kolejnych inwestorów Zamówienia Publiczne (Proces) Wybór EFI (Korzyści z wyboru EFI) Zorganizowanie przetargu przez Kraj Potwierdzona ekspertyza Członkowski/Region w finansowaniu MŚP Zaangażowanie Komisji Europejskiej Europejskie centrum o najlepszej Możliwość złożenia oferty przez EFI praktyce samodzielnie lub jako joint venture. Wspólnie opracowane programy operacyjne Jedna instytucja oferująca różnorodność instrumentów Fundusze usytuowane i zarządzane lokalnie Współpraca w ramach Grupy EBI Źródło: Prezentacja JEREMIE, Europejski Fundusz Inwestycyjny, Bruksela 2007. Poznań 2007 7
Rysunek 1 Możliwe warianty współpracy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym w ramach inicjatywy JEREMIE EFI jako samodzielny menadżer EFI jako częściowy menadżer EI EI Inny Mgr Holding VC Guar Microf Pośrednicy => Beneficjenci Holding VC Guar Microf Pośrednicy => Beneficjenci EFI jako współmenadżer (np. z lokalną Agencją Rozwoju) EFI jako doradca menadżera EIF Co-Mgr Menadżer EIF Holding VC Guar Microf Pośrednicy => Beneficjenci Holding VC Guar Microf Pośrednicy => Beneficjenci Źródło: Prezentacja JEREMIE, Europejski Fundusz Inwestycyjny, Bruksela 2007. Dla środków pochodzących z województw tworzone byłyby indywidualne subkonta w ramach Holding Fund. Wykorzystanie tych środków odbywałoby się na podstawie uzgodnionych przez województwo i menadżera planów. Taka struktura możliwa jest oczywiście pod warunkiem, iż wybrany zostałby ten sam menadżer na szczeblu centralnym i regionalnym (np. Europejski Fundusz Inwestycyjny). Decyzje o uruchomieniu środków, na podstawie przygotowanego planu działań, mogłyby być podejmowane w ramach komitetu sterującego, w którego skład wchodziliby przedstawiciele Instytucji Zarządzającej. Obecność Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego jako współmenadżera środków w ramach Holding Fund, zarówno w regionach jak na poziomie krajowym nie jest co prawda Poznań 2007 8
obowiązkowa, ale znacznie poprawia wizerunek i wiarygodność opracowanego w ramach JEREMIE systemu wsparcia MŚP w danym państwie/regionie. Ponadto przyczynia się pośrednio do zwiększenia jego atrakcyjności inwestycyjnej (przyciągnięcie prywatnych inwestorów) oraz do prowadzenia biznesu na ich terenie. Bezpośrednie korzyści z wyboru Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego to przede wszystkim: Potwierdzona ekspertyza w finansowaniu MŚP; Europejskie centrum o najlepszej praktyce; Wspólnie opracowane programy operacyjne; Jedna instytucja oferująca różnorodność instrumentów; Fundusze usytuowane i zarządzane lokalnie; Współpraca w ramach grupy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W przypadku udziału Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego w zarządzaniu środkami Holding Fund od usługi tej będzie pobierana prowizja. Obecna regulacja mówi maksymalnie o 2% prowizji od zaangażowanych środków. Dokładna wysokość prowizji zależy od kwoty przeznaczonej na JEREMIE, typu instrumentów do wdrożenia, itd. Po ustanowieniu Holding Fund na poziomach regionalnym i krajowym, menadżer Holding Fund będzie odpowiedzialny za wyselekcjonowanie funkcjonujących na w/w poziomach instytucji finansowych (instytucji pośredniczących), które będąc bezpośrednim oferentem różnego rodzaju instrumentów finansowych dla przedsiębiorstw, będą mogły korzystać ze środków zgromadzonych w Holding Fund dla zaoferowania bardziej atrakcyjnych warunków finansowania przedsiębiorstw, niż dotychczas (jak również z w/w dodatkowych instrumentów wsparcia Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego dla zwiększenia dostępnej puli funduszy w ramach JEREMIE). Poznań 2007 9
Instrumenty JEREMIE. Polska W przypadku Polski na Holding Fund złożyłyby się fundusze przeznaczone na działania inżynierii finansowej w ramach sektorowego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (o zasięgu ogólnokrajowym) oraz (w zależności od decyzji indywidualnych województw) środki z 16 Regionalnych Programów Operacyjnych przeznaczonych przez regiony również na inżynierię finansową. Działania na szczeblu centralnym będą obejmowały przede wszystkim instrumenty typu equity (zasilenia kapitałowe), natomiast działania na szczeblu regionalnym będą dotyczyły instrumentów dłużnych. Europejski Fundusz Inwestycyjny, na podstawie rozmów z Ministerstwem Gospodarki, ustalił, że pomimo przyjęcia tego ogólnego podziału pomiędzy programami regionalnymi oraz programem centralnym, urzędy marszałkowskie będą miały możliwość włączania do swoich programów operacyjnych instrumentów typu equity w ramach inicjatywy JEREMIE, pod warunkiem, że są one znacząco odmienne od działań przewidzianych w ramach programu Innowacyjna Gospodarka. 6 Potencjalny portfel produktów inżynierii finansowej do wprowadzenia w Polsce mógłby przybrać następujący kształt: Tabela 2 Potencjalne Produkty JEREMIE Start - up Wczesna Faza Rozwoju Ekspansja Zasilenie Kapitałowe (equity) Instrumenty dłużne Instrumenty quasi kapitałowe Inne Instrumenty Venture Capital Mikropożyczki/Pożyczki Globalne/Pożyczki Podporządkowane Poręczenia Participating Loans Finansowanie Mezzanine Finansowanie Anioły Biznesu Transferu Technologii Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny 6 Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny, s. 1. Poznań 2007 10
Przedstawiony powyżej wachlarz potencjalnych produktów nie jest wyczerpujący i będzie mógł być dostosowywany do specyficznych warunków w każdym regionie w ramach procesu ewaluacji. 1. Zasilenia Kapitałowe Ministerstwo Gospodarki przewiduje wprowadzenie na szczeblu centralnym działania polegającego na wsparciu funduszy venture capital poprzez zasilenia kapitałowe oraz zwrot kosztów. Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego mają być transferowane przez Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK), fundusz funduszy. Europejski Fundusz Inwestycyjny podpisał umowę z KFK, na podstawie której Europejski Fundusz Inwestycyjny przeprowadzi kompleksowe usługi doradcze związane z modelowaniem oraz wykonywaniem działań funduszu funduszy w sektorze venture capital. Współpraca pomiędzy KFK oraz Europejskim Funduszem Inwestycyjnym mogłaby również odnosić się do inicjatywy JEREMIE przy powstaniu funduszu holding fund. Rozważona powinna zostać również możliwość ko-inwestycji środków publicznych zarządzanych na poziomie krajowym oraz regionalnym, do maksymalnego poziomu 75% w przypadku funduszy venture capital. Inne możliwości współpracy pomiędzy działaniami na szczeblu centralnym oraz regionalnym mogą również zostać ocenione. 7 2. Instrumenty pożyczkowe a) Pożyczki Globalne (ang. Global Loan) Pożyczka globalna polega na przekazaniu środków pośrednikom finansowym (np. bankom, funduszom pożyczkowym, instytucją mikro-pożyczkowym) w celu dalszego ich przekazania potencjalnym przedsiębiorcom jak również istniejącym firmom. Początkowy transfer może przyjąć formę pożyczki globalnej przekazanej bezpośrednio ze środków zgromadzonych w funduszu holding fund. Przekazanie środków pośrednikom finansowym w ramach pożyczki globalnej może również zostać zaaranżowane przez menadżera ze środków Międzynarodowej Instytucji Finansowej (MIF), np. Europejski Bank Inwestycyjny. W tym przypadku instytucja 7 Ibidem, s. 2. Poznań 2007 11
przekazująca środki pośrednikom mogłaby uzyskać poręcznie w ramach inicjatywy JEREMIE. 8 Rysunek 2 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny b) Pożyczki Podporządkowane (Drugorzędne) (ang. Subordinated Loans) Pożyczki podporządkowane mają na celu wsparcie finansowania osób fizycznych oraz mikro przedsiębiorstw. Pożyczki podporządkowane charakteryzują się tym, że należności wynikające z tego typu transakcji uwarunkowane są uregulowaniem zobowiązań wobec innych pożyczkodawców (są drugorzędne ang. Junior - w stosunku do innych pożyczkodawców), co powoduje, iż bywają również klasyfikowane jako instrumenty quasiequity. Pożyczki tego typu udzielane są bezpośrednio beneficjentom poprzez przekazywanie środków równych co do wysokości środkom przekazywanym przez pozostałych pożyczkodawców (określanych jako senior) lub też w formie refinansowania instytucji 8 Ibidem, s. 2-3. Poznań 2007 12
pośredniczących oferujących pożyczki zapewniając w ten sposób zwiększenie ich dostępności. Podobnie jak w przypadku instrumentów poręczeniowych głównym celem pożyczek podporządkowanych jest zmniejszenie ryzyka pożyczkodawców w celu poszerzenia ich działalności prowadzącej do zwiększenia podaży środków dostępnych dla mikro przedsiębiorstw oraz osób fizycznych. Głównym elementem odróżniającym tego typu działania od mikro-poręczeń jest konieczność posiadania większego kapitału pozwalającego na przekazanie pożyczek podporządkowanych. 9 Rysunek 3 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny Główne korzyści pożyczek podporządkowanych: Poszerzony dostęp do finansowania dla osób fizycznych oraz MŚP ze względu na ograniczone wymagania pożyczkodawców odnośnie zabezpieczenia; Korzystniejsze warunki dla pożyczkobiorców; Efekt mnożnika na środkach publicznych w sytuacji, gdy część pożyczek przekazywana jest przez instytucje pożyczkowe z własnych zasobów; 9 Ibidem, s. 3-4. Poznań 2007 13
Wysoka liczba beneficjentów prezentująca dogodne wsparcie ze środków publicznych; Podporządkowany charakter pożyczek prowadzi do obniżenia ryzyka dla banków/pożyczkodawców; Odnawialny charakter; Elastyczność: specyficzne pożyczki mogą zostać nakierowane na poszczególne sektory/grupy beneficjentów, np. dłuższa prolongata lub okres płatności dla nowo powstałych przedsiębiorstw (start-up). 10 3. Instrumenty poręczeniowe Instrumenty poręczeniowe będą modelowane przez menadżera funduszu holding fund oraz zasilane kapitałowo z funduszu holding fund. Poniższe korzyści mogą być przypisane schematom poręczeń przedstawionych w tym opracowaniu: Poszerzony dostęp do finansowania dla osób fizycznych oraz MŚP ze względu na ograniczone wymagania pożyczkodawców odnośnie zabezpieczenia; Pozytywny wpływ poręczeń na wymagany poziom rezerw banków; Korzystniejsze warunki dla MŚP; Większa dostępność środków dla MŚP; Efekt mnożnika na środkach publicznych w sytuacji, gdy pożyczki przekazywane są przez instytucje pożyczkowe/banki z własnych zasobów; Wysoka liczba beneficjentów prezentująca dogodne wsparcie ze środków publicznych; Podział ryzyka z pożyczkodawcą zapewnia dostosowanie oczekiwań obu stron; Odnawialny charakter; Elastyczność: specyficzne pożyczki mogą zostać nakierowane na poszczególne sektory/grupy beneficjentów, np. dłuższa prolongata lub okres płatności dla nowo powstałych przedsiębiorstw (start-up). 11 10 Ibidem, s. 3-4. 11 Ibidem, s. 4. Poznań 2007 14
a) Regionalny/Krajowy Fundusz Poręczeniowy Regionalny/Krajowy fundusz poręczeniowy oferuje poręczenia bankom lub innym instytucjom finansowym, które w efekcie rozszerzają dostępność pożyczek dla MŚP. To skuteczne działanie pozwala na dotarcie do dużej liczby końcowych odbiorców przy pomocy ograniczonych środków, w sytuacji, gdy fundusz poręczeniowy ma za zadanie pokryć straty a środki dla MŚP są przekazywane przez pożyczkodawców z własnych kapitałów. Poręczenia na ogół poprawiają warunki finansowania oferowane MŚP oraz powodują zmniejszenie wymagań odnośnie zabezpieczenia. Poręczenie może obejmować całą kwotę pożyczki lub jej część. Fundusz poręczeniowy może współpracować z bankami lub funduszami pożyczkowymi w trybie portfelowym, tzn. pożyczka jest automatycznie obejmowana poręczeniem przy spełnieniu wcześniej ustalonych kryteriów, lub indywidualnym, gdzie każda pożyczka jest oceniana osobno. 12 Rysunek 4 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny 12 Ibidem, s. 5. Poznań 2007 15
b) Poręczenia Mikro - pożyczek Fundusz funkcjonuje tak jak w przypadku standardowego funduszu poręczeniowego, przy czym umowa z instytucją pośredniczącą najczęściej dotyczy portfela mikro-pożyczek. 13 Rysunek 5 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny c) Fundusz Re - gwarancyjny Re-gwarancje udzielane są lokalnym funduszom poręczeniowym w sytuacji, gdy instytucje te są dobrze rozwinięte. Re-gwarancja pozwala na rozszerzenie działalności przez lokalne fundusze poręczeniowe poprzez przejęcie części ryzyka ponoszonego przez nie, oferując zwiększoną dostępność poręczeń. System poręczeń stworzony w ten sposób pozwala na osiągnięcie wysokiego mnożnika na środkach publicznych. 14 13 Ibidem, s. 6. 14 Ibidem, s. 7. Poznań 2007 16
Rysunek 6 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny d) Fundusz Gwarancyjny dla Inwestycji Kapitałowych Fundusz gwarancyjny oferuje gwarancje dla inwestorów kapitałowych, np. funduszy venture capital, aniołów biznesu, itp. Gwarancja ta ma na celu zwiększenie dostępności środków inwestowanych w przedsiębiorstwa prowadząc do poprawy ich sytuacji. Utworzenie funduszu gwarancyjnego, ze względu na redukcję ryzyka oferowaną inwestorom kapitałowym, ma na celu przyciągnięcie kapitału w dany region/do danego sektora. Wypłata środków przez fundusz gwarancyjny jest na ogół powiązana z bankructwem MŚP lub niekorzystnym wyjściem (wyjście to np. wprowadzeniem na giełdę lub odsprzedaży inwestorowi branżowemu). 15 15 Ibidem, s. 8. Poznań 2007 17
Rysunek 7 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny e) Sekurytyzacja Operacje sekurytyzacyjne mogą zostać przeprowadzone w krajach, gdzie przyjęta została legislacja umożliwiająca tego typu działania. Na ogół przeprowadzane są one na szczeblu centralnym. Możliwość zaaranżowania transakcji sekurytyzacyjnych będzie analizowana indywidualnie. 16 16 Ibidem, s. 8. Poznań 2007 18
Rysunek 8 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny Rysunek 9 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny Poznań 2007 19
4. Instrumenty quasi - kapitałowe a) Pożyczki partycypacyjne (ang. participating loans) na projekty badawczo-rozwojowe w fazie przedzalążkowej. Instrument: Pożyczki partycypacyjne zastępują dotacje bezzwrotne (granty) przeznaczane na projekty badawczo-rozwojowe. Odsetki od tego typu pożyczek są kumulowane, tj. nie są wypłacane pożyczkodawcy. Kwota pożyczki wraz ze skumulowanymi odsetkami jest przekształcana w udziały w momencie przeprowadzania kwalifikowanej rundy finansowej, tj. oferowania udziałów inwestorom kwalifikowanym (np. zarejestrowanym funduszom venture capital), po cenie oferowanej w ramach tej rundy. Pożyczka tego typu byłaby podporządkowana (drugorzędna) w stosunku do innych pożyczek udzielonych przez banki. Kwota pożyczki wraz z odsetkami stawałaby się wymagalna w przypadku zaistnienia ustalonych wcześniej okoliczności, np. po upływie okresu 10 lat bez przeprowadzenia kwalifikowanej rundy finansowej. Sugerowana wartość pożyczki: EUR 5,000 50,000 na poszczególną pożyczkę (średnia wartość EUR 20,000). Platforma inwestycyjna dysponująca środkami o wartości EUR 20 mln mogłaby zatem wesprzeć około 1,000 projektów. 17 b) Finansowanie typu mezzanine dla rozwijających się przedsiębiorstw Instrument: Instrument hybrydowy klasyfikujący się pomiędzy finansowaniem dłużnym a inwestycjami kapitałowymi. Finansowanie mezzanine składa się z pożyczki o koszcie rynkowym, podporządkowanej w stosunku do pozostałych pożyczek, uzupełnionej o instrument kapitałowy, np. opcje na objęcie udziałów. Taki kształt inwestycji zwiększa potencjalny zysk instytucji udostępniającej środki jednocześnie zachęcając do podjęcia większego ryzyka. Celem instrumentu mezzanine jest zapewnienie dostępności środków podmiotom w fazie rozwoju, zapewniając im możliwość dalszego zadłużania się. Sugerowana wartość: EUR 20,000 1,000,000 na operację. 18 17 Ibidem, s. 10. 18 Ibidem, s. 10. Poznań 2007 20
c) Inne Instrumenty Finansowanie Transferu Technologii poprzez prefinansowanie przychodów z tytułu honorariów autorskich wynikających z własności intelektualnej (ang. Royalties) Instrument: Zakup części praw do patentów przez Fundusz Własności Intelektualnej (ang. IP Fund), który staje się odpowiedzialny za maksymalizację wartości patentów zgromadzonych w portfelu funduszu. Fundusz byłby zarządzany przez firmę menadżerską, której potencjalnym współwłaścicielem byłaby Instytucja badawczo-rozwojowa a także zespół zarządzający takim funduszem. Procentowy udział w patentach (tj. przychodach z nich) zależy od zadań wykonywanych przez firmę zarządzającą funduszem, np. w zależności kto zajmowałby się procesem opatentowania. Sugerowana wartość: EUR 10,000 70,000 na patent (średnia wartość EUR 50,000). Fundusz o wielkości EUR 10 mln byłby wystarczający. 19 d) Fundusz Transferu Technologii Na podstawie badań przeprowadzonych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny na zlecenie Komisji Europejskiej (DG Research) zostały zidentyfikowane trzy modele funduszy zajmujących się transferem technologii (TT). Modele te, zilustrowane poniżej, bazują na pomocy zewnętrznych menadżerów funduszy TT w realizacji zysków wynikających z własności intelektualnej wytworzonej w instytucjach badawczych poprzez sprzedaż patentów, sprzedaż licencji lub tworzenie nowych firm bazujących na danej własności intelektualnej (ang. Spin-out). W ramach pierwszego modelu prawa do własności intelektualnej pozostają w instytucji badawczej, która otrzymuje wsparcie finansowe oraz techniczne w zakresie zarządzania w celu realizacji posiadanej własności na rynku. Schemat ten jest uwarunkowany dostępnością wykwalifikowanego personelu oraz umiejętności w zakresie transferu technologii w ramach instytucji badawczej, który pozwalałby na współpracę z menadżerem funduszu TT. Wynagrodzenie funduszu jest ustalane na bazie procentowego udziału w przychodach z komercjalizacji. 19 Ibidem, s. 10. Poznań 2007 21
W drugim modelu własność intelektualna jest przekazywana lub licencjonowana do funduszu TT odrębnie dla poszczególnych projektów. Menadżer funduszu TT dąży do maksymalizacji wartości przekazanej własności, a następnie dzieli się przychodami z instytucją badawczą. Model ten jest podobny do zaprezentowanej powyżej koncepcji prefinansowania przychodów z tytułu honorariów. Bazując na powyższym przykładzie w schemacie trzecim fundusz TT nabywa określony portfel projektów i następnie dąży do maksymalizacji jego wartości. 20 Rysunek 10 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny e) Fundusz wspierający inwestycje Aniołów Biznesu - BAMF (ang. Business Angels Matching Fund) Działania inżynierii finansowej nakierowane na aniołów biznesu mogą zostać wprowadzone w krajach/regionach, w których istnieje sieć aniołów biznesu. Jeżeli ta konieczna infrastruktura nie jest ukształtowana, działania w ramach JEREMIE powinny skupić się na 20 Ibidem, s. 11. Poznań 2007 22
zawiązaniu i wsparciu tego rodzaju organizacji na szczeblu regionalnym oraz lokalnym, a także ich integracji w ramach Europejskiej Sieci Aniołów Biznesu (EBAN). Tylko w przypadku, gdy ten warunek został spełniony możliwe jest wprowadzenie instrumentów finansowych. Idea funduszu wspierającego inwestycje Aniołów Biznesu (Fundusz BAMF) polega na wykorzystaniu: Funduszu BAMF zarządzanego przez sieć aniołów biznesu lub wybraną firmę zarządzającą ; Aniołów Biznesu, tj. indywidualnych inwestorów. Rysunek 11 Źródło: Instrumenty JEREMIE Polska, Europejski Fundusz Inwestycyjny Anioł Biznesu na podstawie przeprowadzonej analizy firmy (ang. due diligence) podejmuje decyzję o inwestycji w dane MŚP oraz składa aplikację do Funduszu BAMF o ko-inwestycję, tj. inwestycję środków tej samej wysokości (procentowa wartość ko-inwestsycji może się różnić w poszczególnych regionach). Fundusz BAMF, na podstawie wcześniej określonych kryteriów (dotyczących np. wielkości MŚP, sektora, itd.), podejmuje decyzję o doinwestowaniu MŚP ze środków publicznych. 21 21 Ibidem, s. 12. Poznań 2007 23
Inicjatywa JEREMIE w Wielkopolsce harmonogram prac w zakresie wdrożenia 1. Z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego przez Menadżera projektu na Polskę, pana Piotra Stołowskiego został przesłany list intencyjny. List, stanowiący formalne wyrażenie zgody na rozpoczęcie działań przygotowawczych do wdrożenia JEREMIE w Wielkopolsce, podpisany został 11 lipca 2007 roku przez Marszałka Województwa wielkopolskiego pana Marka Woźniaka oraz Wicemarszałka Województwa Wielkopolskiego pana Leszka Wojtasiaka. 2. Kolejny krok stanowić będzie przeprowadzenie przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, po uprzednich rozmowach z bankami i instytucjami finansowymi w województwie wielkopolskim regionalnej analizy luki finansowej w dostępie sektora MŚP do zewnętrznych źródeł finansowania. Na podstawie przeprowadzonej analizy, oczekuje się rekomendacji ze strony Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego dotyczącej gamy instrumentów inżynierii finansowej możliwej do implementacji poprzez Fundusz Powierniczy JEREMIE w ramach Programu oraz propozycji planu inwestycyjnego prezentującego proces wdrożenia. Taka analiza jest już prowadzona przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, jednakże dopiero podpisanie listu intencyjnego pozwoliło na skonsolidowanie analizy rynku regionalnego i sprawdzenie, czy wyniki tej analizy będą pokrywać się z badaniami rynkowymi. To z kolei będzie bazą do przedstawienia raportu na temat luk rynkowych, a w konsekwencji stworzenia strategii dalszego postępowania. Europejski Fundusz Inwestycyjny będzie tworzyć raport luk na podstawie ogólnodostępnych informacji. Jednocześnie informacje te będą konsolidowane i weryfikowane w odniesieniu do informacji uzyskanych podczas rozmów z pośrednikami finansowymi. Na tej podstawie powstanie pierwsza wersja raportu i wtedy potrzebna będzie pomoc ze strony województwa (krytyczne spojrzenie na wnioski wyciągnięte przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, gdyż Samorząd posiada również w przeciwieństwie do Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego - wewnętrzne informacje). Wspólne wnioski będą Poznań 2007 24
podstawą dalszej strategii i biznesplanu. Samorząd jako Instytucja Zarządzająca może zechcieć wprowadzić pewne zmiany. Wspólne wnioski będą wykorzystane później do tworzenia modelu finansowego, który z kolei będzie podlegał zatwierdzeniu przez Instytucję Zarządzająca (Samorząd Województwa). 3. Kolejnym etapem, po omówieniu i przyjęciu przez Urząd Marszałkowski raportu (planowany czas przekazania tego raportu to październik 2007) o luce finansowej w dostępie MŚP do źródeł finansowania w Wielkopolsce będzie podpisanie Umowy Ramowej (Umowy Finansowej) w celu ustanowienia Holding Fund. Holding Fund będzie odpowiedzialny na finansowanie instrumentów inżynierii finansowej Programu zidentyfikowanych w analizie, rekomendacjach zaprezentowanych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny oraz zawartych w planie inwestycyjnym na lata 2007 2015. Umowa nie będzie uszczegóławiać instrumentów finansowych jakie będą wykorzystywane, ale będzie zawierać podsumowanie najważniejszych wniosków wynikających z raportu luk, czyli na podstawie konkretnych wniosków zarekomendowane zostaną konkretne instrumenty. Jest to sytuacja na konkretny dzień ponieważ rynek i jego uwarunkowania będą się zmieniały. JEREMIE jest na tyle elastyczne, że może na te zmiany reagować. Nie istnieje jednak możliwość wycofania się ze zobowiązań podpisanych z pośrednikami finansowymi, aczkolwiek w ramach Holding Fund istnieje pewna elastyczność pozwalająca wykorzystywać fundusze w zależności od tego jak zmienia się rynek. 4. Po podpisaniu Umowy Ramowej (Umowy Finansowej) otwarte zostanie konto, a Europejski Fundusz Inwestycyjny przygotuje kryteria finansowe. Kryteria te zostaną przekazane do Rady Inwestycyjnej (Komitet Inwestycyjny). Europejski Fundusz Inwestycyjny będzie odpowiedzialny przed Radą Inwestycyjną. W gestii Instytucji Zarządzającej będzie wskazanie kto będzie zasiadał w tej Radzie (członkami Rady będą Poznań 2007 25
przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego oraz eksperci wybrani przez Instytucję Zarządzającą Wielkopolskim Regionalnym Programem Operacyjnym). Rada będzie ciałem posiadającym moc decyzyjną i będzie przedstawicielem Instytucji Zarządzającej. To Instytucja Zarządzająca będzie odpowiedzialna za wykorzystanie środków. Rada natomiast będzie podejmowała decyzje na podstawie rekomendacji Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (jakie instrumenty należy wdrażać, a jakie nie). Rada powinna też być ściśle połączona z Komitetem Monitorującym. Posiedzenia Rady Inwestycyjnej będą odbywały się w Poznaniu, np. raz na kwartał, a gdy zaistnieje potrzeba będą zwoływane częściej. Rada Inwestycyjna jest nie tylko po to aby zatwierdzać, lub odrzucać propozycje, konkretnych, pojedynczych inwestycji. Jest powoływana również po to, żeby zatwierdzić biznesplan i strategię. Województwo wytycza w ten sposób Europejskiemu Funduszowi Inwestycyjnemu kierunki wskazując te kwestie, na których Europejski Fundusz Inwestycyjny powinien się koncentrować. Występuje tu zatem proces dyskusji i dialogu. Nie można jednak wymuszać na Europejskim Funduszu Inwestycyjnym operacji, które nie zostały przez niego zarekomendowane. Istnieje jednak możliwość proponowania przez województwo, że bardziej pożądane są instrumenty konkretnego rodzaju. *** Wielkopolska nie jest jedynym regionem współpracującym z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym, który zawsze stara się zaangażować w finansowanie Europejski Bank Inwestycyjny, będący spółką matką Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i właścicielem 60% udziałów. Europejski Bank Inwestycyjny zawsze chętnie wspiera inicjatywę JEREMIE tam gdzie Europejski Fundusz Inwestycyjny jest menadżerem Holding Fund i wspiera te inicjatywy na różnych poziomach. Europejski Bank Inwestycyjny jest również gotowy przekazać pożyczkę dotyczącą współfinansowania państwom członkowskim, czy też regionom. Przekazanie to musiałoby się odbywać za poręczeniem ze strony województwa. Europejski Fundusz Inwestycyjny byłby również w stanie zaangażować Europejski Bank Inwestycyjny w finansowanie Holding Fund i wtedy ryzyko nie byłoby ponoszone przez region, tylko przez Holding Fund. Wynikiem takiego zaangażowania byłby fakt posiadania większej ilości funduszy. Ułatwiłoby to również kwestie pomocy publicznej, gdyż fundusze Poznań 2007 26
przepływające z Europejskiego Banku Inwestycyjnego nie są traktowane jako środki publiczne lecz jako środki prywatne. Jeżeli województwo wielkopolskie posiadałoby prywatnego inwestora, który chciałby dołączyć, struktura będzie na tyle elastyczna, że będzie to możliwe. Pod warunkiem, że ten inwestor będzie działał zgodnie z zasadami Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i województwa. *** W zakresie inicjatywy JEREMIE wyodrębnić można produkty dwojakiego rodzaju: 1. Udzielana jest pożyczka instytucji finansowej np. funduszowi poręczeniowemu jako prefinansowanie. Może on z niej korzystać przy realizacji zawartych w umowie działań. Wówczas ryzyko Holding Fund jest ryzykiem tego funduszu. 2. Z drugiej strony, co wydaje się bardziej korzystne istnieje możliwość pracy jako regwarant: jeżeli przedsiębiorstwo bierze pożyczkę, wówczas Europejski Fundusz Inwestycyjny działa na zasadzie jej regwaranta. Ryzyko Holding Fund jest wówczas bezpośrednio związane z przedsiębiorstwem (MŚP). Istnieje wówczas możliwość sprawdzenia, co tak naprawdę dzieje się na poziomie przedsiębiorstw. Tego rodzaju szczegółowe kwestie muszą zostać omówione podczas negocjacji z województwem jako z partnerem strategicznym. Europejski Fundusz Inwestycyjny będzie miał różne propozycje, a w czasie tych negocjacji należy dojść do konkretnych rozstrzygnięć, które będą wdrażane. Fundusze strukturalne powinny pozwolić na rozwinięcie rynku finansowego w taki sposób, by łatwiejszy był dostęp do finansowania dla MŚP, i aby to finansowanie mogło być rozłożone na dłuższy okres i wymagane były mniejsze zabezpieczenia.. Jednym z produktów jakie obecnie wdraża Europejski Fundusz Inwestycyjny w Europie i który mógłby być proponowany nowym państwom członkowskim są poręczenia portfelowe. Europejski Fundusz Inwestycyjny współpracuje np. z dużym bankiem Poznań 2007 27
międzynarodowym i jeśli bank wyraża zainteresowanie aby stworzyć nowy portfel pożyczek, który byłby bardziej ryzykowny, to Europejski Fundusz Inwestycyjny jest w stanie przejąć część tego ryzyka..dzięki temu może zostać stworzony dostęp do większych środków finansowych. Jest to bardzo korzystne zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, które w ten sposób mają dostęp do większych funduszy. Można również myśleć o instrumentach typu member fee. Jest to jednak rozwiązanie nie do końca czysto kapitałowe - działa jak pożyczka: Europejski Fundusz Inwestycyjny nie ma udziału w danym MŚP, ale banki traktują tę formę jako finansowanie kapitałowe i mogą dodatkowo jeszcze finansować daną inwestycję. *** W czerwcu 2007 roku podpisana została umowa z Grecją w zakresie inicjatywy JEREMIE. Umowa z Grecją jest bardzo istotna, ponieważ poprzedzona została bardzo długimi negocjacjami z Komisją Europejską (DG REGIO) oraz ze służbami prawnymi Komisji dotyczącymi interpretacji artykułu 44 Instrumenty Inżynierii Finansowej Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. W umowie z Grecją nie zawarto zapisu dotyczącego miejsca obrad Rady Inwestycyjnej. Znalazły się natomiast szczegółowe wytyczne regulujące kwestie powołania Rady Inwestycyjnej, ustanowienia jej członków oraz zmiany składu Rady. Poznań 2007 28
Podstawy prawne dotyczące instrumentów inżynierii finansowej 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. Artykuł 44 Instrumenty inżynierii finansowej W ramach programu operacyjnego fundusze strukturalne mogą finansować wydatki dotyczące operacji składające się z wkładów we wsparcie instrumentów inżynierii finansowej dla przedsiębiorstw, przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorstw, takich jak: fundusze kapitału podwyższonego ryzyka (venture capital funds), fundusze gwarancyjne i fundusze pożyczkowe oraz fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich, czyli fundusze inwestujące w partnerstwa publiczno-prywatne i inne projekty ujęte w zintegrowanym planie na rzecz trwałego rozwoju obszarów miejskich. W przypadku gdy takie operacje są organizowane za pomocą funduszy powierniczych, czyli funduszy ustanowionych w celu inwestowania w kilka funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, fundusze gwarancyjne i fundusze pożyczkowe oraz fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich, państwo członkowskie lub instytucja zarządzająca realizują je poprzez zastosowanie jednej lub kilku z następujących form: a) udzielenie zamówienia publicznego zgodnie z obowiązującym prawem zamówień publicznych; Poznań 2007 29
b) w innych przypadkach, gdy umowa nie stanowi kontraktu na usługi publiczne w rozumieniu prawa zamówień publicznych, przyznanie dotacji rozumianej w tym celu jako bezpośredni wkład finansowy w formie darowizny: (i) na rzecz EIB lub EFI; lub (ii) na rzecz instytucji finansowej bez zaproszenia do składania wniosków, jeżeli zgodnie z prawem krajowym odbywa się to zgodnie z Traktatem. Przepisy wykonawcze do niniejszego artykułu przyjmowane są przez Komisję zgodnie z procedurą, o której mowa w art. 103 ust. 3. 2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 roku ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Artykuł 43 Przepisy ogólne mające zastosowanie do wszystkich instrumentów inżynierii finansowej 1. Artykuły od 43 do 46 mają zastosowanie do instrumentów inżynierii finansowej w formie operacji, które sprawiają, że inwestycje podlegają refundacji i/lub, które oferują gwarancje dla inwestycji podlegających refundacji w: a) przedsiębiorstwach, głównie małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP), w tym również mikro-przedsiębiorstwach, zgodnie z definicją zawartą w zaleceniu Komisji 2003/361/EC Poznań 2007 30
z dniem 1 stycznia 2005, w przypadku instrumentów inżynierii finansowej innych niż fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich; b) partnerstwach publiczno-prywatnych i innych projektach miejskich objętych zintegrowanymi planami zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, w przypadku funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich. 2. Jeżeli z funduszy strukturalnych finansowane są działania obejmujące instrumenty inżynierii finansowej, łącznie z działaniami organizowanymi za pomocą funduszy powierniczych, współfinansujący partnerzy lub udziałowcy lub ich należycie upoważniony przedstawiciel przedkładają plan operacyjny. Plan operacyjny zawiera, co najmniej, informacje na temat: a) docelowego rynku przedsiębiorstw lub projektów miejskich oraz kryteriów, zasad i warunków ich finansowania; b) budżetu operacyjnego instrumentu inżynierii finansowej; c) struktury własnościowej instrumentu inżynierii finansowej; d) współfinansujących partnerów lub udziałowców; e) przepisów wewnętrznych dotyczących instrumentu inżynierii finansowej; f) przepisów dotyczących profesjonalizmu, kompetencji i niezależności zarządzania; g) uzasadnienia i przewidywanego wykorzystania wkładu funduszy strukturalnych; h) polityki instrumentu inżynierii finansowej dotyczącej wychodzenia z inwestycji w przedsiębiorstwach lub w projektach na obszarach miejskich; i) przepisów dotyczących likwidacji instrumentu inżynierii finansowej, w tym ponownego wykorzystania środków zwróconych do instrumentu inżynierii finansowej w następstwie inwestycji lub nadwyżek pozostałych po wykorzystaniu wszystkich gwarancji przypisanych do wkładu z programu operacyjnego. Plan operacyjny jest oceniany, a jego realizacja monitorowana przez Państwo Członkowskie lub instytucję zarządzającą lub na ich odpowiedzialność. Podczas oceny rentowności ekonomicznej operacji inwestycyjnych instrumentów inżynierii finansowej uwzględnia się wszystkie źródła dochodu danych przedsiębiorstw. Poznań 2007 31
3. Instrumenty inżynierii finansowej, w tym fundusze powiernicze, zostają powołane jako niezależna osoba prawna zarządzana na podstawie umów między współfinansującymi partnerami lub udziałowcami, lub też jako wydzielona jednostka finansowa w ramach instytucji finansowej. Jeżeli instrument inżynierii finansowej jest tworzony w ramach instytucji finansowej, ustanawia się go jako wydzieloną jednostkę finansową podlegającą szczególnym przepisom wykonawczym tej instytucji, wymagającym w szczególności posiadania oddzielnych rachunków odróżniających nowe środki zainwestowane w instrument inżynierii finansowej, w tym środki wnoszone z programu operacyjnego, od środków pierwotnie dostępnych w danej instytucji. Komisja nie może zostać partnerem współfinansującym ani udziałowcem instrumentów inżynierii finansowej. 4. Koszty zarządzania nie mogą przekraczać, średniorocznie, w czasie trwania programu pomocowego, poniższych wartości procentowych, chyba, że przeprowadzony przetarg wykaże konieczność podwyższenia tych pułapów: a) 2% kapitału wniesionego przez program operacyjny do funduszy powierniczych, lub kapitału wniesionego przez program operacyjny lub fundusz powierniczy do funduszy gwarancyjnych; b) 3% kapitału wniesionego przez program operacyjny lub fundusz powierniczy do instrumentu inżynierii finansowej we wszystkich pozostałych przypadkach, z wyjątkiem instrumentów mikrokredytowania przeznaczonych dla mikroprzedsiębiorstw. c) 4% kapitału wniesionego przez program operacyjny lub fundusz powierniczy do instrumentów mikrokredytowania przeznaczonych dla mikroprzedsiębiorstw. 5. Zasady i warunki wnoszenia wkładów przez programy operacyjne do instrumentów inżynierii finansowej zostają określone w umowie o finansowaniu zawartej między należycie upoważnionym przedstawicielem instrumentu inżynierii finansowej a Państwem Członkowskim lub instytucją zarządzającą. Poznań 2007 32
6. Umowa o finansowaniu, o której mowa w ust. 5, obejmuje co najmniej: a) strategię inwestycyjną i planowanie inwestycyjne; b) monitorowanie realizacji zgodnie z obowiązującymi zasadami; c) politykę wychodzenia z instrumentu inżynierii finansowej w odniesieniu do wkładu wniesionego przez program operacyjny; d) przepisy w zakresie likwidacji instrumentu inżynierii finansowej, w tym ponownego wykorzystania środków zwróconych z inwestycji do instrumentu inżynierii finansowej lub nadwyżek pozostałych po wykorzystaniu wszystkich gwarancji przypisanych do wkładu z programu operacyjnego. 7. Instytucje zarządzające podejmują wszelkie środki ostrożności, aby minimalizować zakłócenia konkurencji na rynkach kapitału podwyższonego ryzyka i pożyczek. Zyski z inwestycji w akcje lub udziały oraz z pożyczek, pomniejszone pro rata o udział w kosztach zarządzania i kosztach zachęt do osiągania lepszych wyników, mogą być na zasadzie preferencyjnej przeznaczone dla inwestorów działających w poszanowaniu zasady inwestora gospodarki rynkowej, do poziomu wynagrodzeń określonego w regulaminie instrumentu inżynierii finansowej, a następnie zostają przyznane proporcjonalnie pomiędzy wszystkich partnerów współfinansujących lub udziałowców. Artykuł 44 Przepisy dodatkowe mające zastosowanie do funduszy powierniczych 1. W przypadku, gdy fundusze strukturalne finansują instrumenty inżynierii finansowej zorganizowane za pomocą funduszy powierniczych, Państwo Członkowskie lub instytucja zarządzająca zawiera umowę o finansowaniu z funduszem powierniczym, określającą uzgodnienia dotyczące finansowania i cele. Umowa o finansowaniu, w stosownych przypadkach, zawiera następujące elementy: Poznań 2007 33
a) w odniesieniu do instrumentu inżynierii finansowej innego niż fundusze na rzecz rozwoju obszarów miejskich, wnioski z oceny luk istniejących pomiędzy ofertą takich instrumentów a zapotrzebowaniem na nie wśród MŚP; b) w odniesieniu do funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich, studia lub oceny na temat rozwoju obszarów miejskich oraz zintegrowane plany rozwoju obszarów miejskich włączone do programów operacyjnych. 2. Umowa o finansowaniu, o której mowa w ust. 1, zawiera w szczególności następujące postanowienia: a) zasady i warunki wkładów programu operacyjnego do funduszu powierniczego; b) zaproszenie do wyrażenia zainteresowania kierowane do pośredników finansowych lub funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich; c) wykonaną przez fundusz powierniczy: ocenę, wybór i akredytowanie pośredników finansowych lub funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich; d) wypracowanie i monitorowanie polityki inwestycyjnej lub wybranych planów i operacji na rzecz rozwoju obszarów miejskich; e) sprawozdawczość funduszu powierniczego przed Państwami Członkowskimi oraz instytucjami zarządzającymi; f) monitorowanie wdrażania inwestycji zgodnie z obowiązującymi zasadami; g) wymagania dotyczące audytu; h) politykę wychodzenia funduszu powierniczego z funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, funduszy gwarancyjnych, funduszy pożyczkowych oraz funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich; i) przepisów w zakresie likwidacji funduszu powierniczego, w tym ponownego wykorzystania środków zwróconych do instrumentu inżynierii finansowej w następstwie inwestycji lub nadwyżek pozostałych po wykorzystaniu wszystkich gwarancji przypisanych do wkładu z programu operacyjnego. Polityka inwestycyjna, o której mowa w lit. d), obejmuje co najmniej informacje o planowanych do wsparcia przedsiębiorstwach i produktach inżynierii finansowej. 3. Zasady i warunki wnoszenia wkładów do funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, funduszy gwarancyjnych, funduszy pożyczkowych oraz funduszy na rzecz rozwoju obszarów Poznań 2007 34