20. Porównanie jakości owoców dwóch odmian goji (Lycium barbarum) The comparison of fruits quality of two goji cultivars (Lycium barbarum) Natalia Poterańska, Ireneusz Ochmian Katedra Ogrodnictwa, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Słowackiego 17, 71-434 Szczecin, Poland Opiekun naukowy: dr hab. inż. Ireneusz Ochmian Natalia Poterańska: ochir@go2.pl Słowa kluczowe: Lycium barbarum, owoce, jakość, skład chemiczny, barwa Streszczenie Owoce jagody goji (Lycium barbarum) charakteryzują się dużym potencjałem właściwości prozdrowotnych i odżywczych. Do spożycia nadają się nie tylko owoce z roślin tego gatunku ale również młode liście i pędy. Wykorzystywane są one jako napary?, mogą być dodawane do herbaty, jednak najczęściej są suszone i spożywane jako przekąska. Krzewy kolcowoju chińskiego od wieków stanowią niezwykle ważny element tradycyjnej medycyny chińskiej. Są tam stosowane, jako bardzo istotny składnik zdrowej diety, min. ze względu na występowanie cennego kompleksu polisacharydowego LBP (Lycium Barbarum Polysaccharides). Celem pracy było porównanie, jakości owoców dwóch odmian kolcowoju uprawianych w Polsce. Materiał stanowiły owoce jagody goji rosnące w Sadowniczej Stacji Badawczej Katedry Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Porównywano parametry fizyczne owoców (jędrność, masę, odporność na uszkodzenia, średnicę, długość) oraz ich skład chemiczny (zawartość w owocach kwasu L-askorbinowego, witaminy A, NO3, NO2, ekstrakt, kwasowość). Ponadto badano barwę powierzchni owoców. Owoce badanych odmian goji były niewielkie i charakteryzowały się dużą zmiennością wybarwienia skórki w zakresie barwy żółtopomarańczowej. Miały mało kwasów organicznych ( New Big - 1,12 g, 1-1,03 g 100g -1 ). Stwierdzono wysoką zawartości kwasu L-askorbinowego, w zależności od odmiany od 217 do 411 mg 1000 g- 1 i witaminy A, od 9,5 do 18,6 mg 100 g- 1. 1. Wstęp Goja (Lycium barbarum), zwana również kolcowojem pospolitym, należy do rodziny psiankowatych (Jin i in. 2013). Gatunek pochodzi z Chin, uprawiany był w Himalajach, a także w nieskażonych zanieczyszczeniami cywilizacyjnymi tybetańskich dolinach, gdzie występuje ok. 40 odmian tej rośliny (Amagase i in. 2009). Owoce goji (Lycium barbarum L.) wytwarzane są przez?kolcowój pospolity lub kolcowój szkarłatny (Lycium barbarum L.), który jest bliskim krewnym chińskiej wilczej jagody (Lycium chinense L.), przy czym nazwa goji odnosi się jedynie do owoców kolcowoju tybetańskiego (Lycium barbarum L.). Pierwsze zapiski o kolcowoju pochodzą sprzed 2300 lat. Jagody goji to krzewy osiągające wysokość do 3 m, posiadają łukowato zwisające gałązki pokryte kolcami. Owoce są jaskrawo czerwone, charakteryzują się podłużnym kształtem i delikatnością (Bogacz 2009). Smak mają podobny do żurawiny z nutą smaku pomidorowego oraz ziołowego, są bardziej cierpkie i umiarkowanie słodkie (Stobnicka i in. 2011). Aby nie uległy uszkodzeniu powinno się strząsać owoce na miękkie maty, lub też zrywać je z ogonkami. Z dwuletniej rośliny można zebrać około 2 kg owoców, które można suszyć, mrozić, lub podawać w świeżej postaci. Owoce jagody goji mają wysokie właściwości prozdrowotne oraz wysokie wartości odżywcze, kwalifikują się na trzecim miejscu w świecie pod względem zawartości witaminy C (Bogacz 2009; Amagase i in. 2009). Ponadto charakteryzują się wysoką zawartością wielu witamin i związków organicznych (Peng i in. 2001a; Peng i in. 2001b; Peng i in. 2001c; Luo i in. 2004).Najcenniejszym i budzącym największe zainteresowanie 125 S t r o n a
składnikiem owoców goji jest kompleks polisacharydowy LBP (Lycium Barbarum Polysaccharides), który jest rozpuszczalny w wodzie. Odgrywa on niezwykle ważną rolę terapeutyczną. Obecność tego bioaktywnego składnika wpływa na leczniczą skuteczność owoców goji (Amagase i in 2009, Gan i in. 2004). Wpływa on pozytywnie na funkcje układu immunologicznego(amagase i in. 2009, Gan i in. 2004). Wiele przeprowadzonych badań wskazuje, że kompleks polisacharydowy kolcowoju pospolitego może hamować wzrost liczby komórek nowotworowych (He i in. 2012). Dodatkowo kompleks LBP zawarty w jej owocach wykazuje silną aktywność przeciwutleniającą, która pozwala hamować procesy starzenia (Mao i in. 2011). Wszystkie części krzewu od wieków wykorzystywane są w medycynie chińskiej w leczeniu chorób wątroby, nerek, płuc i serca (Bogacz 2009). Spożywanie jej owoców korzystnie wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, jakość snu czy poprawę samopoczucia (Amagase i in. 2009; Luo i in. 2004; Lin i in. 2009). Kolcowój pospolity wykorzystywany jest w kuchni chińskiej. Młode liście i pędy spożywane są, jako warzywo liściowe. Owoce są gotowane, dodawane do czerwonej herbaty, lub też suszone i spożywane, jako przekąska (Bogacz 2009). Celem pracy było porównanie, jakości owoców - parametrów fizycznych i składu chemicznego - dwóch odmian kolcowoju uprawianych w Polsce. 2. Materiał i Metody Badania zostały przeprowadzone w Sadowniczej Stacji Badawczej Katedry Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Stacja znajduje się na Nizinie Szczecińskiej. W tym obszarze znajdują się liczne pagórki 20-60 m n.p.m. oraz resztki moreny czołowej występują tu duże zbiorniki wodne (Zalew Szczeciński, Jezioro Dąbie, Odra), które zapewniają dodatkową wilgoć w okresie wegetacyjnym roślin. Krzewy rosły w glebie wytworzonej z gliny, III klasy bonitacyjnej, o wartości ph 6,9-7,1. Gleba była bogata w składniki odżywcze i wodę. Na podstawie zgromadzonych danych metrologicznych zaobserwowano wyższą średnią temperaturę okresu wegetacyjnego we wszystkich latach doświadczenia (2012-2014), w porównaniu do okresu wielolecia. Wyjątkowo wysokim odchyleniem średniej temperatury od wielolecia charakteryzował się rok 2014, a zwłaszcza miesiąc lipiec - był cieplejszy o 3,1 O C. Natomiast opady były zróżnicowane w latach i poszczególnych miesiącach. Dużymi różnicami w ilości opadów charakteryzował się zwłaszcza czerwiec, gdzie w roku 2013 opady deszczu były prawie 2,5 razy większe w porównaniu do wielolecia. Niedobory wody w glebie były uzupełniane za pomocą linii kroplujących na podstawie wskazań tensometrów glebowych. Tab. 1. Przebieg warunków pogodowych okres wegetacyjnego (kwiecień-październik) lat 2012-2014 w odniesieniu do wielolecia (1951-2014) miesiące IV V VI VII VIII IX X średnia lata Temperatura (C O ) 2014 10,8 13,4 16,3 21,3 17,5 15,4 11,8 15,2 2013 8,4 14,4 16,9 19,3 18,7 13,0 10,9 14,5 2012 8,8 14,5 15,8 18,3 17,9 14,6 8,8 14,1 1951-2014 8,0 13,0 16,4 18,2 17,6 13,8 9,2 13,7 Opad (mm) 2014 47,5 85,3 26,5 70,8 104,6 80,9 32,8 448 2013 20,8 88,1 112,5 50,4 35,9 43,9 45,8 397 2012 35,3 25,3 44,1 114,8 56,6 31,4 42,2 350 1951-2014 39,7 62,9 48,2 69,6 74,2 58,7 37,3 391 W doświadczeniu badano owoce dwóch odmian Lycium barbarum New Big i '1'. Eksperyment polegał na porównaniu parametrów fizycznych owoców oraz ich składu chemicznego. Bezpośrednio po zbiorze określono jędrność owoców oraz ich wielkość za pomocą niedestrukcyjnego 126 S t r o n a
urządzenia połączonego z komputerem FirmTech2. Następnie określono za pomocą tego urządzenia, przy zastosowaniu trzpienia o średnicy 2 mm, odporność owoców na uszkodzenia mechaniczne (przebicie). Średnicę oraz długość owoców mierzono suwmiarką. Pomiary wykonano w trzech powtórzeniach po 50 owoców. W celu uzyskania soku, jagody (trzy powtórzenia po 150 g) macerowano w temperaturze 50 C z dodatkiem enzymu PT 400 Pektopol (w dawce 400 mg na kg owoców) przez 60 minut. Po zakończeniu obróbki enzymatycznej uzyskany miąższ sprasowano z użyciem prasy hydraulicznej pod ciśnieniem 3 MPa. Zawartość rozpuszczalnych substancji stałych oznaczano w refraktometrze PAL1 KonicaMinolta. Kwasowość owoców oznaczano ogólną metodą miareczkową w przeliczeniu na kwas cytrynowy (PN-90/A-75101/04). Kwasowość oznaczano miareczkując wodny roztwór wyciągu z owoców 1N NaOH do punktu końcowego przy ph = 8,1 (Pehametr Elmetron Polska). Zawartość kwasu L-askorbinowego, azotanów (azotany v) i azotynów ( azotyny III) oznaczono requantometrem RQflex 10 (Merck), a zawartość ekstraktu ogólnego za pomocą refraktometru elektronicznego PAL-1 (Atago Japonia). Zawartość witaminy A w owocach została oznaczona metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją diodową (HPLC-DAD). Barwę powierzchni owoców mierzono w świetle przechodzącym, używając spektrofotometru CM-700d (KonicaMinolta Japonia). Pomiary prowadzono w systemie CIE L*a*b*, gdzie: L* określa barwę białą (100) i czarną (0), a* określa barwę zieloną ( 100) i czerwoną (+100), b* określa barwę niebieską ( 100) i żółtą (+100). Stosowano typ obserwatora 10ş oraz iluminant D65, a średnica otworu pomiarowego wynosiła 3 mm. Ręczny spektrometr fotodiodowy działający w zakresie długości fali 400-1100 nm (CP Pigment Analyzer PA1101) został wykorzystany do obliczenia Znormalizowanego Indeksu Antocyjanowego NAI - (I780-I570)/(I780+I570) oraz Znormalizowanego Wskaźnika Wegetacji - NDVI - (I780-I660)/(I780 + I660). W celu stwierdzenia istotności różnic wykonano analizę wariancji (syntezę z lat), a istotność różnic oceniono przy pomocy testu Tukeya na poziomie istotności α = 0,05, przy użyciu programu Statistica 10. 3. Wyniki i Dyskusja Wielkość owoców jest czynnikiem, który w głównej mierze decyduje o atrakcyjności owoców. Konsumenci poszukują owoców dużych, ładnie wybarwionych, charakteryzujących się właściwościami prozdrowotnymi. Jednym z takich gatunków, którego owoce w ostatnim okresie cieszą się dużą popularnością, są jagody goji. Na podstawie otrzymanych wyników stwierdzono, że jakość owoców badanych odmian kolcowoju chińskiego była zróżnicowana. Zaobserwowano również różnice w poszczególnych latach w obrębie odmiany. Owoce L. barbarum odmiany New Big były istotnie większe, masa 100 jagód wynosiła średnio 94,3 g, podczas, gdy owoce odmiany 1 ważyły 61,9 g. Odmiana New Big charakteryzowała się również owocami o bardziej wydłużonym kształcie (24,2 mm). Natomiast owoce L. barbarum '1' były krótsze (14,2 mm), lecz bardziej obłe, i miały większą średnicę (9,6 mm). Wielkość owoców badanych odmian była zróżnicowana w poszczególnych latach doświadczenia. Owoce o najmniejszej masie, niezależnie od odmiany, zebrano w 2012 roku, natomiast owoce o największej masie zebrano w 2013 roku (Tab. 2). Donno i inni (2014) wykazali, że średnia masa owoców L. barbarum i L. chinense wynosi 0,67 g, a średnia długość 11,5 mm, natomiast średnica 8,15 mm. Amagase i Farnsworth (2011) opisują średnią długość owoców mieszczącą się w przedziale od 6 do 20 mm i średnice wahającą się od 3 do 8 mm. Jędrność jest cechą charakteryzującą jakość owoców, w tym stopień ich dojrzałości. O stopniu dojrzałości owocu świadczy również odporność na przebicia. Informuje ona także o możliwości transportu czy obróbki pozbiorczej owoców. Owoce odmiany L. barbarum '1' wyróżniały się prawie dwukrotnie większą odpornością na uszkodzenia mechaniczne (79 G mm -1 ) niż owoce L. barbarum New Big (G 49 mm -1 ). Natomiast jędrność owoców obu odmian jagody goji była na zbliżonym poziomie (172-182 G mm-1). W poszczególnych latach badań owoce miały zróżnicowaną jędrność, w mniejszym stopniu również odporność na przebicia. Cechy te wykazują dużą zależność od 127 S t r o n a
wielkości owoców. U obu badanych odmian zaobserwowano, że owoce duże charakteryzowały się znacznie mniejszą jędrnością (rok 2013) w porównaniu do owoców małych. Różnica w jędrności owoców odmiany '1' pomiędzy tymi latami badań wynosiła prawie 25%. Dla porównania owoce jagody kamczackiej odmiany Wojtek charakteryzowały się jędrnością na poziomie 176 G mm -1, u odmiany Zielona 165 G mm -1, natomiast u odmiany Czarna 201 G mm -1 (Ochmian, Grajkowski 2007). Tab. 2. Parametry fizyczne, wielkość oraz barwa owoców goji Lycium barbarum Odmiana '1' 'New Big' Lata badań 2012 2013 2014 średnia 2012 2013 2014 średnia Badana cecha Masa 100 owoców (g) Średnica owoców (mm) Długość owoców (mm) Przebicie (G mm -1 ) Jędrność (G mm -1 ) 53,2 68,4 64,1 61,9A 87,1 103,6 92,3 94,3B 9,2 9,8 9,7 9,6B 8,3 8,6 8,4 8,4A 13,6 14,7 14,3 14,2A 22,8 25,3 24,6 24,2B 89 75 73 79,0B 58 42 47 49,0A 206 175 166 182A 194 143 178 172A NAI 0,84 0,72 0,75 0,77A 0,79 0,65 0,72 0,72A NDVI -0,52-0,64-0,56-0,57B -0,43-0,53-0,50-0,49A L* 34,0 38,9 36,3 36,4B 47,6 43,3 45,1 45,3A barwa a* 23,7 25,4 29,2 26,1A 36,8 34,1 41,7 37,5B CIE b* 27,1 34,8 23,8 28,6A 45,6 51,5 48,7 48,6B Wskaźnikiem pozwalającym ocenić dojrzałość oraz jakość owoców jest również indeks wegetacyjny (NDVI). Pomiar jest szybki i nie niszczy owoców. Wykorzystuje się go między innymi do oceny dojrzałości jabłek, bananów czy śliwek (Eum i in.2009; Seifert i in. 2015; Zude i in.2009). Indeks wegetacyjny owoców badanych odmian jagody goji był zróżnicowany. Wyższą wartością wskaźnika charakteryzowała się odmiana '1' (-0,57), niższą natomiast odmiana 'New Big' (-0,49). W badaniach Ochmiana i innych (w druku) okazało się, że indeks wegetacyjny (NDVI) owoców kaki był istotnie skorelowany z parametrami fizycznymi owoców, jędrnością i barwą. Spadek wartości bezwzględnej indeksu NDVI wskazywał na zmniejszanie się jędrności owoców. Wartość tego wskaźnika dla owoców kaki była zbliżona do wartości uzyskanych dla badanych owoców goji i w zależności od odmiany wynosiła od -0,48 do -0,74. Nie wykazano istotnych różnic między wartościami wskaźnika NAI badanych odmian. Zmierzono u owoców odmiany 1 nieznacznie wyższy indeks antocyjanowy, równy wartości 0,77, niż dla owoców odmiany New Big - 0,72. Analizując wyniki z tabeli 2, stwierdzono dużą zmienność wybarwienia skórki owoców poszczególnych odmian: od barwy jasnej żółtopomarańczowej do ciemnej pomarańczowej. Odmiana Lycium barbarum '1' charakteryzowała się ciemniejszymi owocami, natomiast niższą średnią wartością parametrów barwy CIE a* (26,1) i b* (28,6), w porównaniu do owoców Lycium barbarum odmiany New Big. Parametry L* (19,1;31,8) i a* (-0,9;1,8) i b*(-12,8;-26,9) powierzchni ciemnych owoców jagody kamczackiej (Ochmian i in. 2012 a), jak również ciemnych owoców innych odmian 128 S t r o n a
winorośli (Ochmian i in. 2012 b) znacznie różniły się od pomiarów wykonanych na owocach goji. Parametry te miały jednak zbliżone wartości do owoców kaki (Ochmian i in., w druku). W Polsce nie ma wyznaczonych norm, które określają poziom azotanów w owocach. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2003 roku, określa jedynie dopuszczalne zawartości tych związków dla grup roślinnych środków spożywczych. Owoce jagody goji akumulują bardzo małe wartości szkodliwych azotanów. Niezależnie od odmiany poziom azotanów w owocach kolcowoju chińskiego spełnia najbardziej restrykcyjne wymagania dla grup roślinnych środków spożywczych przeznaczonych dla małych dzieci i niemowląt. Największą zawartość NO 3, wynoszącą średnio 38 mg 1000g -1, stwierdzono w owocach odmiany 1, natomiast najmniejszą, 33 mg w owocach odmiany New Big. Również azotyny występowały w niewielkich ilościach, najwięcej (średnio 1,33 mg) w owocach odmiany 1, natomiast mniejszą ich zawartość, 0,77 mg 1000g -1, stwierdzono w owocach odmiany New Big (tab. 3). Tab. 3. Skład chemiczny owoców Lycium barbarum. Odmiana '1' 'New Big' Lata badań 2012 2013 2014 średnia 2012 2013 2014 średnia Badana cecha Kwas L- askorbinowy (mg 1000 g -1 ) Witamina A (mg 100 g -1 ) NO 2 (mg 1000 g -1 ) NO 3 (mg 1000 g -1 ) Ekstrakt (%) Kwasowość (mg 100 g -1 ) 411 346 374 377B 247 228 217 230A 18,6 12,4 17,4 16,1B 9,5 13,4 11,3 11,4A 0,9 1,2 1,9 1,33B 0,6 0,7 1,0 0,77A 37 45 31 38A 39 27 33 33A 12,2 11,9 12,6 12,2A 17,4 17,3 18,0 17,6B 1,08 1,05 0,96 1,03A 1,26 1,07 1,03 1,12A Wzajemny stosunek kwasowości do ekstraktu, decyduje o smaku owoców, a dokładniej mówiąc o pożądanym przez konsumentów smaku słodko-kwaśnym. To ile występuje ekstraktu w owocach jest dodatnio skorelowane z zawartością cukru w owocach. Im ekstraktu jest więcej, tym smak kwaśny jest mniej odczuwalny. W owocach jagody kamczackiej, stosunek cukrów do kwasów wynosił zaledwie 3,5 (Skupień i in. 2007). Stosunek ten wynikał z małej zawartości kwasów organicznych. Według przeprowadzonych badań własnych dotyczących goji stosunek zawartości ekstraktu do kwasów był wyższy w owocach odmiany New Big i wyniósł 14,7. Najmniej kwasów stwierdzono w owocach odmiany 1 (1,3 g 100 g -1 ), a najwięcej (1,12 g 100 g 1 ) w owocach New Big. Są to małe ilości w porównaniu z owocami innych gatunków tj. np.: porzeczka od 2,82 do 3,54 g 100 g 1 (Ochmian i in. 2014). Największą zawartością ekstraktu charakteryzowały się owoce odmiany New Big (17,6 %), niższą zawartość ekstraktu (12,2 %) stwierdzono w owocach odmiany 1. Owoce jagody goji są bogatym źródłem kwasu L-askorbinowego. Większą zawartością tego składnika charakteryzowały się owoce odmiany 1 (średnio 377 mg 1000 g -1 ), w porównaniu z owocami odmiany New Big (230 mg w 1000 gramach świeżych owoców). Literatura podaje, że owoce goji są na trzecim miejscu wśród roślin bogatych w witaminę C. Porzeczka czarna uważana za jedno z bogatszych naturalnych źródeł tej witaminy posiada 182 mg 100 g -1 (Maćkowiak i Torliński 2007). Zawartość witaminy C w owocach róży jest 10 razy większa niż w owocach czarnej porzeczki (1800mg 100 g -1 ). Trzy owoce dzikiej róży mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę C (Nowak 2006). Llorent-Martínez i inni (2013) szacują zawartość witaminy C w owocach 129 S t r o n a
goji na 42 mg w 100 g. Przyjmuje się, iż zaledwie 7 owoców pokrywa dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na tę witaminę (Holcroft, Mitcham 1996). Kolejnym cennym składnikiem znajdującym się w owocach jagody goji jest witamina A. Kolcowój chiński jest jej bogatym źródłem. Owoce odmiany 1 charakteryzowały się większą zawartością tego składnika (16,1 mg 100 g -1 ), w porównaniu do owoców odmiany New Big (11,4 mg 100 g -1 ). Yun-feng i inni (2011) wykazali, zbliżoną zawartość β-karotenu w owocach jagody goji znajdującą się na poziomie 14,51 mg 100 g -1. Ochmian i inni (w druku) w badaniach pomiaru witaminy A w owocach kaki zaobserwowali zawartość od 0,46 do 0,89 mg kg -1. 4. Podsumowanie Owoce badanych odmian kolcowoju chińskiego charakteryzowały się zróżnicowaną wielkością i kształtem. Owoce odmiany `New Big` były większe i bardziej wydłużone, natomiast owoce odmiany '1' były krótsze, lecz bardziej obłe i charakteryzowały się one barwą żółtopomarańczową. Owoce odmiany New Big były jaśniejsze, zawierały więcej związków nadających im barwę żółtą i czerwoną. W jagodach goji stwierdzono niewielką ilość kwasów organicznych, natomiast wysoki poziom kwasu L-askorbinowego i witaminy A, zwłaszcza w owocach odmiany 1. Niezależnie od odmiany owoce charakteryzowały się małą zawartością szkodliwych azotynów. Spośród 8000 różnych roślin należących do systemu Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, jagody goji plasują się na pierwszym miejscu pod względem swoich niezwykłych właściwości. W ostatnich latach kolcowój stał się bardzo popularny również w Europie i jest tematem wielu badań 5. Literature Amagase H, Farnsworth NR (2011) A review of botanical characteristics, phytochemistry, clinical relevance in efficacy and safety of Lycium barbarum fruit (Goji). Food Research International 44(7): 1702-1717. Amagase H, Sun B, Borek C (2009) Lycium barbarum (goji) juiceimproves in vivo antioxidant biomarkers in serum of healthy adults. Nutrition Research 29:19-25. Bogacz K (2009) Goji owoc zdrowia i długowieczności. Przemysł Fermentacyjny I Owocowo- Warzywny 9:33-34. Donno D, Beccaro GL, Mellano MG i in.(2014) Goji berry fruit (Lycium spp.): antioxidant compound fingerprint and bioactivity evaluation. Journal of Functional Foods. DOI 10.1016/j.jff.2014.05.020. Gan L, Hua Zhang S, Liang Yang X i in. (2004) Immunomodulation and antitumor activity by a polysaccharide protein complex from Lycium barbarum. International Immunopharmacology 4:563-569. He N, Yang X, Jiao Y I i in. (2012) Characterisation of antioxidant and antiproliferative acidic polysaccharides from Chinese wolfberry fruits. Food Chemistry 133:978-989. Holcroft DM, Mitcham EJ (1996) Postharvest physiology and handling of litchi (Litchi chinensis Sonn.). Postharvest Biology and Technology 9:265-281. Jin M, Huang Q, Zhao K i in. (2013) Biological activities and potential health benefit effects of polysaccharides isolated from Lycium barbarum L. International Journal of Biological Macromolecules 54:16-23. Lin CL, Wang CC, Chang SC i in. (2009) Antioxidative activity of polysaccharide fractions isolated from Lycium barbarum Linnaeus. International Journal of Biological Macromolecules 45:146-151. 130 S t r o n a
Llorent-martínez EJ, Fernández-de córdova ML Ortega-barrales P, Ruiz-medina A (2013) Characterization and comparison of the chemical composition of exotic superfoods. Microchemical Journal 110: 444-451. Luo Q, Cai Y, Yan J i in. (2004) Hypoglycemic and hypolipidemiceffects and antioxidantactivity of fruitextracts from Lycium barbarum. Life Sciences 76: 137-149. Maćkowiak K, Torliński L (2007) Współczesne poglądy na rolę witaminy c w fizjologii i patologii człowieka. Nowiny Lekarskie 76 (4): 349-356. Mao F, Xiao B, Jiang Z i in. (2011) Anticancer effect of Lycium barbarum polysaccharides on colon cancer cells involves G0/G1 phasearrest. Medical Oncology 28:121-126. Nowak R (2006) Badania fitochemiczne wybranych gatunków z rodzaju Rosa L. Analiza biologicznie aktywnych składników. Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Lublinie 184-186. Ochmian I, Grajkowski J (2007) Wzrost i plonowanie trzech odmian jagody kamczackiej (Lonicera caerulea) na Pomorzu zachodnim w pierwszych latach po posadzeniu. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII 41: 351-355. Ochmian I, Yordanov A, Chełpiński P i in. Zmiany parametrów fizycznych i składu chemicznego owoców pięciu odmian persymony (Diospyros kaki) w trakcie ich przechowywania w warunkach shelf life. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. W druku. Ochmian I, Dobrowolska A, Chełpiński P (2014). Physical Parameters and Chemical Composition of Fourteen Blackcurrant Cultivars (Ribes nigrum L.). Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj- Napoca 42(1): 160-167. Peng X, Huang L, Qi CH i in. (2001a) Studies on chemistry and immuno-modulating mechanism of a glycol conjugate from Lycium barbarum L. Chinese Journal of Chemistry 19:1190-1197. Peng X, Qi CH, Tian GY i in. (2001b) Physico-chemical properties and bioactivities of a glycol conjugate lbgp5b from Lycium barbarum L. Chinese Journal of Chemistry 19:842-846. Peng X, Tian G (2001c) Structural characterization of the glycan part of glycol conjugate LbGp2 from Lycium barbarum L. Carbohydrate Research 331:95-99. Stobnicka A, Gniewosz M, Mietuszewska A (2011) Przeciwbakteryjne działanie soków owocowych z żurawiny, rokitnika, noni i goji. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 3:44. 131 S t r o n a