WSPÓLNA POLITYKA ROLNA
Wspólna Polityka Rolna WPR to całość działań podejmowanych przez UE w sektorze rolnictwa regulujących produkcję, handel i przetwórstwo artykułami rolnymi Europa jest głównym eksporterem i największym światowym importerem żywności, głównie z krajów rozwijających się. Obszary wiejskie zajmują 90% terytorium UE, z czego ponad połowa przypada na gospodarstwa rolne. Czynniki na rzecz WPR: charakter produkcji rolnej (wolny obrót czyli długi cykl produkcyjny, sezonowy charakter produkcji, wysoka kapitałochłonność produkcji rolnej) oraz inne czynniki (wysokie zatrudnienie, niska efektywność, ceny na rynkach światowych, wahania kursów walutowych, warunki Ośrodek naturalne) Badań Integracji Europejskiej
CELE WPR 1. wzrost produktywności 2. zapewnienie sprawiedliwych dochodów dla rolników 3. stabilizowanie rynków 4. zapewnienie rolnikom łatwego dostępu do zaopatrzenia 5. zapewnienie konsumentom żywności po umiarkowanych cenach dodatkowo: 1. zapewnienie samowystarczalności żywnościowej (85% na 01.01.1958) 2. bezpieczeństwo żywnościowe - uniezależnienie się od importu z innych państw pkt. 2 i 5 - sprzeczne
Wydajność Lata początkowe (60-te i 70-te) Ewolucja WPR Lata kryzysu (lata 80-te) Konkurencyjność Zrównoważony rozwój 1992 Reforma WPR Agenda 2000 Reforma WPR 2003 Bezpieczeństwo żywnościowe Poprawa wydajności Stabilizacja rynkowa Dotacje Nadprodukcja Gwałtowny wzrost wydatków Tarcia międzynarodowe Działania strukturalne Redukcja nadwyżek Środowisko Stabilizacja dochodów Stabilizacja budżetu Pogłębienie procesu reform Konkurencyjność Rozwój obszarów wiejskich Orientacja rynkowa Troska o konsumenta Rozwój obszarów wiejskich Środowisko
Zasady WPR jednolitości rynku - wszyscy producenci rolni w krajach UE funkcjonują na tych samych warunkach; preferencji - pierwszeństwo na unijnym rynku mają rolnicy krajów członkowskich UE (ograniczenia importowe); solidarności finansowej członkowie solidarnie opłacają koszty unijnej polityki rolnej (budżet UE)
WPR segmenty, instrumenty, finansowanie Segmenty: polityka rynkowa (tzw. I filar) utrzymywanie poziomu cen, ograniczanie nadprodukcji, podtrzymywanie dochodów rolniczych płatnościami bezpośrednimi polityka strukturalna (tzw. II filar) wspieranie przemian strukturalnych w rolnictwie i jego otoczeniu (renty strukturalne, zalesianie, wielofunkcyjny rozwój wsi) Instrumenty realizacji WPR System cen (ceny urzędowe, interwencyjne ustalane raz na rok) Subwencje i dopłaty (do prywatnego magazynowania, eksportu) Wspólna organizacja rynku rolnych (22 wspólne rynki określające procedury i przepisy dotyczące konkretnego produktu, np. określanie kwot produkcji) Finansowanie Europejski Fundusz Rolnictwa na Rzecz Obszarów Wiejskich Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej Europejski Fundusz rybacki
Sześć krajów europejskich podpisując 25 marca 1957 r. Traktat Rzymski utworzyło Wspólnotę Europejską stwierdzając, że tworzą wspólny rynek i unię gospodarczo walutową dla wsparcia harmonijnego rozwoju gospodarczego ( Art. 2 Traktatu). Najważniejsze postanowienia tworzące wspólny rynek to: -zaniechanie pobierania ceł i restrykcji ilościowych w eksporcie i imporcie wewnątrz; -wspólna taryfa celna i polityka handlowa wobec państw trzecich; -wolny przepływ usług, osób i kapitału pomiędzy państwami członkowskimi. Osiągnięcia tych celów oznacza m.in. wspólną politykę w zakresie rolnictwa i rybołówstwa (Art. 3 pkt. 3).
Cele polityki rolnej sprecyzowano w Art. 39 Traktatu Rzymskiego w sposób następujący: -zapewnienie wzrostu produktywności rolnictwa -zabezpieczenie dochodów rolników -stabilizacja rynku produktów rolnych -gwarancja odpowiedniej ilości produktów rolnych przy rozsądnym gospodarowaniu
Kalendarium najważniejszych decyzji w ewolucji wspólnej polityki rolnej: 1957 - Traktat Rzymski 1958 - Konferencja w miejscowości Stresa (Włochy) określająca zasady wspólnej polityki rolnej 1960 - przedstawienie przez Komisję EWG Propozycji stworzenia i wcielenia w życie wspólnej polityki rolnej 1962 - przejęcie pierwszych regulacji rynków rolnych 1968 - wprowadzenie w życie jednolitych cen na produkty rolne 1979 - wprowadzenie opłat tzw. współodpowiedzialności w wyniku nadprodukcji mleka.
Kalendarium najważniejszych decyzji w ewolucji wspólnej polityki rolnej: 1980 - określenie przez Radę Ministrów limitów produkcji rolnej. 1984 - wprowadzenie tzw. kwot mlecznych dla produkcji mleka. 1988 - wprowadzenie limitów gwarantowania dochodów rolników 1992 - przyjcie reformy Mac Sharry ego we wspólnej polityce rolnej 1997 - publikacja przez Komisję Europejską dokumentu Agenda 2000 określającego kierunek ewolucji polityki rolnej UE i wymagania stawiane krajom kandydującym do członkostwa.
W tym okresie politykę rolną kształtowały i nadawały prawny kształt Rada EWG i Komisja EWG. Również w niewielkim stopniu wpływ na politykę rolną miały Jednolite Zgromadzenie, Trybunał Sprawiedliwości i pomocniczy organ Komitet Ekonomiczno Społeczny. Po roku 1967 autonomiczne organy Wspólnot Europejskich zostały zastąpione przez wspólne, jednolite organy EWG, które też funkcjonują w składzie organów Wspólnoty Europejskiej.
W 1958 roku na konferencji w Stresa podjęto decyzję o wspólnej polityce cen i organizacji rynku rolnego. Założono wspieranie dochodów rolniczych przez ceny gwarantowane. Ta polityka ulegała zmianom do 1991 roku. Wprowadza ona różne instrumenty, w tym: a) organizację wspólnego rynku z interwencją i ochroną dla zbóż, cukru, mleka i jego przetworów, wieprzowiny i wołowiny, baraniny, wina stołowego, oraz wybranych owoców i warzyw. Stanowi to około 60% produkcji. Ochronę przed tanim importem stanowią opłaty celne przy imporcie i dopłaty do eksportu.
b) wspieranie eksportu bez interwencyjnych zakupów na rynku wewnętrznym. Wsparcie dotyczy drobiu, jaj, kwiatów, owoców, warzyw, co stanowi około 25% produkcji. c) dopłaty ryczałtowe do hektara uprawy lub limitu produkcji chmielu, lnu, nasion konopi; d) wspieranie przemysłu przetwórczego produktów rolnych pochodzących z krajów Unii. Dotyczy to m.in. rzepaku, oliwek, tytoniu. Produkty te stanowią około 5% całej produkcji rolnej.
Reforma Mansholta W 1968 roku Komisarz Rolny Mansholt stwierdził przydatność cen dla postępu w modernizacji gospodarstw rolnych i szybkiego wzrostu produkcji przy niedoborach żywności i konieczności zapewnienia samowystarczalności żywnościowej. Równocześnie wskazał, że motywacja rynkowa nie rozwiązuje problemów strukturalnych i socjalnych rolnictwa. Efektem tych spostrzeżeń było podjęcie w 1972 r. pierwszych dyrektyw dotyczących spraw socjalnych wsi i problemów strukturalnych.
Od 1984 roku zaczęto wprowadzać zmiany w polityce rolnej, prowadzące do oszczędności budżetowych. Zmiany polegały na wprowadzeniu kwot mlecznych (limit produkcji dla każdego producenta), oraz kwot cukrowych, podzielonych pomiędzy kraje wspólnoty, a dalej pomiędzy plantatorów.
Reforma Mac Sharry ego W lipcu 1992 przyjęto ważny dla WPR dokument, tzw. reformę Mac Sharry ego. Zasadnicze kierunki działań i instrumenty reformy, to: a) odchodzenie od wspierania cen produktów rolnych do wyrównania dochodów i oddzielenie wzrostu produkcji od wzrostu subwencji; b)obniżanie cen skupu podstawowych produktów rolnych i zbliżanie tych cen do poziomu cen światowych;
Reforma Mac Sharry ego c) dążenie do spadku intensywności produkcji rolniczej na obszarze wspólnoty, co spowoduje obniżenie nadprodukcji żywności i ochronę środowiska; d) zmiana struktury wydatków na wspieranie rolnictwa i obszarów wiejskich poprzez zwiększanie wydatków na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i wyrównania dysproporcji regionalnych.
Reforma Mac Sharry ego Rekompensatą za obniżenie dotychczasowych cen skupu są subwencje. Ograniczono wielkość obszaru upraw, do których można otrzymać subwencję w powiązaniu z 15% redukcją obszaru zasiewów. Z takich zmniejszeń wyłączono małe gospodarstwa. Można zauważyć, że następuje zatem ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej w kierunku Wspólnej Polityki Obszarów Wiejskich.
Agenda 2000 Dokument pod tą nazwą Komisja Europejska przedstawiła w 1997 roku. Za najważniejsze w przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej uznano następujące rozwiązania: a) przeznaczenie 0,5 % PKB Unii na fundusze poprawiające i wyrównujące problemy społeczne oraz spójność ekonomiczną; b) zmniejszenie z siedmiu do trzech liczby programów pomocy strukturalnej, przy czym dwa z tych programów miałyby charakter regionalny;
Agenda 2000 c) uproszczenie w administrowaniu programami strukturalnymi; d) zintegrowana polityka wobec obszarów wiejskich, oraz przechodzenie od wspierania cen do uzupełniania dochodów rolniczych; e) zapewnienie dobrego poziomu życia ludności rolniczej połączonego ze stabilizacją dochodów rolniczych.
Agenda 2000 Dokument ten dotyczy również przyszłych krajów członkowskich, a więc także i Polski. Szczególnie podkreślano konieczność harmonizacji prawa, ukształtowania i wzmocnienia instytucji zajmujących się wdrażaniem polityki rolnej. Również program PHARE ma być przekształcony w program pomocy przedczłonkowskiej, przeznaczony także w części na programy strukturalne w rolnictwie.
Podstawowe założenia reformy WPR uzgodnionej w Luksemburgu w czerwcu 2003
Nowa Wspólna Polityka Rolna W dniu 26 czerwca 2003 r. ministrowie rolnictwa krajów Unii Europejskiej uzgodnili fundamentalną reformę Wspólnotowej Polityki Rolnej (WPR). Zmienione zostaną formy wsparcia sektora rolnego oraz wzmocniona będzie pozycja przetargowa UE na forum WTO podczas toczących się negocjacji handlowych. Nowa WPR w większym stopniu uwzględnia oczekiwania konsumentów i podatników, dając jednocześnie rolnikom swobodę wyboru kierunku produkcji uwzględniającą wymagania rynku
Kluczowe elementy nowej, zreformowanej WPR obejmują: 1. Jednolitą płatność na gospodarstwo (JPG) niezależna od produkcji Powiązanie otrzymania JPG i płatności specyficznych dla określonych kierunków produkcji z obowiązkiem spełnienia określonych standardów przez gospodarstwo zasada współzależności (cross-compliance)
Kluczowe elementy nowej, zreformowanej WPR obejmują: 2. Redukcję płatności bezpośrednich (modulacja) w gospodarstwach rolnych i alokację uzyskanych w ten sposób środków na rozwój wsi 3. Mechanizm dyscypliny finansowej polegający na redukcji płatności bezpośrednich w sytuacji przekroczenia ustalonego limitu wydatków na WPR 4. Zmiany na rynkach: mleka, zbóż, roślin wysokobiałkowych, ziemniaków skrobiowych, suszu paszowego, odnawialnych źródeł energii 5. Zwiększenie roli (zakresu i poziomu wsparcia) rozwoju obszarów wiejskich
Kluczowe elementy nowej, zreformowanej WPR obejmują: Poszczególne, wcześniej wymienione elementy reformy wprowadzane w życie w latach 2004-2006 w państwach członkowskich UE-15. Nowy system płatności funkcjonuje już od 2005 roku. Jeśli któreś państwo członkowskie będzie potrzebować okresu przejściowego na wdrażanie tego systemu, ze względu na specyficzne uwarunkowania rolnictwie, będzie mogło go wprowadzić najpóźniej od 2007 roku.
Kluczowe elementy nowej, zreformowanej WPR obejmują: Poprzez wprowadzenie nowego systemu płatności bezpośrednich nastąpi zerwanie powiązań pomiędzy wsparciem rolników a wielkością i rodzajem produkcji. Poprawi to konkurencyjność i zwiększy orientację rynkową producentów rolnych, a jednocześnie zapewni stabilizację dochodów rolniczych.
Kluczowe elementy nowej, zreformowanej WPR obejmują: W przypadku nowych krajów członkowskich nastąpi adaptacja Traktatu Akcesyjnego do zapisów reformy WPR. Zdaniem Komisji Europejskiej instrumenty modulacji i dyscypliny finansowej nie powinny być stosowane w tych krajach do czasu osiągnięcia przez nie pełnych płatności bezpośrednich (w przypadku Polski w 2013 r.). Jednocześnie do rozstrzygnięcia jest sprawa przestrzegania zasady współzależności (cross compliance) dopóki rolnicy w nowych krajach członkowskich nie otrzymają 100 % płatności obszarowych zgodnie z zasadami UE.
Podstawowa ocena reformy WPR z perspektywy Polski Planowane reformy WPR dotyczą bezpośrednio polskiego rolnictwa w dłuższej perspektywie. Moment wdrażania reformy uzależniony jest od osiągnięcia przez Polskich rolników pełnych płatności obszarowych. Jednocześnie należy podkreślić, że Polska w wyniku negocjacji akcesyjnych przyjęła już niektóre z planowanych elementów reform. Generalna ocena skutków wdrażania reform WPR jest korzystna dla Polski.
1.Oddzielenie płatności od decyzji produkcyjnych (decoupling) Rozwiązanie to oznacza możliwość uproszczenia WPR z pozytywnymi tego konsekwencjami. Wynikiem takiego uproszczenia byłby system bardzo zbliżony do systemu płatności obszarowych na jakie zdecydowała się Polska jeszcze w negocjacjach akcesyjnych. Płatności oddzielone od bieżącej produkcji nie stymulują do nadmiernej intensyfikacji produkcji i tym samym mają niewielki zniekształcający wpływ na warunki handlu międzynarodowego. Oddzielenie płatności od produkcji w gospodarstwach rolnych zwiększa ich orientacje prorynkową. Ma to fundamentalne znaczenie dla polskiego rolnictwa z uwagi na możliwości specjalizacji produkcji i handlu na jednolitym rynku po akcesji do UE. Oznacza to poprawę efektywności ekonomicznej sektora i pełniejsze wykorzystanie szans związanych z integracją europejską.
2.Modulacja (obniżenie płatności bezpośrednich z równoczesnym przesunięciem środków na rozwój obszarów wiejskich- II filar WPR) Jest to korzystne rozwiązanie dla Polski. Zastosowanie mechanizmu modulacji w UE-15 pozwoli na szybsze zmniejszenie różnic w intensywności wsparcia bezpośredniego między dotychczasowymi krajami członkowskimi a Polską w okresie dochodzenie do pełnych płatności.
3. Dyscyplina finansowa Nowe kraje członkowskie będą wyłączone z dyscypliny finansowej do czasu osiągnięcia przez nie poziomu płatności UE-15. Zupełne wyłączenie Polski z tego mechanizmu w pierwszych latach członkostwa oznacza szybsze zrównanie poziomu wsparcia bezpośredniego (okres przejściowy) z poziomem większości producentów UE objętych taką redukcją. Zrównanie nastąpi w okresie krótszym niż ustalone w negocjacjach 10 lat.
4.Zasada współzależności (cros compliance ) Zasada współzależności określa wymogi: w zakresie ochrony środowiska, zdrowotności ludzi, zwierząt i roślin, identyfikacji i rejestracji zwierząt, notyfikacji o chorobach zwierzęcych, dobrostanu zwierząt, jakie będą musieli spełniać beneficjenci płatności oraz kary za nieprzestrzeganie tych wymogów. Tym samym w przyszłości warunkiem uzyskania dopłat bezpośrednich będzie obowiązkowe spełnienie wcześniej wymienionych standardów w każdym gospodarstwie rolnym.
4.Zasada współzależności (cross compliance Zasada ta częściowo już funkcjonuje w Polsce. Nie jest jednak obowiązkowa. Strona Polska wystąpiła w czasie szczytu w Luksemburgu o wprowadzenie okresu przejściowego na ten system do czasu uzyskania pełnych płatności.
Wspólna Polityka Rolna Krytyka duży udział wydatków na WPR w budżecie: w 2008 to 44%, podczas gdy sektor rolny generuje zaledwie ok. 4% PKB i angażuje jedynie 8% zatrudnionych w UE Jednakże udział rolnictwa w całkowitych wydatkach publicznych UE, tj. po uwzględnienia także wydatków na poziomie państw członkowskich jest stosunkowo niewielki (ok. 0,55%)
Wspólna Polityka Rolna Rola i zasadność płatności bezpośrednich (69% środków na WPR w 2008) Większość środków WPR trafia do państw bogatszych (Francja, Holandia, Wielka Brytania) WPR charakter wspólnotowy czy renacjonalizacja? Współfinansowanie krajowe niekorzystne pal państw słabszych gospodarczo Polska problem wysokości dopłat i plonu referencyjnego
Dziękuję za uwagę!