Makroekonomia II D R A D A M C Z E R N I A K S Z K O Ł A G Ł Ó W N A H A N D L O W A W W A R S Z A W I E K A T E D R A E K O N O M I I I I
2 WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE W GOSPODARCE OTWARTEJ
Eksport netto Eksport netto to eksport pomniejszony o import NX = Exp Imp Miara teoretyczna, rzadko spotykana w statystyce rachunków międzynarodowych Stosowana jedynie w rachunkach narodowych przy obliczaniu PKB Przy analizie przepływów międzynarodowych częściej mówi się o saldzie obrotów towarowych (sensu stricte) i saldzie na rachunku obrotów bieżących (sensu largo) 3
Miara otwartości gospodarki 4 Równanie wpływów i odpływów w gospodarce otwartej S + T + Imp = I + G +Exp Zagregowany popyt w gospodarce otwartej AD = C + I + G +NX Otwartość gospodarki mierzy się znaczeniem eksportu i importu dla koniunktury: Otwartość gospodarki = (Exp + Imp) / Y
Wyznacza relację cen walut: Kurs walutowy Kurs prosty: cenę waluty zagranicznej w walucie krajowej (np. EURPLN = 4,2615 zł/euro) Kurs odwrócony: cenę waluty krajowej w walucie zagranicznej (np. PLNEUR = 0,2347 euro/zł) Nominalny kurs walutowy (e). Realny kurs walutowy, to nominalny kurs walutowy skorygowany o różnice w poziomach cen. 5 R = ep z /P Efektywny kurs walutowy średni kurs odwrócony ważony udziałami w handlu poszczególnych walut.
Bilans płatniczy 6 Zestawienie wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Sporządzany dla całej gospodarki narodowej. Metodyka tworzenia bilansu płatniczego różni się w zależności od kraju, jednak co do zasady powinna być zgodna z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Dzieli się na: rachunek bieżący, rachunek kapitałowy, rachunek finansowy, saldo błędów i opuszczeń.
Rachunek bieżący i kapitałowy 7 2013 2014 mln PLN Rachunek bieżący / Current Account -21 039-34 687 (% PKB) -1,3% -2,0% Saldo obrotów towarowych -1 345-13 633 Eksport 625 870 663 892 Import 627 215 677 525 Saldo usług 32 070 35 874 Przychody 141 032 151 812 Rozchody 108 962 115 938 Saldo dochodów pierwotnych -50 016-55 281 Przychody 48 693 47 734 Rozchody 98 709 103 015 Saldo dochodów wtórnych -1 748-1 647 Przychody 25 359 24 872 Rozchody 27 107 26 519 Rachunek kapitałowy 37 857 41 990 Przychody 39 921 45 231 Rozchody 2 064 3 241 Źródło: NBP (dane dla Polski)
Rachunek finansowy 8 2013 2014 Rachunek finansowy / Financial account -18 673-13 433 Inwestycje bezpośrednie - aktywa -10 502 19 252 Inwestycje bezpośrednie - pasywa 2 809 53 594 Akcje i inne formy udziałów kapitałowych -8 685 32 627 Instrumenty dłużne 11 494 20 967 Inwestycje portfelowe - aktywa 6 891 17 460 Inwestycje portfelowe - pasywa 7 289 10 977 Udziałowe papiery wartościowe 8 313 9 510 Dłużne papiery wartościowe -1 024 1 467 Pozostałe inwestycje - aktywa 5 286 12 858 NBP 2 5 Sektor rządowy 189-16 Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP) -2 875 1 943 Pozostałe sektory 7 970 10 926 Pozostałe inwestycje - pasywa 11 064 351 Pochodne instrumenty finansowe -2 200-58 Oficjalne aktywa rezerwowe 3 014 1 977 Saldo błędów i opuszczeń -35 491-20 736 Źródło: NBP (dane dla Polski)
Międzynarodowa Pozycja Inwestycyjna To zasób wszystkich aktywów i pasywów przedstawionych w rachunku finansowym. Pokazuje skalę i strukturę zagranicznych inwestycji w danym kraju oraz krajowych inwestycji za granicą. Pokazuje stabilność finansową kraju oraz największych instytucji finansowych. Zawiera m.in.: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Zadłużenie zagraniczne kraju. Zaangażowanie zagranicznych inwestorów w rynek akcji. 9
10 WSKAŹNIKI STABILNOŚCI MAKROEKONOMICZNEJ W GOSPODARCE OTWARTEJ
Saldo rachunku obrotów bieżących Pokazuje czy kraj jest importerem czy eksporterem oszczędności netto. 11 Ujemne saldo = kraj importuje oszczędności = ujemne saldo na rachunku finansowym i kapitałowym Dodatnie saldo = kraj eksportuje oszczędności = dodatnie saldo na rachunku finansowym i kapitałowym Exp Imp = S I + (T G) Saldo rachunku Oszczędności obrotów bieżących netto Saldo sektora finansów publicznych Wysokie odchylenie od zera generuje nierównowagę makroekonomiczną.
Zmienność kursu walutowego Liczona jako wariancja rozkładu kursu dzielona przez średni kurs za dany okres. Im wyższa zmienność tym wyższa premia wśród inwestorów zagranicznych za ryzyko kursowe: podbija oprocentowanie zagranicznego zadłużenia kraju. zmniejsza skłonność inwestorów do kupowania długoterminowego długu. tym wyższe koszty transakcyjne wymiany walut przez eksporterów: obniża konkurencyjność eksportu. zniechęca firmy do wchodzenia na rynki międzynarodowe. 12
Rezerwy walutowe 13 Wartość aktywów banku centralnego denominowana w walutach obcych. Stanowią zabezpieczenie na wypadek nagłego odpływu kapitału zagranicznego. Służą prowadzeniu interwencji walutowych lub obronie sztywnego kursu walutowego. Podstawowe źródło dochodów banku centralnego. Bank inwestuje rezerwy w zagraniczne papiery wartościowe, głównie obligacje rządowe. Dzięki nim banki centralne mogą osiągnąć zysk na prowadzonej przez siebie działalności.
Zadłużenie zagraniczne Wartość wszystkich zobowiązań rezydentów wobec nierezydentów: obligacje sprzedane inwestorom zagranicznym. akcje kupione przez nierezydentów. pożyczki udzielone krajowym firmom przez podmioty zagraniczne (w tym kredyty handlowe na zakup towarów). 14 Wyższe zadłużenie zagraniczne zwiększa zależność kraju od wahań kursowych, globalnej premii za ryzyko i nastrojów zagranicznych wierzycieli. Może destabilizować gospodarkę.
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie Najstabilniejsze źródło finansowania deficytu na rachunku obrotów bieżących. Trudne do wycofania przez inwestorów w przypadku kryzysu walutowego. Podnoszą innowacyjność krajów rozwijających się i transformujących. Część z nich to jednak dużo mniej stabilny kapitał w tranzycie: czysto księgowy przepływ kapitału przez spółki specjalnego przeznaczenia prowadzony w celu optymalizacji podatkowej. 15
Hot money Najbardziej niestabilne źródło finansowania deficytu na rachunku obrotów bieżących. Na hot money składają się: inwestycje portfelowe w akcje, inwestycje portfelowe w udziałowe papiery dłużne (obligacje), krótkoterminowe pożyczki, depozyty zagranicznych instytucji finansowych, inwestycje w instrumenty pochodne. 16 Nagły odpływ hot money grozi kryzysem walutowym przykłady: Tajlandia (1997), Rosja (1998), Ukraina (2013/4)
17 MODEL MUNDELLA-FLEMINGA (IS-LM-BP)
Model IS-LM w gospodarce otwartej (1) 18 i LM i 0 A B i* E i 1 D C IS Y 0 Y* Y 1 Y
Model IS-LM w gospodarce otwartej (2) Wzór na funkcję IS (z kursem walutowym): Y = AD = C + I + G + NX 19 Y = m(c 0 + I 0 + G + Exp bi + τe) gdzie mnożnik obliczany jest zgodnie z formułą: m = 1 1 mpc 1 t + mpi Wzór na funkcję LM (bez zmian): Y = 1 k M P + hi
Linia bilansu płatniczego - założenia Założenia modelu Mundella-Fleminga: swobodny przepływ kapitału. 20 kraj jest na tyle mały, że nie ma wpływu na poziom globalnych stóp procentowych. Linia bilansu płatniczego jest konstruowana w oparciu o dwa założenia: saldo na rachunku obrotów bieżących i kapitałowych jest finansowane saldem na rachunku finansowym. rachunek finansowy zależy od krajowych i zagranicznych stóp procentowych.
Linia bilansu płatniczego wzór (1) Bilans obrotów bieżących i kapitałowych (NX): NX = Exp mpiy + τe τ wrażliwość eksportu netto na zmiany kursu walutowego (e) Bilans przepływów finansowych (CF): CF = CF 0 + φ i i z φ wrażliwość kapitału międzynarodowego na różnicę w stopach procentowych Warunek zbilansowania bilansu płatniczego: Wzór na funkcje BP: 21 BP = 0 NX + CF = 0 i = i z + 1 φ τe Exp CF 0 + mpi φ Y
Linia bilansu płatniczego - wykres 22 i LM BP i* = i z E IS Y* Y
Linia bilansu płatniczego przebieg (1) Przebieg linii BP zależy od wrażliwości kapitału międzynarodowego na różnice w stopach procentowych 23 Niska wrażliwość Wysoka wrażliwość i φ 0 BP LM i φ 0 LM i* = i z E i* = i z E BP Y* Y IS Y* Y IS
Linia bilansu płatniczego przebieg (2) Przebieg linii BP zależy od wrażliwości kapitału międzynarodowego na różnice w stopach procentowych 24 Doskonała wrażliwość i φ LM Kapitał zagraniczny masowo napływa/odpływa nawet przy niewielkich różnicach w stopach procentowych. i* = i z E BP Krajowe stopy procentowe zawsze są równe zagranicznym stopom procentowym. Y* Y IS Całość dostosowania gospodarki do nowych stóp następuje przez kurs walutowy i eksport netto.
25 POLITYKA KURSOWA
Różne reżimy kursowe Brak własnej waluty (Czarnogóra, kraje strefy euro) Izba walutowa 26 Izba walutowa wiąże kurs waluty krajowej po sztywnym kursie z walutą obcą. (dawniej kraje bałtyckie) Sztywny kurs walutowy Bank centralny ustala stały kurs wymiany waluty wobec jednej lub koszyka walut obcych. (Bułgaria) Kurs płynny w przedziale wahań Bank centralny ustala pasmo wahań, w ramach którego nie dokonuje interwencji. (Chiny) Kurs pełzający Może być z przedziałem wahań lub bez. Zakłada zmianę kursu sztywnego w określonej sytuacji. (dawniej Rosja) Płynny kurs walutowy (Polska)
Sposoby obrony sztywnego kursu walutowego Interwencje walutowe 27 Sprzedaż rezerw walutowych by bronić przed deprecjacją kursu. Skup walut obcych by bronić przed aprecjacją kursu. Zmiany w polityce pieniężnej Wzrost stóp procentowych by bronić przed deprecjacją kursu. Spadek stóp procentowych by bronić przed aprecjacją. Wprowadzenie ograniczeń w posiadaniu dewiz Służy wyłącznie obronie przed deprecjacją kursu. Interwencje walutowe powodują równocześnie zmiany restrykcyjności polityki pieniężnej.
Reżim kursowy a przepływ kapitału Interwencje walutowe polegają na sztucznym odwróceniu kierunku przepływu kapitału: 28 Łatwe w sytuacji obrony przed aprecjacją wówczas wystarczy zwiększenie podaży pieniądza. Trudne w sytuacji obrony przed deprecjacją wówczas wymaga wysokich rezerw walutowych. Sztywny kurs walutowy często wymusza kontrole kapitałowe w celu ograniczenia odpływu dewiz: Ukraina na początku 2014 r. Cypr w marcu 2013 r.
Polityka pieniężna w modelu IS-LM-BP przy sztywnym kursie walutowym 29 i LM LM 2 i*=i z E A 1 BP i 1 Y* Y 1 Y IS
Trylemat polityki pieniężnej Żaden kraj nie może równocześnie: + mieć sztywny kurs walutowy, + prowadzić niezależną politykę pieniężną, + umożliwiać swobodny przepływ kapitału. 30 Swobodny przepływ kapitału Sztywny kurs walutowy Kontrole kapitałowe Niezależna polityka pieniężna
Trylemat polityki pieniężnej - przykłady Kraje strefy euro: sztywny kurs walutowy, swobodny przepływ kapitału, niezależna polityka pieniężna. Chiny: sztywny kurs walutowy, swobodny przepływ kapitału, niezależna polityka pieniężna. Niektóre duże gospodarki mają nawet dylemat muszą decydować między niezależnością polityki pieniężnej a sztywnym kursem walutowym. 31
32 REAKCJA GOSPODARKI OTWARTEJ NA SZOKI
Powrót do równowagi w modelu IS-LM-BP przy płynnym kursie walutowym i 33 W gospodarce z płynnym kursem wszystkie szoki na rynku dóbr są niwelowane LM i*=i z E BP i 1 A 1 Y 1 Y* 2 IS IS Y
Kryzys gospodarczy przy sztywnym kursie Przy sztywnym kursie walutowym wszystkie szoki na rynku dóbr są wzmacniane koniecznością obrony kursu. Kurs walutowy przestaje być automatycznym stabilizatorem koniunktury. W kraju o sztywnym kursie walutowym amortyzacja szoków następuje poprzez wewnętrzną dewaluację: równoczesny spadek płac i cen poprawia konkurencyjności gospodarki i podnosi eksport netto. 34
Powrót do równowagi w modelu IS-LM-BP przy sztywnym kursie walutowym i 35 W gospodarce ze sztywnym kursem wszystkie szoki na rynku dóbr są wzmacniane LM LM 2 i*=i z E BP i 1 A 1 IS IS Y * Y 1 Y* Y
Choroba holenderska 36 Zachodzi w sytuacji szybkiego wzrostu eksportu opartego na produkcji jednej branży (zazwyczaj surowcowej) Wzrost gospodarczy ciągnie za sobą wzrost wynagrodzeń i cen, pogarszając konkurencyjność pozostałych branż. Wysoki eksport netto prowadzi do presji na aprecjację kursu walutowego lub do wzrostu podaży pieniądza, co dodatkowo pogarsza konkurencyjności gospodarki. W rezultacie kraj coraz mocniej zależy od jednej branży, a jego gospodarka ulega degeneracji.
Wojna walutowa Polityka beggar-thy-neighbour poprawa bilansu handlowego za pomocą polityki gospodarczej Ma na celu polepszenie koniunktury w kraju kosztem kondycji jego partnerów handlowych Stosowana w różnych formach od czasów merkantylistycznych Wraz ze stopniowym znoszeniem barier w handlu sprowadza się do celowej dewaluacji waluty krajowej Wojna walutowa kilka krajów handlujących ze sobą dąży do osłabienia własnej waluty Najbardziej zacięta wojna walutowa miała miejsce między Wlk. Brytanią, USA i Francją w latach 1931-1936 Od 2009 r. kraje rozwijające się oskarżają kraje rozwinięte o wojnę walutową, ale oficjalnie nikt się do niej nie przyznaje 37