Sytuacja jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Sytuacja jednostek samorządu terytorialnego w Europie dr Renata Dobrzyńska Dyrektor Zespół Finansów Publicznych 14 maja 2013

Długoterminowe ratingi międzynarodowe wybranych państw europejskich nadane przez agencję Fitch Stan na 10 maja 2008 roku Stan na 10 maja 2013 roku Rating Perspektywa Rating Perspektywa Niemcy AAA Stabilna AAA Stabilna Francja AAA Stabilna AAA Negatywna Hiszpania AAA Stabilna BBB Negatywna Włochy AA- Stabilna BBB+ Negatywna Polska A- Stabilna A- Pozytywna Rosja BBB+ Stabilna BBB Stabilna Źródło: Fitch Ratings www.fitchratings.com 22/05/2013 2

Kraje związkowe Republiki Federalnej Niemiec Mechanizm wyrównywania finansowego między rządem federalnym i krajami związkowymi Wysokie zadłużenie, ponad 200% dochodów bieżących Bardzo dobre zarządzanie długiem oraz płynnością Bardzo dobry dostęp do zewnętrznego finansowania Wprowadzane ograniczenia w zakresie zwiększania długu www.fitchratings.com 22/05/2013 3

Jednostki samorządu terytorialnego we Francji Bardzo dobre wyniki na poziomie operacyjnym; nadwyżka operacyjna na poziomie 18% dochodów operacyjnych Bardzo dobre wskaźniki obsługi długu, choć poziom zadłużenia dość wysoki 90% dochodów bieżących Niższe dochody z podatków oraz postępująca decentralizacja zadań Wprowadzane ograniczenia w zakresie deficytów JST www.fitchratings.com 22/05/2013 4

Jednostki samorządu terytorialnego w Hiszpanii Bardzo słabe wyniki operacyjne regionów hiszpańskich; deficyty na poziomie operacyjnym Gwałtowny wzrost długu, do 100% dochodów bieżących Słaby dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania Wysokie ryzyko refinansowania z uwagi na wysoki udział zadłużenia krótkoterminowego Władze centralne wprowadzają rozwiązania, by wzmocnić płynność regionów i umożliwić im obsługę długu www.fitchratings.com 22/05/2013 5

Jednostki samorządu terytorialnego we Włoszech Pogarszające się, ale nadal satysfakcjonujące wyniki operacyjne; marża operacyjna powyżej 10% Obowiązek realizowania zbilansowanych budżetów Dług na stabilnym poziomie lub jego nieznaczny spadek Spadek dochodów podatkowych Intensyfikacja sprzedaży majątku dla realizacji inwestycji Około 80% wydatków regionów dotyczy ochrony zdrowia www.fitchratings.com 22/05/2013 6

Jednostki samorządu terytorialnego w Rosji Niskie zadłużenie, stanowiące 18% dochodów ogółem Wysokie ryzyko refinansowania; dług udzielany na krótkie okresy (do 5 lat) Duże zróżnicowanie sytuacji finansowej poszczególnych regionów; marża operacyjna od 0% do ponad 20% Wysoki udział dochodów z CIT; regiony narażone na zmiany cen surowców na rynkach międzynarodowych www.fitchratings.com 22/05/2013 7

Jednostki samorządu terytorialnego w Polsce Nowy wskaźnik długu determinuje sytuację finansową polskich jednostek samorządu terytorialnego Nieznaczna poprawa wyników operacyjnych; nadwyżka operacyjna stanowi 9,7% dochodów operacyjnych Wyhamowywanie inwestycji oraz przyrostu zadłużenia Umiarkowany dług, stanowiący 43% dochodów bieżących Trwające procesy optymalizacji struktury zadłużenia www.fitchratings.com 22/05/2013 8

Dziękuję za uwagę www.fitchratings.com 22/05/2013 9

Fitch Polska S.A. www.fitchpolska.com.pl Fitch Ratings www.fitchratings.com Biuro w Warszawie Królewska 16 00-103 Warszawa, Polska dr Renata Dobrzyńska Dyrektor Zespół Finansów Publicznych T +48 22 338 62 82 F +48 22 338 62 90 E renata.dobrzynska@fitchratings.com www.fitchratings.com 22/05/2013 10

PIT i CIT jako źródło finansowania jst (subiektywnie wybrane aspekty, głównie PIT) Jarek Neneman neneman@uni.lodz.pl Katowice 14 maja 2013

PIT i CIT jako źródło finansowania jst Udział dochodów jst w dochodach podatkowych ogółem (w %) 40 35 30 25 krajowe lokalne 20 15 10 5 0 MT EL CY BG IE NL RO LU UK PT HU LT SK SI NO PL FR EE CZ IT LV AT FI IS DK DE BE ES SE

PIT i CIT jako źródło finansowania jst Udział dochodów jst w PKB (w %) 16 14 12 10 8 krajowe lokalne 6 4 2 0 MT EL CY BG IE RO NL UK LU PT HU LT SK SI PL EE CZ NO LV FR IT AT IS FI ES DE DK BE SE

PIT komunalny

Stan dochodów jst na tle dochodów BP Udział dochodów jst w dochodach BP (brutto) 65% 55% 45% 35% Udział dochodów ogółem Udział dochodów własnych Udział dochodów podatkowych 25% 15% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Stan dochodów jst na tle dochodów BP Udział dochodów jst w dochodach podatkowych BP (netto) 80% 70% 60% 50% Udział dochodów ogółem Udział dochodów własnych Udział dochodów podatkowych 40% 30% 20% 10% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Dlaczego PIT i CIT? powiązane z miejscem przychylność dla inwestycji, osiedlania wydajne ale: fikcyjne meldunki (PIT) niepowszechność rolnicy (PIT) alokacja (CIT) cykliczność Alternatywa: zmodyfikowany od nieruchomości od samochodów osobowych

Zmienność 130% Nominalna dynamika dochodów podatkowych BP 125% 120% 115% 110% 105% 100% 95% CIT PIT VAT Akcyza Ogółem 90% 85% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Zróżnicowanie dynamiki dochodów jst Dynamika dochodów 0.01 0.01 0.01 0.01 PIT CIT Od nieruchomości Dochody ogółem 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 0.01 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

CIT Udział CITjst w dochodach jst 16% 14% w dochodach ogółem 12% 10% w dochodach własnych 8% 6% w dochodach podatkowych jst 4% 2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

PIT Udział PIT jst w dochodach jst 55% 50% 45% 40% w dochodach podatkowych jst 35% 30% w dochodach własnych 25% 20% w dochodach ogółem 15% 10% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

90 000 PIT Krańcowe stawki podatkowe 85 528 85 528 85 528 85 528 85 528 80 000 74 048 74 048 74 048 74 048 74 048 74 048 70 000 65 472 2. przedział 60 000 3. przedział 50 000 43 405 44 490 1. przedział (kwota wolna) 40 000 30 000 32 736 37 024 37 024 37 024 37 024 37 024 37 024 20 000 10 000 0 2 296 2 596 2 727 2 790 2 790 2 790 2 790 3 013 3 089 3 089 3 089 3 089 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

PIT Efektywna stawka PIT (po odliczeniu składki NFZ) 19 18 17 16 15 14 Stawka efektywna ważona Stawka efektywna PIT liniowego stawka efektywna PIT 13 12 11 10 9 8 7 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

PIT Udział ulg w PIT (w %) 25% Udział ulg w dochodach z PIT 20% Udział ulg w potencjalnym dochodzie z PIT 15% 10% 5% 0% 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

PIT PIT per capita 1 510 do 8 690 700 do 1 510 450 do 700 310 do 450 210 do 310 90 do 210

PIT PIT jako % dochodów budżetowych gmin powyżej 34 19 do 34 13 do 19 9 do 13 6 do 9 1 do 6

PIT Przyszłość? Komunalny PIT (Neneman & Swianiewicz) konferencja BGK 23 maja

Stefan Kawalec, Prezes Zarządu Capital Strategy Sp. z o.o. Kilka uwag o finansach samorządowych Panel: Sanacja finansów samorządowych - Śląski Urząd Wojewódzki, 14 maja 2013 V Europejski Kongres Gospodarczy Katowice, 13-15 maja 2013

Samodzielność JST to istotne osiągnięcie ustrojowe Reforma samorządowa to jedno z największych osiągnięć polskiej transformacji. JST mają samodzielność decyzyjną większą niż samorządy lokalne w wielu krajach europejskich. Problemy to m.in.: Niewiele własnych dochodów JST i ograniczona swoboda ich kształtowania. Wydatki w niektórych dziedzinach (vide: oświata) wynikają z decyzji podejmowanych poza JST. Regulacje ostrożnościowe nieustabilizowane i nie pokrywające wszystkich ryzyk. 2 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Próba wprowadzenia dodatkowych narzędzi limitowania deficytu samorządów W roku 2011 i 2012 Ministerstwo Finansów formułowało propozycje wprowadzenia dodatkowych instrumentów limitujących deficyt JST. Analizy Capital Strategy wykazały, że dodatkowe limitowanie deficytu JST nie jest potrzebne, w szczególności ze względu na: Indywidualny Wskaźnik Zadłużenia (art. 243 uofp), który mimo obowiązku przestrzegania dopiero od 2014 r. już w ciągu kilku lat poprzedzających ten moment wymusza na samorządach kontrolowanie deficytu i długu. Specyficzną cechę deficytu JST, który ze względu na szereg regulacji formalnych zawsze jest niższy niż planowany; Regułę zrównoważonego budżetu bieżącego. Wykonanie deficytu JST za 2012 r. potwierdza nasze wnioski 3 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Istniejące instrumenty limitowania deficytu samorządów są wystarczające 5 0-5 Wynik jednostek samorządu terytorialnego w latach 2003-2012 w mld zł 2,3 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-3,0-2,6-3,0-10 -15-20 -12,7-11,1-16,4-13,0-15,0-10,3-20,0-10,5-13,0-25 -25,4-30 -28,1 planowany wynik JST Limit planowany przez MF wykonany wynik JST Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MF Zmiana ustawy 4 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Potrzeba uporządkowania sposobu kalkulacji indywidualnego wskaźnika zadłużenia (art. 243 uofp) Indywidualny wskaźnik zadłużenia (IWZ) określony w art. 243 uofp jest instrumentem potrzebnym i spełniającym przewidzianą dla niego funkcję limitowania deficytu samorządów. Należy jednak dokonać modyfikacji sposobu jego wyliczania, bez naruszania koncepcji jego konstrukcji, po to by był on logicznie spójny. Korekta powinna polegać w szczególności na: Eliminacji podwójnego wpływu kosztów odsetkowych na zdolność samorządu do generowania deficytu poprzez ich wyłączenie z wydatków bieżących, Eliminacji wpływu na wartość wskaźnika czynników (dochodów) o charakterze niestabilnym (np. dochody ze sprzedaży majątku czy dotacje unijne). 5 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Skutki eliminacji podwójnego wpływu odsetek na indywidualny wskaźnik zadłużenia Wpływ zmiany sposobu uwzględniania odsetek w kalkulacji indywidualnego wskaźnika zadłużenia na jego wartość dla lat 2012 i 2013 procent zwiększenia maksymalnej wartości deficytu sektora samorządowego w stosunku do wyliczeń w oparciu o istniejącą formułę 100% 18% 21% 100% 100% przyrost po korekcie wartość obecna 0% 2012 2013 Źródło: Dane MF i GUS. Dla 2013 r. kalkulacja uproszczona. 6 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Spółki samorządowe Jednym z ostatnich dostępnych sposobów kreatywnego zarządzania deficytem i długiem samorządów jest wykorzystywanie spółek samorządowych (tj. spółek kontrolowanych kapitałowo przez samorządy), ponieważ wyniki tych spółek nie obciążają wprost wyniku samorządów, a ich dług nie jest konsolidowany z długiem samorządów. Obecnie nie istnieją narzędzia (bazy danych) do monitorowania i oceny ryzyka wynikającego z zadłużenia spółek JST dla poszczególnych JST i sytuacji finansów publicznych. Istnieje ryzyko, że za kilka lat nadmierne zadłużenie spółek samorządowych, które wypełniają istotne funkcje publiczne, zagrozi stabilności finansowej części samorządów i stanie się poważnym problemem dla sektora finansów publicznych. Postulaty Należy ustalić kryteria, określające kiedy zadłużenie spółki samorządowej powinno być skonsolidowane w ramach zadłużenia JST, a kiedy nie ma takiej konieczności. Spełnienie tych kryteriów powinno być kontrolowane przez niezależnych audytorów. Zadłużenie spółek samorządowych na poziomie poszczególnych JST oraz w skali kraju powinno być wykazywane w sprawozdawczości z podziałem na dług konsolidowany z długiem JST oraz dług samodzielny nie obciążającym skonsolidowanego bilansu JST. 7 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Pożądane zmiany regulacji finansowych Celem zmian nie powinno być przesunięcie dochodów ze szczebla budżetu centralnego do szczebla samorządowego. Uzasadnione jest natomiast: Zwiększenie swobody kształtowania dochodów własnych. Zmiany prawne ułatwiające realizację projektów w ramach PPP. Zmniejszenie uzależnienia samorządów wojewódzkich od CIT. Wahania płaconych kwot PIT lub VAT wynoszą kilka procent, a CIT nawet kilkadziesiąt procent. Budżety samorządów województw zależą średnio w około 1/5 od CIT, a dochody z CIT potrafią z roku na rok spaść nawet o ponad 50%. Jest to sytuacja nie do pozazdroszczenia. W roku 2008 dochody z CIT stanowiły 64% dochodów województwa mazowieckiego, a w następnych dwóch latach wpływy z CIT na Mazowszu spadły o 42%. Racjonalizacja regulacji dotyczących wskaźników bezpieczeństwa finansowego. Zwiększenie przejrzystości poprzez stworzenie ogólnodostępnej bazy danych zawierającej dane z WPF, a także informacje o zadłużeniu spółek samorządowych. 8 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.

Dziękuję za uwagę www.capitalstrategy.pl skawalec@capitalstrategy.pl 9 Capital Strategy - Europejski Kongres Gospodarczy - Katowice 2013 r.