BILANS ZASOBÓW ZAŁĄCZNIK NR 3 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI

ZAŁĄCZNIK NR 3 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ BILANS ZASOBÓW

Spis treści WPROWADZENIE... 4 1. ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA PROGRAMU ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI... 7 CEL ARKUSZA INDYWIDUALNEGO... 7 SPOSÓB WYKORZYSTANIA... 7 ODBIORCY... 8 KWESTIONARIUSZ ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA PROGRAMU ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI... 9 DANE PODSTAWOWE:... 9 DIAGNOZA WYCHOWAWCZA... 10 Stan zdrowia wychowanka... 10 Zdolność uczenia się... 10 Historia oddziaływań na dziecko w rodzinie... 11 Charakterystyka funkcjonowania/potrzeby zmian... 12 DIAGNOZA RELACYJNA wg J. Strzemiecznego (pozytywna i negatywna)... 14 POZOSTAŁE WYTYCZNE PROGNOZY EFEKTÓW... 16 PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ W RAMACH USAMODZIELNIENIA... 17 Program oddziaływań socjoterapeutycznych... 17 Program oddziaływań edukacyjnych... 17 POTWIERDZENIE OKRESOWEGO PODSUMOWANIA REALIZACJI PROGRAMU... 18 UZYSKANE EFEKTY... 19 OCENA EFEKTÓW PRACY Z WYCHOWANKIEM I JEGO ŚRODOWISKIEM... 20 1. Samoocena dokonana przez wychowanka... 20 2. Ocena dokonana przez wychowawcę (tutora)... 21 2. DIAGNOZA KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH... 23 CELE... 23 SPOSÓB WYKORZYSTANIA... 23 ODBIORCY... 23 KWESTIONARIUSZ KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH... 24 3. DIAGNOZA STYLÓW ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW INTERPERSONALNYCH... 25 CELE... 25 SPOSÓB WYKORZYSTANIA... 25 ODBIORCY... 26 KWESTIONARIUSZ STYLE ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW*... 27 4. DIAGNOZA PREFEROWANYCH SPOSOBÓW POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH SPOŁECZNYCH... 29 CELE... 29 SPOSOBY WYKORZYSTANIA... 29 ODBIORCY... 29 KWESTIONARIUSZ WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH... 30 5. AUTODIAGNOZA BARIER PSYCHICZNYCH I SPOSOBÓW ICH POKONYWANIA... 32 CELE... 32 SPOSÓB WYKORZYSTANIA... 33 ODBIORCY... 33 AUTODIAGNOZA BARIERY OSOBOWOŚCIOWE... 34 6. DIAGNOZA ASPIRACJI I PLANÓW ŻYCIOWYCH... 36 CELE... 36 SPOSOBY WYKORZYSTANIA... 37 ODBIORCY... 37 KWESTIONARIUSZ ASPIRACJE I PLANY ŻYCIOWE... 38 2

7. DIAGNOZA PREFERNCJI ZAWODOWYCH... 41 CELE... 41 SPOSOBY WYKORZYSTANIA... 42 ODBIORCY... 42 KWESTIONARIUSZ PEREFRENCJI ZAWODOWYCH... 43 8. AUTODIAGNOZA POPULARNOŚCI WŚRÓD RÓWIEŚNIKÓW... 45 CELE... 45 SPOSOBY WYKORZYSTANIA... 46 ODBIORCY... 46 AUTODIAGNOZA JAKA JEST TWOJA POZYCJA SOCJOMETRYCZNA?... 47 BIBLIOGRAFIA:... 49 3

WPROWADZENIE Bilans Zasobów jest procesem poznawania wychowanka opartym o zbiór narzędzi do diagnozy jego funkcjonowania osobowego, emocjonalnego i społecznego. Diagnoza, oparta o bilans zasobów, spełnia dwa ogólne cele: dla wychowawców: służy projektowaniu, modyfikowaniu i ewaluowaniu efektów pracy wychowawców - tutorów; dla wychowanków: prowadzi do samopoznania i pogłębienia refleksji nad sobą, w zakresie takich umiejętności i cech osobowych jak: sprawność w zakresie komunikacji interpersonalnej, styl rozwiązywania konfliktów, poziom uspołecznienia i dominacji, pozycji socjometrycznej, aspiracji i planów życiowych oraz preferencji zawodowych. Bilans Zasobów umożliwi wychowawcom określenie cech osobowych i wybranych umiejętności interpersonalnych podopiecznych. Zmienne diagnozowane w ramach bilansu zasobów są dobrane swoim zakresem do treści zawartych w programie realizowanym przez wychowawców w ramach tutoringu. Kształtowane w ramach indywidualnej pracy z wychowankiem są istotnymi warunkami skutecznego procesu usamodzielniania. Są wyznacznikami dojrzałej osobowości. W odniesieniu do wychowanków bilans zasobów umożliwi zidentyfikowanie własnych mocnych i słabych stron oraz na tej podstawie ocenę dotychczasowych osiągnięć w zakresie dążenia do usamodzielnienia. Ułatwi także zidentyfikowanie warunków zmiany określonych zachowań i kierunków przyjętych w procesie usamodzielnienia. Bilans Zasobów jest zbiorem narzędzi wykorzystywanym przez wychowawców (tutorów) na różnych etapach realizacji projektu: od fazy początkowej, wdrożeniowej, przez monitoring do fazy ewaluacji projektu. Bilans Zasobów bazuje na przedstawionych we wprowadzeniu koncepcjach rozumienia dorosłości, poczucia koherencji i zachowania zasobów. Zakłada, że każdy człowiek posiada określone potencjały rozwojowe (zasoby), których wykorzystanie zapewnia poczucie własnej wartości, odczuwanie sprawstwa i satysfakcji życiowej. Zdecydowana większość narzędzi zamieszczonych w Bilansie Zasobów, to innowacyjne propozycje diagnostyczne, opracowane na potrzeby projektu Świat Dobrej Przyszłości. 4

Bilans Zasobów, jako narzędzie diagnozy, prowadzi do osiągnięcia następujących celów szczegółowych: 1. Zachęcenie wychowanków do autorefleksji nad sobą i swoim życiem. 2. Dokonanie analizy własnych cech osobowych. 3. Sprecyzowanie zainteresowań i motywacji zadaniowej. 4. Poznanie wybranych umiejętności interpersonalnych. 5. Dokonanie analizy w zakresie preferencji zawodowych. 6. Określenie projektu osobistego/edukacyjnego. Zasadniczym celem Bilansu Zasobów jest wzrost samoświadomości uczestników programu. Zakładamy, że konfrontacja z własnymi cechami, wadami i zaletami, stanowi istotny warunek planowania osobistego programu usamodzielnienia. SPOSÓB WYKORZYSTANIA Bilans Zasobów powinien być systematycznie wykonywany w ramach tutoringu. Wychowawca, w miarę potrzeb, zastosuje takie narzędzia z Bilansu zasobów, które uzna za niezbędne w danej chwili. Oczywiście, w trakcie programu, wszystkie narzędzia zawarte w bilansie powinny być wykonane, zinterpretowane i omówienie z wychowankiem. Wersja minimalna wykorzystania narzędzi zawartych w Bilansie Zasobów zakłada, że diagnoza będzie prowadzona trzykrotnie: na początku realizacji programu (w pierwszych dwóch miesiącach) w trakcie programu (w jego środkowej fazie) oraz w ostatnich dwóch miesiącach trwania programu. Bilans Zasobów trwa około jednej godziny, w trakcie której wychowawca pracuje z wychowankiem wykorzystując materiały diagnostyczne. Każda sesja bazuje na testach i materiałach diagnostycznych, które wymagają obliczenia i interpretacji wyników a następnie omówienia ich z wychowankiem, na co wychowawca powinien przeznaczyć kolejną godzinę. W efekcie, w każdej z trzech faz programu wychowawca spotyka się dwukrotnie z wychowankiem: raz w celu przeprowadzenia diagnozy, drugi raz w celu przedstawienia i omówienia wyników oraz ich przełożenia na zalecenia do dalszej pracy wychowanka i z wychowankiem. 5

Wyjątkiem od tej reguły jest Arkusz Indywidualny Uczestnika Projektu Świat Dobrej Przyszłości, który wymaga systematycznego uzupełniania, ponieważ jest przeznaczony zarówno do gromadzenia informacji o wychowanku, do diagnozy psychopedagogicznej, ale przede wszystkim do monitoringu i ewaluacji celów, procesu i wyników indywidualnych uzyskanych przez wychowanków w trakcie trwania programu. Wszystkie wykorzystane w Bilansie Zasobów materiały diagnostyczne: testy, karty do samooceny są zbierane w indywidualnym dossier ucznia i tworzą dokument końcowy, w którym będą podsumowane wszystkie informacje na temat wychowanka. W rezultacie diagnozowanie kompetencji osobowych i zasobów wychowanka będzie procesem równoległym i uzupełniającym a także wyznaczającym kierunki wsparcia wychowanka w dążeniu do samodzielności. Tym samym tak rozumiana diagnoza spełni warunki typowe dla fazy identyfikowania zasobów wychowanka, monitorowania ich rozwoju oraz ewaluacji. 6

1. ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA PROGRAMU ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI CEL ARKUSZA INDYWIDUALNEGO Rejestrowanie danych społeczno-demograficznych wychowanka; Poznanie wychowanka; Samopoznanie wychowanka, refleksja nad sobą i swoimi osiągnięciami; Wyrażenie potrzeb i oczekiwań wychowanka, w związku z udziałem w projekcie usamodzielnienia; Ustalenie zasad przystąpienia i udziału w projekcie; Monitorowanie przebiegu procesu usamodzielnienia; Ewaluacja procesu usamodzielnienia. SPOSÓB WYKORZYSTANIA Arkusz Indywidualny podsumowuje działania wstępne mające na celu zebranie w jednym dokumencie wszystkich informacji uzyskanych od wychowanka, jak również decyzji co do udziału i przebiegu projektu doradczego. Taki dokument powstaje od pierwszego spotkania z odbiorcami programu i jest wykorzystywany podczas dalszych faz programu usamodzielnienia. Przewiduje maksymalnie 6-krotne wydanie ocen przez wychowawcę. Arkusz indywidualny jest uzupełniany innymi dokumentami tworzonymi stopniowo na podstawie wyników testów i materiałów diagnostycznych i jest przechowywany w teczce indywidualnej uczestnika według ustalonych zasad. Arkusz zawiera części tematyczne wypełniane przez wychowawcę i wychowanka. Uzupełnianie jego treści rozpoczyna się w momencie przystąpienia wychowanka do programu, kończy w chwili zakończenia programu (lub rezygnacji wychowanka z udziału w programie). 7

Arkusz ma charakter indywidualnego programu usamodzielnienia i może być, z powodzeniem, wykorzystany jak narzędzie ewaluacyjne do oceny skuteczności i efektywności oddziaływań wychowawczych, edukacyjnych i profilaktycznych w programie usamodzielnienia. podjętych ODBIORCY Młodzież uczestnicząca w programie; Wychowawca/wychowawcy; Rodzice lub inni prawni opiekunowie wychowanka; Realizatorzy i koordynatorzy programu. 8

KWESTIONARIUSZ ARKUSZ INDYWIDUALNY UCZESTNIKA PROGRAMU ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) DANE PODSTAWOWE: Nazwisko i imię Pesel Data i miejsce urodzenia Adres zamieszkania Imię i nazwisko ojca Imie i nazwisko matki Sytuacja rodzinna Sytuacja szkolna Najważniejsze braki i porażki edukacyjne Najważniejsze sukcesy i osiagnięcia edukacyjne UWAGI: 9

CZĘŚĆ I DIAGNOZA WYCHOWAWCZA Stan zdrowia wychowanka orzeczenie o niepełnosprawności nie wydano wydano: wydał...numer... ze względu na:... sprawność wzroku zdrowy wada wzroku okulary inne... sprawność słuchu zdrowy wada słuchu inne... leczenie w PZP nieleczony l. ambulatoryjnie l. stacjonarnie:... razy, ostatni pobyt (gdzie i kiedy) choroby przewlekłe alergia astma inne... Zdolność uczenia się poziom intelektualny w normie poniżej normy inne... sprawność analizatora wzrokowego: sprawność analizatora słuchowego specyficzne trudności w uczeniu się: w normie poniżej normy inne... w normie poniżej normy inne... nie orzeczono dysleksja dysgrafia dysortografia dyskalkulia inne... najważniejsze zalecenia PPP 10

Historia oddziaływań na dziecko w rodzinie 0pis, struktura rodziny pełna konkubinat wielodzietna r. adopcyjna rozbita r. zastępcza zrekonstruowana sieroctwo nat./społ. Dane uzupełniające:... Opis relacji (role, granice) właściwe konflikt wychowanka z rodzicami rozluźnione konflikt wychowanka z rodzeństwem konflikt rodziców Dane uzupełniające:... Ważne procesy w rodzinie śmierć rodzica choroba psychiczna rozwód przewlekłe bezrobocie separacja rodzica samobójstwa, próby (o których wiadomo ojciec nieznany dziecku) Dane uzupełniające:... Dysfunkcje problem alkoholowy prostytucja problem narkotykowy problem przemocy przestępczość wykorzystanie seksualne (którego dziecko doświadczyło lub było świadkiem) Dane uzupełniające:... Style wychowawcze stosowane wobec dziecka w rodzinie: nazbyt liberalny autorytatywny restrykcyjny bezradność wych. autokratyczny obojętność wobec dziecka /chłód permisywny emocjonalny Dane uzupełniające:... Wychowanek funkcjonował w relacjach rodzinnych w rodzinie w sposób: właściwy jako kozioł ofiarny dysfunkcyjny: jako maskotka/błazen jako bohater rodziny jako zagubione dziecko jako wspomagacz inaczej Dane uzupełniające:... 11

Charakterystyka funkcjonowania/potrzeby zmian 1. FUNKCJONOWANIE W RZECZYWISTOŚCI a) Postrzeganie rzeczywistości Rzeczywistość postrzegana jest przez wychowanka jako: przestrzeń twórcza obojętna zagrażająca zbyt wiele oferująca chaotyczna nazbyt wiele wymagająca Dane uzupełniające:... b) Reakcje wychowanka na rzeczywistość Dominującym sposobem reakcji wychowanka na tak postrzeganą rzeczywistość jest: adaptowanie się, tworzenie sensownych zagubienie rozwiązań bezradność agresja nerwowość zamknięcie, obojętność chaotyczne próby tworzenia wycofanie, ucieczka tymczasowych rozwiązań rozproszenie działań Dane uzupełniające:... c) Rozumienie rzeczywistości Wychowanek: zna normy społeczne rozumie realia społeczno ekonomiczne rozumie normy społeczne jest świadomy pełnionych ról społecznych przejawia przywiązanie do norm społecznych rozumie mechanizmy relacji międzyludzkich Dane uzupełniające:... 2. FUNKCJONOWANIE W OBSZARZE JA JA a) Samoświadomość własnych potrzeb Wychowanek zna, rozumie i potrafi dbać o zaspokojenie w sposób społecznie akceptowalny następujących potrzeb: organicznych i fizjologicznych przynależności do grupy rówieśniczej samostanowienia i samorealizacji aprobaty społecznej poszerzania wiedzy i umiejętności Dane uzupełniające:... b) Możliwości aktywnego uczestnictwa w procesie korekcyjnym Wychowanek przejawia następujące cechy pomocne w procesie korekcyjnym: zdolność do introspekcji znacząca motywacja do zmiany sytuacji skłonność do autorefleksji szkolnej umiejętność samokrytycznego myślenia znacząca motywacja do zmiany pozycji znacząca motywacja do zmiany sytuacji w grupie rówieśniczej rodzinnej znacząca motywacja do zmiany postaw destruktywnych Dane uzupełniające:... 12

3. FUNKCJONOWANIE W RELACJACH MIĘDZYLUDZKICH a) Mechanizmy funkcjonowania w grupach Wychowanek funkcjonuje w grupie i społeczności Ośrodka na zasadzie prawidłowego nawiązywania Kozła ofiarnego i utrzymywania relacji koleżeńskich Dziecka we mgle Lidera grupy unikania / braku umiejętności Bohatera grupy nawiązywania relacji koleżeńskich Wspomagacza przesadnej podatności na wpływ innych Błazna, maskotki Dane uzupełniające:... 4. FUNKCJONOWANIE W SYTUACJACH ZADANIOWYCH a) Sposoby radzenia sobie z problemami Wychowanek radzi sobie z problemami poprzez: zauważanie problemów, rozumienie ich, bierne zauważanie, bagatelizowanie pracę nad sobą w celu ich przezwyciężenia nie zauważanie, wypieranie problemów zauważanie, rozumienie, pracę nad ich generalizacje, rzutowanie, piętrzenie rozwiązaniem zauważanie próby ich zrozumienia Dane uzupełniające:... b) Funkcjonowanie zadaniowe/wychowanie Wychowanek ma na właściwym poziomie rozwinięte następujące cechy odpowiedzialność gotowość do pokonywania sytuacji obowiązkowość, sumienność trudnych wdrożenie do czynności samoobsługowych umiejętność stawiania celów, planowania działań i realizacji zamierzeń dbałość o porządek i estetykę otoczenia sprawność rozumowania: zamiar działanie skutek wina konsekwencje Dane uzupełniające:... 13

CZĘŚĆ II DIAGNOZA RELACYJNA wg J. Strzemiecznego (pozytywna i negatywna) (Wychowawca- tutor zaznacza okreslone cechy wychowanka) OBSZAR ZABURZONE ZACHOWANIA KONSTRUKTYWNE ZACHOWANIA RELACJE Z RÓWIEŚNIKAMI (ja- rówieśnicy) trudności w nawiązywaniu relacji trudności w podtrzymywaniu i pogłębianiu relacji brak prób negocjacji brak zdolności do kompromisów używanie przemocy (bicie, przepychanie, straszenie, poniżanie innych, wyśmiewanie) rywalizacja odrzucanie (odmawianie współdziałania, nie godzenie się na kontakt) izolowanie się (nie przyjmowanie komunikatów, także pozytywnych, nie wchodzenie w kontakt, unikanie) bez trudu nawiązuje relacje nie ma trudności w podtrzymywaniu i pogłębianiu relacji próbuje negocjować jest zdolny do kompromisów nie używa przemocy potrafi współpracować potrafi przyjmować komunikaty zarówno pozytywne jak i negatywne RELACJE Z OSOBAMI DOROSŁYMI (ja- dorośli) trudności w komunikowaniu się nie ujawnianie swoich uczuć i emocji trudności w wyrażaniu potrzeb brak zaufania, nieufność przesadna odwaga, prowokowanie gwałtowne żądania niesubordynacja, wyłamywanie się z nakazów i dyscypliny oszukiwanie i kłamanie manipulowanie dorosłymi wyrażanie emocji w sposób niezgodny z normami społecznymi posiada umiejętność komunikowania się ujawnia swoje uczucia i emocje wyraża własne potrzeby potrafi prosić obdarza zaufaniem potrafi asertywnie bronić swoich granic stosuje się do nakazów, jest zdyscyplinowany jest szczery, prawdomówny wyraża emocje w sposób zgodny z normami społecznymi 14

OBSZAR ZABURZONE ZACHOWANIA KONSTRUKTYWNE ZACHOWANIA RELACJE ZADANIOWE (ja- zadanie) nie podejmuje zadań, unikanie markowanie wykonywania zadań nie wykonywanie poleceńprecyzyjnie lub do końca trudności w koncentrowaniu uwagi szybkie zniechęcanie się, porzucanie zadań trudności w zorganizowaniu działania (za późno zaczyna, pracuje za wolno) brak znajomości i/ lub niestosownie społecznych norm i reguł w postępowaniu podejmuje działania wykonuje zadania wykonuje polecenia- precyzyjnie i do końca koncentruje uwagę nie zniechęca się, nie porzuca zadań prawidłowo organizuje zadania zna normy społeczne i reguły oraz umie je stosować USTOSUNKOWANIE DO SIEBIE SAMEGO (ja- ja) słabe wykształcenie obrazu własnej osoby nieadekwatny obraz siebie trudności z rozpoznawaniem własnych uczuć i emocji trudności z rozpoznawaniem własnych potrzeb, oczekiwań, preferencji, możliwości trudności w określaniu i zhierarchizowaniu wartości brak poczucia własnej wartości prawidłowy obraz własnej osoby adekwatny obraz siebie potrafi rozpoznawać własne uczucia i emocje rozpoznaje własne potrzeby, oczekiwania, preferencje, możliwości potrafi określać i zhierarchizować wartości ma poczucie własnej wartości 15

CZĘŚĆ III POZOSTAŁE WYTYCZNE PROGNOZY EFEKTÓW a) Stadium niedostosowania społecznego Wychowanek przejawia następujące objawy demoralizacji ucieczki z domu/ placówki odrzucanie więzi rodzinnych włóczęgostwo incydenty przemocy, brutalizacja relacji popełnianie czynów zabronionych demonstrowanie wzorców samookaleczenia podkulturowych wulgaryzacja języka bunt wobec autorytetów świata dorosłych odurzanie się / uzależnienie Dane uzupełniające:... b) Punkty podparcia procesu korekcyjnego/mocne strony wychowanka Wychowanek przejawia następujące zdolności/ umiejętności: manualne artystyczne politechniczne matematyczno przyr. sportowe ogólna pracowitość humanistyczne Dane uzupełniające:... c) Udział rodziny wychowanka w procesie korekcyjnym Rodzina wychowanka współpracuje z domem dziecka poprzez: zaspokajanie potrzeb materialnych wychowanka przyjmowanie wychowanka na przepustki telefoniczny kontakt z wychowankiem realizowanie wytycznych placówki osobisty kontakt z wychowankiem w domu rodzinnym na terenie placówki Dane uzupełniające:... 16

CZĘŚĆ IV PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ W RAMACH USAMODZIELNIENIA Program oddziaływań socjoterapeutycznych Lp. Obszar Trudności Planowane osiągnięcia Planowane działania Termin realizacji Program oddziaływań edukacyjnych Lp. Trudności Planowane działania Termin realizacji 17

CZĘŚĆ V POTWIERDZENIE OKRESOWEGO PODSUMOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Data podsumowania Podpis wychowawcy Podpis wychowanka Uwagi/Ustalenia 18

CZĘŚĆ VI UZYSKANE EFEKTY Efekty uzyskane w okresie... i problemy do rozwiązania w pracy z wychowankiem w okresie... Efekty (należy wymienić efekty pełne lub częściowe w zakresie zadań, problemów i trudności dotyczących wychowanka,ujętych w indywidualnym programie usamodzielnienia) Problemy do rozwiązania (należy wymienić najważniejsze problemy i trudności dotyczące wychowanka, które powinny być ujęte w indywidualnym programie usamodzielnienia w następnym okresie) Podpis wychowanka Data Podpis wychowawcy 19

CZĘŚĆ VII OCENA EFEKTÓW PRACY Z WYCHOWANKIEM I JEGO ŚRODOWISKIEM 1. Samoocena dokonana przez wychowanka Mój największy sukces (chodzi o ostatnie 3-5 miesięcy): Moja największa porażka (chodzi o ostatnie 3-5 miesięcy): Moje plany na najbliższe 3-5 miesięcy: Największe problemy, jakich doświadczyłem w związku z udziałem w programie: Największe korzyści, jakich doświadczyłem w związku z udziałem w programie: 20

Stosunek rodziców (rodziny) do dziecka Funkcjonowanie społeczne dziecka w placówce oceny w skali 0-6 (0-ocena najniższa, 6- ocena najwyższa) Nauka szkolna BILANS ZASOBÓW 2. Ocena dokonana przez wychowawcę (tutora) OBSZARY OCENY (wypełnia wychowawca-tutor) OCENA (tutor wpisuje miesiące, których ocena dotyczy) Średnia ocen M-CE... M-CE... M-CE... M-CE... M-CE... M-CE... Frekwencja Zachowanie Punktualność na zajęciach Odrabianie zadań domowych Motywacja do nauki Umiejętność radzenia sobie z trudnościami szkolnymi (porażkami, zaległościami, uprzedzeniami) Stosunek do nauczycieli, wychowawców i in. pracow. Stosunek do innych uczniów Udział w uroczystościach i imprezach szkolnych Wykonywanie dodatkowych prac na rzecz klasy, grupy Aktywne uczestnictwo w życiu klasy (grupy) Umiejętność adaptacji w klasie (grupie) Koleżeństwo, uczynność, niesienie pomocy innym Wykonywanie obowiązków wynikających z organizacji pracy w klasie (grupie) Kultura zachowania wobec dorosłych i rówieśników Zainteresowanie dzieckiem Kontakty z dzieckiem Więź emocjonalna z dzieckiem Odpowiedzialność za dziecko Współpraca z placówką Umiejętności wychowawcze rodziców 21

Stan zdrowia wychowanka wpisać tak lub nie Funkcjonowanie emocjonalne Samodzielność, umiejętność samoobsługi oceny w skali 0-6 (0-ocena najniższa, 6- ocena najwyższa) Relacje dziecka z rodzicami (rodziną) BILANS ZASOBÓW Więź emocjonalna z rodziną Poczucie oparcia w rodzinie Umiejętność porozumiewania się dziecka z rodziną Umiejętność rozwiązywania konfliktów z rodziną Kontakty z rodziną Dbałość o porządek i higienę osobistą Dbałość o estetykę ubioru Dbałość o własne rzeczy Pracowitość, rzetelność Gospodarowanie pieniędzmi Organizacja czasu, umiejętność planowania Umiejętność przyznawania się do popełnionych błędów Umiejętność wyrażania negatywnych emocji Umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji, niepoddawanie się presji otoczenia Zna i potrafi wymienić swoje mocne strony Zna i potrafi wymienić swoje słabe strony Odporność na napięcia (w sytuacjach stresujących przyjmuje podejście zadaniowe, a nie unikowe) Umiejętność uczenia się na błędach Otwartość w kontaktach Uczciwość Częste choroby Konieczność leczenia stomatologicznego Konieczność leczenia specjalistycznego Uległ(a) wypadkowi Był(a) hospitalizowany(a) Pali papierosy Był(a) w stanie upojenia alkoholowego lub odurzenia narkotykowego 22

2. DIAGNOZA KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH CELE Według wspólczesnych psychologów komunikowanie się jest umiejętnością ujawniania siebie przed innymi ludźmi i najbardziej miarodajnym wskaźnikiem człowieczeństwa. Podstawą konstruktywnej komunikacji są nie tylko umiejetności językowe, ale także cechy osobowe, takie jak: empatia, asertywność, autentyczność i otwartość. Mówienie o sobie i problemach osobistych w sposób otwarty i szczery, okazywanie innym sympatii, zrozumienia i poszanowania ich uczuć, asertywne wyrażanie niezadowolenia prowadzi do zadowolenia z kontaktów interpersonalnych. Zaniedbania w tym zakresie powodują brak satysfakcji w kontaktach międzyludzkich z powodu marazmu i apatii, ale również prowadzą do wewnętrznej izolacji, a tym samym do zahamowania rozwoju osobowości. Dlatego celem autodiuagnozy z zakresu oceny posiadanych umiejętności komunikacyjnych jest: Zrozumienie istoty porozumiewania się; Określenie poziomu umiejętności w zakresie komunikacji intereprsonalnej; Dostrzeganie braków w zakresie umiejetności porozumiewania się z innymi ludźmi. SPOSÓB WYKORZYSTANIA Kwestionariusz może być wykorzystany w trakcie spotkań dotyczących procesu komunikowania się. Jest przeznaczony do samodzielnej pracy wychowanka, który wypełnia kwestionariusz, oblicza uzyskane wyniki i razem z wychowawcą przekłada je na zalecenia dotyczące pracy nad sobą i swoimi umiejętnościami w zakresie porozumiewania się z ludźmi. ODBIORCY Wychowankowie Wychowawcy 23

KWESTIONARIUSZ KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNYCH (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) Instrukcja: Ludzie różnią się między sobą umiejętnościami w zakresie porozumiewania się z innym. Celem tego kwestionariusza jest określenie posiadanych umiejętności komunikowania się w różnych sytuajchach społecznych. W tym celu należy zaznaczyć jak często podejmujesz określone zachowania werbalne w różnych sytuacjach zawodowych i osobistych. W teście nie ma odpowiedzi dobrych i złych. Każda Twoja odpowiedź jest ważna. Udzielając odpowiedzi: zaznacz 1 jeśli prawie nigdy nie zachowujesz się tak, jak podaje twierdzenie, zaznacz 2 jeśli określone zachowanie podejmujesz czasami, zaznacz 3 jeśli prawie zawsze zachowujesz się tak, jak podaje treść twierdzenia. 01. Okazuję innym przyjazne uczucia 1 2 3 02. Potrafię dramatyzować swoje wypowiedzi 1 2 3 03. Potrafię współpracować poprzez wyrażanie zgody 1 2 3 04. Potrafię sugerować innym co mają powiedzieć 1 2 3 05. Potrafię odważnie przedstawiać swoje opinie 1 2 3 06. Potrafię udzielać wyczerpujących informacji 1 2 3 07. Potrafię wyrazić sprzeciw 1 2 3 08. Potrafię ujawniać swoje negatywne uczucia 1 2 3 09. Potrafię być tolerancyjny wobec poglądów innych ludzi 1 2 3 10. Potrafię upominać się o swoje prawa 1 2 3 11. Potrafię, w każdej sytuacji, zadawać pytania 1 2 3 12. Lubię, w sytuacjach publicznych, zabierać głos 1 2 3 13. Potrafię cierpliwie słuchać innych 1 2 3 14. Potrafię odczytać emocje i intencje rozmówcy 1 2 3 15. Potrafię przyznać się do błędów i pomyłek 1 2 3 INTERPRETACJA WYNIKÓW 15-24 = wyniki niskie, powodujące bariery w komunikacji interpersonalnej. 25-35 = wyniki przeciętne, umożliwiają prawidłową komunikację, z możliwością doskonalenia niektórych umiejętności np. negocjowania czy asertywnego komunikowania. 36-45 = wyniki wysokie, poziom kompetencji komunikacyjnych do pozazdroszczenia. 24

3. DIAGNOZA STYLÓW ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW INTERPERSONALNYCH CELE W popularnym rozumieniu konflikt to zdarzenie, sytuacja sprzeczności, której uczestnicy próbują narzucić sobie nawzajem swoją wolę. Współistnienie nierozerwalnie wiąże się z konfliktem, czyli sytuacją gdy jednoczesna realizacja interesów różnych zaangażowanych stron wydaje się niemożliwa. Konstruktywne rozwiązywnie konfliktów jest nie tylko warunkiem sukcesów życiowych jednostki, ale także cechą człowieka dojrzałego. Satysfakcja, jakiej doznaje osoba, która skutecznie rozwiązała konflikt interesów, ról czy wartości przyczynia się do wzrostu samooceny, poczucia własnej wartości i skuteczności. Dlatego, w ramach pracy wychowawczej, wychowankowieuczestnicy Programu Świat Dobrej Przyszłości będą mieli okazję identyfikować i doskonalić umiejętności w zakresie wspólpracy i wspóldziałania w różnych sytuacjach problemowych, a przedstawiony poniżej kwestionariusz oceny stylu rozwiązywania konfliktów ułatwi im, nie tylko poznanie różnych stylów postępowania w sytuacjach konfliktowych, ale także określenie własnych preferencji w tym zakresie. SPOSÓB WYKORZYSTANIA Kwestionariusz do analizy stylu rozwiązywania konfliktów może być wykorzystany kilkakrotnie, w trakcie programu. Na przykład w odniesieniu do konkretnej sytuacji konfliktowej, w jakiej znalazł się wychowanek lub jako element spotkania z tutorem i rozmowy na temat problemów oraz konfliktów, jako nieodzownych elementów rzeczywistości rodzinnej, szkolnej czy zawodowej. W trakcie rozmowy o konfliktach warto wskazać na współczesny paradoks, zgodnie z którym wolność bardzo często oznacza konflikt. Wolność jest podstawą konfliktu, gdyż demokracja w sferze społecznej i politycznej oznacza między innymi prawo różnych grup do wyrażania i obrony własnych interesów oraz konieczność przede wszystkim uzgadniania, a nie narzucania preferowanych rozwiązań. Tym samym powstają sytuacje sprzeczności, w których strony muszą uzgodnić swoje stanowiska i mimo ich sprzeczności szukać kompromisu, 25

porozumienia, rozwiązania, w równym stopniu satysfakcjonujacego obie strony. Dobrym wstępem do takich rozmów z wychowankiem może być autodiagnoza stylu rozwiązywania konfilktów. ODBIORCY wychowankowie wychowawcy 26

KWESTIONARIUSZ STYLE ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW* Instrukcja: Masz okazję poznać własny styl rozwiązywania konfliktów. Aby to zrobić przeczytaj uważnie podane niżej twierdzenia i przy każdym stwierdzeniu napisz TAK jeśli najczęściej tak właśnie postępujesz w sytuacjach społecznych, a NIE jeśli takie zachowanie jest Ci obce lub nie wiesz o co chodzi. Jeśli opisane poniżej zachowania występują u Ciebie raczej rzadko także napisz NIE. 01. Staram się unikać konfliktów, bo nie lubię się denerwować. TAK NIE 02. W konfliktowych sytuacjach zwykle ustępuję. 03. Dążę do takich rozstrzygnięć konfliktu, z których wszyscy są zadowoleni. 04. Zazwyczaj twardo walczę o swoje. 05. Często podporządkowuję się innym ludziom. 06. Wycofuję się z trudnych sytuacji. 07. Umiem współpracować także z ludźmi, którzy mają odmienne zdanie. 08. Dążę do ugody, nawet, wtedy kiedy ogarnia mnie wściekłość. 09. Zwykle staram się udowodnić ludziom, że mam rację. 10. Często ulegam, żeby nie prowokować nasilenia konfliktu. 11. Kiedy inni się kłócą, najczęściej siedzę cicho. 12. Bardzo lubię wygrywać w konfliktach 13. W sytuacjach konfliktowych aktywnie dążę do kompromisu. 14. Ustępuję, gdy widzę, że inni też to czynią. 15. Jako osoba mądrzejsza ustępuję tym mniej dojrzałym. 16. Współpracuję z ludźmi, bo jestem zdania, ze to najlepszy sposób na rozwiązanie konfliktu. 17. Eliminuję konflikty przez poszukiwanie rozwiązań, satysfakcjonujących obie strony. 27

18. Uciekam od trudnych sytuacji, bo za dużo mnie to kosztuje (koszt emocjonalny). 19. Lubię ostre starcia. 20. Rzadko otwarcie wypowiadam własne zdanie. 21. Okazuję czasem pokorę. 22. Wspólnie z partnerem (partnerką) staram się znaleźć najlepsze wyjście z konfliktowej sytuacji. 23. Walczę, bo uważam, że inaczej inni mnie zniszczą. 24. Z agresją ludzi zwykle radzę sobie przez znalezienie płaszczyzny porozumienia. 25. Umiem ulegać. *Według H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych, Przewodnik dla nauczyciela, Warszawa 1999, s.171 173. ZASADY OBLICZENIA I INTERPRETACJI WYNIKÓW: Diagnostyczne (czyli oznaczające występowanie skłonności do danego stylu rozwiązywania konfliktu) są tylko odpowiedzi TAK. Nie bierzemy zatem w ogóle pod uwagę odpowiedzi NIE. Tendencje do preferowania danego stylu obliczamy poprzez obliczenie ilości odpowiedzi TAK w pytaniach charakteryzujących dany styl. Poniżej podano, które pytania są diagnostyczne dla danego stylu: WSPÓŁPRACA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 3,7,16,17,22 KOMPROMIS: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 2,8,13,14,24 WALKA: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 4,9,12,19,23 UNIKANIE: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 1,6,11,18,20 ULEGANIE: ilość odpowiedzi TAK w pytaniach: 5,10,15,21,25. Należy teraz policzyć ile razy podkreśliłeś(-łaś) TAK przy poszczególnych stylach rozwiązywania konfliktów. Wynik od 0 do 3 jest przypadkowy i nie wskazuje na wyraźne preferowanie danego stylu. Wynik 4 5 punktów oznacza skłonność do stosowania tego stylu rozwiązywania konfliktów. 28

4. DIAGNOZA PREFEROWANYCH SPOSOBÓW POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH SPOŁECZNYCH CELE W podstawach teoretycznych programu usamodzielnienia wskazano na rolę poczucia własnej skuteczności jako cechy człowieka dojrzałego emocjonalnie i społecznie. Praktycznym wskaźnikiem poczucia własnej skuteczności jest sposób postępowania w relacjach społecznych. W okresie dorastania dochodzi do przejścia od zachowań skoncentrowanych na sobie do zachowań nastawionych na innych. Kształtuje się umiejętność współdziałania, ale nie na zasadach konformizmu i podporządkowania, ale zgodnie z indywidualnymi celami, bez nadmiernej uległości czy dominacji wobec innych. Uwzględniając powyższe prawidłowości rozwojowe i przyjęte założenia teoretyczne programu usamodzielnienia, w ramach spotkań z tutorami, wychowanek będzie miał okazję poznać swoje osobowościowe predykatory postępowania wobec innych ludzi. W oparciu o kwestionariusz Wzory Zachowań Interpersonalnych dokona oceny nasilenia tendencji do uspołecznienia i dominacji w relacjach społecznych. SPOSOBY WYKORZYSTANIA Kwestionariusz Wzory Zachowań Interpersonalnych może być wykorzystany wielokrotnie, np. przed i po zakończeniu programu. Służy do indywidualnej pracy z wychowankiem i polega na tym, że wychowanek czyta listę czasowników opisujących sposoby postępowania wobec innych, nie widząc tabelki z kluczem. Tabela z kluczem może być na oddzielnej kartce lub zasłonięta. Po wybraniu pięciu czasowników, odsłaniamy klucz i osoba badana zaznacza w poszczególnych wymiarach wskazane czasowniki a następnie odczytuje wynik z klucza, np. wysokie uspołecznienie i niska dominacja. Razem z wychowawcą przekłada otrzymane wyniki na swoje relacje z rówieśnikami, dorosłymi, z nauczycielami, rodzicami. Analizuje swoje moce i słabe strony w zakresie uspołecznienia i dominacji. ODBIORCY wychowankowie wychowawcy 29

KWESTIONARIUSZ WZORY ZACHOWAŃ INTERPERSONALNYCH (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) Instrukcja: Lista czynności ułożona jest według dwóch czynników: dominacji i uspołecznienia. Każdy z wymienionych czasowników opisuje niektóre sposoby zachowania wobec innych. Zadaniem Twoim jest wczucie się w swoje zachowania w kontaktach z ludźmi i wybór pięciu czasowników, które najpełniej opisują Twoje zachowanie. analizuję asystuję kieruję krytykuję nie zgadzam się osądzam porozumiewam się buntuję się wycofuję się rozpoczynam unikam odchodzę uzgadniam wymuszam doradzam rezygnuję rządzę akceptuję współdziałam zgadzam się Po zaznaczeniu pięciu czasowników, osoba badana otrzymuje klucz i w nim odszukuje w jakich wierszach i kolumnach znajdują się zaznaczone czasowniki Poszczególne pola klucza wskazują czy zaznaczone czynności są typowe dla wysokiego lub niskiego uspołecznienia oraz wysokiej lub niskiej dominacji w relacjach z ludźmi. Np. czasownik: radzę jest typowy dla osób o wysokim poziomie uspołecznienia i wysokim nasileniu dominacji. Natomiast czasownik ustępuję jest reprezentatywny dla niskiej dominacji i brak dominacji. Osoba badana może określić w jakim obszarze( w linii czy kolumnie) zaznaczyła więcej czynności. W ten sposób może poznać, czy w relacjach społecznych ma skłonność do uspołecznienia, braku uspołecznienia, dominacji lub uległości. 30

Niskie Uspołecznienie Wysokie Uspołecznienie BILANS ZASOBÓW KLUCZ DO INTERPRETACJI Wysoka dominacja Niska dominacja radzę (doradzam) uzgadniam rządzę rozpoczynam kieruję zgadzam się porozumiewam się asystuję współdziałam wymuszam akceptuję analizuję krytykuję nie zgadzam się osądzam buntuję się ustępuję unikam rezygnuję odchodzę wycofuję się 31

5. AUTODIAGNOZA BARIER PSYCHICZNYCH I SPOSOBÓW ICH POKONYWANIA CELE W psychologii istnieje przekonanie, że każdy człowiek posiada jakieś zdolności i uzdolnienia, ma nieograniczone możliwości twórczego działania i osiągania sukcesów. Tymczasem w praktyce wskaźnik osób przejawiających aktywność twórczą jest, zdaniem W. Dobrołowicza (1994) znikomy i wynosi około 2 %. Okazuje się także, iż przeciętny człowiek w ciągu życia wykorzystuje tylko niewielką część swoich możliwości psychicznych i fizycznych. Niektórzy podają 20, inni 50 - procentowe wskaźniki wykorzystania naszego potencjału intelektualnego, emocjonalnego i działaniowego. W tej sytuacji niezwykle istotna jest odpowiedź na pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy oraz o możliwości zapobiegania tym ograniczeniom. Niektóre odpowiedzi na to pytanie są już (częściowo) znane. Psychologowie wychodzą z założenia, że generalną przyczyną nikłego wykorzystywania naszych potencjalnych możliwości są różnorodne bariery. Bariery psychiczne albo inhibitory oznaczają takie zjawiska tkwiące w psychice człowieka, które w istotny sposób ograniczają jego potencjalne możliwości rozwojowe i twórcze. Współczesna psychologia zalicza do nich: stereotypy, reakcje obronne, niekorzystne nastawienia, sztywność (lub brak) wyobraźni, niedostatki procesu myślenia, efekt ojcowski, fiksację funkcjonalną, transfer negatywny, obronność percepcyjną, lęki, niską samoocenę, kompleksy, kryzysy. Najsilniejszymi barierami są stereotypy (inaczej schematy, szablony) czyli utrwalone w naszej świadomości obrazy, pojęcia, przekonania, które umożliwiają człowiekowi szybkie rozpoznanie zjawisk, ich interpretację i ocenę. Jednocześnie, zdaniem W. Dobrołowicza (1994) są źródłem uproszczeń (a często także błędów) w poznawaniu rzeczywistości. Bariery psychiczne mogą mieć charakter indywidualny, wyznaczony predyspozycjami i "trudnościami" jednostki lub psychospołeczny, przejawiający się w życiu społecznym 32

w działalności różnych instytucji (Dobrołowicz, 1994). W. Dobrołowicz (1994) wyróżnia cztery grupy barier psychicznych: 1/ percepcyjne, 2/ umysłowe, 3/ emocjonalno - motywacyjne, 4/ osobowościowe. Każda z wymienionych grup barier psychicznych ma swoją specyfikę, ale także skuteczne sposoby ich pokonywania.w przygotowaniu wychowanka do usamodzielnienia istotne jest nie tylko identyfikowanie doświadczanych barier i ograniczeń, ale przede wszystkim poszukiwanie sposbów ich pokonywania. Dlatego, w ramach spotkań z tutorami, jedym z elementów diagnozy, będzie analiza barier osobowościowych i poszukiwanie konstruktywnych sposóbów pracy nad sobą w celu ich ograniczania i pokonywania. W przygotowanym ćwiczeniu wykorzystano cechy człowieka dorosłego definiowane przez współczesną psychologię rozwoju w ciągu życia (Gaś, 1998, Harwas - Napierała, Trempała, 2004) i poproszono wychowanków o wskazanie jakie bariery utrudniają im osiągnięcie tych cech i jak można te bariery pokonywać. Wychowanek będzie miał okazję okazję dokonać refleksji nad takimi cechami osobowościowymi człowieka dojrzałego psychicznie jak: pozytywne nastawienie do siebie, wzrost i rozwój osobisty, autonomia, adekwatne spostrzeganie rzeczywistości, kompetencja w działaniu, pozytywne relacje interpersonalne. SPOSÓB WYKORZYSTANIA Wychowanek, po wprowadzeniu na temat barier psychicznych, wskazuje na własne ograniczenia w zakresie poszczególnych kompetencji a następnie razem z wychowawcą - tutorem, ustalają sposoby ich pokonywania. Narzędzie może być wykorzystane podczas jednej sesji lub w trakcie kilku kolejnych spotkań poświęconych kompetencjom osobowym. Narzędzie może także w pełni samodzielnie uzupełnić wychowanek. Możliwe jest też wykorzystanie tych materiałów do oceny wychowanka przez wychowawcę, nauczyciela czy rówieśników. ODBIORCY wychowanek wychowawca inne osoby zainteresowane postępami wychowanka 33

AUTODIAGNOZA BARIERY OSOBOWOŚCIOWE (opracowanie Małgorzata Sitarczyk) Pozytywne nastawienie do siebie - człowiek akceptuje siebie takim, jakim jest. Bariery Sposoby ich pokonywania Wzrost i rozwój osobisty - dążenie do samorealizacji, to stawianie sobie dalekosiężnych i konstruktywnych celów. Bariery Sposoby ich pokonywania Autonomia - wewnątrzsterowność oraz względna niezależność od innych. Bariery Sposoby ich pokonywania 34

Adekwatne spostrzeganie rzeczywistości - to umiejętność zmiany swoich poglądów poprzedzona weryfikacją własnych spostrzeżeń i ocen w oparciu o nowe fakty. Bariery Sposoby ich pokonywania Kompetencja w działaniu - umiejętność wywiązywania się z pełnionych ról społecznych. Bariery Sposoby ich pokonywania Pozytywne relacje interpersonalne - umiejętność kreowania relacji opartych na wzajemnym zrozumieniu, szacunku i pozytywnych emocjach. Bariery Sposoby ich pokonywania 35

6. DIAGNOZA ASPIRACJI I PLANÓW ŻYCIOWYCH CELE Jednym z najważniejszych determinantów sukcesów życiowych jest siła procesów motywacyjnych skierowanych na aktywność osobistą, rodzinną, szkolną czy zawodową. Motywacja ma na celu ukierunkowanie zachowania tak, aby prowadziło do uzyskania konkretnych osiągnięć i zrealizowania podjętych zadań. Motywacja jest procesem, który zachodzi wewnątrz organizmu, pobudzając go do celowego działania. Elementami motywacji są popędy, potrzeby, oczekiwania, zainteresowania, postawy, zamiary, pragnienia, aspiracje oraz uczucia (Covington, Manheim Teel 2004, Harmin 2004). Motywacja wiązana jest często z odczuwaniem wiary we własne możliwości, z przekonaniem jednostki, że sprosta wszelkim wymaganiom jakie stawia przed nim życie. W odniesieniu do procesu usamodzielnienia motywacja warunkuje nie tylko plany, ale przede wszystkim sposoby ich osiągania. Dążenie do usamodzielnienia jest zjawiskiem dość skomplikowanym do opisania i uchwycenia. Istotne, dla samego wychowanka i jego tutora, jest zrozumienie procesu motywowania. Motywacja do tego, aby być samodzielnym i zaradnym życiowo rozpoczyna się w chwili pojawienia się określonych aspiracji, marzeń, potrzeb poznawczych i emocjonalnych. W opisie współzależności pomiędzy poziomem motywacji działaniowej a przebiegiem procesu usamodzielnienia, ważna wydaje się odpowiedź na pytanie jakie czynniki wyzwalają indywidualną aktywność wychowanka w zakresie dążenia do samodzielnego życia. Jedną z metod analizy tych czynników jest kwestionariusz Aspiracje i Plany Życiowe, który pozwala wychowankowi uporządkować i sprecyzować swoje dążenia, oczekiwania, marzenia czyli aspiracje związane z uzyskiwaniem samodzielności. Natomiast dla wychowawcy wiedza zdobyta w wyniku analizy odpowiedzi wychowanka stanowi wyznacznik dalszej drogi w procesie tutoringu. Umożliwia wyznaczanie zadań zarówno dla wychowanka, jak i dla tutora. 36

SPOSOBY WYKORZYSTANIA Kwestionariusz Aspiracje i Plany Życiowe składa się z 21 pytań dotyczących marzeń, planów, potrzeb, oczekiwań, aspiracji życiowych wychowanka. Treść pytań nawiązuje do szeroko rozumianego procesu motywacji wewnętrznej i umożliwia zwerbalizowanie często, nie do końca sprecyzowanych planów, potrzeb czy marzeń. Jest narzędziem, które może być wykorzystane jako wywiad ustny lub pisemny, zarówno w początkowej, jak i końcowej fazie programu przygotowującego do usamodzielnienia. Szczególnie interesujące jest porównanie odpowiedzi wychowanka udzielonych w różnym czasie, np. na początku i pod koniec udziału w programie. Narzędzie ułatwia autodiagnozę posiadanych aspiracji i planów życiowych, ale także wizualizuje zakres ich osiągania i realizowania. Jest ciekawą lekturą, dla każdego kto jest zainteresowany wpieraniem wychowanka w rozwoju. ODBIORCY wychowankowie wychowawcy inne osoby pracujące z wychowankiem ( za zgodą wychowanka ) rodzice, prawni opiekunowie 37

KWESTIONARIUSZ ASPIRACJE I PLANY ŻYCIOWE (opracowała Małgorzata Sitarczyk) Celem tej ankiety jest uzyskanie informacji na temat aspiracji i planów życiowych oraz zawodowych osób z różnych grup społecznych. Badania mają charakter indywidualny i służą planowaniu ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Instrukcja: Zastanów się nad sobą i udziel szczerych odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czym się interesujesz? 2. O czym marzysz? 3. Czy dążenie do wiedzy jest dla Ciebie jednym z możliwych celów życiowych? (zakreśl właściwą odpowiedź) tak nie 4. Czy zdobycie wykształcenia jest dla Ciebie: (zakreśl właściwą odpowiedź) drogą do osiągnięcia określonego zawodu sposobem realizowania zainteresowań. 5. Chciałbym, aby moja praca była: (zakreśl właściwą odpowiedź) interesująca i dawała dużo satysfakcji miała duże znaczenie społeczne zapewniała wysokie zarobki była spokojna i panowałyby w niej dobre życzliwe stosunki po miedzy pracownikami 6. Czy uważasz, że zdobycie w życiu bogactwa, dobrobytu materialnego jest: (zakreśl właściwą odpowiedź) najważniejsze równie ważne jak inne sprawy mało ważne 7. Czy chciałbyś w przyszłości założyć własną rodzinę? (zakreśl właściwą odpowiedź) tak nie nie wiem 38

8. Jak wyobrażasz sobie rodzinę? (odpowiedz w kilku zdaniach) 9. Jakie wartości uważasz za najważniejsze w funkcjonowaniu rodziny? (wymień 2-3) 10. Jaki powinien być wg Ciebie twój przyszły towarzysz życia? (opisz w kilku zdaniach) 11. Czy? (zakreśl właściwą odpowiedź) chciałbyś żyć własnym życiem, w kręgu własnych spraw i nie interesować się problemami innych pragnąłbyś poświęcić się dla innych ludzi, pomagać im czuć się potrzebnym dla innych 12. Życzyłbyś sobie, aby Twoje przyszłe życie było: i zakreśl właściwą odpowiedź) wygodne, wolne od problemów i trudności ruchliwe pełne zmian, wrażeń i zaangażowania 13. Jak pragnąłbyś urządzić swoje przyszłe życie? (zakreśl właściwą odpowiedź) poświęcić się interesującej pracy zawodowej pracować społecznie brać czynny udział w życiu politycznym założyć rodzinę pomagać rodzicom żyć wygodnie i dostatnio posiadać własny sklep, warsztat lub przedsiębiorstwo inaczej (jak?)... 14. Co w pierwszym rzędzie chciałbyś osiągnąć w życiu? (wymień najważniejsze rzeczy, idee, zdarzenia). 15. Co Twoim zdaniem jest Ci potrzebne, żeby Twoje plany się udały (wymień kilka). 39

tak nie tak nie BILANS ZASOBÓW 16. Jakie wartości uważasz w życiu za najważniejsze (zakreśl 2-3 odpowiedzi) zdobycie wykształcenia zdobycie zawodu założenie rodziny wygodne i łatwe życie czyste sumienie i uczciwe postępowanie mieszkanie w mieście mieszkanie na wsi wzbogacenie się zdrowie inne (wymień jakie) 17. Jak myślisz od czego zależy zdobycie cennego zawodu i wysokiego stanowiska? (zakreśl jedną odpowiedź) od nauki, zdolności od pracy, wytrwałości, obowiązkowości od sprytu życiowego od znajomości, protekcji od szczęścia, przypadku od pochodzenia (inteligenckie, robotnicze, wiejskie) nie mam zdania 18. Co najbardziej chciałbyś zmienić w swojej osobowości i wyglądzie? (wymień najważniejsze). 19. Gdybyś mógł wypowiedzieć trzy życzenia do złotej rybki to, o co byś poprosił? o... o... o... 20. Jak wyobrażasz sobie swoje życie za 5-10 lat? (opisz w kilku zdaniach) Zaznacz, czy jesteś zadowolony z:? Zaznacz, czy ważne są w Twoim życiu:? Twojej rodziny Twojej szkoły Osobistego poczucia bezpieczeństwa Kontaktów z rówieśnikami Kontaktów z rodzicami i rodziną Swojego wyglądu Swoich talentów Możliwości rozwoju zainteresowań Sposobu spędzania czasu wolnego Sytuacji społecznej w kraju Swojego dotychczasowego życia Własnych perspektyw życiowych Odnoszenie sukcesów w nauce Posiadanie dużych pieniędzy Posiadanie dużo wolnego czasu Posiadanie bliskich przyjaciół Posiadanie w przyszłości stałej pracy Praca dla dobra społeczeństwa Przewodzenie innym ludziom Zapewnienie dzieciom wspaniałego dzieciństwa Wyjazd z kraju na stałe Zdobywanie nowej wiedzy Poszukiwanie sensu swojego życia Doskonalenie siebie 40

7. DIAGNOZA PREFERNCJI ZAWODOWYCH CELE Badanie predyspozycji zawodowych młodych ludzi to przede wszystkim próba poznania ich zainteresowań i umiejętności. Główny problem programów skierowanych na usamodzielnienie wychowanków domów dziecka zawarty jest w pytaniu: jak przygotować młodego człowieka do życia i pracy w XXI wieku? W codziennym życiu, a właściwie transie szkolnym, instytucjonalnym, rodzinnym nabywanie wiedzy o samym sobie to obszar nieco odstawiony na boczny tor lub wręcz zaniedbany. A właśnie wiedza o sobie, o swoich zainteresowaniach, możliwościach, talentach, wreszcie temperamencie i innych predyspozycjach osobistych, jest dla myślenia o własnej przyszłości zawodowej najbardziej potrzebna. Celem programu Świat Dobrej Przyszłości jest wszechstronne wsparcie wychowanków w lepszym poznaniu swoich predyspozycji osobowych, a w konsekwencji zawodowych. Być może, w wyniku programu, uda się zapobiec przypadkowym i nietrafnym wyborom zawodowym naszych wychowanków. Pomocne będą więc badania diagnozujące preferencje zawodowe. Preferencje zawodowe są konsekwencją prawidłowo rozwiniętych zainteresowań oraz predyspozycji osobowościowych i temperamentalnych. To wrodzone skłonności do wykonywania danego zawodu. Każdy człowiek dysponuje pewnym potencjałem rozwojowym, czyli: zdolnościami, preferencjami i zainteresowaniami sprzyjającymi określonym grupom zawodów, rodzajom czynności lub typom karier zawodowych. Diagnoza preferencji zawodowych młodzieży ma ogromne znaczenie dla jej funkcjonowania w przyszłości. Im wcześniej i trafniej zostaną one określone, tym większe są szanse trafnego wyboru kierunku kształcenia, a następnie drogi kariery zawodowej. W przygotowanym kwestionariuszu preferencji zawodowych oparto się na znanym podziale zawodów na skierowane na ludzi, dane i przedmioty. 41

Kwestionariusz ułatwia młodym ludziom weryfikację swoich zainteresowań i predyspozycji w oparciu teorie rozwoju zawodowego. Umożliwia wskazanie, w jakich zawodach mają największe szanse powodzenia z uwagi na posiadane predyspozycje w zakresie zainteresowań poznawczych, umiejętności praktycznych i cech osobowościowych oraz temperamentalnych. SPOSOBY WYKORZYSTANIA Diagnoza z wykorzystaniem Kwestionariusza Preferencji Zawodowych składa się z dwóch etapów: pierwszy to etap udzielania odpowiedzi na pytania kwestionariusza, drugi to kierowana przez tutora rozmowa z wychowankiem na temat zawodów należących do każdej z trzech grup. Analizie podlega najwyższy wynik, jaki uzyskał wychowanek w skalach: zawody skierowane na ludzi, zawody skierowane na pracę z przedmiotami i zawody skierowane na operowanie danymi. Ten etap diagnozy kończy się wskazaniem jednego lub kilku zawodów typowych dla danej grupy, w której wychowanek uzyskał najwyższe wyniki. Możliwa jest analiza mocnych i słabych stron wyboru danego zawodu. ODBIORCY wychowankowie wychowawcy 42

KWESTIONARIUSZ PEREFRENCJI ZAWODOWYCH (opracowała Małgorzata Sitarczyk) Udzielenie szczerych odpowiedzi na pytania tego kwestionariusza pozwoli Ci zorientować się w jakim zawodzie będziesz najlepiej funkcjonować i odnosić sukcesy. Każdy z nas wie co lubi robić, a czego nie Lubli. Przeczytaj uważnie każde zdanie, zastanów się i wpisz odpowiedź: Bardzo lubię= 4 Lubię=3 Nie wiem=2 Nie lubię=1. CZY LUBISZ? 1. naprawiać zepsute krany 22. gromadzić nagrania muzyczne 2. organizować zabawy dla dzieci 23. udzielać innym porad w różnych sprawach 3. liczyć pieniądze 24. operować liczbami: liczyć, zestawiać 4. konstruować modele 25. przygotowywać przetwory na zimę 5. opiekować się osobami chorymi, 26. opowiadać dzieciom bajki starszymi 6. pisać na komputerze 27. wypełniać formularze, ankiety, druki 7. majsterkować, remontować 28. szyć na maszynie 8. pomagać rówieśnikom w nauce 29. przekonywać innych do swoich racji 9. wprowadzać dane do komputera 30. gromadzić książki, wycinki z gazet, rachunki 10. budować coś z drewna, z innych 31. obsługiwać różne maszyny materiałów 11. organizować wycieczki 32. udzielać ludziom wskazówek 12. sprzedawać w sklepie 33. rysować plany budynków, mieszkań 13. hodować kwiaty 34. montować urządzenia techniczne 14. zajmować się zwierzętami 35. być opiekunem na koloniach 15. rysować schematy, tabele, 36. pisać pamiętniki wykresy 16. sprzątać, dbać o estetykę 37. myć naczynia pomieszczeń 17. bawić się z małymi dziećmi 38. opiekować się osobami chorymi 18. rozwiązywać krzyżówki 39. rozwiązywać zagadki matematyczne 19. pracować na działce 40. malować ściany 20. pomagać ludziom 41. uczestniczyć w spotkaniach towarzyskich 21. zapisywać swoje wydatki 42. pisać opowiadania 43

KLUCZ DO KWESTIONARIUSZA PREFERNCJI ZAWODOWYCH DANE LUDZIE RZECZY-PRZEDMIOTY 3. 2. 1. 6. 5. 4. 9. 8. 7. 12. 11. 10. 15. 14. 13. 18. 17. 16. 21. 20. 19. 24. 23. 22. 27. 26. 25. 30. 29. 28 33. 32. 31. 36. 35. 34. 39. 38. 37. 42. 41. 40. OGÓŁEM OGÓŁEM OGÓŁEM Wyniki wysokie: 56-42 wskazują na preferencje do danej grupy zawodów. Wyniki przeciętne: 41-29 Wyniki niskie: 14-28 wskazują na brak preferencji do danej grupy zawodów. 44