Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Część dotycząca: OPERATU OCHRONY PAJĘCZAKÓW (PAJĄKI I KOSARZE) Autor recenzji: mgr Tomasz Rutkowski Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra ul. Stolarska 7/3, 60-788 Poznań Poznań, marzec 2015 r. 1
I. Metryka recenzowanego opracowania Tytuł opracowania: Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Operat ochrony zwierząt (pająki i kosarze) Imiona i nazwiska autorów Dr Robert Rozwałka opracowania: Jednostka sporządzająca: Krameko. Sp. z o. o. Miejsce i data opracowania: Kraków 2013 Liczba stron: 77 Załączniki: rodzaj załączników (np. mapy) liczba załączników tego rodzaju Mapy 31 Warstwy geometryczne 5 II. Streszczenie recenzowanego opracowania Struktura Recenzowane opracowanie rozpoczyna się spisem treści i nieujętym w nim wprowadzeniem autorstwa p. M. Czernego wyjaśniającym przyjęty ogólny schemat operatów tematycznych składających się na Plan Ochrony. Właściwa część operatu dotycząca pająków i kosarzy składa się z czterech głównych części: A. Wstęp B. Charakterystyka fauny pająków i kosarzy C. Ochrona pająków i kosarzy D. Załączniki Najważniejsze treści A. Wstęp (9 stron) krótkie omówienie podstaw prawnych sporządzenia operatu; obszerna analiza historii badań; lista gatunków wykazanych na podstawie literatury (tabela); gatunki najcenniejsze TPN; podsumowanie zasobów TPN. B. Charakterystyka fauny pająków i kosarzy (51 stron) najdłuższa cześć opracowania; przeanalizowano tu dotychczasowy stan wiedzy, przedstawiono metodykę i zakres inwentaryzacji, jej wyniki, jak również waloryzację fauny pająków i kosarzy. C. Ochrona pająków i kosarzy (10 stron) przedstawiono obecne i planowane formy ochrony i monitoringu. D. Załączniki jednostronicowy wykaz załączników 31 map i 5 warstw geometrycznych. Główne wnioski i zalecenia W opracowaniu dokonano krytycznej analizy danych ze wszystkich pozycji literaturowych dotyczących pająków i kosarzy Tatr. Odszukano dostępne, nieoznaczone zbiory muzealne i przeprowadzono uzupełniające badania inwentaryzacyjne. Przeprowadzono obserwacje terenowe dotyczące zagrożeń dla populacji pająków i kosarzy. Ustalono źródła zagrożeń dla populacji pająków i kosarzy TPN. Są to głównie czynniki o charakterze antropogenicznym. Stwierdzono obecność na terenie Parku 1 inwazyjnego gatunku pająka i 1 inwazyjnego gatunku kosarza, które mogą wywierać negatywny wpływ na populacje rodzimych gatunków kosarzy i pająków. 2
Jako zalecenia ochronne wymieniono zwiększony nadzór nad egzekwowaniem przepisów oraz intensyfikację zabiegów renaturalizacyjnych w obrębie zdegradowanych terenów przy samych szlakach turystycznych i konserwację szałasów. Jako możliwy do wykonania wskazano monitoring inwazyjnego kosarza Leiobunum limbatum. III. Ocena recenzowanego opracowania 1. Aspekty merytoryczne 1.1 Zakres opracowania Opracowanie zostało wykonane w pełnym zakresie i zawiera wszystkie konieczne rozdziały. 1.2 Metodyka badań terenowych Przyjęto prawidłową metodykę badań terenowych, w pełni dostosowaną do specyfiki Tatrzańskiego Parku Narodowego. 1.3 Metodyka analiz Analizy zostały wykonane poprawnie. Pewną kontrowersją może być kryterium oceny gatunków. Z racji braku gatunków pająków i kosarzy w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej, większość gatunków uzyskała wartości niskie, co choć zrozumiałe z punktu widzenia przyjętych kryteriów, nie pozwala na prawidłową ocenę wartości poszczególnych taksonów. W ten sposób gatunki bardzo rzadkie, a zwłaszcza nowe dla fauny Polski osiągają status identyczny jak gatunki pospolite. 1.4 Kompletność i trafność wniosków i zaleceń Zalecenia ochronne są zasadne i nie budzą zastrzeżeń. 1.5 Cytowane źródła Przegląd literatury jest bardzo mocną stroną niniejszego operatu. Przedstawiono krytyczną analizę wszystkich znanych prac dotyczących pajęczaków Tatr. 2. Aspekty formalno-prawne 2.1 Zgodność z przepisami Opracowanie uwzględnia obowiązujące akty prawne takie jak: a) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. 2005 nr 94 poz. 794). b) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 64 poz. 401). 3
2.2 Zgodność z wymaganiami Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Opracowanie jest zgodne z warunkami z Załączniku 1 do SIWZ, w punktach dotyczących gatunków. 3. Załączniki 3.1 Mapy 3.1.1 Kompletność i dobór Materiał graficzny kompletny i dobrze dobrany. 3.1.2 Poprawność Poprawne i zgodne z treścią, poza mapą nr 4, na której zaznaczono jedynie część proponowanych zadań ochronnych, a konkretnie lokalizację szałasów przeznaczonych do konserwacji. 3.1.3 Inne załączniki Nie dotyczy. 4. Aspekty redakcyjne 4.1 Struktura opracowania Układ rozdziałów, podrozdziałów i treści jest logiczny i spójny. 4.2 Komunikatywność przekazu Operat jest zrozumiały i przystępny, jednak część opisowa przerywana jest zbyt dużą ilością wielostronicowych tabel, których ilość należy zredukować (np. poprzez przesunięcie ich do załączników). 5. Podsumowanie opinii 5.1 Poprawność formalna Opracowanie uwzględnia obowiązujące akty prawne. 5.2 Dostosowanie do specyfiki przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego W przeprowadzonych badaniach w pełni uwzględniono specyfikę przyrodniczą TPN. 5.3 Badania i ekspertyzy Przeprowadzono niezbędne badania uzupełniające obszarów i wykonano niezbędne ekspertyzy w wystarczającym zakresie. 4
5.4 Kompletność opracowania Opracowanie zostało wykonane w pełnym zakresie. 5.5 Przedmioty i cele ochrony Przedmioty i cele ochrony są określone w sposób precyzyjny. 5.6 Poprawność i realność zaleceń Zalecenia są poprawnie zapisane i realne do wykonania pod warunkiem ustalenia odpowiedniego harmonogramu prac i wskazania podmiotu odpowiedzialnego za ich wykonanie. 5.6.1 Identyfikacja i hierarchia zagrożeń Zagrożenia zostały prawidłowo zidentyfikowane i uszeregowane. 5.6.2 Zgodność zaleceń z przepisami Zasady ochronne nie są sprzeczne z obowiązującym prawem. 5.6.3 Zgodność zaleceń z wynikami analiz Ustalenia planu ochrony (tj. zasady ochrony, zadania ochronne oraz wskazania do różnego typu planów i programów) wynikają z przeprowadzonych analiz i są logicznie zapisane (patrz pkt poniżej). 5.6.4 Identyfikacja miejsc, terminów, harmonogramu i sposobów realizacji zadań Rodzaje miejsc są określone w sposób dwojaki szałasy przeznaczone do konserwacji przedstawiono przejrzyście na mapie nr 4 (Mapa zadań ochronnych), natomiast pozostałe przedstawiono w sposób opisowy i nie są one przedstawione na mapie zadań ochronnych. Można się tylko domyślać, że chodzi o miejsca zaznaczone na mapach dotyczących zagrożeń dla populacji pająków i kosarzy (mapy zagrożeń nr 1 i 2). Powinny one znaleźć się również na mapie nr 4. Terminy, harmonogram oraz sposób realizacji zadań nie są dokładnie określone, co pozwala na pewien zakres interpretacji. Podsumowując, zaplanowane działania ochronne są prawidłowe i właściwie stopniowane, jednak sposób ich przedstawienia jest mało czytelny. Ich realizacja z pewnością poprawiłaby stan zachowania populacji nie tylko pająków i kosarzy, ale też innych grup bezkręgowców. 5.6.5 Rozwiązania wariantowe Nie uwzględniono rozwiązań wariantowych, ale też nie wydaje się by w tym zakresie były one konieczne. 5.6.6 Poprawność zaadresowania zadań Zaleceniami skierowanymi wprost do Parku są: kontrola przestrzegania regulaminu udostępnienia, zwiedzania i poruszania się po terenie Parku oraz edukacja społeczeństwa. Pozostałe, jak 5
intensywniejsze zabiegi zabezpieczające i odtwarzające szatę roślinną w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków czy konserwacja szałasów, nie posiadają jasno sprecyzowanego adresata. 5.6.7 Szacowanie kosztów zadań Szacunkowe koszty zadań ochronnych wraz z monitoringiem określono na sumę 3 mln złotych. Kwota ta wydaje się być zbyt wysoka, ale brak kalkulacji kosztów uniemożliwia analizę poprawności tej wyceny. 5.6.8 Założenia monitoringu Należy zgodzić się z Autorem opracowania, że pająki i kosarze nie spełniają warunku łatwej determinowalności w terenie, stąd monitoring jest bardzo utrudniony. Wybór inwazyjnego kosarza Leiobunum limbatum do ewentualnego monitorowania jego rozprzestrzeniania się na terenie Parku jest ze wszech miar rozsądny. Jest to duży i charakterystyczny gatunek, łatwy do oznaczenia na podstawie zdjęć. Metodyka i teren ewentualnego monitoringu zostały wybrane poprawnie. Nie wskazano podmiotu odpowiedzialnego. 5.7 Uwzględnienie wyników opracowania w projekcie rozporządzenia Zalecenia ochronne zostały uwzględnione w projekcie rozporządzenia ministra środowiska w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Tatrzańskiego Parku Narodowego. Proponowanego monitoringu w tym rozporządzeniu brak. 5.8 Powiązanie tekstu z załącznikami graficznymi Informacje w tekście są zwykle dobrze skorelowane z informacjami przedstawionymi na załącznikach graficznych, za wyjątkiem mapy nr 4 Mapa zadań ochronnych, gdzie przedstawiono dane dotyczące tylko jednego z zaleceń. 6. Rekomendowane uzupełnienia i korekty Można mieć szereg uwag do części redakcyjnej i samego układu. Część tabel, zwłaszcza powtarzające się trzykrotnie spisy gatunków, powinny zostać przeniesione do załączników, lub zredukowane do 1 tabeli w tekście ( dotyczy tabel nr 1,3 i 9). Być może rozsądnym posunięciem byłoby również scalenie historii badań w Tatrach (Wstęp) i analizy dostępnych danych literaturowych (Charakterystyka fauny pająków i kosarzy) w jeden rozdział wspomagany przejrzystym zestawieniem tych danych w Tabeli 2. Należy uzupełnić mapę zadań ochronnych (mapa nr 4), gdyż zawiera ona jedynie lokalizację szałasów. 7. Inne uwagi i komentarze Należy podkreślić, że wszystkie operaty ochrony bezkręgowców zostały wykonane według wyraźnego wzorca opracowanego przez Krameko. W niektórych rozdziałach widać nawet powtórzenia charakterystycznych sformułowań, np. Szacunkowy koszt realizacji wszystkich zadań (wraz z monitoringiem) wynosi około XXXXX złotych, jednak konsekwencją ich zaniechania będzie zubożenie fauny pająków i kosarzy (chrząszczy, trzmieli etc) Parku. Wzorzec ten, choć z pewnością pomocny dla Autorów operatów cząstkowych i syntezy danych, w przypadku pajęczaków jest odpowiedzialny za zmniejszoną przejrzystość opracowania. 6
8. Konkluzje końcowe Opracowanie bardzo rzetelne pod względem merytorycznym. Drobne niedociągnięcia nie wpływają na poprawność wyciągniętych wniosków, a ich negatywny wpływ odnosi się wyłącznie do przejrzystości opracowania. Nie odnosiłem się do ewidentnych literówek, błędów stylistycznych, zaburzeń chronologii wymieniania prac czy nie do końca trafionych sformułowań z racji braku ich wpływu na sens opracowania. 7