W operacie wydzielono cztery części A, B. C i D, obejmujące następujący zakres tematyczny:

Transkrypt

1 Prof. dr hab. inż. Wiesław Wiśniewolski Specjalizacja: rybactwo i ochrona ryb w rzekach i zbiornikach zaporowych Ul. Rejtana 11, Piaseczno wieslaw.wisniewolski@gmail.com Żabieniec r. Recenzja opracowania: Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Dokumentacja do projektu planu ochrony. Operat ochrony zwierząt (ryby). Stan na 1 stycznia 2013 r. Część ogólna Operat ochrony zwierząt (ryby) wykonany został w Krakowie, w 2013 roku przez KRAMEKO Sp. z O.O. Autorami operatu jest zespół w składzie dr hab. Roman Żurek prof. IOP, mgr inż. Marcin Czerny, mgr inż. Ryszard Pedrycz, mgr inż. Grzegorz Szewczyk, mgr Sabina Stanisławska, mgr inż. Aleksandra Wilczyńska. Opracowanie liczy 43 strony tekstu, 20 tabel oraz 8 map (4 zamieszczone w tekście i 4 jako załączniki). Ponadto w spisie treści wymienionych jest 6 warstw geometrycznych, które nie załączone zostały do przekazanego egzemplarza operatu. Spis treści zgodny jest z numeracją stron, tabel i rysunków. Pod względem edytorskim opracowanie jest bardzo dobrze przygotowane. W operacie wydzielono cztery części A, B. C i D, obejmujące następujący zakres tematyczny: A. Wstęp. 1. Podstawa prawna sporządzenia operatu. 2. Historia poznania fauny ryb TPN. 3. Lista ryb TPN. 4. Gatunki najcenniejsze TPN. 5. Podsumowanie zasobów fauny ryb TPN. B. Charakterystyka fauny ryb. 1. Dotychczasowe rozpoznanie Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. 2. Inwentaryzacja Metodyka inwentaryzacji Metody inwentaryzacji ryb Metody inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb. 1

2 Metody inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb Wyniki inwentaryzacji Wyniki inwentaryzacji ryb Wyniki inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb. 3. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena populacji ryb Charakterystyka populacji ryb Charakterystyka gatunków ryb Charakterystyka siedlisk ryb Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb Waloryzacja populacji ryb Waloryzacja gatunków ryb Ocena procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb Ocena zagrożeń dla populacji ryb. C. Ochrona ryb. 1. Koncepcja ochrony 1.1. Dotychczasowa ochrona Zaprojektowana ochrona ( przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony) Monitoring. 2. Zadania ochronne. D. Załączniki. 1. Mapy. 2. Warstwy geometryczne. Poddawany ocenie Operat ochrony zwierząt (ryby) jest opracowaniem zwartym, omawiającym w logiczny i uporządkowany, ale ogólny sposób ichtiofaunę Tatrzańskiego Parku Narodowego historię jej poznania, aktualny stan rozpoznania oraz rzeczywiste i potencjalne zagrożenia, z którymi wiążą się obserwowane w populacjach ryb procesy zmian. Zawarta została w nim również koncepcja ochrony ryb. Pod względem tematyki poszczególnych rozdziałów operat uwzględnia wszystkie wymagane elementy takie jak: przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony oraz analizę dotychczasowych sposobów ochrony. Nie zapomniano także o przedstawieniu koncepcji monitoringu ichtiofauny, który ma być prowadzony w przyszłości. W zestawieniu z wymaganiami sformułowanymi w odniesieniu do planu ochrony, w Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2013, poz.627) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. 2005, nr 94, poz. 794), a także Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla 2

3 obszaru Natura 2000 (Dz. U. 2010, nr 64, poz. 401), operat zawiera wymagane elementy związane z przedmiotem ochrony, którym są ryby. Mankamentem jest zbytnia ogólność opisu występowania ichtiofauny w odniesieniu do poszczególnych wód, składających się na ekosystem wodny Tatrzańskiego Parku Narodowego. Ponieważ recenzowany Operat ochrony zwierząt (ryby) stanowi tylko fragment Planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego sądzić należy, że w całościowym opracowaniu omówione zostały dokładnie elementy związane z charakterystyką i oceną uwarunkowań społecznych i gospodarczych oraz charakterystyką i oceną stanu zagospodarowania przestrzennego. Jeśli tak jest, lakoniczne potraktowanie tych zagadnień w Operacie ochrony zwierząt (ryby), nie jest mankamentem. Część szczegółowa Rozpatrując szczegółowo treść Operatu ochrony zwierząt (ryby) wskazać należy na kilka dyskusyjnych, wymagających omówienia fragmentów. Rozdział 4. Gatunki najcenniejsze TPN (str. 8) Do grupy najcenniejszych gatunków TPN nie zaliczono żadnego z wymienionych gatunków (Tabela nr 1 str. 8). Autorzy uznali, że pstrąg potokowy oraz głowacz pręgopłetwy, które są autochtonicznymi gatunkami w wodach TPN nie są najcenniejsze ich wartość oceniono jako średnią. Autorzy kierowali się kryteriami IUCN oraz Dyrektywy Siedliskowej (Dz. Urzędowy W.E. L 206/7). Oparcie się o te kryteria jest jak najbardziej poprawne, lecz w ocenie opiniującego nazbyt sformalizowane i szablonowe, pomijające uwarunkowania siedliskowe wód TPN. W warunkach Tatrzańskiego Parku Narodowego to właśnie pstrąg potokowy i głowacz pręgopłetwy są najcenniejszymi gatunkami, które swą biologią dostosowane są do warunków środowiskowych górnego biegu potoków TPN. Dobry stan populacji tych gatunków stanowi bowiem kluczowy wskaźnik wskazujący na jakość kondycji wodnego środowiska. Wartość tych gatunków dla obszaru TPN powinna być oceniona przynajmniej jako wysoka. O wartości gatunku nie decyduje bowiem jedynie fakt objęcia go którąś z form ochrony! Nasuwa się tutaj analogia z ekosystemami Biebrzańskiego Parku Narodowego (BPN). Trzon jego ichtiofauny stanowią takie ubikwistyczne gatunki jak płoć, szczupak i okoń. Pomimo, że są to gatunki pospolite ich dominujące znaczenie w strukturze ichtiofauny jest charakterystyczne dla biebrzańskich wód i świadczy o ich kondycji. W związku z tym w BPN wartość ekologiczna tych gatunków jest wysoka pomimo, że w innych wodach oceniana być może niżej. W wierszu 14, liczonym od początku rozdziału, użyte zostało niewłaściwe określenie piaszczyste łachy jako miejsca tarła pstrąga potokowego. Powinno zostać zmienione przynajmniej na żwirowe ławy (łachy kojarzone są z piaszczystymi, 3

4 wynurzonymi z wody piaszczystymi odsypiskami w rzekach, często też określenie to używane jest w odniesieniu do np. starorzeczy wiślanych). Pstrąg buduje gniazda w żwirowym podłożu z domieszką kamieni, w związku z tym w tekście powinien znaleźć się opis charakteryzujący frakcje budujące fragmenty podłoża odcinków potoku wykorzystywane jako tarliska przez pstrąga potokowego. Rozdział 5. Podsumowanie zasobów fauny ryb TPN (str. 8) W rozdziale tym podawana jest szacunkowa liczebność populacji pstrąga potokowego i głowacza pręgopłetwego, obecnie jedynych autochtonicznych gatunków w wodach TPN. Brakuje tabeli pokazującej liczebności odławianych gatunków ryb w przeliczeniu na jednostkę powierzchni każdego objętego inwentaryzacją potoku oraz jego powierzchni (długości), informującej o potencjalnej powierzchni siedlisk. Tabeli takiej nie ma również w dalszej części operatu (3. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena populacji ryb). Uniemożliwia to przeprowadzenie weryfikacji podawanych szacunkowych liczebności zarówno gatunków autochtonicznych, jak również obcych, pstrąga źródlanego i pstrąga tęczowego, niepożądanych w wodach Parku. Wobec braku szczegółowych tabel z poszczególnych stanowisk odłowu, w których zawarte byłyby liczebności poszczególnych gatunków oraz osobniczych długości i masy, nie ma możliwości scharakteryzowania poszczególnych populacji pod względem ich kondycji oraz stanu (np. populacja pełna, niepełna tworzona przez osobniki dorosłe itp.). Takie szczegółowe tabele muszą zostać zamieszczone w operacie. Powinna być w nich również zawarta charakterystyka stanowisk odłowu, uwzgledniająca ich morfologię oraz podstawowe parametry fizykochemiczne wody zmierzone podczas odłowu. Podrozdział 1.1. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności (str. 10) W tabeli nr 2 poczynając od pozycji 62 do 64 nie została zachowana chronologia cytowanych prac, które wcześniej podawane są wg klucza alfabetycznego. Podrozdział Metody inwentaryzacji ryb (str. 15) W odniesieniu do inwentaryzacji ryb w potokach zastosowana metodyka jest prawidłowa, pozwalając zarówno na jakościową jak i ilościową ocenę stanu populacji poszczególnych gatunków. W odniesieniu do jezior zastosowana metodyka nie jest właściwa. Wykorzystanie wędki, tutaj spinningowej, oraz wzrokowych obserwacji nie pozwala na dokonanie oceny zarówno jakościowej jak i ilościowej. Można co najwyżej stwierdzić obecność któregoś z gatunków pstrągów, gorzej z głowaczem, który na spinning nie bierze. Nie będzie także gonił za wleczoną przynętą. Inwentaryzację w jeziorach należy powtórzyć wykorzystując metody odłowu elektrycznego w strefie przybrzeżnej oraz wykonania odłowów przy pomocy zestawu wontonów nordyckich (Nordic Net) zgodnie z europejską normą EN Należy wykorzystać tradycyjny zestaw denny oraz zestaw pelagiczny, składający się z 12 paneli o średnicy oczek od 5 (8) do 55 mm. Odłowom towarzyszyć powinny rejestracje rozmieszczenia i zagęszczenia ryb przeprowadzone przy 4

5 użyciu echosondy. Podkreślić należy, że zastosowanie hydroakustyki ma sens tylko w połączeniu z weryfikacją obserwowanych sygnałów za pomocą odłowu wontonami nordyckimi (czy są to rzeczywiście ryby, czy może inne obiekty?). Podrozdział Wyniki inwentaryzacji ryb (str. 18). Należy unikać w odniesieniu do łowienia ryb słowa łapać. Powinno się używać łowić odławiać. Rozdział 3. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena populacji ryb (str. 19). Wiersz 6 w akapicie pierwszym. Lipień nie jest wymieniany w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Wymieniony jest w Załączniku V jako gatunek będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, którego pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja mogą podlegać działaniom w zakresie zarządzania. Podrozdział Charakterystyka siedlisk ryb (str. 22). W tabeli nr 8 podano informację o zarybianiu jezior tatrzańskich obcymi i rodzimymi gatunkami ryb. Dobrze byłoby podać o jakie gatunki chodzi. Informacja odnosić się powinna do poszczególnych jezior. Podrozdział Waloryzacja gatunków ryb (str. 29). Tabela nr 11 i 12 w odniesieniu do oceny poszczególnych gatunków ryb uwaga ta sama jak do Rozdział 4. Gatunki najcenniejsze TPN (str. 8). Zwrócić jednak należy uwagę, że waloryzacja przeprowadzona została w sposób ogólny w odniesieniu do gatunków. Nie przeprowadzono natomiast waloryzacji populacji tych gatunków w poszczególnych wodach Parku (cieki, jeziora). Podrozdział 1.2. Zaprojektowana ochrona. (str. 35) Ostatni wiersz drugiego akapitu. Powinno być eliminacji konkurencji gatunków obcych, zamiast rodzimych. Podrozdział 1.3. Monitoring (str. 36). W odniesieniu do propozycji monitoringu ichtiofauny w jeziorach tatrzańskich uwaga ta sama jak do Podrozdziału Metody inwentaryzacji ryb (str. 15). Podsumowanie Przedstawiony do recenzji Operat ochrony zwierząt (ryby), pomimo wytkniętych w recenzji mankamentów oraz dużej dozy ogólności, jest mimo tego w generalnej ocenie opracowaniem merytorycznie wartościowym. Sporządzony został według wytycznych zawartych w obowiązującym prawodawstwie, według autorskiej koncepcji KRAMEKO sp. z 5

6 o.o. Powinien zostać przyjęty jako punkt wyjścia realizacji działań ochronnych Tatrzańskiego Parku Narodowego, pod warunkiem wniesienia poprawek, wynikających z uwag zamieszczonych w recenzji. Jest to nieodzowne. Dobrze byłoby, formułując na podstawie operatu ichtiofauny zadania ochronne TPN, opracować w nich program restytucji strzebli potokowej oraz lipienia. Prof. dr hab. inż. Wiesław Wiśniewolski 6