Recenzja projektu planu ochrony. Tatrzańskiego Parku Narodowego. uwzględniającego zakres planu ochrony. obszaru Natura 2000 PLC Tatry

Transkrypt

1 Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Część dotycząca: OPERATU OCHRONY GLEB Autor recenzji: dr hab. inż. Tomasz Zaleski Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Poznań, marzec 2015 r.

2 I. Metryka recenzowanego opracowania Tytuł opracowania: Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Operat ochrony gleb Imiona i nazwiska autorów Marcin Czerny, Joanna Lomber, Aleksandra Wilczyńska opracowania: Jednostka sporządzająca: Krameko. Sp. z o. o. Miejsce i data opracowania: Kraków 2013 Liczba stron: 47 Załączniki: rodzaj załączników (np. mapy) liczba załączników tego rodzaju Mapy 6 Warstwy geometryczne 8 II. Streszczenie recenzowanego opracowania Struktura Przedłożony do recenzji operat glebowy obejmuje 47 stron. Zawiera 14 tabel, załączniki sześciu map tematycznych oraz ośmiu warstw geometrycznych. Opracowanie składa się z trzech rozdziałów wyróżnionych literami wstępu, charakterystyki gleb i ochrony gleb. Zawiera również spis załączników, spis tabel, spis map i warstw geometrycznych. Układ Operatu jest poprawny, logiczny i zgodny z wymogami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 12 maja 2005 roku i Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 30 marca 2010 roku. Wstęp został podzielony na cztery podrozdziały. Główne treści wstępu oparte zostały na opracowaniu S. Skiby z roku 1997, rozdziale Gleby z operatu Ochrona Przyrody Nieożywionej i Gleb pod redakcją S. Skiby i A. Kotarby. Najważniejsze treści Operatu zostały zawarte w dwóch rozdziałach Charakterystyka gleb i Ochrona gleb. Rozdział Charakterystyka gleb zawiera analizę i ocenę przydatności do sporządzenia Operatu, dostępnych materiałów, głównie publikowanych, charakterystykę typologiczną gleb, ich waloryzację i ocenę przemian zachodzących w pokrywie glebowej Tatrzańskiego Parku Narodowego. W rozdziale tym dokonano również oceny zagrożeń pokrywy glebowej. W rozdziale Ochrona gleb przedstawiono koncepcję ochrony gleb oraz zasady i metody prowadzenia monitoringu na wydzielonych powierzchniach w celu oceny przemian geochemicznych i fizycznych w pokrywie glebowej. Autorzy Operatu zaproponowali, aby w ramach ochrony pokrywy glebowej w TPN: 1. Ochroną czynną (aktywną) objąć gleby częściowo zmienione lub zniszczone w ramach gospodarczej lub turystycznej działalności człowieka. 2. Ochroną bierną objąć obszary występowania bardzo cennych gleb, które szczególnie należy chronić. Wytypowano 19 obiektów. 3. Utworzyć 15 powierzchni do monitoringu glebowego rozmieszczonych na obszarze TPN w trzech transektach: a. Transekt Zachodni: Siwiańskie Turnie Polana Huciska Mnichy Chochołowskie Polana Chochołowska dno Doliny Starorobociańskiej Starorobociański Wierch, b. Transekt Centralny: Kasprowy Wierch Hala Gąsienicowa Kuźnice i Hala Gąsienicowa Kasprowy Wierch Przełęcz Liliowe, c. Transekt Wschodni: Rysy Łysa Polana Głodówka.

3 III. Ocena recenzowanego opracowania 1. Aspekty merytoryczne 1.1 Zakres opracowania Przedstawione do recenzji opracowanie Operat ochrony gleb pod względem formalnym należy uznać za kompletne. Zawiera wszystkie wymagane i konieczne rozdziały. Zakres opracowania obejmuje całą pokrywę glebową TPN. 1.2 Metodyka badań terenowych W Rozdziale 1.2 Operatu ochrony gleb autorzy zaznaczyli, że do jego przygotowania przeprowadzono w niewielkim zakresie uzupełniające prace inwentaryzacyjne przy okazji inwentaryzacji szlaków turystycznych i prac inwentaryzacyjnych na potrzeby innych operatów. Z tak lakonicznego opisu wynika, że prac badawczych lub gleboznawczo-kartograficznych nie prowadzono. W metodyce nie podano, w jaki sposób badano uszkodzenia pokrywy glebowej. Należy podać tę metodykę z zaznaczeniem, co badano (jakie typ uszkodzeń np., w jaki sposób mierzono). 1.3 Metodyka analiz W ramach opracowania Operatu ochrony gleb nie wykonano żadnych analiz laboratoryjnych gleb. Zestawione w tabelach 4 9 kryteria i podziały waloryzacji gleb, oceny gleb, zagrożenia gleb są autorskie i stwarzają wrażenie subiektywnych. Wprowadzone nazewnictwo w kolumnach wymienionych tabel jest nieprecyzyjne lub niezrozumiałe np. w tabeli 4, 3 kolumna wpisano gleby różne, proponuję wpisać konkretne typy gleb lub wszystkie gleby, w kolumnie 5 sklasyfikowano zagrożenia jako istniejące. Rodzi się pytanie. Czy może występować zagrożenie nieistniejące? W tabeli 5 powinno się zmienić nazwy. Wprowadzono jako wartość gleb ocenę negatywna. Przecież gleba nie może szkodzić środowisku. Należy opracować taką skalę oceny gleb, aby w tabeli 6 znalazły się wszystkie wartości gleb zaproponowane w tabeli 5. Podobnie należy dopasować skale kryteriów w tabelach 7 i 9. W Tabeli 7 jako kryteria oceny procesu i zmian zaproponowano Procesy i zmiany polepszające glebowe funkcje produkcyjne, krajobrazowe, retencyjne itp.. Zastanawiające jest jak można polepszyć funkcje krajobrazową gleby. Nie można w żaden sposób polepszyć funkcji glebowych. To jest błąd logiczny. Należy podać, jak wyliczono powierzchnię poszczególnych wydzieleń dla typów gleb (tabela 2). Należy przedstawić metodykę opracowania map tematycznych (mapy 1 6). Jakiego algorytmu użyto do wykreślenia określonych wydzieleń w poszczególnych mapach? Podanie takiej metodyki pozwoliłoby ocenić jej poprawność i uzyskany efekt w postaci mapy. W obecnej sytuacji trudno jest ocenić wartość map. Wszelkie procesy przemian w glebach, nota bene nie sprecyzowano jakie, opisano na podstawie dostępnej literatury. Po części jest to słuszne, ale wśród przedstawionej literatury brakuje pozycji o zagrożeniach związanych z zanieczyszczeniami pochodzącymi z atmosfery, oddziaływaniem pasterstwa na glebę.

4 1.4 Kompletność i trafność wniosków i zaleceń Nawiązując do uwag zawartych rozdziale III.1.3. Metodyka analiz, ostatecznie kompletność i trafność wniosków oraz zaleceń będzie można ocenić po uwzględnieniu i poprawie uwag metodycznych w operacie. W tabeli 14 przedstawiono zadania ochronne. Zadanie 1 i 3 jest zasadne i nie budzi większych zastrzeżeń. Zadanie 3 przebudowy drzewostanów wymaga poprawy. Największe wątpliwości budzi areał tego zadania. Taki zabieg może spowodować groźniejsze szkody ekologiczne niż tylko zakwaszenie poziomów ektohumusowych gleby, które uznano za istotne zagrożenie gleb. Realność tego zadania powinna zostać zweryfikowana. Należy zwrócić uwagę, że dolna granica świerczyn reglowych pokrywa się w części północno-wschodniej TPN z zasięgiem utworów morenowych. Przedstawione w operacie jako zagrożenie gleb niedostosowanie składu gatunkowego drzewostanu do siedlisk jest wyolbrzymione. Aby poprawnie ocenić to zagrożenie i poprawić zalecenia ochronne, należy przede wszystkim poprawić mapę gleb (mapa 6). Dalsze uwagi co do map znajdują się w rozdziale III.3.1. Wydzielenie 19 obiektów (rozdział C.1.2.) objętych ochroną bierną uważam za poprawne. Ogólnie większość sformułowanych wniosków wynikających z opracowania jest słuszna. 1.5 Cytowane źródła W zasadniczej części źródła zostały wybrane poprawnie. Większość źródeł została wykorzystana poprawnie. Nieliczne publikacje były cytowane niepoprawnie. W operacie nie zamieszczono mapy, na którą powołano się na str. 7, wiersz 7. Na stronie 7 w rozdziale 2 powołano się na prace min. Włodka, Wąsowicza, Adamczyka, Miechówki, Niemyskiej-Łukaszuk, Skiby i innych, do większości, których danych bibliograficznych. W operacie brak powołań na Systematykę Gleb Polski i klasyfikację WRB. Należy uzupełnić wszystkie dane bibliograficzne do cytowanych prac. Poprawnie byłoby sporządzić rozdział bibliografia dla rozdziałów A i B Operatu. Należy również uporządkować sposób cytacji w tabeli 1 np. według schematu autor, rok wydania. tytuł, wydawnictwo, tom/zeszyt, strony. Źródła uznane za mało cenne proponuje usunąć z tabeli 1. Są to pozycje: 2, 3, 12, 13, 15, 25, 26, 34, 35, 40, 49, 52, 77, 78, 79. Są to głównie publikacje nierecenzowane pochodzące z materiałów konferencyjnych lub publikacje luźno związane z tematyką operatu glebowego. Należy dodać do zestawienia w tabeli 1 publikacje z zakresu oddziaływania wypasu owiec na gleby w TPN np. Zaleski T Wpływ pasterskiego użytkowania na właściwości fizykochemiczne gleb polan Wyżnia Kira Miętusia i Zahradziska lub Skałka I Wpływ pasterskiego użytkowania na właściwości fizykochemiczne gleb polan Wyżnia Kira Miętusia i Zahradziska, maszynopis dostępny w bibliotece TPN, lub inne. 2. Aspekty formalno-prawne 2.1 Zgodność z przepisami Opracowanie spełnia wymogi formalne i prawne zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 12 maja 2005 roku i Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 30 marca 2010 roku, określone w SIWZ na wykonanie projektu planu ochrony.

5 2.2 Zgodność z wymaganiami Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Opracowanie spełnia wymogi formalne określone w SIWZ na wykonanie projektu planu ochrony. Liczba map i załączników jest wystarczająca. 3. Załączniki 3.1 Mapy Kompletność i dobór Liczba map tematycznych jest wystarczająca do realizacji celów Operatu ochrony gleb. Wątpliwości budzi jednak treść map i metodyka opracowania map. Zaznaczono to w pkt. III.1.3. Metodyka analiz. Po korekcie należy wprowadzić mapę gleb jako mapę 1, jako mapę bazową dla wszystkich map Poprawność W obecnej formie Operatu treści map są zrozumiałe i korespondują z tekstem Operatu. Mapy są poprawnie cytowane. Jednak po uwzględnieniu uwag z recenzji należy dołożyć wszelkich starań przy opracowaniu map, aby były poprawne merytorycznie. Przede wszystkim należy poprawić mapę gleb (mapa 6). Na tej mapie źle wydzielono kontury niektórych typów gleb. Należy uwzględnić poniższe uwagi i konsekwentnie poprawić wszystkie mapy (1 6). Uwagi do mapy gleb (mapa 6): 1. Wydzielenia poprawić zgodnie z oryginałem Mapa gleb TPN 1: Skiba w szczególnie w okolicy Kop Sołtysich i Doliny Filipka. 2. Najlepiej pozostawić oryginalną kolorystykę. 3. Wprowadzić numery kolorów na mapie i w legendzie. 4. Z legendy gleby główne usunąć stawy to nie gleby. 5. Zdecydowanie zmienić kolor dla gleb torfowo-bielicowych, bo jest nieodróżnialny od koloru regosoli. 6. Zaznaczyć w legendzie, że gleby główne występują w randze typu i podtypu. 7. Wprowadzić do legendy gleby towarzyszące obok głównych, w randze typu i podtypu, jak w mapie Skiby w skali 1: z 2002 roku. Jest to BARDZO WAŻNE dla przejrzystości mapy i interpretacji warunków glebowo-siedliskowych w obszarach leśnych. Istotne jest też dla Operatu ekosystemy leśne. Jednostki systematyczne gleb przedstawione na mapie powinny korespondować z jednostkami gleb w tekście wszystkich rozdziałów A, B i C Operatu ochrony gleb. Uwagi do pozostałych map: Mapa 1. Kolor dla sygnatury narciarstwa nie zgadza się z kolorem wydzieleń narciarstwa na mapie 1.

6 Mapa 2. Mapa oceny gleb. Zaktualizować mapę po korekcie mapy typów gleb i poprawie kryteriów oceny gleb. Mapa 3. Mapa oceny zagrożeń dla gleb mapę należy zweryfikować po uwzględnieniu poprawek mapy typów gleb. Dlaczego na mapie średnie zagrożenia zaznaczono żółtym kolorem i żółtymi kółkami? W kilku miejscach oba te znaczniki się nakładają. Poprawić. Mapa 4. Mapa monitoringu gleb. W legendzie zmienić opis na powierzchnie badawcze w transekcie. Mapa 5. Mapa zadań ochronnych. W legendzie poprawić opis szrafunku zielonego na przebudowa drzewostanów w ramach ich renaturalizacji. 3.2 Inne załączniki Nie dotyczy. Ze względu na brak specjalistycznego oprogramowania, umożliwiającego otwarcie map geometrycznych, niemożliwe było ich zrecenzowanie. 4. Aspekty redakcyjne 4.1 Struktura opracowania Przedstawiony do recenzji Operat ochrony gleb jest spójny. Układ opracowania jest logiczny i kompletny. Zachowano dobrą proporcję rozdziałów w stosunku do wagi opisywanych w nich zagadnień. Rozdziały A, B i C powinno się rozwinąć, szczegółowiej opisując i wyjaśniając poszczególne zagadnienia, jednak z zachowaniem dotychczasowej równowagi w objętości tekstu. Rozdział A.2. Historia poznania gleb TPN został napisany ogólnikowo. Wymaga rozwinięcia zwłaszcza o prace opublikowane po 2000 roku. Rozdziale B.2.1. występują całe akapity, które należy poprawić merytorycznie z uwzględnieniem obowiązującej w Polsce klasyfikacji gleb i jednostek systematycznych na tym samym poziomie (typ lub podtyp). Przenieść mapę gleb (mapa 1) do tego rozdziału. Uzupełnić opis gleb o typy i podtypy występujące na mapie gleb (mapa 6), rędziny próchniczne, gleby deluwialne. Poprawa rozdziału B.2.1., po uwzględnieniu uwag dotyczących map i tabel wymusi konsekwentnie poprawę rozdziału B.2.2. i rozdziału C. Ochrona Gleb. 4.2 Komunikatywność przekazu Operat został przygotowany starannie edytorsko. Nie występowały w nim rażące błędy redakcyjne. Główne uchybienia to niejednolita cytacja patrz. III.1.5. i w mojej ocenie niepoprawny zapis do tabel, map i odnośników do nich. Operat został napisany w miarę poprawną polszczyzną z użyciem fachowej terminologii. Najwięcej występowało błędów stylistycznych. Jednak ze względu na liczne błędy merytoryczne w wielu miejscach sformułowane myśli były niezrozumiałe, nie miały sensu. Wszelkie uwagi znajdują się na marginesie oryginału Operatu. W recenzji trudno korygować błędy merytoryczne z zakresu gleboznawstwa. W celu zrozumiałego formowania myśli i prawidłowego przekazu trudnych zagadnień dotyczących procesów glebotwórczych, przemian biochemicznych i fizycznych, jakie zachodzą w glebie konieczne jest poprawienie tekstu. Uwagi zaznaczone w tekście należy skonsultować ze specjalistą z zakresu nauk o glebie, najlepiej takim, który ma doświadczenie w badaniu gleb obszarów górskich. Rozdziały A.2. i A.3. zredagowano na podstawie źródłowego tekstu Skiby (1997). Niektóre akapity Operatu (zaznaczono w tekście) został posklejane z wyrwanych z kontekstu zdań materiału

7 źródłowego. Niestety sprawiają wrażenie jakby zestawiono je bez zrozumienia. W ten sposób zatracono sens oryginału. Tylko duża wyobraźnia i doświadczenie czytającego pozwala domniemać, co autorzy mieli na myśli. Takie fragmenty zaznaczano w uwagach, jako styl z odpowiednim komentarzem, najczęściej niejasne. W całym tekście należy ujednolicić terminologię związaną z klasyfikacją gleb. Zgodnie z ustawą w ramach operatu powinno się zinwentaryzować gleby w randze typu. Autorzy w całym tekście używali jednostek taksonomicznych różnej rangi, rzędu, typu i podtypu. Z analizy tekstu odnosi się wrażenie, że nieświadomie. Autorzy głównie stosowali nazewnictwo z Systematyki Gleb Polski z wydania IV (PTG 1989), oraz z klasyfikacji WRB-FAO (nie podano, z którego wydania). To musi być ujednolicone w całym tekście i na mapach. Od 2011 roku w Polsce obowiązuje kolejne V wydanie Systematyki Gleb Polski, które różni się od wydania IV. Można spojrzeć na takie błędy z wyrozumieniem ze względu na to, że większość materiałów źródłowych została opisana według wydania IV i wcześniejszych edycji Systematyki Gleb Polski. Należy mieć jednak na uwadze, że za około 20 lat mało kto może pamiętać stare wydanie klasyfikacji gleb, a recenzowany operat będzie obowiązywał. Dlatego proponuję, aby wprowadzić najbardziej aktualną terminologię typów i podtypów gleb według wydania V Systematyki Gleb Polski z 2011 (Systematyka gleb Polski, 2011, wyd. 5. Roczniki Gleboznawcze, t. 62, nr 3). Należy również poprawić nazewnictwo według klasyfikacji WRB np. (IUSS Working Group WRB, World Reference Base for Soil Resources 2006, first update World Soil Resources Reports No FAO, Rome). Zważywszy na uwagi w zakresie podstawowym i liczne szczegółowe uwagi zamieszczone w tekście Operatu, należy uznać, że w obecnej formie Operat jest merytorycznie źle opracowany i może być niezrozumiały dla odbiorców nie gleboznawców. 5. Podsumowanie opinii 5.1 Poprawność formalna Operat ochrony gleby spełnia wymogi formalne, poprawnie wyczerpuje przepisy i uwarunkowania prawne dotyczące tego typu opracowań 5.2 Dostosowanie do specyfiki przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego Autorzy w opracowaniu uwzględnili uwarunkowania przyrodnicze, specyficzne dla obszaru Tatr, w tym Tatrzańskiego Parku Narodowego. 5.3 Badania i ekspertyzy Jak zaznaczono w metodyce badań, nie przeprowadzano specjalnych badań i ekspertyz na potrzeby opracowania recenzowanego operatu. Można uznać, że zacytowane źródła są wystarczające do poprawnego opracowania operatu. Wykorzystane wyniki badań nad pokrywą glebową Tatrzańskiego Parku Narodowego zostały poprawnie użyte w operacie, ale nie zawsze poprawnie zinterpretowano ich wyniki. 5.4 Kompletność opracowania Opracowanie zostało wykonane w pełnym zakresie.

8 5.5 Przedmioty i cele ochrony Przedmioty i cele ochrony zostały jasno i precyzyjnie określone w rozdziale C.1.2. Operatu. 5.6 Poprawność i realność zaleceń Identyfikacja i hierarchia zagrożeń Główne zagrożenia zostały prawidłowo zidentyfikowane. Wątpliwości budzi zakres zagrożeń, szczególnie obszar niedostosowania składu drzewostanu do warunków siedliskowych. Zostało to opisane powyżej w recenzji w rozdziale II.1.4. W opracowaniu nie odniesiono się w ogóle do ewentualnych zagrożeń pokrywy glebowej, jakie mogą być spowodowane wypasem owiec na polanach. Powinno się uwzględnić ten czynnik w zagrożeniach. Dotyczy to szczególnie możliwości okresowej eutrofizacji gleby, wód gruntowo-glebowych i śródpokrywowych oraz oceny erozji na stromo nachylonych stokach wypasanych polan. Należałoby ocenić oddziaływanie koszarów na Wyżniej Kirze Miętusiej, szczególnie na prawym brzegu Potoku Kościeliskiego do drogi, ze względu na uziarnienie gleb i wysoki poziom wody gruntowej w tej części Doliny Kościeliskiej Zgodność zaleceń z przepisami Zalecenia ochronne 1 i 2 zestawione w tabeli 14 są zgodne z przepisami. Recenzujący nie umiał ocenić zalecenia 2 (tabela 14), w którym zleca się przebudowę drzewostanów. Szczegóły tego zalecenia zostały opisane w Operacie ochrony ekosystemów leśnych Zgodność zaleceń z wynikami analiz W obecnej formie zalecenia ochronne zostały przeszacowane, co do powierzchni, ze względu na błędy popełnione przy opracowaniu mapy gleb i waloryzacji gleb Identyfikacja miejsc, terminów, harmonogramu i sposobów realizacji zadań Zestawienie zadań ochronnych (tabela 14) jest poprawne Rozwiązania wariantowe Nie przedstawiono rozwiązań wariantowych dla działań ochronnych Poprawność zaadresowania zadań Nie przedstawiono podmiotów do realizacji zadań ochronnych Szacowanie kosztów zadań Nie przedstawiono kalkulacji kosztów realizacji zadań ochronnych. Trudno ocenić ich zasadność Podano jedynie ogólną kwotę realizacji zadań ochronnych i monitoringu w kwocie 80 mln złotych.

9 5.6.8 Założenia monitoringu Założenia opracowanego monitoringu gleb są spójne. Metodyka monitoringu jest za ogólna. Należy doprecyzować, jakie parametry gleb są proponowane do badań monitoringowych. Zaproponowany interwał czasu 5 lub 10 lat do badań monitoringowych jest za duży. Powinien być nie dłuższy niż 1 rok. W przeciwnym razie zatracony zostaje sens monitoringu. 5.7 Uwzględnienie wyników opracowania w projekcie rozporządzenia 5.8 Powiązanie tekstu z załącznikami graficznymi Przedstawione w operacie informacje zostały poprawnie zilustrowane na mapach tematycznych (mapy 1 6). 6. Rekomendowane uzupełnienia i korekty W poprawie Operatu należ uwzględnić wszystkie sugerowane uzupełnienia i korekty wymienione w następujących punktach recenzji: III , III , III oraz: ocenić zagrożenia dla gleb wynikające z wypasu owiec; ocenić zagrożenia wynikające z oddziaływania transportu samochodowego dla gleb sąsiadujących z głównymi drogami; Droga Oswalda Balzera i droga wojewódzka 960 na odcinku do Łysej Polany. 7. Inne uwagi i komentarze Opinie zestawione w podpunktach rozdziału 5 niniejszego formularza recenzji odnoszą się do recenzowanego opracowania Operaty ochrony gleb bez uwzględniania sugerowanych uzupełnień i korekt w punkcie Konkluzje końcowe Opracowany operat ochrony gleb spełnia wymogi formalno-prawne, jednak pod względem merytorycznym nie jest poprawny. Zawiera rażące błędy, które wpłynęły na niepoprawność waloryzacji gleb, oceny zagrożeń i zaleceń ochronnych. W konsekwencji błędów występujących na mapie gleb popełniono błędy w kolejnych mapach tematycznych. Do uchybień ocenianego operatu zaliczyć należy również styl pisowni. W pierwszej części Operat stanowi w zasadzie nieudane streszczenie operatu Gleby z 1997 roku autorstwa S. Skiby. W operacie nie uwzględniono najnowszego wydania Systematyki Gleb Polski z 2011 roku, opracowania ważnego i obowiązującego współcześnie w nazewnictwie jednostek taksonomicznych gleb. Operat powinien zostać gruntownie poprawiony merytorycznie i przeredagowany, najlepiej po konsultacji ze specjalistą gleboznawcą, mającym doświadczenie i uznany dorobek naukowy w tematyce gleb obszarów górskich.