Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC20001 Tatry

Transkrypt

1 Warszawa 30 styczeń 2015 mgr Joanna Mazgajska, dr hab. Tomasz Mazgajski Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC20001 Tatry w zakresie: Marcin Czerny, Grzegorz Szewczyk, Maksym Pięta, Operat Ochrony Zwierząt (Gady), KRAMEKO sp z o.o., Kraków stron, 20 tabel, 8 map, 6 warstw geometrycznych 1. STRESZCZENIE RECENZOWANEGO OPRACOWANIA 1.1. STRUKTURA OPRACOWANIA Operat Ochrony Zwierząt (Gady) składa się z trzech głównych części: Wstęp, Charakterystyka fauny gadów oraz Ochrona gadów, uzupełnionych załącznikami (4 mapy). W krótkim wstępie Autorzy przedstawiają podstawę prawną sporządzenia operatu i wymieniają listę gatunków gadów znanych z terenu Tatrzańskiego Parku Narodowego na podstawie literatury. Historycznie na tym terenie stwierdzano 6 gatunków gadów, zaś obecnie wg Autorów jedynie 4. W podsumowaniu wstępu Autorzy dzielą się spostrzeżeniem, iż fauna gadów Parku jest dość uboga. Za najcenniejsze gatunki obserwowane w TPN uznano: padalca, gniewosza plamistego, choć Autorzy zaznaczyli, iż gatunek ten obecnie nie jest stwierdzany oraz jaszczurkę zwinkę. Najobszerniejsza część zatytułowana: Charakterystyka Fauny Gadów podzielona jest na podrozdziały: Dotychczasowe rozpoznanie oraz Inwentaryzacja. W tej ostatniej części znajdują się działy: metodyka inwentaryzacji, wyniki inwentaryzacji, opis procesów i zmian zachodzących w populacjach gadów, ocena populacji gadów i waloryzacja fauny gadów. Ostatnia część Ochrona gadów, zawiera: Koncepcję ochrony oraz zadania ochronne. Całość uzupełniają załączniki 4 mapy przedstawiające stanowiska 4 gatunków gadów PODSTAWOWA TREŚĆ I GŁÓWNE TEZY OPERATU Podobnie jak inne części Planu Ochrony, Operat Ochrony Zwierząt Gady, opracowano w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. Nr 94, poz. 794), oraz w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 roku w sprawie sporządzenia projektu plany ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U nr 64 poz. 401). 1

2 Autorzy Operatu zebrali i zestawili (Tabela 2) dane literaturowe na temat historycznego występowania gadów na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego i uznali, że brak do tej pory było kompleksowej inwentaryzacji tej części herpetofauny na terenie TPN. W związku z tym przeprowadzili pełną inwentaryzację w okresie kwiecień sierpień w latach Prace polegały na przeszukiwaniu skrajów lasu, terenów kamienistych i łąk. Szukano widocznych gadów, podnoszono też kamienie w poszukiwaniu ukrytych zwierząt. Odnotowywano także znalezione martwe osobniki. W pracach wszystkie gatunki gadów potraktowano łącznie, tj. nie dostosowano metodyki badań do gatunku. W ramach inwentaryzacji, dodając dane literaturowe od 2000 roku i aktualniejsze, stwierdzono występowanie na terenie parku 4 gatunków gadów: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, zaskroniec zwyczajny i żmija zygzakowata. Nie stwierdzono występowania padalca i gniewosza plamistego, znanych ze wcześniejszych doniesień. Najpospolitszym gadem (69 stanowisk) okazała się jaszczurka żyworodna. Drugim najczęściej stwierdzanym gatunkiem (13 stanowisk) była żmija zygzakowata. Jaszczurka zwinka znana jest z 3 lokalizacji na terenie TPN, zaś zaskroniec zwyczajny z jednej. W opracowaniu scharakteryzowano siedliska występowania poszczególnych gatunków gadów, zestawiono zmiany ich liczebności: wzrost (jaszczurka zwinka) lub spadek liczebności (żmija zygzakowata) oraz zanik występowania (zaskroniec, gniewosz plamisty padalec). Przedstawiono waloryzację fauny gadów, koncepcję ochrony i monitoringu oraz zadania ochronne. Stanowiska 4 gatunków przedstawiono na mapach załączonych na końcu opracowania. 2. OCENA OPRACOWANIA 2.1. ZAKRES OPRACOWANIA ORAZ TREŚĆ MERYTORYCZNA TEKSTU, ZAŁĄCZNIKÓW, MAP Zakres Opracowania w swojej koncepcji jest prawidłowy przedstawia gady występujące na analizowanym terenie, charakteryzując i waloryzując je, planuje zabiegi ochronne i sposób monitoringu. Niezależnie, że zakres Opracowania w swojej koncepcji jest prawidłowy, oceniany Operat Ochrony Zwierząt Gady budzi liczne zastrzeżenia merytoryczne (patrz poniżej). Całe Opracowanie robi wrażenie wykonanego niestarannie, przez osoby nieposiadające wystarczającej wiedzy o metodach terenowych badań gadów, wymagań siedliskowych gatunków itd. Podobnie, mimo, że cele ochrony wydają się być precyzyjnie i jasno określone, wobec jednak braku podstawowych danych inwentaryzacyjnych, trudno mieć zaufanie do prawidłowości oceny stanu poszczególnych populacji. O braku należytej staranności świadczy choćby fakt przepisywania takich samych zdań z innych opracowań dotyczących zwierząt. Np. str. 29 Modyfikacja ta powinna dotyczyć wszystkich aspektów udostępniania od turystyki, poprzez taternictwo i narciarstwo po naukę (patrz to zdanie str. 74 w operacie Ptaki). Trudno jest wyobrazić sobie wpływ taternictwa lub szczególnie narciarstwa zimą na populacje gadów. Mapy z załączników nie są przywołane w tekście, w tym przypadku brakuje także konkretnego numeru mapy przy jej tytule. Numer ten pojawia się w spisie załączników, ale już nie w nazwie mapy. 2

3 Mapy, które prezentują stanowiska gatunków (w załącznikach) są źle przygotowane lub mają złą legendę: legenda wskazuje, że na mapie będą znajdowały się siedliska i stanowiska gatunku. Niestety mapy te nie pokazują siedlisk gatunku o wartościach od wybitnych do tych o wartości negatywnej co mogłoby ułatwić określanie potencjalnych stanowisk i ocenę miejsc planowanego monitoringu, a tylko wyłącznie stwierdzone (podczas inwentaryzacji lub historyczne) stanowiska gatunku ZASTOSOWANIE METOD BADAŃ TERENOWYCH I ANALIZ, W TYM METODYK OCENY STANU SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I SIEDLISK GATUNKÓW Dokładne badania terenowe gadów są trudne, stąd wiele stwierdzeń jest dokonywanych przypadkowo. Tym bardziej prace inwentaryzacyjne związane z przygotowaniem planu ochrony dają szansę na istotne pogłębienie wiedzy o tej grupie zwierząt i ich rozmieszczeniu w TPN, jednak prace muszą być zaplanowane i zrealizowane przez osoby doświadczone w pracach nad gadami. Obecnie z opisu zastosowanych metod terenowych niewiele wynika. Nie wiadomo, jak wytypowano miejsca poszukiwań, oraz jaki obszar Parku przeszukano poprawnie wykonane obserwacje negatywne są także bardzo cenne. Nie wiadomo także, ile kontroli terenowych odbyto w konkretnym miejscu (brak takich danych w Tabeli nr 4). Ważne są także daty wyjść w teren, panująca w tym czasie temperatura, a nawet godzina dokonywania kontroli (np. węże po okresie porannego wygrzewania się mogą chować się w kryjówkach, łatwiej je obserwować w okresie poszukiwania partnera do rozrodu, częściej są stwierdzane, gdy temperatura nie jest za wysoka do wygrzewania się, a z kolei wyjątkowo skryte gniewosze wychodzą z ukrycia na dłużej np. po kilku dniach obniżenia temperatury). Nie wiadomo, w jakim zakresie wykorzystano dane uzyskane przez pracowników TPN, a w jakim szukano nowych stanowisk. Zaskroniec powinien być poszukiwany nad większymi zbiornikami wodnymi, w miejscach gdzie występują też płazy (jego główny pokarm). Z opisu metodyki nie wynika żeby ten gatunek był poszukiwany w tego typu lokalizacjach. Jako, że gady są grupą trudną do wykrycia, w warunkach parku narodowego (mała penetracja ludzi) można było wspomóc się wykładaniem sztucznych kryjówek. Metody inwentaryzacji zagrożeń także nie są odpowiednio dobrane. Jeśli uznaje się następnie, że jednym z zagrożeń dla gadów jest ruch kołowy należało przeprowadzić kontrole dróg w poszukiwaniu martwych osobników, daty kontroli dobierając zgodnie z dostępną literaturą pokazująca np. zmienność znajdowanych martwych gadów w kolejnych miesiącach (różna dla różnych gatunków np. padalca i zaskrońca). Dopiero wiedząc jak wiele osobników ginie na drogach, możliwe jest określenie znaczenia tego czynnika. Jednocześnie byłyby w ten sposób dane o występowaniu gadów. W całym opracowaniu brak jest jakiejkolwiek informacji o liczebności gadów, o liczbie zaobserwowanych osobników, liczbie osobników martwych itd. Fakt ten ukryty jest np. w tabeli 7 w ten sposób, że w jednej kolumnie podawana jest Liczebność w Parku (przedział w szt.), z odsyłaczem formie gwiazdek, które to informują, że informacje podane zamiast przedziału liczebności tj. nieliczny, liczny, wymarły odnoszą się do liczby stanowisk czyli informacji podanej w kolumnie obok. W opracowaniu scharakteryzowano siedliska występowania poszczególnych gatunków, choć najprawdopodobniej z literatury, gdyż nie ma odniesienia do zebranych danych.. 3

4 Analizy procesów zachodzących w populacjach przedstawione są ogólnie w sposób amatorski, bez uzasadnienia merytorycznego i dokładnych danych wyjściowych. Trudno stwierdzić dlaczego uznano np., że jaszczurka zwinka zwiększa swą liczebność, w sytuacji, gdy obecnie stwierdzana była na 3 stanowiskach, a w przeszłości gatunek ten stwierdzano na terenie TPN wyjątkowo. Trudno ocenić zasadność wniosków dotyczących stanu populacji i tym samym wnioskowanych zaleceń ochronnych. Przy waloryzacji poszczególnych gatunków gadów nie uwzględniono, iż jaszczurka zwinka i gniewosz plamisty wpisane są w IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej. Gniewosz plamisty z uwagi na to, że jest gatunkiem strefowym oraz chronionym prawem unijnym, powinien mieć najwyższą możliwą ocenę tj. wartość wybitny. Autorzy ocenili wartość tego węża jako wysoką zaś pozostałe gatunki jako średnie. Jako główne zagrożenia dla gadów na terenie Parku, Autorzy wymienili ruch kołowy, przebywanie turystów poza terenami udostępnionymi oraz niekorzystne zmiany w ekosystemach łąk i pastwisk spowodowane brakiem ich użytkowania (zarastanie i sukcesja). Wszystkie te zagrożenia, mimo, że potencjalnie poprawne nie są poparte jakimikolwiek danymi empirycznymi. Z drugiej strony w metodach inwentaryzacji autorzy podali wyszukiwanie osobników zabitych przez turystów na szlakach turystycznych. Przy braku jakichkolwiek danych na temat, możliwe, że zagrożeniem nie jest przebywanie turystów poza szlakami, ale ich presja także na samych szlakach. Wobec niewykonania kompleksowego i wiarygodnego rozpoznania stanu populacji gadów na terenie Parku, na dzień dzisiejszy nie można poprawnie ustalić zasad ochrony, zadań ochronnych i innych wskazań KOSZTY REALIZACJI ZADAŃ OCHRONNYCH ORAZ ZAŁOŻENIA MONITORINGU W przedstawionym Opracowaniu przedstawiono koszty szacunkowe realizacji wszystkich zadań ochronnych wraz z przeprowadzeniem monitoringu 3 miliony złotych. Brak jest jasnego i konkretnego szacunku koszów zarówno poszczególnych zadań ochronnych jak i szczególnie monitoringu. Zupełnie niezrozumiałe w przypadku ochrony gadów jest zadanie ochronne polegające na bieżącym usuwaniu śmieci i resztek pokarmów. Powinno być ono usunięte z tabeli 20, lub wyjaśnione w jakim kontekście ma ono służyć ochronie gadów. Należy także zwrócić uwagę, że tak samo brzmiące zadanie ochronne jest także prezentowane w przypadku Operatu Ptaki oraz Płazy. W celu odpowiedniego zaplanowania ochrony w przyszłości zaplanowano monitoring gadów. Autorzy podkreślają, iż dokładnie zaplanowali ilość niezbędnych kontroli oraz ich miejsca. Kontroli monitoringowej miałyby być poddane tylko 3 gatunki gadów: żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka i zaskroniec zwyczajny. Założenia monitoringu powinny być przemyślane i napisane raz jeszcze, gdyż wydaje się, że autorzy ewidentnie mają niewystarczającą wiedzę, w zakresie prowadzenia inwentaryzacji gadów. Co najważniejsze, obecnie nie wiadomo co ma być jednostką monitoringową stanowisko czy liczebność osobników na stanowisku, a więc nie wiadomo jak analizować dane zbierane w kolejnych kontrolach w tym samym sezonie jak i pomiędzy latami. Nie ustalono liczby kontroli na danym stanowisku, ani przybliżonych dat. Nie określono dokładnych lokalizacji miejsc kontrolnych np. w przypadku żmii zygzakowatej miejsce monitoringu to polany i hale. Nie jest 4

5 jasne dlaczego zostały wybrane te, a nie inne polany. Załączona mapa nr 3 jest wykonana w skali 1: Trudno na jej podstawie znaleźć konkretne miejsca, gdzie stwierdzano gady podczas obecnej inwentaryzacji. Autorzy w opracowaniu nie przekazali także dokładnych namiarów GPS tych miejsc. Nie przedstawiono także literatury, na podstawie której zaproponowano taką, a nie inną metodykę. Zrezygnowano także zupełnie z poszukiwań innych, nowych stanowisk na terenie TPN. Wydaje się, że należy poszerzyć monitoring o inne lokalizacje (na podstawie wcześniej poprawnie wykonanej inwentaryzacji), niż obecnie wymienione i prowadzić poszukiwania dotychczas niewykrytych gatunków tj. padalca i gniewosza plamistego. a także innych lokalizacji zaskrońca zwyczajnego. Możliwe, że dokładne badania nie wykażą występowania tych gatunków, jednak takie prace muszą być wpierw przeprowadzone. Co ważne, SIWZ do Planu Ochrony zakładał zebranie i przekazanie kompletnych danych terenowych wg opracowanego systemu monitoringu dla poszczególnych gatunków. W założeniu, takie dane mogłyby funkcjonować jako dane wyjściowe dla kolejnych kontroli monitoringowych. Dane takie nie zostały zaprezentowane w recenzowanym opracowaniu ADEKWATNOŚĆ I AKTUALNOŚĆ ZACYTOWANEJ LITERATURY W operacie wymieniono odpowiednią literaturę, jednak w niewystarczającym zakresie. Autorzy zebrali głównie literaturę faunistyczną dotyczącą występowania płazów na terenie TPN. Braki występują w wykorzystaniu literatury dotyczącej metod badań faunistycznych gadów. Warto zwrócić uwagę, że obecnie sugeruje się wyróżnianie dwóch gatunków padalca: Anguis fragilis i Anguis colchica. Jako, że w obecnych badaniach nie stwierdzono przedstawicieli tego rodzaju, trudno z pewnością określić, który z nich występował na terenie TPN. Z własnych niepublikowanych danych dotyczących rozmieszczenia obu gatunków w Polsce, oraz danych publikowanych dla terenów Czech i Słowacji (Gvozdik et al. 2010) można zakładać, że w TPN występował A. colchica STRUKTURA OPRACOWANIA Struktura przedstawionego do oceny Operatu Ochrony Zwierząt (Gady) jest czytelnie podzielona na podstawowe części strukturalne wstępną (dane literaturowe), główną - przedstawiającą wyniki prac terenowych oraz zalecenia ochronne. Czytelność zwiększa fakt, że główna część informacji zebrana jest w tabelach. Uwaga szczegółowa: Tabela 7. Padalca i gniewosza plamistego określono jako gatunki wymarłe. Określenie to jest raczej zarezerwowane dla gatunków, które nie występują już na świecie. Powinno być raczej nie stwierdzono / nie występuje lub wycofał się z badanego terenu ZGODNOŚĆ Z OBOWIĄZUJĄCYM PRAWEM W Operacie przedstawiono status ochrony poszczególnych gadów w oparciu o nieaktualne rozporządzenie w sprawie ochrony zwierząt. Jednak obowiązywało ono w chwili sporządzania opracowania i nie jest to błędem. Nie wzięto pod uwagę w ogóle, iż część gatunków gadów występujących na terenie TPN jest wymieniana w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej. 5

6 3. PODSUMOWANIE RECENZJI W naszym przekonaniu opracowanie: Marcin Czerny, Grzegorz Szewczyk, Maksym Pięta Operat Ochrony Zwierząt (Gady). KRAMEKO Kraków. wymaga licznych poprawek i uzupełnień, aby mogło służyć celom ochrony gadów w TPN. Mimo, że w założeniu starano się spełnić wymogi SIWZ, gdyż przeprowadzono inwentaryzację gadów, scharakteryzowano faunę tej grupy, zaprezentowano zagrożenia oraz koncepcję ochrony i monitoringu, znaczne części tego opracowania wymagają uzupełnień, wyjaśnień i zmian w zakresie prezentowanym wyżej. Wydaje się, że inwentaryzacja gadów powinna być powtórzona w terenie i dopiero wtedy na podstawie wiarygodnie opracowanych i zaprezentowanych danych można charakteryzować populacje, ustalać sposoby ochrony i monitoringu tej grupy zwierząt na terenie TPN. Prócz tego opracowanie nie spełnia wymogów SIWZ w zakresie, który zakładał zebranie i przekazanie kompletnych danych terenowych wg opracowanego systemu monitoringu dla poszczególnych gatunków. Dodatkowo przedstawione opracowanie nie uwzględnia obowiązujących obecnie przepisów i uwarunkowań prawnych w zakresie ochrony gatunkowej zwierząt (nowe rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz. U. z 2014 poz. 1348). 6