I N S T Y T U T P R O J E K T O W A N I A U R B A N I S T Y C Z N E G O ROK 3 Komunikacja miejska WYKŁAD 1: Ulice: definicje, klasyfikacja, kompozycja sieci ulic Dr inż. arch. Wojciech Wicher Definicje ulicy: I. Ulica to pas terenu na obszarze zainwestowania miejskiego prawnie wydzielony liniami rozgraniczającymi, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów oraz do ruchu pieszych, a ponadto do prowadzenia ciągów uzbrojenia inżynieryjnego. II. Ulicę w sensie przestrzennym tworzy przylegająca do niej zabudowa, która poprzez swoją kompozycję, skalę, typologię oraz mieszczące się w niej funkcje kształtuje charakter ulicy jako wnętrza urbanistycznego. III. Ulicę jako przestrzeń publiczną tworzą różnorodne formy aktywności i interakcji społecznych skupione wewnątrz przestrzeni wyznaczonej przez otaczającą zabudowę a generowane przez znajdujące się w niej funkcje. Cechy ulicy - różnice w stosunku do drogi zamiejskiej: tworzenie wnętrz i przestrzeni urbanistycznej o zaplanowanym układzie kompozycyjnym drogi przebiegają głównie w terenie otwartym lub wśród zabudowy rozproszonej, nie tworzącej związków przestrzennych typu miejskiego; bezpośrednie powiązania z przyległymi terenami poprzez zhierarchizowaną sieć ulic różnych kategorii w przypadku dróg odbywa się to poprzez bezpośrednie drogi dojazdowe (zależnie od klasy); złożony przekrój poprzeczny wynikający z różnorodności pełnionych funkcji (jezdnia, torowisko, chodnik, ścieżka rowerowa, pas do parkowania, pas zieleni) i form otaczającej architektury - efektem jest wyraźna segregacja ruchu; złożony przebieg w przekroju podłużnym związany jest z rzeźbą terenu oraz ze specyfiką zagospodarowania terenów miejskich w przypadku dróg zamiejskich wprowadza się niwelacje terenu w celu uproszczenia przebiegu; rodzaj i wielkość ruchu ulicznego jest zróżnicowana, intensywniejsza, z dużym udziałem ruchu pieszego na drogach dominuje ruch kołowy; obecność infrastruktury uzbrojenia terenu drogi w większości przypadków nie posiadają przewodów uzbrojenia podziemnego; odwodnienie przy pomocy sieci kanalizacyjnej drogi odwadniane są za pomocą rowów i ścieków
Podstawowe pojęcia wg ustawy o drogach publicznych: DROGA - budowla wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym. ULICA - droga na terenie zabudowy lub przeznaczonym do zabudowy zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której ciągu może być zlokalizowane torowisko tramwajowe. PAS DROGOWY - wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą. DROGA PUBLICZNA to droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych. Kategorie dróg publicznych wg ustawy o drogach publicznych : podział dróg publicznych wg ich dostępności: drogi ogólnodostępne; drogi o ograniczonej dostępności, w tym autostrady i drogi ekspresowe podział wg funkcji pełnionych w sieci drogowej i własności: d r o g i k r a j o w e drogi i ulice klasy: A, S, GP i wyjątkowo G (własność Skarbu Państwa) d r o g i w o j e w ó d z k i e drogi i ulice klas: G, Z i wyjątkowo GP (własność samorządu województwa) d r o g i p o w i a t o w e ulice klas: G, Z i wyjątkowo L (własność samorządu powiatu) d r o g i g m i n n e drogi i ulice klas: L, D i wyjątkowo Z (własność samorządu gminy lub miasta) Pozostałe pojęcia: LINIE ROZGRANICZAJĄCE - granice oddzielające w planie ogólnym przestrzeń ulicy (drogi) od terenów o innym sposobie użytkowania (tzw. pas drogowy); w obrębie tych linii nie powinna znajdować się żadna zabudowa nie związana funkcjonalnie z funkcją komunikacyjną za wyjątkiem infrastruktury uzbrojenia podziemnego. LINIE ZABUDOWY - są to linie, w których stawiane są budynki; rozstaw linii zabudowy jest zwykle większy od rozstawu linii rozgraniczających, jednak w poszczególnych przypadkach decyduje o tym charakter zabudowy i wystąpić mogą sytuacje pokrywania się linii zabudowy z liniami rozgraniczającymi (tereny gęstej zabudowy odrzeżnej), lub nawet ich przekroczenia (zabudowa z podcieniami). Linia może być ściśle zdefiniowana lub umowna (dla zabudowy zwartej lub rozluźnionej). Podstawowe parametry: PRĘDKOŚĆ PROJEKTOWA (VP) stanowi podstawowy parametr techniczno-ekonomiczny z podporządkowanymi granicznymi wartościami parametrów geometrycznych, dopuszczalnymi proporcjami pomiędzy nimi i zakresem wyposażenia ulicy.
DOSTĘPNOŚĆ charakteryzuje częstość i sposób połączeń ulicy z innymi przecinającymi ją ulicami (drogami) oraz zakres obsługi bezpośredniego otoczenia. Obsługa bezpośredniego otoczenia jest pojęciem określającym możliwości wjazdu z ulicy na teren otaczającego zagospodarowania (i odwrotnie), lub możliwości postoju w jego sąsiedztwie. W prawidłowo zaprojektowanym układzie ulicznym ulice wyższych klas powinny mieć ograniczoną dostępność bowiem jej zwiększenie wiąże się zawsze z obniżeniem walorów ulicy dla ruchu nie związanego z jej otoczeniem (tranzyt). Elementy ulicy: - zabudowa - torowisko tramwajowe - jezdnia + zatoki postojowe i przystankowe - ścieżki rowerowe - chodniki - pasy zieleni - mała architektura i detal uliczny Hierarchia ulic w miejskim układzie drogowym: Sieć ulic w mieście powinna tworzyć układ charakteryzujący się czytelną hierarchią. Pozycja ulicy w tej hierarchii uzależniona jest nie tylko od klasyfikacji funkcjonalnej jako układu komunikacyjnego ale także w zależności od innych funkcji pełnionych przez ulice, ktore decydują o np. handlowym, rekreacyjnym czy mieszkaniowym charakterze. Klasyfikacja: A S autostrady - przeznaczone wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych. Charakteryzują się bezkolizyjnymi jezdniami o ruchu jednokierunkowym, dostępnymi jedynie w węzłach i nie obsługującymi bezpośredniego otoczenia. Drogi klasy "A" służą do szybkich połączeń komunikacyjnych pomiędzy miejscowościami oraz do bezkolizyjnego przeprowadzania ruchu tranzytowego przez obszary zurbanizowane (obwodnice). [cz.w.: poza miastem 15 (5) km; w mieście 5 (3) km] drogi ek s pres owe - przeznaczone są wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych. Charakteryzują się bezkolizyjnymi jezdniami o ruchu jednokierunkowym, dostępnymi jedynie w węzłach i nie obsługującymi bezpośredniego otoczenia. Drogi klasy "S" mogą być elementem ogólnomiejskiego układu drogowego umożliwiającym szybkie połączenie odległych rejonów zespołu miast będąc jednocześnie kontynuacją zamiejskiej drogi ekspresowej lub połączeniem układu ulic z autostradą. [cz.w.: poza miastem 5 (3) km; w mieście 3 (1,5) km] GP drogi (ulice) główne ruchu przyspieszonego - przeznaczone są dla wszystkich kategorii użytkowników z możliwością wprowadzenia pewnych ograniczeń. Charakteryzują się znacznym ograniczeniem dostępności. Drogi klasy "GP" mogą być elementami ogólnomiejskigo układu drogowego umożliwiającymi szybkie połączenia odległych rejonów dużego miasta lub zespołu miast. [cz.w.: poza miastem 2000 (1000) m; w mieście 1000 (600) m] G drogi główne - są podstawowym elementem układu komunikacyjnego miasta, niezależnie od jego wielkości. Drogi klasy "G" obsługują bezpośrednie otoczenie z tym,
że konieczne są rozwiązania techniczne i organizacyjne zmniejszające negatywny wpływ tej obsługi na ruch pojazdów. [cz.w.: poza miastem 800 (500) m; w mieście 600 (0) m] Z L D drogi zbiorc ze - obsługują zespoły osiedli mieszkaniowych lub dzielnicę przemysłową. Drogi klasy "Z" obsługują bezpośrednie otoczenie z niewielkimi ograniczeniami. [cz.w.: poza miastem 500 (0) m; w mieście 250 (150) m] drogi lokalne - obsługują obszar, na którym się znajdują. W pełnym zakresie obsługują bezpośrednie otoczenie. Przebiegać nimi mogą linie autobusowe obsługujące dany obszar. Drogi lokalne mogą być projektowane w dwóch formach: w formie klasycznych ulic oraz z zastosowaniem zasad ruchu "uspokojonego". [cz.w.: bez ograniczeń] drogi dojazdowe - obsługują wyłącznie obiekty znajdujące się przy nich. Drogi dojazdowe mogą być projektowane w dwóch formach: w formie klasycznych ulic oraz z zastosowaniem zasad ruchu uspokojonego. [cz.w.: bez ograniczeń] Ulice klas wyższych (S, GP, G) mogą pełnić również funkcje klas niższych (Z, L, D) wymaga to jednak projektowania dodatkowych jezdni bocznych. W przypadku pełnienia dwóch funkcji klasa ulicy oznaczana jest np.: S+Z"; GP+D" itp. Klasę ulicy określa odpowiedni zapis w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, umieszczony przy symbolu klasyfikacji użytkowej każdego z obszarów tras komunikacyjnych (KT) z dodatkowym parametrem w postaci ułamka, określajacym ilość jezdni (licznik) oraz ilość pasów na każdej jezdni (mianownik), np.: KT G 2/2 ; KT Z1/4 itp. Strefy ruchu uspokojonego: STREFY RUCHU USPOKOJONEGO - pod pojęciem uspokojenie ruchu" rozumie się zmniejszenie jego prędkości i zmianę techniki jazdy kierowców. Zastosowane środki powinny wymusić wolniejszą i bezpieczniejszą jazdę. Strefy ruchu uspokojonego wprowadza się w obszarach zwartej zabudowy mieszkaniowej na uliczch klasy L lub D i mogą obejmować cały obszar mieszkaniowy lub tylko wybrane ulice co uzależnione jest od ogólnie przyjętej koncepcji urbanistyczno-architektonicznej zespołu. Głównym celem takiej strefy jest zwiększenie bezpieczeństwa pieszych, a zwłaszcza dzieci. Kryteria oceny sieci ulic osiedla mieszkaniowego: czytelność kompozycyjna; segregacja ruchu pieszego i kołowego; dostępność - długość drogi dla ruchów docelowych; równomierność obciążenia sieci; ochrona przed ruchem tranzytowym; możliwość objazdów; dogodność powiązań z otoczeniem; dogodność dla lokalizacji parkingów; dogodność dla lokalizacji handlu i usług; dogodność do prowadzenia komunikacji zbiorowej; elastyczność realizacyjna (etapowanie inwestycji).
OBSŁU- GUJĄCY PODSTAWOWY tabela I. Obowiązująca aktualnie w Polsce klasyfikacja funkcjonalno-techniczna ulic - zestawienie na podstawie Warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (rozporządzenie Min. Transportu i Gospodarki Morskiej z 1999 r.) oraz Wytycznych projektowania ulic (instrukcja techniczna z 1992 r.) UKŁAD KLASA ULICY TYPOW E FUNKCJE DOSTĘPNOŚĆ PRZEKRÓJ POPRZECZNY SZEROKOŚĆ PASA RUCHU SZEROKOŚĆ W LINIACH ROZGRANI CZAJĄCYCH orientacyjna PRĘDKOŚĆ PROJEK TOWA VP NAZWA SYMBOL miejskie zamiejskie połączenia z innymi ulicami obsługa bezpośredniego otoczenia L. JEZDNI L. PASÓW RUCHU SYMBOL [m] [m] [km/h] miejska droga ekspresowa S powiązanie odległych rejonów miast (aglomeracji, konurbacji) drogi krajowe tylko w węzłach, zalecany odstęp: 1500-00 m nie obsługuje bezpośredniego otoczenia, zakaz zatrzymywania i postoju 2 3 2 2 S 2/3 S 2/2 3,5 50 80, 70 dop. 60 ulica główna ruchu przyspieszonego GP powiązanie odległych rejonów dużego miasta oraz zespołu miast drogi krajowe, warunkowo wojewódzkie na skrzyżowaniach i w węzłach, zalecany odstęp: 600-1000 m zakaz zatrzymywania i postoju, pasy postoj. dop. przy moderniz., wjazdy bramowe dop. wyjątkowo 2 3 2 3 1 2 GP 2/3 GP 2/2 GP 1/2 3,5 50 70, 50 ulica główna G powiązanie rejonów miasta drogi wojewódzkie i powiatowe, warunkowo krajowe na skrzyżowaniach, zalecany odstęp: 0-500 m parkowanie na pasach postojowych z zalecanym pasem manewrowym, liczba wjazdów bramowych ograniczona 2 3 2 2 1 4 1 2 G 2/3 G 2/2 G 1/4 G 1/2 3,5 45 35 25 60, 50 ulica zbiorcza Z obsługa zespołu osiedli, dzielnicy przemysłowej itp. drogi wojewódzkie i powiatowe, warunkowo gminne na skrzyżowaniach, zalecany odstęp: 150-0 m parkowanie na pasach postojowych, pożądane ograniczenie liczby wjazdów bramowych 2 2 1 4 1 2 Z 2/2 Z 1/4 Z 1/2 3,5 25 20 60, 50, ulica lokalna L obsługa osiedla drogi gminne, warunkowo powiatowe na skrzyżowaniach nie ograniczona 1 2 L 1/2 3,0 12, ulica dojazdowa D obsługa zespołu budynków drogi gminne na skrzyżowaniach nie ograniczona 1 2 1 1 D 1/2 D 1/1 2,5-2,25 3,5-3,0 10 10