Projekt pn. Mapa Monitorująca Szanse na Pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP) Raport z I tury badań uczniów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego Kraków, styczeń 2006 r.
2 SPIS TREŚCI: Spis tabel i wykresów:... 3 I. Wprowadzenie... 7 II. Realizacja badań... 16 1. Motywy wyboru szkoły... 17 2. Jakość kształcenia... 22 3. Samoocena psychologiczna i podejście do pracy... 33 4. Przygotowanie uczniów do poruszania się po rynku pracy... 43 5. Znajomość języków i dodatkowe kwalifikacje... 57 6. Preferencje względem przyszłej pracy... 64 7. Perspektywy zatrudnienia... 78 8. Doświadczenia na rynku pracy... 100 III. Podsumowanie... 107 Załącznik 1. - Kwestionariusz ankiety audytoryjnej... 117 Załącznik 2. - Instrukcja dla ankieterów... 127 Załącznik 3. - Opis projektu pn. Mapa Monitorująca Szanse na Pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP)... 130 Załącznik 4 - Wykaz tabel krzyżowych w rozbiciu na powiaty... 135
3 SPIS TABEL I WYKRESÓW: Wprowadzenie... 7 Tabela 0.1. Zrozumienie pytań ankiety wśród uczniów.... 14 Tabela 0.2. Stosunek uczniów wobec celowości tego typu badań... 15 Realizacja badań... 16 1. Motywy wyboru szkoły... 17 Tabela 1.1. Motywy wyboru szkoły... 17 Tabela 1.2. Motywy wyboru szkoły przez chłopców i dziewczęta... 18 Tabela 1.3. Wykształcenie rodziców... 19 Tabela 1.4. Powody wyboru szkoły a wykształcenie rodziców.... 20 Tabela 1.5. Powody wyboru szkoły a typ szkoły.... 21 2. Jakość kształcenia... 22 Tabela 2.1. Jak teoretyczne przedmioty zawodowe przygotowują do pracy w zawodzie... 22 Tabela 2.2. Ocena przedmiotów teoretycznych w różnych typach szkół.... 24 Tabela 2.3. Ocena przydatności praktyk... 25 Tabela 2.4. Średnie oceny zajęć praktycznych a płeć... 25 Tabela 2.5. Ogólna ocena szkoły a wartość indeksu zadowolenia ze szkolenia zawodowego... 26 Tabela 2.6. Typ szkoły a wartość indeksu zadowolenia ze szkolenia zawodowego.... 26 Wykres 2.1. Przydatność zdobywanego wykształcenia w poszukiwaniu pracy... 28 Wykres 2.2. Ocena przydatności wykształcenia w różnych zawodach/specjalnościach... 29 Wykres 2.3. Oceny przydatności obecnego wykształcenia w poszukiwaniu pracy w różnych powiatach... 30 Wykres 2.4. Typ szkoły a liczba uczniów zamierzająca kontynuować naukę... 31 Tabela 2.7. Typ szkoły a wybory dotyczące przyszłej nauki... 32 3. Samoocena psychologiczna i podejście do pracy... 33 Wykres 3.1. Dane psychograficzne... 33 Tabela 3.1. Wymiary postaw wyróżnione w oparciu o zestaw 12 stwierdzeń... 34 Tabela 3.2. Opis psychograficzny powiatów... 36 Wykres 3.2. Minimalizm i niepewność... 37
4 Wykres 3.3. Pozytywne nastawienie i nieufność.... 38 Tabela 3.3. Zawody/specjalności skrajnie położone na wymiarach postaw... 39 Wykres 3.4. Minimalizm i niepewność a specjalizacja zawodowa... 41 Wykres 3.5. Pozytywne nastawienie i nieufność a specjalizacja zawodowa.... 42 4. Przygotowanie uczniów do poruszania się po rynku pracy... 43 Tabela 4.1. Ocena przydatności zajęć przygotowujących do poszukiwania pracy przez tych uczniów, którzy w nich uczestniczyli... 44 Tabela 4.2. Ilu uczniów uczestniczyło w zajęciach praktycznie przygotowujących do poszukiwania pracy (pisania życiorysów, podań, itp.).... 44 Tabela 4.3. Ocena przydatności praktycznych zajęć przygotowujących do poszukiwania pracy w zależności od typu szkoły... 45 Tabela 4.4. Ilu uczniów uczestniczyło w zajęciach praktycznie przygotowujących do poszukiwania pracy (pisania życiorysów, podań, itp.) w różnych powiatach... 46 Wykres 4.1. Ocena przydatności praktycznych zajęć przygotowujących do poszukiwania pracy w zależności od powiatu... 47 Tabela 4.5. Korzystanie z doradztwa zawodowego w powiatach... 50 Tabela 4.6. Ocena przydatności pomocy świadczonych przez doradców w poszukiwaniu pracy. 50 Tabela 4.7. Ocena przygotowania do poszukiwania pracy... 51 Tabela 4.8. Ocena przygotowania do poszukiwania pracy w różnych typach szkół. Procent odpowiedzi tak... 52 Wykres 4.2. Ocena przygotowania do poszukiwania pracy w różnych powiatach. Procent odpowiedzi tak... 54 5. Znajomość języków i dodatkowe kwalifikacje... 57 Wykres 5.1. Liczba zadeklarowanych znanych języków obcych... 57 Tabela 5.1. Znajomość języków a wykształcenie rodziców.... 58 Tabela 5.2. Posiadanie dodatkowych kwalifikacji a wykształcenie rodziców.... 59 Tabela 5.3. Posiadanie dodatkowych kwalifikacji przez uczniów w różnych powiatach.... 59 Wykres 5.2. Odsetek osób mających dodatkowe kwalifikacje... 61 Tabela 5.4. Co najbardziej ułatwia znalezienie pracy... 61 6. Preferencje względem przyszłej pracy... 64 Tabela 6.1. Chęć do kontynuowania nauki a gotowość poszukiwania pracy... 64 Tabela 6.2. Gotowość podjęcia pracy a wykształcenie rodziców.... 65 Tabela 6.3. Preferowane miejsce przyszłej pracy... 66
5 Tabela 6.4. Preferencje dotyczące miejsca pracy a wykształcenie rodziców... 67 Tabela 6.5. Preferowany charakter pracy a płeć... 68 Tabela 6.6. Gotowość wyjazdu do pracy poza miejscem zamieszkania.... 69 Tabela 6.7. Gotowość wyjazdu do pracy poza miejscem zamieszkania a płeć... 69 Tabela 6.8. Gotowość wyjazdu do pracy poza miejscem zamieszkania a typ szkoły... 70 Tabela 6.9. Oczekiwane zarobki... 72 Tabela 6.10. Oczekiwane zarobki a płeć... 72 Tabela 6.11. Oczekiwane zarobki a wykształcenie rodziców... 73 Wykres 6.1. Oczekiwane zarobki a płaca minimalna i zadowalająca... 74 Wykres 6.2. Powiat a płaca minimalna i zadowalająca... 75 Tabela 6.12. Oczekiwane zarobki a typ szkoły... 76 Wykres 6.3. Typ szkoły a płaca minimalna i zadowalająca... 77 7. Perspektywy zatrudnienia... 78 Tabela 7.1. Ocena szans na znalezienie pracy w ciągu roku od ukończenia szkoły.... 78 Wykres 7.1. Typ szkoły a ocena szans na znalezienie jakiejkolwiek pracy... 79 Wykres 7.2. Płeć a ocena szans na znalezienie jakiejkolwiek pracy... 80 Wykres 7.3. Powiat a ocena szans na znalezienie jakiejkolwiek pracy.... 81 Wykres 7.4. Specjalizacja zawodowa a ocena szans na znalezienie jakiejkolwiek pracy... 83 Tabela 7.2. Wykształcenie rodziców a ocena szans na znalezienie pracy.... 84 Tabela 7.3. Ocena szans na znalezienie pracy w ciągu roku od ukończenia szkoły w zależności od możliwości zatrudnienia w firmie rodzinnej lub znajomych.... 85 Tabela 7.4. Ocena szans na znalezienie pracy w zawodzie... 88 Tabela 7.5. Ocena szans na pracę w zawodzie a płeć.... 89 Tabela 7.6. Powiat a pewność pracy w zawodzie (skala 1-5)... 90 Tabela 7.7. Wartości indeksu oceny rynku a typ szkoły.... 91 Tabela 7.8. Wartości indeksu oceny rynku w zależności od powiatu.... 92 Tabela 7.9. Wartości indeksu oceny rynku w zależności od postrzegania własnych szans na znalezienie pracy.... 93 Tabela 7.10. Ocena zatrudnienia ubiegłorocznych absolwentów kształcących się w tym samym zawodzie.... 93 Tabela 7.11. Ocena zatrudnienia ubiegłorocznych absolwentów kształcących się w tym samym zawodzie w zależności od typu szkoły... 95
6 Tabela 7.12. Powiat a ocena zatrudnienia ubiegłorocznych absolwentów kształcących się w tym samym zawodzie.... 96 Wykres 7.5. Subiektywna skala bezrobocia wśród zeszłorocznych absolwentów a przekonanie o własnych szansach na rynku pracy... 97 Wykres 7.6. Subiektywna skala bezrobocia wśród zeszłorocznych absolwentów a indeks oceny rynku.... 99 8. Doświadczenia na rynku pracy... 100 Wykres 8.1. Zatrudnienie w minionym roku... 100 Tabela 8.1. Doświadczenia na rynku pracy a typ szkoły... 101 Tabela 8.2. Gotowość do pracy bez umowy w różnych powiatach.... 101 Tabela 8.3. Praca związana z umiejętnościami zawodowymi a płeć... 102 Tabela 8.4. Praca związana z kształceniem zawodowym a zawód... 103 Wykres 8.2. Doświadczenie rynkowe i ocena szans na znalezienie pracy a zawód.... 105 Wykres 8.3. Doświadczenie rynkowe i ocena szans na znalezienie pracy a powiat... 106 Podsumowanie... 107 Tabela 9.1. Zatrudnialność absolwentów porównawcze zestawienie powiatów... 114 Tabela 9.2. Zatrudnialność absolwentów porównawcze zestawienie zawodów... 115
7 I. WPROWADZENIE Niniejszy raport powstał w oparciu o pierwszy etap badań uczniów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego przeprowadzone w ramach projektu pn. Mapa Monitorująca Szanse na Pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP) finansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz środków, realizowanego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 2.1. Szczegółowy opis przedmiotowego projektu znajduje się w załączniku nr 3 do niniejszego raportu. Realizacja badań przypadła na grudzień 2005 r. i styczeń 2006 r., natomiast ich drugi etap planowany jest na przełom marca i kwietnia 2006 r. Badania potencjału uczniów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego zostały zaprojektowane w taki sposób, aby dobór wskaźników na poziomie operacyjnym stwarzał szansę zrealizowania dwóch zasadniczych celów badania: 1. Odtworzenie ścieżki kariery uczniów kształcących się w szkołach zawodowych z uwzględnieniem ich motywacji, kwalifikacji, jakości kształcenia, doświadczenia zawodowego, oczekiwań dotyczących przyszłej pracy, bądź możliwości kontynuowania nauki oraz subiektywnej oceny szans dotyczących kierowania przyszłą karierą zawodową. 2. Porównanie oceny rynku pracy i własnych kwalifikacji dokonanej przez uczniów z instytucjonalnym otoczeniem rynku pracy adekwatnością ścieżki kształcenia w szkole z wymogami rynku pracy, oczekiwaniami pracodawców wobec potencjalnych pracowników i specyfiką ofert pracy. Założone cele miały zostać zrealizowane w oparciu o ankietę audytoryjną przeprowadzoną we wszystkich szkołach zawodowych województwa świętokrzyskiego, z których każda była reprezentowana przez jeden oddział klasowy w taki sposób, aby zapewniona została
8 proporcjonalna reprezentacja uwzględnionych w badaniach zawodów wobec rzeczywistej struktury zawodowej właściwej dla wszystkich szkół województwa. Projektowanie procesu doboru próby dla uczniów szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego rozpoczęło się od przygotowania wykazu populacji badanej (operatu) przy przestrzeganiu podstawowych metodologicznych kryteriów: odpowiedniości wierne i aktualne odzwierciedlenie badanej populacji; kompletności uwzględnienie wszystkich jednostek badanej populacji; wyłączności każdy element populacji powinien występować w wykazie tylko 1 raz; dokładności wykaz nie powinien zawierać jednostek nie istniejących lub nie należących do populacji badanej; dogodności przypisanie jednostkom liczb porządkowych. Ostatecznie w operacie uwzględniono 189 szkół zawodowych z 14 powiatów województwa świętokrzyskiego: buskiego, jędrzejowskiego, kazimierskiego, kieleckiego grodzkiego, kieleckiego ziemskiego, koneckiego, opatowskiego, ostrowieckiego, pińczowskiego, sandomierskiego, skarżyskiego, starachowickiego, staszowskiego, włoszczowskiego. Na podstawie szczegółowych danych dotyczących każdej szkoły, po przeprowadzeniu analizy desk research, zdecydowano się na dobór celowy, jako metodę wyboru jednostek do próby.
9 Jednostką próby miał być pojedynczy oddział szkolny. Ponadto założono, że każdą szkołę będzie reprezentował jeden oddział (klasa) szkolny. Decyzja o wykorzystaniu ankiety audytoryjnej przy założeniu złożonej jednostki próby, jako pojedynczym obiekcie reprezentującym populację, uniemożliwiła precyzyjne określenie wielkości próby (liczby jednostek naturalnych uczniów). Wielkość tę oszacowano na podstawie liczby oddziałów (189) i średniej liczby uczniów w każdym oddziale (około 25) na 4725 osób, zdając sobie jednak sprawę, że ostateczna liczba przebadanych uczniów zależeć będzie od frekwencji podczas zajęć w dniu badania. Na podstawie danych dotyczących liczby i specyfikacji zawodów stworzony został empiryczny model zawodów odzwierciedlający proporcjonalny udział każdego zawodu (spośród 70 w jakich kształcą ponadgimnazjalne szkoły zawodowe województwa świętokrzyskiego) wśród wszystkich analizowanych oddziałów szkolnych. Ostatecznie przy doborze próby kierowano się trzema nadrzędnymi zasadami: 1. Celem podczas doboru próby (jej celowy charakter) miało być oparcie się na danych o strukturze zawodów ze wszystkich szkół województwa Świętokrzyskiego; 2. Każdy zawód miał znaleźć swoją reprezentację w próbie; 3. Każdy zawód miał być dobrany proporcjonalnie do liczby wszystkich oddziałów tak, aby odsetek zawodów reprezentowanych w próbie zbliżał się do odsetka zawodów reprezentowanych w modelu (operacie), przy zachowaniu możliwie zbliżonych proporcji. Ostatecznie udało się przebadać 3264 uczniów ze 177 szkół reprezentujących 62 zawody. Różnica między liczbą placówek funkcjonujących a przebadanych spowodowana była niemożnością przeprowadzenia badań w części specjalnych szkół zawodowych oraz szkołach kształcących w trybie zaocznym i wieczorowym. Kwalifikacje i potrzeby uczniów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych określają ich potencjalne miejsce na lokalnym i ponadlokalnym rynku pracy. W celu lepszego poznania pozycji uczniów na rynku pracy należało wyróżnić kilka elementów pomocnych przy tworzeniu Mapy Monitorującej Szanse na Pracę młodzieży województwa świętokrzyskiego. Niezbędnym było znalezienie wskaźników:
10 Adekwatności kształcenia w aspekcie rynku pracy; Jakości kształcenia; Przygotowania absolwentów do poruszania się na rynku pracy; Wymagań dotyczące przyszłej pracy; Motywacji; Samooceny uczniów (w aspekcie rynku pracy); Posiadanych kwalifikacji zawodowych. Wskaźniki te zostały zoperacjonalizowane przy pomocy odpowiednich pytań w ankiecie audytoryjnej zrealizowanej wśród uczniów wybranych klas wszystkich szkół zawodowych województwa. Proponowane wskaźniki są w większości wskaźnikami definicyjnymi, określającymi zależności pomiędzy badanymi zjawiskami na podstawie przyjętej operacjonalizacji danych pojęć. Jedynie wskaźniki motywacji i samooceny uczniów są wskaźnikami inferencyjnymi stosowanymi do badań cech psychologicznych, jakimi w tym przypadku są określone motywy kierujące wyborem zawodu oraz samoocena. Ta ostatnia została zmierzona przy pomocy opracowanego indeksu samooceny pozwalającego określić, jakie inne subiektywne i psychologiczne predyspozycje młodzieży wpływają na ich szanse na rynku pracy. Umożliwiło to sprawdzenie, czy pozycja na rynku pracy jest determinowana tylko w aspekcie obiektywnych szans na rynku pracy i jego realiów, czy też zależy również od samych postaw uczniów związanych z kształceniem się i podejściem do poszukiwania pracy. Podstawowym narzędziem zastosowanym do badania uczniów był kwestionariusz ankiety audytoryjnej. Gwarantował on z jednej strony bardzo wysoki stopień standaryzacji danych, umożliwiając łatwe dokonywanie porównań pomiędzy poszczególnymi rejonami, typami szkół, kategoriami zawodów, itp. Z drugiej zaś strony stanowił najefektywniejszy sposób dotarcia do badanej populacji. Kwestionariusze wypełniane były osobiście przez uczniów wybranych do badania klas podczas jednej z lekcji, pod nadzorem przeszkolonych ankieterów. Zadaniem samych ankieterów było: odnalezienie wyznaczonej do badania klasy i przeprowadzenie w niej ankiety;
11 wyjaśnienie respondentom celów badania, sposobu wypełniania kwestionariusza, zapewnienie o anonimowości oraz wyjaśnienie kwestii, które mogły się badanym wydać podejrzane, co bezpośrednio godziłoby w rzetelność udzielanych przez nich odpowiedzi; rozwianie potencjalnych wątpliwości i niejasności, jakie mogły pojawić się w trakcie wypełniania kwestionariuszy. Sama obecność ankieterów pełniła funkcje motywacyjne, zwiększając do maksimum liczbę zwróconych ankiet, podnosząc rzetelność udzielanych odpowiedzi, oraz zmniejszając znacząco liczbę braków danych. Kwestionariusz nakierowany był na rozpoznanie jakości kształcenia zawodowego, osobistych doświadczeń i predyspozycji, jak również umiejętności i oczekiwań związanych z wkraczaniem w życie zawodowe, przy równoczesnym ustaleniu prawdopodobnej dalszej ścieżki edukacyjnej. Cały kwestionariusz składał się z kilku bloków, których granice były w miarę płynne. Można jednak kolejno wyróżnić następujące sfery poruszanych zagadnień: 1. Szkoła: - przyczyny wyboru szkoły; - ocena realizacji przez szkołę zadań związanych z przygotowaniem do zawodu; - dalsza ścieżka kształcenia; - związek między wykształceniem a szansą podjęcia pracy. 2. Własne doświadczenia i plany związane z pracą zarobkową: - dotychczasowe doświadczenia w pracy zarobkowej; - oszacowanie liczby osób chcących podjąć pracę po zakończeniu szkoły; - oszacowanie subiektywnego prawdopodobieństwa znalezienia pracy po szkole; - określenie aspektów pracy istotnych dla badanego; - gotowość do szukania pracy poza miejscem zamieszkania; - oszacowanie wymagań płacowych; - próba ustalenia losów zawodowych absolwentów poprzedniego rocznika. 3. Przygotowanie do poruszania się po rynku pracy: - odbyte szkolenia, spotkania; - nabyte umiejętności przydatne/konieczne przy staraniu się o pracę;
12 - ustalenie pewnych predyspozycji psychologicznych, mogących ułatwiać bądź utrudniać; - zdobycie pracy (względnie prowadzenie własnej działalności gospodarczej). 4. Charakterystyka zawodowa sytuacji rodzinnej: - ustalenie podstawowych informacji o statusie zawodowym rodziców. Kwestionariusz zamykały dwa pytania sprawdzające stopień zrozumienia problematyki zawartej w kwestionariuszu oraz potencjalną motywację respondentów do udzielania rzetelnych odpowiedzi na postawione pytania. Pierwsza wersja kwestionariusza została sprawdzona w badaniu pilotażowym, przeprowadzonym w dniu 23 listopada 2005 r. w losowo wybranym zespole szkół wśród 43 uczniów reprezentujących zawody technik handlowiec i kucharz małej gastronomii. W jej wyniku wprowadzono do narzędzia kilka istotnych korekt, z których najważniejsze to: 1. modyfikacja bloku pytań dotyczących oczekiwań płacowych oraz rozszerzenie tekstu wprowadzającego do tych pytań; 2. przekształcenie skali odpowiedzi w bloku pytań dotyczących losów absolwentów poprzednich roczników ze skali czysto subiektywnej (operującej kategoriami bardzo mało bardzo dużo ), na skalę o charakterze zobiektywizowanym (operującej kategoriami procentowymi); 3. wymiana niektórych stwierdzeń oraz zmiana kolejności stwierdzeń w bloku poświęconym ustaleniu profilu psychologicznego absolwentów; 4. zmiana schematu, rozszerzenie i poprzedzenie wstępem pytań metryczkowych; 5. dodanie pytań sprawdzających zrozumiałość kwestionariusza oraz podejście uczniów do badania jako takiego.
13 Przyczyny wprowadzonych zmian były następujące: Ad 1. Pytania o oczekiwania płacowe było niezrozumiałe ze względu na użycie w nich niejasnych określeń normalna płaca i wysoka płaca. Ad 2. Odpowiedzi uczniów tej samej klasy miały duży rozrzut, co mogło świadczyć, że wykorzystane w skali pojęcia ( dużo, mało ) mogą być przez badanych odmiennie interpretowane. Ad 3. Usunięto pytania, na które praktycznie wszyscy respondenci odpowiadali w ten sam sposób. W pilotażu stwierdzono też bardzo wyraźną tendencję do lokowania się badanych w górnej połowie skali 1 ( raczej prawda, całkowita prawda ), co groziło uaktywnieniem się tzw. response style, czyli bezrefleksyjnego wypełniania bloku pytań poprzez automatyczne zaznaczanie określonej (w tym wypadku pozytywnej) odpowiedzi, bez zapoznawania się z treścią konkretnych stwierdzeń. Aby dodatkowo osłabić pozytywne skrzywienie bloku, na sam początek przesunięto stwierdzenie, do którego badani w większości skłonni byli ustosunkowywać się negatywnie ( Brakuje mi konsekwencji w postępowaniu ). Ad 4. W pierwotnej wersji kwestionariusza metryczka okazała się budzić podejrzliwość i opór badanych, ponieważ nie widzieli oni związku między pytaniami o zawód rodziców a tematem badania. Ad 5. Pytania autoreferencyjne dodano ze względu na odręczne dopiski zamieszczone na kilku kwestionariuszach. Na podstawie danych zebranych w badaniu pilotażowym (zarówno związanych z wypełnieniem kwestionariusza, jak i swobodnymi reakcjami i wypowiedziami w bezpośrednich rozmowach z ankieterem przeprowadzającym ankietę) opracowano szczegółową instrukcję dla ankieterów. Instrukcja ta objęła 11 kwestii koniecznych do poruszenia w trakcie mowy wyjaśniającej, poprzedzającej właściwe badanie ankietowe. Tekst instrukcji znajduje się w załączniku nr 2. Poprawioną wersję kwestionariusza poddano ponownemu pilotażowi, który nie wykazał konieczności żadnych poważniejszych modyfikacji. Doświadczenia pilotażu pokazały, że wypełnienie całości zajmuje ok. 20 minut. 1 Mimo stwierdzonych niedoskonałości blok stwierdzeń cechował się zadowalającą rzetelnością, na co wskazywał współczynnik alfa Cronbacha na poziomie 0,73.
14 Jak wspomniano wyżej, na końcu każdej ankiety znajdowały się dwa pytania testujące: zrozumienie poruszanych zagadnień i sposób zadawania pytań (tabela 1); poczucie wśród badanych uczniów celowości przeprowadzania tego typu badań (tabela 2). Zdecydowanej większości badanych uczniów sposób zadawania pytań za pośrednictwem ankiety audytoryjnej nie sprawił żadnego kłopotu. 8 na 10 z nich nie miało problemu ze zrozumieniem wszystkich pytań. Dla 14,2% badanych w ankiecie pojawiły się pojedyncze, niezrozumiałe pytania a zaledwie, dla co setnego ucznia zrozumienie problematyki badań przełożonej na język pytań kwestionariusza stanowiło wyraźny problem (1,3%). Tabela 0.1. Zrozumienie pytań ankiety wśród uczniów. wszystkie pytania były jasne były pojedyncze niejasne pytania było sporo niejasnych pytań Ogółem Częstość Procent Procent ważnych 2710 83,0 84,2 465 14,2 14,4 44 1,3 1,4 3219 98,6 100,0 Większość badanych uczniów nie ma wątpliwości, że tego typu badania nie przyniosą im większego pożytku. Ponad połowa z nich uważa, że wprawdzie sama sytuacja badań i zapewne poruszana w ich trakcie problematyka była ciekawa, ale wyniki badań i ich wykorzystanie prawdopodobnie niczego, w ich opinii, nie zmienią.
15 Tabela 0.2. Stosunek uczniów wobec celowości tego typu badań. myślę,że da ono pożyteczne wyniki było ciekawe,ale i tak niewiele ono zmieni takie badania są w ogóle niepotrzebne Ogółem Częstość Procent Procent ważnych 1281 39,2 39,9 1841 56,4 57,3 89 2,7 2,8 3211 98,4 100,0 Blisko 3 na 100 uczniów twierdzi wręcz, że takie badania są w ogóle niepotrzebne. Niemniej jednak prawie 40% przebadanych uczniów uznało, że badania te, przyniosą jakieś pożyteczne wyniki.
16 II. REALIZACJA BADAŃ Realizację badań można podzielić na trzy zasadnicze etapy: Przygotowanie logistyczne i organizacja badań Na tym etapie - dzięki skompletowanej uprzednio bazie danych i dobraniu próby badawczej konsultowano z poszczególnymi dyrektorami szkół terminy przeprowadzania ankiet audytoryjnych w poszczególnych klasach. Następnie, aby skoordynować pracę ankieterów z możliwościami transportowymi oraz dostępnością poszczególnych klas przyjęto szereg założeń logistycznych, które z w trakcie badań ulegały modyfikacjom pozwalającym zoptymalizować docieranie do poszczególnych szkół w wyznaczonych godzinach. Na kilka dni przed przystąpieniem do realizacji badań właściwych w siedzibie CDS odbyło się szkolenie ankieterów każdy z nich został szczegółowo poinformowany o zakresie swoich obowiązków oraz o tle i celu badań w szerszym kontekście projektu MMSP. Opisywany, pierwszy etap badań został zrealizowany w dniach 1-5 grudnia 2005 r. Badania właściwe Badania właściwe zostały zrealizowane w dniach 6-21 grudnia 2005 r. i polegały na przeprowadzeniu 168 ankiet audytoryjnych w szkołach wszystkich powiatów województwa świętokrzyskiego. Zarówno dyrektorzy szkół jak i uczniowie podeszli do badań z dużą życzliwością. Żaden dyrektor nie uniemożliwiał przeprowadzenia badań, a liczbę uczniów odmawiających wypełnienie kwestionariusza można policzyć na palcach dwóch rąk. Warto tu przypomnieć, że liczba przebadanych uczniów wyniosła 3264. Badania uzupełniające Ten etap konieczność przeprowadzenia którego badacze raczej wykluczali ale brali pod uwagę wiązał się z niedostępnością uczniów niektórych klas w okresie zarezerwowanym na badania właściwe. Przyczyny takich sytuacji były następujące: odwołane zajęcia, wagary, wyjazdy uczniów na zielone szkoły, matury próbne, inne przypadki losowe. W związku z powyższym zaszła konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań przy użyciu ankiety audytoryjnej. W dniach 5 oraz 9 stycznia 2006 roku zrealizowano badania w 9 klasach i jednocześnie wyczerpano założoną próbę badawczą.
17 1. Motywy wyboru szkoły Wybór szkoły, zwłaszcza kształcącej w danym zawodzie, w dużym stopniu może determinować i określać ścieżkę kariery młodych ludzi. W badaniach wśród uczniów szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego zadano uczniom pytanie o to, co zadecydowało o wyborze obecnej szkoły. Spośród zaproponowanych najważniejszych powodów respondenci mogli wybierać trzy, które ich zdaniem miały w chwili podejmowania decyzji kluczowy charakter. Jak widać w tabeli 1.1 najczęściej wskazywano na dwa powody: chęć zdobycia konkretnego zawodu (53,8% wskazań) oraz zainteresowania (49,4%). Pokazuje to, iż połowa z przebadanych uczniów w sposób przemyślany określiła oczekiwany w przyszłości charakter zawodowej aktywności. Niestety, z drugiej strony, spora liczba uczniów kierowała się przy wyborze szkoły między innymi prozaicznym powodem bliskości szkoły i łatwości dojazdu (41,7%). Okazuje się, że ten czynnik w przypadku 4 na 10 uczniów odgrywał istotną rolę. Można to interpretować jako przestrzenne przypisanie ucznia do szkoły, która znajduje się niedaleko jego miejsca zamieszkania. Co piąty uczeń wskazywał również, że dobra opinia o szkole miała wpływ na dokonany wybór (28,7%), ale niemniej ważny był wpływ kolegów czy znajomych, a więc prawdopodobnie tych, z którymi do tej szkoły się szło. Niepokojące jest jednak to, że 1 na 4 uczniów zaczął uczyć się w danej szkole, ponieważ po prostu trzeba było coś wybrać (26,5%). Takie podejście już na starcie kształcenia zawodowego musi wpływać demotywująco. Tabela 1.1. Motywy wyboru szkoły. Dlaczego wybrał tę właśnie szkołę? Ze względu na zainteresowania Ze względu na rodziców Chciał zdobyć konkretny zawód Ze względu na kolegów,znajomych Ze względu na bliskość,łatwość dojazdu Szkoła miała dobrą opinię Taki wybór doradzono mi w gimnazjum Po prostu trzeba było coś wybrać Proponowała ona coś,czego nie miały inne szkoły Liczebność % w kolumnie 1609 49,4% 495 15,2% 1754 53,8% 860 26,4% 1358 41,7% 935 28,7% 177 5,4% 863 26,5% 132 4,1% Uwaga: Ze względu na możliwość wybrania kilku odpowiedzi procenty nie sumują się do 100. Nie uwzględniono braków danych.
18 Motywy kierujące chłopcami i dziewczętami przy podejmowaniu decyzji dotyczącej zawodu są podobne (tabela 1.2). W przypadku uczennic, najczęstszym powodem określającym dany wybór była chęć zdobycia konkretnego zawodu (59,6%), natomiast w przypadku uczniów zainteresowania (54,3%). Wśród chłopców są to dwa najczęściej wskazywane motywy, w przypadku dziewcząt drugim najczęstszym motywem była bliskość i łatwość dojazdu (45,8%). Również pozamerytorycznym motywem konieczności wyboru w jednakowym stopniu kierowały się zarówno dziewczęta jak i chłopcy (odpowiednio 25,8% i 27,0%). Tabela 1.2. Motywy wyboru szkoły przez chłopców i dziewczęta. kobieta Płeć mężczyzna Dlaczego wybrał tę właśnie szkołę? Ze względu na zainteresowania Ze względu na rodziców Chciał zdobyć konkretny zawód Ze względu na kolegów,znajomych Ze względu na bliskość,łatwość dojazdu Szkoła miała dobrą opinię Taki wybór doradzono mi w gimnazjum Po prostu trzeba było coś wybrać Proponowała ona coś,czego nie miały inne szkoły Liczebność % w kolumnie Liczebność % w kolumnie 500 40,9% 1080 54,3% 192 15,7% 292 14,7% 729 59,6% 1001 50,4% 335 27,4% 514 25,9% 560 45,8% 783 39,4% 373 30,5% 556 28,0% 75 6,1% 98 4,9% 315 25,8% 537 27,0% 63 5,2% 67 3,4% Uwaga: Ze względu na możliwość wybrania kilku odpowiedzi procenty nie sumują się do 100. Nie uwzględniono braków danych. Uczniów zapytano również o to, czy w zawodzie, w którym się kształcą pracowali lub pracują ich rodzice. W przypadku dziewcząt pytano o pracę matki, w przypadku chłopców o pracę ojca. I tak, co dziesiąta dziewczyna wybrała zawód swojej matki (9,6%), natomiast chłopców wybierających zawód ojca było prawie dwukrotnie więcej (18,1%). To, jakie wykształcenie posiadają rodzice uczniów (podstawowe, zawodowe, średnie czy wyższe) nie różnicuje ich wskazań odnośnie motywacji przy wyborze danej szkoły. Bez względu na poziom wykształcenia ojca i matki, uczniowie najczęściej wybierali dwie odpowiedzi: zainteresowania oraz chęć zdobycia konkretnego zawodu. Pewna różnica dotyczy jedynie tego, w jakiej kolejności pojawiały się te dwa wskazania. Uczniowie, których rodzice mają wykształcenie podstawowe (zarówno w przypadku ojca, jak i matki) nieco częściej wskazywali chęć zdobycia konkretnego zawodu niż zainteresowania (50,8% do 48,6%
19 dla ojca i 55,1% do 48,1% dla matki). W przypadku zawodowego, średniego lub wyższego wykształcenia rodziców tendencja ta miała odwrotny charakter. Dla dokładniejszego określenia wpływu wykształcenia rodziców na wybór szkoły przez uczniów, stworzona została zmienna syntetyzująca informacje o wykształceniu obojga rodziców 2 (tabela 1.3). Tabela 1.3. Wykształcenie rodziców. Oboje podstawowe Jedno podstawowe,drugie zawodowe Oboje zawodowe Jedno zawodowe,drugie średnie Oboje średnie Jedno średnie,drugie wyższe Oboje wyższe Ogółem Częstość Procent 155 5,3 242 8,2 923 31,4 750 25,5 621 21,1 158 5,4 90 3,1 2939 100,0 Uwaga: Nie uwzględniono innych relacji wykształcenia ojca i matki (6% wszystkich przypadków). Nie uwzględniono braków danych. Jak widać, uczniowie ponadgimnazjalnych szkół zawodowych to najczęściej dzieci, których oboje z rodziców zdobyli wykształcenie zawodowe. Blisko co trzeci uczeń pochodzi właśnie z takiej rodziny (28,2%). Równie liczna jest reprezentacja tych uczniów, których przynajmniej jedno z rodziców ma wykształcenie zawodowe a drugie średnie (23,0%). Dużą grupą są również uczniowie, których obydwoje rodzice skończyli szkołę średnią. Ten przypadek dotyczy co piątego ucznia (19,0%). Interesujące w tym kontekście jest przyjrzenie się, jak wykształcenie rodziców wpływa na motywacje związane z wyborem konkretnej szkoły. Jeśli weźmie się pod uwagę trzy najczęściej wybierane przez ogół uczniów motywy: chęć zdobycia konkretnego zawodu, zainteresowania oraz bliskość, łatwość dojazdu, to widać wyraźny i wiele mówiący wzór odwrócenia tendencji (tabela 1.4). 2 Aby otrzymać syntetyczną miarę wykształcenia rodziców z możliwością jednoznacznego określenia stopniowalności badanej cechy, nie wyszczególniono innych relacji wykształcenia ojca i matki ( jedno podstawowe, drugie średnie - 2,5%, jedno podstawowe, drugie wyższe - 0,2%, jedno zawodowe, drugie wyższe - 3,3%).
20 Tabela 1.4. Powody wyboru szkoły a wykształcenie rodziców. Trzy najczęściej wskazywane powody wyboru szkoły Chęć zdobycia Wykształcenie rodziców Bliskość, łatwość konkretnego Zainteresowania dojazdu zawodu Oboje podstawowe 1 3 2 Jedno podstawowe, drugie zawodowe 1 2 3 Oboje zawodowe 1 2 3 Jedno zawodowe, drugie średnie 1 2 3 Oboje średnie 2 1 3 Jedno średnie, drugie wyższe 2 1 3 Oboje wyższe 2 1 3 Uwaga: Nie uwzględniono innych relacji wykształcenia ojca i matki (6% wszystkich przypadków). Zauważyć można bowiem, że średnie wykształcenie obojga rodziców stanowi punkt, w którym podejście pragmatyczne zdobycie konkretnego zawodu zmienia się na podejście dotyczące samorealizacji zainteresowania. Uczniowie rodziców gorzej wykształconych traktują szkołę bardziej użytecznie niż uczniowie pochodzący z rodzin, w których rodzice legitymują się odpowiednio wyższym wykształceniem. Specyficzną kategorią są uczniowie, których oboje rodzice skończyli edukację w szkole podstawowej. W ich przypadku zainteresowania zostały wymienione na trzecim miejscu za chęcią zdobycia konkretnego zawodu i bliskością, łatwością dojazdu. W przypadku typów szkół widać wyraźnie, że dominującym motywem ich wyboru, w większości z nich, jest chęć zdobycia konkretnego zawodu, co raczej nie powinno dziwić biorąc pod uwagę ich zawodowy charakter. Sytuacja ta dotyczy zasadniczej szkoły zawodowej - ZSZ (chociaż tutaj nieco częściej wymieniano zainteresowania ), technikum, technikum uzupełniającego i szkoły policealnej. W przypadku liceów profilowanych ze względu na specyfikę kształcenia ogólnego w tego typu szkołach motyw zdobywania
21 zawodu pojawia się dopiero na szóstym miejscu. Licea bowiem, wybierane są najczęściej ze względu na zainteresowania (tabela 1.5). Typ szkoły Tabela 1.5. Powody wyboru szkoły a typ szkoły. Chęć zdobycia konkretnego zawodu Trzy najczęściej wskazywane powody wyboru szkoły Zainteresowa nia Bliskość, łatwość dojazdu ZSZ 59,5% 60,1% 33,8% Technikum 64,1% 43,0% 42,5% Technikum uzupełniające 58,9% 53,9% 44,9% Ze względu na kolegów, znajomych Liceum profilowane 49,5% 47,3% 37,7% Szkoła policealna 65,9% 64,1% 32,4% Szkoła miała dobrą opinię Szkoła specjalna 33,3% 40,0% 66,7% Uwaga: Nie uwzględniono braków danych. Ze względu na niewielką liczebność uczniów szkół specjalnych (15 osób 0,5% całości próby) odpowiedzi uczniów tych szkół nie zostały poddane interpretacji.
22 2. Jakość kształcenia Bardzo rzadko zdarza się, aby uczniowie mogli pełnić rolę oceniających swoją szkołę, w tym poszczególne elementy znajdujące się w jej edukacyjnej ofercie. W przeprowadzonych badaniach dano im tę szansę, prosząc o ocenę teoretycznych przedmiotów zawodowych oraz prowadzonych praktyk (tabela 2.1). Ogólnie, większość uczniów ma pozytywne zdanie na temat przydatności teoretycznych przedmiotów zawodowych ocenianych z perspektywy przygotowania do zawodu. Co drugi uczeń zaznaczył, że przedmioty te przygotowują bardzo dobrze lub raczej dobrze (odpowiednio 9,5% i 43,3%). Z drugiej strony jeden na sześciu uczniów dał wyraz swojego niezadowolenia zaznaczając, że zawodowe przedmioty teoretyczne źle przygotowują do zawodu (raczej słabo 12,8% i bardzo słabo 3,5%). Tabela 2.1. Jak teoretyczne przedmioty zawodowe przygotowują do pracy w zawodzie. bardzo dobrze raczej dobrze trudno powiedzieć raczej słabo bardzo słabo Ogółem Procent Częstość Procent skumulowany 308 9,5 9,5 1404 43,3 52,8 1003 30,9 83,7 414 12,8 96,5 114 3,5 100,0 3243 100,0 Uwaga: Nie uwzględniono braków danych. Ogólnie, średnia ocena wystawiona przez uczniów swoim teoretycznym przedmiotom zawodowym to trójka z plusem (3,4) 3. Biorąc pod uwagę zawody i specjalności 4, w jakich kształcą się młodzi ludzie, najwyższe oceny przedmiotom tym przyznali uczniowie kształcący się w zawodach: stolarz 4,36; technik usług kosmetycznych 4,33; sprzedawca 4,11; 3 Ponieważ zmienna ta miała charakter porządkowy a jej kategorie zostały opisane kolejnymi liczbami od 1 do 5, możliwym stało się obliczenie średniej oceny. 4 Licea profilowane nie kształcą w zawodach, dlatego też niezbędne jest uwzględnienie ich profili jako specjalności.
23 krawiec 4,10; piekarz 4,09. Najniższe natomiast: elektromechanik 2,38; betoniarz-zbrojarz 2,83; transportowo-spedycyjny 2,86; mechatroniczny 2,91; technik elektronik 2,92. Jeśli weźmie się pod uwagę typy szkół i oceny teoretycznych przedmiotów zawodowych pod względem przygotowania do zawodu, to widać wyraźne zróżnicowanie opinii uczniów (tabela 2.2). Bliscy w swojej pozytywnej ocenie przedmiotów zawodowych byli uczący się w szkołach policealnych (64,9% odpowiedzi bardzo dobrze i raczej dobrze ), zasadniczych szkołach zawodowych (64,2%) i technikach uzupełniających (61,4%). Stosunkowo gorsze oceny wystawili teoretycznym przedmiotom zawodowym uczniowie z techników (49,0% odpowiedzi bardzo dobrze i raczej dobrze ) i liceów profilowanych (44,3%). Porównując jednak opinie pozytywne z głosami negatywnymi, zauważyć jednak można, iż mimo zróżnicowania ocen, we wszystkich typach szkół zdecydowanie przeważa opinia przychylna nad nieprzychylną (należy tutaj bowiem uwzględnić również kategorię uczniów niezdecydowanych, którzy nie potrafili zająć jednoznacznego stanowiska oceniając przydatność teoretycznych przedmiotów zawodowych).
24 Tabela 2.2. Ocena przedmiotów teoretycznych w różnych typach szkół. Typ szkoły Ogółem ZSZ Technikum Technikum uzupełniające Liceum profilowane Szkoła policealna Szkoła specjalna Jak zawodowe przedmioty teoretyczne przygotowują do pracy w zawodzie? bardzo raczej trudno raczej bardzo dobrze dobrze powiedzieć słabo słabo Ogółem 88 252 121 52 16 529 16,6% 47,6% 22,9% 9,8% 3,0% 100,0% 114 628 486 230 56 1514 7,5% 41,5% 32,1% 15,2% 3,7% 100,0% 35 171 88 31 10 335 10,4% 51,0% 26,3% 9,3% 3,0% 100,0% 44 257 265 86 28 680 6,5% 37,8% 39,0% 12,6% 4,1% 100,0% 21 90 42 14 4 171 12,3% 52,6% 24,6% 8,2% 2,3% 100,0% 6 6 1 1 0 14 42,9% 42,9% 7,1% 7,1%,0% 100,0% 308 1404 1003 414 114 3243 9,5% 43,3% 30,9% 12,8% 3,5% 100,0% Uwaga: Nie uwzględniono braków danych. Ze względu na niewielką liczebność uczniów szkół specjalnych (15 osób 0,5% całości próby) odpowiedzi uczniów tych szkół nie zostały poddane interpretacji. Uczniowie wypowiedzieli się również na temat zajęć praktycznych organizowanych przez szkołę. Poproszono ich o zaznaczenie, czy brali udział w zajęciach praktycznych (w szkole, zakładzie pracy, innej instytucji lub za granicą) a jeśli tak, to mogli ponadto ocenić ich przydatność na pięciopunktowej skali, gdzie 1 oznaczało zupełnie nieprzydatne, 2 - raczej nieprzydatne, 3 - trudno powiedzieć, 4 - raczej przydatne, 5 bardzo przydatne. Spośród wszystkich przebadanych uczniów, co czwarty z nich nie miał żadnej praktyki (23,6%). Wśród pozostałych, co drugi zaznaczył, że miał praktyki w szkole (50,3%) lub zakładzie pracy (49,6%), w innej instytucji (18,6%), a w przypadku 7,5% uczniów szkoły organizowały praktyki za granicą. Jeśli za punkt odniesienia przyjmie się ocenę 3 (środek skali ocen) to widać wyraźnie, że wszystkie praktyki ocenione zostały przez ogół uczniów powyżej przeciętnej. Najbardziej jednak doceniono praktyki organizowane w zakładach pracy (ocena 4,13) i za granicą (ocena 4,11). Stosunkowo niżej oceniono praktyki organizowane w innej instytucji (3,76) a najniżej praktyki, które uczniowie odbywali na miejscu, w szkole (3,64) (tabela 2.3).
25 Tabela 2.3. Ocena przydatności praktyk. zupełnie nieprzydatne raczej nieprzydatne trudno powiedzieć raczej przydatne bardzo przydatne Ocena średnia Praktyki w szkole 7,1% 10,0% 18,6% 40,8% 23,6% 3,64 W zakładzie pracy 2,9% 6,4% 11,7% 32,9% 46,0% 4,13 W innej instytucji 5,1% 8,7% 19,3% 39,1% 27,7% 3,76 Za granicą w ramach wymiany uczniów 4,1% 4,5% 15,4% 28,0% 48,0% 4,11 Porównanie ocen teoretycznych przedmiotów zawodowych dziewcząt i chłopców pokazuje, że istotnie lepiej zajęcia praktyczne oceniają uczennice. Dziewczęta oceniły je na 3,5 natomiast chłopcy na 3,34. Jednak w jednym i drugim przypadku oceny te odzwierciedlają raczej dobre przygotowanie do zawodu w ramach przedmiotów zawodowych w szkole. Podobną zależność można dostrzec w przypadku oceny zajęć praktycznych organizowanych przez szkołę. Dziewczęta stosunkowo wyżej oceniają wszystkie zajęcia praktyczne w porównaniu z chłopcami (tabela 2.4). Tabela 2.4. Średnie oceny zajęć praktycznych a płeć. Płeć kobieta mężczyzna Ocena srednia Ocena srednia Ocena Ocena praktyk w Ocena praktyk Ocena praktyk w zakładzie w innej praktyk za szkole pracy instytucji granicą 3,92 4,28 3,89 4,33 3,51 4,03 3,66 4,04 Mimo, że oceny te różnią się ze względu na płeć, to jednak zarówno w przypadku dziewcząt jak i chłopców, warto zauważyć, że każda z nich mieści się powyżej środka skali. Dla uzyskania syntetycznej miary oceny teoretycznych przedmiotów zawodowych, jak i praktyk organizowanych przez szkołę, utworzony został indeks zadowolenia ze szkolenia zawodowego biorący pod uwagę zarówno stosunek uczniów do zajęć teoretycznych, jak i praktyk zawodowych 5. Średnia wartość indeksu wyniosła 3,25 a więc nieco powyżej środka skali. Wartość tę można interpretować, jako brak przekonania ogółu uczniów odnośnie 5 Indeks oparty został na średniej ważonej: ocenie przedmiotów teoretycznych przypisano wagę 0,5, natomiast wszystkie praktyki, w których uczestniczył dany uczeń traktowano jako równoważne, nadając im wagi sumujące się do 0,5. Ogólnie wartość indeksu wyraża się wzorem: Indeks = 0,5 ocena przedmiotów teoretycznych + 0,5 ŚREDNIA ocena praktyk.
26 przydatności tego, co i w jaki sposób oferuje im szkoła w kwestii przygotowania zawodowego. Niemniej widać istotną zależność pomiędzy wartością indeksu a ogólną oceną szkoły, co mogłoby świadczyć o tym, że na całościową ocenę szkoły wpływa poczucie adekwatności kształcenia zawodowego (tabela 2.5). Tabela 2.5. Ogólna ocena szkoły a wartość indeksu zadowolenia ze szkolenia zawodowego. Ocena szkoły Wartość średnia bardzo dobra 3,61 raczej dobra 3,33 ani dobra, ani zła 3,05 raczej zła 2,79 bardzo zła 2,45 W przypadku ocen dziewcząt i chłopców, wartość indeksu potwierdza wcześniejsze oceny cząstkowe. Dziewczęta są bardziej zadowolone z jakości teoretycznego i praktycznego przygotowania do zawodu dzięki zajęciom i praktykom w szkole. Uzyskały one syntetyczną ocenę 3,35 w porównaniu z 3,18 w przypadku chłopców. Istotne są również różnice ocen dokonanych przez uczniów poszczególnych typów szkół (tabela 2.6). Chociaż tutaj, sprowadza się ona do dystansu pomiędzy liceum profilowanym a pozostałymi typami szkół, dla których wartość indeksu jest istotnie wyższa. Tabela 2.6. Typ szkoły a wartość indeksu zadowolenia ze szkolenia zawodowego. Typ szkoły Wartość średnia ZSZ 3,33 Technikum 3,26 Technikum uzupełniające 3,34 Liceum profilowane 3,09 Szkoła policealna 3,31 Szkoła specjalna 3,35 Uwaga: Ze względu na niewielką liczebność uczniów szkół specjalnych (15 osób 0,5% całości próby) odpowiedzi uczniów tych szkół nie zostały poddane interpretacji
27 W swojej ocenie różnią się także reprezentanci poszczególnych zawodów i specjalności. Najwyższą ocenę na analizowanym indeksie uzyskali uczniowie kształcący się w zawodach i specjalnościach: sprzedawca 3,88; fryzjer 3,78; technik geodeta 3,74; technik technologii odzieży 3,71; technik usług kosmetycznych 3,70; technik ochrony środowiska 3,70. Natomiast najniższą: elektromechanik 2,59; transportowo-spedycyjny 2,71; kreowanie ubiorów 2,88; mechatroniczny 2,90; socjalno-ekonomiczny 2,95. Ocena przydatności nauki w poszukiwaniu pracy nie zależy od typu szkoły (wykres 2.1). Jedynie w przypadku dwóch typów szkół ma to znaczenie. Uczniowie szkół policealnych uważają, że nauka w ich szkołach zdecydowanie pomoże zdobyć im pracę (56,1% odpowiedzi raczej tak i zdecydowanie tak ). Jest to związane z charakterem tych szkół, które z założenia mają na celu podniesienie kwalifikacji i nabycie nowych umiejętności potrzebnych w pracy. Z kolei uczniowie liceów profilowanych uważają, że nauka w ich szkołach, tylko w niewielkim stopniu ułatwi znalezienie pracy (15,9% odpowiedzi raczej tak i zdecydowanie tak ). Również i w tym przypadku związane jest to z charakterem tych placówek oświatowych, które przez ekspertów zajmujących się oświatą traktowane są jako ślepy zaułek reformy edukacji. Wydaje się to znajdować potwierdzenie w oczach uczniów tych szkół.
28 Wykres 2.1. Przydatność zdobywanego wykształcenia w poszukiwaniu pracy (dane procentowe). nie ułatwi trudno powiedzieć ułatwi 100% 80% 60% 40% 20% 0% 34,8 31,7 38,3 15,9 56,1 33,3 30,8 45,8 43,2 46,7 44,3 33,3 44,8 31,0 38,3 22,0 21,6 17,4 12,9 33,3 24,3 ZSZ Technikum Technikum uzupełniające Liceum profilowane Szkoła policealna Szkoła specjalna Ogółem Warto w tym miejscu przyjrzeć się temu, jak uczniowie kształcący się w różnych zawodach oceniają ich przydatność dla poszukiwania pracy (wykres 2.2). Podobnie jak w poprzednich analizach przeprowadzanych ze względu na zdobywany zawód, również i w tym przypadku ograniczono się do wskazania na dziesięć zawodów. Wśród nich wybrano po pięć, których uczniowie mówili o największej i najmniejszej przydatności zdobywanego wykształcenia w poszukiwaniu pracy. Dane o wszystkich zawodach zamieszczono w załączniku nr 4. Zawodami, w których uczniowie w największym stopniu uznali przydatność wykształcenia były przede wszystkim profesje specjalistyczne, w których przekazywana wiedza zdaje się mieć większe znaczenie niż doświadczenie (z wyjątkiem uczniów betoniarzy-zbrojarzy) technik usług kosmetycznych, technik urządzeń sanitarnych, technik dentystyczny, technik farmaceutyczny. Jednak oceny te mogą być niewiarygodne ze względu na małą reprezentacje uczniów z tym zawodem w próbie (liczby w nawiasach na wykresie 2.2.). Natomiast zawodami/ specjalnościami, które nie cieszyły się zbyt pozytywnymi opiniami na temat przydatności wykształcenia były: elektryk, kreowanie ubiorów, mechatroniczny, technik inżynierii środowiska i melioracji, elektromechanik. Wskazywać to może na niski poziom przekazywanej wiedzy i jej przydatność dla znalezienia pracy w zawodzie.
29 Wykres 2.2. Ocena przydatności wykształcenia w różnych zawodach/specjalnościach (dane procentowe). nie ułatwi trudno powiedzieć ułatwi betoniarz-zbrojarz (6) 16,7 83,3 technik usług kosmetycznych (21) 19,0 81,0 technik dentystyczny (20) 15,0 15,0 70,0 technik farmaceutyczny (49) 2,0 30,6 67,3 technik urządzeń sanitarnych (5) 40,0 60,0 elektromechanik (16) 40,0 53,3 6,7 technik inzynierii środowiska i melioracji (17) 35,3 58,8 5,9 mechatroniczny (47) 48,9 46,8 4,3 kreowanie ubiorów 46,2 53,8 elektryk (3) 33,3 66,7 0% 20% 40% 60% 80% 100% W nawiasach podaną liczbę osób uczących się w danym zawodzie. Oceny przydatności zdobywanego wykształcenia w aspekcie poszukiwania pracy są zróżnicowane geograficznie (wykres 2.3). Zdobywane wykształcenie jako czynnik pomocny podczas poszukiwania pracy zostało najwyżej ocenione przez uczniów w szkołach z powiatów: starachowickiego, kieleckiego grodzkiego oraz skarżyskiego. Najmniej pomocne jest ono w powiecie staszowskim. Jednak bez przeprowadzania dodatkowych analiz rynku pracy w województwie co zaplanowano na dalsze etapy realizacji projektu MMSP, które mają się zakończyć z początkiem 2007 roku nie można bardziej szczegółowo wyjaśnić tych różnic.
30 Wykres 2.3. Oceny przydatności obecnego wykształcenia w poszukiwaniu pracy w różnych powiatach (dane procentowe). nie ułatw i trudno pow iedzieć ułatw i buski 26,7 40,8 32,5 jędrzejow ski 29,9 41,4 28,7 kazimierski 22,3 48,0 29,6 kielecki grodzki 22,6 38,4 39,0 kielecki ziemski 26,0 44,9 29,1 konecki 29,2 43,1 27,7 opatow ski 24,1 47,1 28,9 ostrow iecki 20,9 47,2 31,9 pińczow ski 32,6 39,3 28,1 sandomierski 21,0 47,5 31,5 skarżyski 21,8 42,4 35,8 starachow icki 16,1 36,9 47,0 staszow ski 27,3 55,6 17,1 w łoszczow ski 21,0 48,6 30,5 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bezwzględna większość tegorocznych absolwentów zamierza kształcić się dalej. Odsetek ten jest bliski 90% wśród uczniów liceów profilowanych, wśród uczniów zawodówek i techników nieznacznie przekracza 65% (wykres 2.4). Względnie największa część absolwentów kończących swą przygodę z edukacją znajduje się wśród uczniów techników uzupełniających (jednak nawet w tej grupie nieco ponad połowa chce kształcić się dalej).
31 Wykres 2.4. Typ szkoły a liczba uczniów zamierzająca kontynuować naukę. nie będzie się kształcić dalej nie wie będzie się kształcić dalej 100% 80% 60% 66,8 66,7 53,3 87,1 60,8 78,6 40% 38,9 20% 0% 28,7 28,8 32,7 7,1 4,5 4,5 7,8 11,7 1,2 6,4 14,3 ZSZ Technikum Technikum uzupełniające Liceum profilowane Szkoła policealna Szkoła specjalna Pod względem miejsca przyszłej edukacji najpopularniejszą opcją są studia zaoczne (tabela 2.7). Taki wybór zadeklarowało dwóch na pięciu uczniów. Z kolei nieco ponad 20% uczniów wybrało studiowanie w trybie dziennym, a drugie tyle nie miało jeszcze sprecyzowanego pomysłu. Ogólnie bardzo mało popularną formą studiów są studia wieczorowe, które wskazało niespełna 3% tegorocznych absolwentów. Ogólnie ścieżka dalszej edukacji wygląda podobnie we wszystkich typach szkół (wyłączywszy zawodówki i szkoły specjalne, stanowiące osobną kategorię), z tym że z liceów profilowanych i (w nieco mniejszym stopniu) techników większy strumień absolwentów płynie na studia dzienne.
32 Tabela 2.7. Typ szkoły a wybory dotyczące przyszłej nauki. Typ szkoły Gdzie będzie się kształcić? jeszcze szkoła szkoła studia studia studia Ogółem nie wie uzupełn. policealna dzienne wieczorowe zaoczne ZSZ N 113 170 11 3 19 41 357 % 31,7% 47,6% 3,1%,8% 5,3% 11,5% 100,0% Technikum N 223 16 18 253 14 483 1007 % 22,1% 1,6% 1,8% 25,1% 1,4% 48,0% 100,0% Technikum N 49 1 7 27 7 90 181 uzupełniające % 27,1%,6% 3,9% 14,9% 3,9% 49,7% 100,0% Liceum N 105 9 43 206 13 212 588 profilowane % 17,9% 1,5% 7,3% 35,0% 2,2% 36,1% 100,0% Szkoła N 23 5 1 17 1 55 102 policealna % 22,5% 4,9% 1,0% 16,7% 1,0% 53,9% 100,0% Szkoła N 1 7 2 0 0 1 11 specjalna % 9,1% 63,6% 18,2%,0%,0% 9,1% 100,0% Ogółem N 514 208 82 506 54 882 2246 % 22,9% 9,3% 3,7% 22,5% 2,4% 39,3% 100,0%
33 3. Samoocena psychologiczna i podejście do pracy W kwestionariuszu uwzględniono zestaw 12 stwierdzeń odnoszących się do własnych cech charakteru, stosunku do innych ludzi, oceny przyszłości i podejścia do pracy. Każde ze stwierdzeń uczniowie mieli określić na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało, że stwierdzenie jest według nich całkowicie nieprawdziwe, a 5 całkowicie prawdziwe 6. Uśrednione wyniki w podziale na płeć pokazuje Wykres 3.1. Wykres 3.1. Dane psychograficzne Łatwo podejmuję decyzje Czasy są ciężkie i obawiam się, czy poradzę sobie w życiu Ludzie często próbują oszukać innych dla własnej korzyści Najgorsi są pracodawcy, którzy dużo wymagają Patrzę w przys złość z optymizmem W życiu najlepiej jest dostosować się do ogółu W dzisiejszych czasach uczciwie pracują tylko frajerzy Każdy powinien polegać głównie na sobie mężczyźni kobiety Podejmowanie ryzyka prowadzi do nieszczęścia Rywalizacja mobilizuje mnie do większego wysiłku Ciężką pracą można dojść do bogactwa 1. Brakuje mi konsekwencji w postępowaniu 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 Pesymistyczną wymowę ma fakt, że najsilniej akcentowana była przez uczniów opinia, iż ludzie często próbują oszukiwać innych dla swojej korzyści. To ogólne przeświadczenie o ludzkiej nieuczciwości przekładało się z kolei na silne przekonanie, że każdy powinien polegać przede wszystkim na sobie (4,00). Mimo jednak tego rodzaju uprzedzenia, w skali całej próby nie kwestionowano sensu uczciwej i wytężonej pracy: średnia dla stwierdzenia ciężką pracą można dojść do bogactwa znalazła się wyraźniej powyżej środka (3,48), a z 6 Pozostałe kategorie określono następująco: 2=raczej nieprawda, 3=trudno powiedzieć, 4=raczej prawda.