RYNEK Pojęcia i określenia Każdemu z pojęć oznaczonych literami przyporządkuj odpowiednie określenie oznaczone liczbą:... (a) rynek (warunki wymiany)... (g)popyt... (b) cena równowagi... (h)dobro niższego rzędu... (c) dobro normalne... (i) wolny rynek... (d) nadwyżka podaży... (j) nadwyżka popytu... (e) statyka porównawcza... (k)podaż... (f) cena rynkowa... (l) kontrola cen 1. Cena, przy której oferowana ilość dobra jest równa ilości zapotrzebowanej. 2. Dobro, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodu. 3. Cena obowiązująca na rynku. 4. Badanie wpływu jednego z pozostałych czynników determinujących popyt i podaż na cenę i ilość dobra odpowiadające równowadze. (To przykład jednego z możliwych zastosowań metody statyki porównawczej.) 5. Zespół warunków umożliwiających wymianę między sprzedawcami i nabywcami. 6. Przepisy administracyjne określające poziom lub pułap cen, uniemożliwiające osiągnięcie przez ceny poziomu równowagi rynkowej. 7. Dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu. 8. Sytuacja, w której przy danej cenie ilość dobra oferowana na sprzedaż przekracza ilość, jaką nabywcy są skłonni kupić.
9. Ilość dobra, jaką oferują sprzedawcy przy różnych poziomach ceny. Pojęcia podaży i popytu w tym rozdziale występują w dwóch znaczeniach: a) ilość dobra oferowana (nabywana) przy danej cenie, b) ilość dobra oferowana (nabywana) przy różnych poziomach ceny. Pierwsze znaczenie odpowiada określonemu punktowi na krzywej podaży (popytu) względem ceny, drugie oznacza cały zbiór punktów tworzący daną krzywą podaży (popytu). Definicje 9 i 12 dotyczą krzywej podaży (popytu), a więc znaczenia b). 10. Sytuacja, kiedy przy danej cenie popyt przewyższa podaż. 11. Rynek na którym ceny kształtują się jedynie pod wpływem podaży i popytu. 12. Ilość dobra, jaką nabywcy są skłonni zakupić przy różnych poziomach ceny.... (a) rynek (warunki wymiany)... (g) Popyt... (b) cena równowagi... (h) dobro niższego rzędu... (c) dobro normalne... (i) wolny rynek... (d) nadwyżka podaży... (j) nadwyżka popytu... (e) statyka porównawcza... (k) podaż... (f) cena rynkowa... (l) kontrola cen Pojęcia i określenia 1 (b) 4 (e) 7 (c) 10 (j) 2 (h) 5 (a) 8 (d) 11 (i) 3 (f) 6 (1) 9 (k) 12 (g) Zadania 1. Przyczyny zmian popytu i podaży
Przeczytaj poniższe tytuły artykułów prasowych. W każdym z przypadków zdecyduj, czy opisywane wydarzenie spowoduje zmianę istniejącego obecnie na rynku popytu na wołowinę. Jeśli tak, zdecyduj, czy będzie to wzrost, czy spadek popytu. A. Cena wołowiny wzrasta B. Miliony imigrantów powodują wzrost populacji Stanów Zjednoczonych C. Spadek cen wieprzowiny D. Naczelny lekarz kraju ostrzega, że spożycie wołowiny może być niebezpieczne dla zdrowia E. Wartość netto płac Amerykanów spada trzeci miesiąc z rzędu F. Ogólnonarodowa moda jalapeńo burger G. Wzrost cen węgla drzewnego zagrożeniem dla pikników z okazji dnia pamięci narodowej H. W przyszłym miesiącu ceny wołowiny mają gwałtownie wzrosnąć
Przeczytaj poniższe tytuły artykułów prasowych. Zdecyduj, czy opisywane wydarzenie spowoduje wzrost, spadek czy brak zmiany podaży nowych samochodów sprzedawanych w Stanach Zjednoczonych. a. Pracownicy fabryk samochodów zgadzają się na zmniejszenie pensji podstawowej i świadczeń dodatkowych b. Nowa technologia podnosi wydajność fabryki w Detroit c. Ceny stali wzrastają o 10% d. Likwidacja kontyngentów wzrasta import samochodów z zagranicy e. Duży producent samochodów bankrutuje i zamyka fabryki f. Klientom nie podobają się nowe modele samochodów sprzedawcy obniżają ceny g. Niedobory w branży elektronicznej konsumenci mają trudności z zakupem nowych gadżetów 1b. Przedstaw graficznie: A) zmianę popytu na książki pod wpływem wzrostu dochodów nabywców; B) zmianę podaży książek na skutek spadku kosztów ich druku; C) zmianę popytu na książki spowodowaną zmianą ich cen.
2a. Tablica 3.1 zawiera dane o rozmiarach podaży fasolki konserwowej i popytu na nią przy różnych poziomach ceny. a Sporządź wykresy popytu i podaży, pamiętając o właściwym oznaczeniu obu współrzędnych. b Jaka byłaby nadwyżka popytu lub podaży przy cenie równej 8 zł? c Jaka byłaby nadwyżka popytu lub podaży, gdyby cena wyniosła 32 zł? d Wskaż cenę i liczbę puszek w przypadku stanu równowagi popytu i podaży. e Załóżmy, że w wyniku wzrostu dochodów konsumentów popyt na fasolkę konserwową wzrósł o 15 mln puszek rocznie przy każdej cenie. Podaj nową cenę i liczbę puszek odpowiadającą równowadze. 2b. Dane w tabeli dotyczą popytu na bilety na spektakl teatralny: A) Teatr, w którym wystawiany jest spektakl ma 400 miejsc, cena biletu wynosi 12 zł. Czy sala teatralna będzie całkowicie wypełniona widzami? Tablica 3.1. Popyt i podaż fasoli Cena (w zł) Popyt (mln puszek/rok) Podaż(mln puszek/rok) 8 70 10 16 60 30 24 50 50 32 40 70 40 30 90 Cena biletu - P (zł) Ilość popytu (szt.) 8 1000 10 800 12 600 14 400 16 200
B) Jeśli nie, ile miejsc będzie wolnych; jeśli tak, ilu miejsc brakuje? C) Jaka jest cena równowagi biletu na spektakl? D) Ile wynosi elastyczność cenowa popytu na bilety, gdy ich cena wzrasta z 10 zł do 12 zł? E) Tomek należy do tych widzów, którzy gotowi są zapłacić za bilet 16 zł. Ile wynosiłaby jego nadwyżka konsumenta netto, gdyby cena biletu była ceną równowagi? 4a Podaj, które z niżej wymienionych dóbr można uznać za substytuty truskawek, a które za dobra komplementarne. a. Maliny. b. Śmietana. c. Benzyna. d. Lody. e. Pieczeń wołowa. f. Podróż autobusem. g. Komputer. 4b. Wskaż, które z podanych dóbr należą do dóbr normalnych, a które do dóbr niższego rzędu. a Telewizor kolorowy. b Kawa. c Ryż. d Telewizor czarno-biały. e Opony regenerowane (bieżnikowane).
5. Na rysunku 3.1 krzywa popytu na pióra uległa przesunięciu z pozycji Do do D 1. Które z czynników mogły to spowodować? a Spadek cen substytutów piór. b Spadek cen produktów komplementarnych. c Spadek cen surowców stosowanych do wyrobu piór. d Spadek dochodów konsumentów (traktujemy pióra jako dobro niższego rzędu). e Obniżka podatku od wartości dodanej (VAT). f Spadek dochodów konsumentów (uznajemy pióra za dobro normalne). g Reklama piór. 6. Które z poniższych czynników mogły spowodować przesunięcie krzywej popytu na cyfrowe aparaty fotograficzne? a Spadek ceny aparatów fotograficznych. b Wzrost dochodów realnych. c Spadek ceny pamięci do aparatów fotograficznych.
7. Rysunek 3.2 przedstawia przemieszczenie krzywej podaży namiotów z położenia So do S 1. Które z czynników mogły spowodować owo przesunięcie? a Wdrożenie nowej metody produkcji namiotów. b Spadek cen uzupełniającego wyposażenia turystyczno-kempingowego. c Wzrost stawek płac pracowników zatrudnionych przy produkcji namiotów. d Wzrost dochodów konsumentów (załóżmy, że namiot jest zaliczany do dóbr normalnych). e Spadek cen materiałów stosowanych do produkcji namiotów. 8. Które z poniższych czynników mogą wywołać wzrost cen domów i mieszkań? a Spadek aktywności budowlanej. b Zwiększenie kredytów udzielanych nabywcom domów i mieszkań. c Wzrost oprocentowania kredytów hipotecznych. d Wyprzedaż mieszkań komunalnych dotychczasowym najemcom.
9. Opisz wpływ tych zdarzeń na położenie linii popytu na mleko i linii podaży mleka: a. Na rynku pojawili się nowi producenci mleka. b. Ceny masła oferowanego przez mleczarnie, które produkują mleko, ser i masło, wzrosły na skutek nagłego wzrostu popytu na rynku masła. c. Tempo przyrostu demograficznego podwoiło się. d. Powódź zniszczyła część mleczarni na południu kraju. 10. Upał zwiększa popyt na colę, więc jej cena rośnie. Wywołany tym wzrost podaży coli prowadzi do spadku jej ceny". Czy rzeczywiście? a. Na rysunku pokaż wpływ upału na popyt na colę i jej cenę. b. Co powiesz o zachowaniu podaży? (Posłuż się rysunkiem). c. Czy cytowana opinia jest prawdziwa? Dlaczego?
11. Musimy odróżnić przesunięcia (przemieszczenia) krzywych popytu i podaży od przesunięć dokonujących się wzdłuż tych krzywych. W odpowiednich kolumnach tablicy 3.2 umieść krzyżyki pokazujące efekty zmian każdego z wymienionych czynników, przyjmowanych jako stałe przy wykreślaniu krzywych popytu i podaży względem ceny (w każdym wierszu powinny być dwa krzyżyki). Tablica 3.2. Przesunięcia krzywych popytu i podaży oraz ruchy po krzywej Zmiana czynnika stałego" Zmiana cen dóbr substytucyjnych Zastosowanie nowej techniki produkcji Moda na dany towar Zmiana dochodów Zmiana kosztów produkcji Przesunięcie krzywej popytu Ruch po krzywej popytu Przesunięcie krzywej podaży Ruch po krzywej podaży 12a. Cena minimalna to cena: a. przy której na rynku zawsze powstaje niedobór towarów b. narzucona przez rząd producentom (handlowcom), powyżej której nie mogą oni sprzedać swojego towaru c. ustalana poniżej ceny równowagi rynkowej d. po jakiej rząd obiecuje kupić od producentów dany produkt, jeśli cena rynkowa spadłaby poniżej tej ceny
12b. Rysunek 3.3 ilustruje sytuację na rynku jaj. Rząd postanawia chronić producentów, ustanawiając gwarantowane ceny minimalne. Nie sprzedane nadwyżki towaru są interwencyjnie skupowane przez państwo po ustalonej cenie. a Jak ukształtowałyby się cena i liczba jaj oferowanych i nabywanych w stanie równowagi rynku, gdyby nie było interwencji państwa? b Jaki poziom osiągnęłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę P1? c Jakie byłyby rozmiary popytu przy tej cenie? d Jaką liczbę jaj musiałby zakupić rząd przy takiej cenie? e Ile wyniosłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę P3? f Jakie byłyby rozmiary popytu przy tej cenie? h Jaką liczbę jaj musiałby zakupić rząd?
12c. Cena maksymalna, to cena: A) przy której na rynku zawsze powstaje nadmiar towarów B) narzucona przez rząd producentom (handlowcom), powyżej której nie mogą oni sprzedać swojego towaru C) ustalana powyżej ceny równowagi rynkowej D) po jakiej rząd obiecuje kupić od producentów dany produkt, jeśli cena rynkowa spadłaby poniżej tej ceny Tablica 3.3. Popyt i podaż dobra X Cena (w Popyt (liczba Podaż (liczba zł) sztuk/rok) sztuk/rok) 15 50 35 16 48 38 17 46 41 18 44 44 19 42 47 20 15 40 50 35 21 38 53 22 36 56 12.Tablica 3.3 przedstawia wartości liniowych funkcji popytu i podaży towaru X przy różnych poziomach cen. a Wykreśl funkcje popytu i podaży. b Wskaż cenę i ilość dobra w stanie równowagi. c Przyjmijmy, że sprzedaż dobra X zostaje obciążona podatkiem pośrednim (doliczanym do ceny). Oznacza to, że z ceny płaconej przez nabywcę, wynoszącej np. 20 zł za sztukę, producent (sprzedawca) odprowadza do budżetu 5 zł. Wykreśl krzywą podaży uwzględniającą opodatkowanie towaru, tzn. zależność między ilością oferowaną na sprzedaż a ceną płaconą przez nabywców. d Wskaż cenę i ilość dobra w nowej sytuacji równowagi.
13. Linia podaży szampana dana jest równaniem Qs = P. Linia popytu to Qd = -P+ 10. Wprowadzono podatek w wysokości 2 zł od każdej kupionej butelki. a. Na rysunku pokaż wpływ podatku na rynek szampana. b. Oblicz wielkość przychodów i cenę przed jego wprowadzeniem. c. Oblicz wielkość przychodów i ceny po wprowadzeniu podatku. d. Oblicz wpływy do budżetu pochodzące z podatku. 14. Na rynku mleka, na którym popyt i podaż zachowują się tak samo, jak na rynku szampana, wprowadzono subsydium. Producenci (nabywcy) dostają od państwa zwrot 2 zł za każdy sprzedany (kupiony) litr mleka. a. Na rysunku pokaż, co stanie się na tym rynku. b. Ile wynosiły produkcja i cena przed wprowadzeniem subsydium? c. Ile wyniosą produkcja i cena po wprowadzeniu subsydium? d. Czy wpływów podatkowych obliczonych w poprzednim zadaniu starczy na pokrycie kosztów subsydiowania mleka?
15A. Punkty 25V i 26V na rysunku A odpowiadają cenom i sprzedaży wielkanocnych zajęcy z czekolady, odpowiednio, 25 i 26 maja. (Inne czynniki - poza ceną - od których zależało zapotrzebowanie, były stałe). Oszacuj linię popytu (uzasadnij metodę). (P) cena x 25V x XII Pr x 26V x XI Qr (Q) ilość 15B. Jesienią nie sprzedane zające przetopiono na święte Mikołaje. Punkty XI i XII na rysunku B znowu pokazują ceny i wielkość sprzedaży, tym razem w listopadzie i w grudniu. Jeszcze raz połącz punkty, szacując linię popytu. Czy jesteś zadowolony z wyniku?
16. W osadzie Przerośl chęć pobierania prywatnych lekcji języka angielskiego wyrażają trzej uczniowie: Staś, Hela i Olek. Ich popyt indywidualny zestawiono w tabeli. Na podstawie danych wykreśl funkcję popytu na lekcje języka angielskiego na rynku lokalnym Popyt indywidualny na lekcje języka angielskiego Popyt rynkowy Staś Hela Olek na lekcje P (zł/h) Q (h) P (zł/h) Q (h) P (zł/h) Q (h) P (zł/h) Q (h) 14 2 14 11 10 2 10 1 10 9 8 2 8 7 0 7 2 7 6 1 6 4 6 5 2 5 4 3 4 2 4 6 4 3 4 3 2 3 8 3
Tak czy Nie? 1. Zmiana ceny spowoduje przemieszczenie krzywej popytu. 2. Wzrost dochodów konsumentów spowoduje zwiększenie popytu na wszystkie dobra. 3. Słabe zbiory ziemniaków (przy innych czynnikach nie zmienionych) spowodują wzrost ceny chipsów. 4. Cena żądana za towar jest ceną równowagi. 5. Dobro niższego rzędu to takie dobro, które zostało wadliwie wykonane. 6. Jeżeli popyt na dane dobro wzrasta w wyniku wzrostu dochodów konsumentów (przy innych czynnikach stałych), to dobro takie nazywamy normalnym. 7. Wprowadzenie ustawowej płacy minimalnej doprowadzi do wzrostu zatrudnienia. 8. O dwóch dobrach X i Y powiemy, że są komplementarne, gdy wzrost ceny dobra X - przy innych czynnikach stałych - powoduje spadek popytu na Y. 9. Nałożenie na jednostkę towaru podatku w wysokości 1 spowoduje wzrost ceny tego towaru o 1 10. Kiedy katolicy uzyskali przyzwolenie papieża na spożywanie mięsa w piątek, popyt na ryby i ich ceny obniżyły się. 11. Opodatkowanie sprzedaży mleka spowoduje mniejszy wzrost ceny, niż opodatkowanie sprzedaży coca-coli.
12. Urodzaj zwiększa podaż jabłek; ich cena maleje; wywołane tym zwiększenie się popytu na jabłka może spowodować wzrost ceny. 13. Wprowadzenie ceny minimalnej, która jest wyższa od ceny odpowiadającej równowadze rynkowej, nie zmienia tego, co, jak i dla kogo gospodarka wytwarza. Wzajemne oddziaływanie rynków Jak na danym rynku zmieni się popyt, podaż, cena i ilość równowagi? Np. Jaki wpływ będzie miał wzrost cen gazu ziemnego na rynek materiałów izolacyjnych? (Więcej konsumentów zacznie izolować swoje domy i firmy, by zmniejszyć wysokość rachunków za gaz, co spowoduje wzrost popytu na materiały izolacyjne. Wzrośnie cena równowagi i ilość kupowanego surowca) Rynek 1: cukier wyprodukowany w Stanach Zjednoczonych. Informacja: Rząd Stanów Zjednoczonych ogranicza dozwoloną ilość cukru importowanego przez amerykańskie firmy. W efekcie konsumenci cukru, tacy jak firmy produkujące słodycze, kupują więcej cukru od producentów w Stanach Zjednoczonych. Rynek 2: słodycze. Informacja: Polityka państwa chroniąca amerykańskich producentów cukru powoduje wzrost cen cukru.
Rynek 3: kukurydza. Informacja: Z powodu polityki państwa popierającej ceny cukru, producenci napojów orzeźwiających używają więcej zawierającego fruktozę syropu kukurydzianego jako substytutu cukru. Rynek 4: rynek cukru na Karaibach. Informacja: Z powodu kontyngentu na cukier importowany do Stanów Zjednoczonych, ilość cukru sprzedawanego do Stanów Zjednoczonych maleje i producenci cukru na Karaibach ograniczają wielkość produkcji. Rynek 5: rynek niewykwalifikowanej siły roboczej na Karaibach. Informacja: Z powodu zmniejszonego eksportu cukru do Stanów Zjednoczonych, plantacje trzciny cukrowej zwalniają robotników, a niektóre cukrownie są zamykane. Rynek 6: marihuana na Karaibach. Informacja: Z powodu spadku popytu na cukier wyprodukowany na Karaibach, niektórzy plantatorzy trzciny cukrowej zaczynają uprawiać marihuanę, aby zwiększyć zyski. Rynek 7: rynek niewykwalifikowanej siły roboczej w Stanach Zjednoczonych. Informacja: W związku ze zmniejszeniem produkcji cukru w ich krajach niektórzy pracownicy plantacji trzciny cukrowej i cukrowni decydują się na nielegalną imigrację do Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu pracy. Rynek 8: soja produkowana w Stanach Zjednoczonych. Informacja: Ponieważ wyższe ceny cukru zachęcają wielu amerykańskich rolników do uprawy trzciny cukrowej, buraków cukrowych i kukurydzy (na słodziki kukurydziane), produkcja pszenicy i soi spada.
Rynek 9: ziemia uprawna w Stanach Zjednoczonych. Informacja: Wyższe ceny zbóż i dochody z ich uprawy powodują wzrost cen dzierżawy ziemi uprawnej w Stanach Zjednoczonych. Wzajemne oddziaływanie rynków dalszy ciąg Jak na danym rynku zmieni się popyt, podaż, cena i ilość? Np. Jaki wpływ będzie miał wzrost cen gazu ziemnego na rynek energii elektrycznej oraz cenę równowagi i ilość kupowanego towaru? (Koszt produkcji elektryczności w elektrowniach zasilanych gazem ziemnym wzrośnie. Spowoduje to spadek podaży, wzrost cen energii elektrycznej i zmniejszenie ilości nabywanego towaru.) Rynek 1: światowy rynek ropy. Informacja: OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową) ogłasza znaczące zmniejszenie ilości ropy produkowanej przez każdego z członków. Rynek 2: olej napędowy. Informacja: Cena ropy naftowej wzrasta dwukrotnie. Rynek 3: usługi przewozowe samochodami ciężarowymi. Informacja: Gwałtowny wzrost cen oleju napędowego. Rynek 4: olej opałowy. Informacja: Ceny ropy naftowej zdecydowanie rosną, a bardzo niskie temperatury dotkliwie odczuwają mieszkańcy północno-wschodnich stanów, gdzie olej opałowy jest podstawowym paliwem zasilającym domowe piece grzewcze.
Rynek 5: drewno. Informacja: Z powodu wysokich cen oleju opałowego, ludzie częściej korzystają z opalanych drewnem kominków, których ceny wzrastają. Rynek 6: mrożone warzywa. Informacja: Firmy przewozowe naliczają wyższe ceny za dostarczanie produktów do fabryk, magazynów, sklepów spożywczych i innych odbiorców detalicznych. Rynek 7: przewozy lotnicze. Informacja: Gwałtowny wzrost cen paliwa lotniczego. Rynek 8: pracownicy linii lotniczych. Informacja: Linie lotnicze zmniejszają liczbę lotów, gdyż z powodu wysokich cen biletów spada liczba pasażerów. Rynek 9: Beczki substancji chemicznych stosowanych przez zakłady uzdatniania wody. Informacja: Wysokie ceny ropy powodują wzrost cen oleju napędowego i benzyny, co podnosi koszty wysyłki i transportu.
17. Problemy do przemyślenia 1. Przedstaw uproszczony model ekonomiczny, za pomocą którego można dokonać analizy popytu na książki w księgarni studenckiej. Jakie czynniki wpływają na rozmiary popytu studentów na książki? Czy siła oddziaływania tych czynników na popyt jest jednakowa? 2. Sporządź wykresy przedstawiające krzywe popytu i podaży pewnego towaru. Załóżmy, że cena towaru jest ustalona na poziomie wyższym niż cena równoważąca rynek. Jaka będzie reakcja producentów i konsumentów na taką sytuację? Jaka byłaby ich reakcja, gdyby cena została ustalona na poziomie niższym od ceny równowagi? 3. Jakich zjawisk oczekiwałbyś na rynku kawy, na którym nastąpił gwałtowny spadek podaży spowodowany złymi zbiorami? Czy, twoim zdaniem, przychody plantatorów kawy ulegną w konsekwencji obniżeniu czy zwiększeniu? 4. Wyobraź sobie, że analizujesz krzywą popytu na określone dobro. Po zebraniu danych dotyczących jego cen i ilości w poszczególnych latach stwierdzasz, że występuje między nimi dodatnia korelacja. Jakiego uzasadnienia i jakich dodatkowych informacji potrzebujesz, aby zinterpretować te dane?
Rynek i elastyczność popytu/podaży Dopasuj opis (A-O) do definicji (1-16) 1) Rynek wolny. 2) Rynek regulowany. 3) Wielkość zapotrzebowania. 4) Popyt. 5) Ilość zaoferowana. 6) Podaż. 7) Substytut. 8) Dobro komplementarne. 9) Cena równowagi rynkowej. 10) Siły rynkowe. 11) Cena minimalna. 12) Cena maksymalna. 13) Cenowa elastyczność popytu prosta. 14) Cenowa elastyczność popytu mieszana. 15) Dochodowa elastyczność popytu. 16) Cenowa elastyczność podaży. A) Dobro, którego posiadanie jest warunkiem korzystania z innego dobra. B) Stosunek względnej zmiany zaoferowanej ilości dobra do niewielkiej względnej zmiany ceny tego samego dobra. C) Rynek, na którym na wysokość cen - poza popytem i podażą - wpływa państwo. D) Stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na pewne dobro do niewielkiej względnej zmiany ceny tego dobra. E) Ilość dobra, którą przy danej wysokości ceny sprzedawcy chcą i mogą sprzedać na rynku. F) Ilości dobra, które przy różnych wysokościach ceny chcą i mogą kupić nabywcy. 22
G) Ilość dobra, którą przy danej wysokości ceny chcą i mogą kupić nabywcy. H) Cena, przy której wielkość zapotrzebowania zrównuje się z ilością zaoferowaną. I) Dobro zaspokajające potrzeby podobne do potrzeb zaspokajanych przez inne dobro. J) Górna granica ceny pewnego dobra, której - legalnie - nie można przekroczyć, zawierając transakcje kupna i sprzedaży tego dobra. K) Dolna granica ceny pewnego dobra, której - zgodnie z prawem - nie można przekroczyć, zawierając transakcje kupna i sprzedaży tego dobra. L) Działania handlujących dobrami ludzi, które sprawiają, że cena zmierza do poziomu równoważącego zapotrzebowanie z ofertą rynkową. Ł) Stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dobro do niewielkiej względnej zmiany dochodu nabywców. M) Ilości dobra, które przy różnych wysokościach ceny sprzedawcy chcą i mogą sprzedać na rynku. N) Stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dobro do niewielkiej względnej zmiany ceny innego dobra. O) Rynek, na którym ceny powstają tylko na skutek działania popytu i podaży. ELASTYCZNOŚĆ 23
Pojęcia i określenia (a) mieszana elastyczność cenowa popy Każdemu z pojęć oznaczonych literami przyporządkuj odpowiednie okre- tu (b) popyt nieelastyczny ślenie oznaczone liczbą: (c) długi okres 1. Stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania do odpo- (e) dobro zwykłe (normalne) (d) udział w budżecie wiadającej jej względnej zmiany dochodu. (g) dobra substytucyjne (substytuty) (f) dobro niezbędne 2. Udział wydatków na określone dobro w całości wydatków. jedności (h) popyt o elastyczności cenowej równej 3: Wielkość zapotrzebowania reaguje (i) krótki okres słabo na zmiany ceny: elastyczność (j) dochodowa elastyczność popytu w przedziale od 0 do -1. (k) popyt elastyczny 4. Dobro o dodatniej elastyczności (1) dobro niższego rzędu dochodowej popytu. (m) suma wydatków 5. Dobro o ujemnej elastyczności dochodowej popytu. (o) dobro luksusowe (n) dobra komplementarne 6. Miara reakcji popytu na jedno dobro na zmianę ceny innego dobra. (p) prosta cenowa elastyczność popytu 7. Dobro o elastyczności dochodowej popytu niższej od 1. 24
8. Stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania do odpowiadającej jej względnej zmiany ceny. 9. Tak nazywane dobra charakteryzują się tym, że wzrostowi ceny jednego z nich towarzyszy zwykle zwiększenie popytu na drugie dobro. 10. Dobro o elastyczności dochodowej popytu większej od 1. 11. Iloczyn nabywanej ilości dobra i jego ceny. 12. Wielkość zapotrzebowania reaguje silnie na zmiany ceny: elastyczność niższa od -1. 13. Wielkość wydatków nie zmienia się po obniżeniu (lub podniesieniu) ceny: cenowa elastyczność popytu równa -1. 14. Okres niezbędny do pełnego przystosowania się nabywców do nowej ceny. 15. Dobra charakteryzujące się tym, że wzrostowi ceny jednego z nich towarzyszy zwykle zmniejszenie popytu na drugie dobro. 16. Okres, w którym trwają jeszcze przystosowania nabywców do nowej ceny. Pojęcia i określenia 1 (j) 5 (I) 9 (g) 13 (h) 2 (d) 6 (a) 10 (o) 14 (c) 3 (b) 7 (f) 11 (m) 15 (n) 4 (e) 8 (p) 12 (k) 16 (i) 25
Zadania 1 Tablica 5.1 przedstawia nabywane ilości prażonej kukurydzy przy różnych poziomach ceny: a Wykreśl krzywą popytu, odkładając cenę na osi pionowej, a ilość na osi poziomej. b Przypuśćmy, że cena jednostkowa wynosi 1,20. O ile zmieni się wielkość zapotrzebowania po obniżeniu ceny o 0,30? Jaka byłaby odpowiedź, gdyby cena wyjściowa była inna? Tablica 5.1. Popyt na prażoną kukurydzę Cena Ilość nabywana (tys. elastyczność Prosta cenowa torebki( ) torebek) popytu 2,10 10 1,80 20 1,50 30 1,20 40 0,90 50 0,60 60 0,30 70 Suma wydatków (utarg w tys. ) c Oblicz sumę wydatków nabywców przy każdym wskazanym poziomie ceny. d Oblicz prostą elastyczność cenową popytu dla każdego poziomu ceny od 0,60 do 2,10. e Narysuj wykres przedstawiający sumę utargu jako funkcję sprzedawanych ilości. Wielkość utargu odłóż na osi pionowej, a nabywaną ilość na osi poziomej. f Przy jakiej cenie utarg jest największy? g Przy jakiej cenie elastyczność popytu równa się -1? h W jakim przedziale cen popyt jest elastyczny, a w jakim nieelastyczny? 26
2 Na podstawie ocen elastyczności przedstawionych w tablicy 5.2 wykonaj poniższe polecenia. a Zinterpretuj proste cenowe elastyczności popytu na trzy wymienione dobra i wskaż, 1b) Czy popyt opisany prostymi o takim samym nachyleniu ma zawsze równą elastyczność? Odpowiedź uzasadnij. Narysuj sytuację, w której dwie linie popytu, które są liniami prostymi, mają takie samo nachylenie, lecz odpowiada im różna elastyczność cenowa popytu (prosta cenowa). Tablica 5.2. Proste i mieszane elastyczności cenowe popytu w Mitwie Względna zmiana zapotrzebowania W stosunku do 1% zmiany ceny: na: żywności wina piwa żywność -0,25 0,06 0,01 wino -0,13-1,20 0,27 piwo 0,07 0,41-0,85 które z nich charakteryzują się popytem elastycznym, a które nieelastycznym. b Jaki wpływ na spożycie wina i piwa wywierają zmiany cen żywności? Jaka zależność występuje między żywnością i pozostałymi dobrami? c Rysunek 5.1 przedstawia funkcję popytu na wino (Dw). Naszkicuj, jak na tę krzywą popytu wpłynie wzrost cen żywności i piwa. 27
3. Tablica 5.3 przedstawia wielkość wydatków pewnego gospodarstwa domowego na dobra A, B, C i D oraz wysokość tygodniowych dochodów w dwóch kolejnych latach. a Oblicz udziały wydatków na poszczególne dobra w budżecie gospodarstwa domowego w poszczególnych latach. b Oblicz dochodową elastyczność popytu na każde dobro. c Określ, które dobra są normalne, a które niższego rzędu. d Określ, które dobra są luksusowe, a które niezbędne. Tablica 5.3. Dochody i wydatki gospodarstwa domowego Wydatki budżetu Udział w rok 1 (dochód 100) rok 2 (dochód 200) A 30 50 B 30 70 C 25 20 D 15 60 budżecie rok 1 rok 2 Dobro Elastyczność dochodowa Dobro normalne (N) lub dobro podrzędne (P) niższego rzędu Dobro luksusowe (L) lub dobro podstawowe (niezbędne) (P) Odpowiedź: 28
Wydatki budżetu Udział w budżecie Elastyczność dochodowa Dobro rok 1 (dochód rok 2 (dochód popytu 100) 200) rok 1 rok 2 A 30 50 30% 25% 2/3 B 30 70 30% 35% 4/3 C 25 20 25% 10% -1/5 D 15 60 15% 30% 3 Dobro normalne (N) lub dobro podrzędne (P) niższego rzędu N N P N Dobro luksusowe (L) lub dobro podstawowe (niezbędne) (P) 4. Która z dwóch funkcji popytu DD i dd na rysunku 5.2 może przedstawiać kształtowanie się popytu na energię elektryczną w długim okresie, a która w okresie krótkim? Odpowiedź uzasadnij. 5. W długim okresie elastyczność cenowa popytu jest inna niż w krótkim. a. Na rysunku, na którym linia D 1 ilustruje popyt w krótkim okresie, pokaż położenie linii popytu po upływie długiego okresu (D 2 ). b. Powiedzmy, że rysunek dotyczy rynku węgla. Pokaż krótkookresowe skutki spadku ceny ropy naftowej z P A do P B. P L P L 29
c. Co zmieni się po upływie długiego okresu? 6a). Sklasyfikuj następujące dobra, posługując się kryterium elastyczności dochodowej popytu. Odwołaj się przy tym do zdrowego rozsądku. Odpowiedzi uzasadnij: a. Sól. b. Kaszanka. c. Wczasy na Krecie. d. Tani chleb 6b)Tablica 5.4 przedstawia dochodową elastyczność popytu na trzy dobra. Określ, jakiego rodzaju są to dobra. Objaśnij krótko, jak zmieni się krzywa popytu na każde z tych dóbr pod wpływem spadku dochodów? Tablica 5.4. Dobra: A B C D Dochodowa elastyczność popytu: 1,7-0,5 0,0 0,55 7 Które z wymienionych niżej dóbr można zaliczyć do dóbr niższego rzędu, a które do dóbr normalnych? a Dobro o elastyczności dochodowej popytu - 0,1. b Dobro o mieszanej elastyczności cenowej popytu +0,3. c Dobro o prostej elastyczności cenowej popytu -1,1. d Dobro o elastyczności dochodowej popytu + 0,9: e Dobro o prostej elastyczności cenowej popytu -0,2. Co oznacza prosta cenowa elastyczność popytu równa +0,3? 30
8. Flora Ziółko lubi dobrą herbatę, ale czasami pije również kawę. Do filiżanki kawy wsypuje dwie łyżeczki cukru, herbaty zaś nie słodzi. Jakie znaki (+, -) należy postawić przy mieszanych cenowych elastycznościach jej popytu dotyczących tych trzech dóbr? 9. Jeżeli masło i margaryna mają mieszaną elastyczność popytu równą 2, a cena masła wzrasta z 80 do 90 pensów za funt, to o ile procent wzrośnie popyt na margarynę? 10. Zaznacz w tabelce, które z wymienionych dóbr charakteryzują się popytem elastycznym, a które nieelastycznym. Dobra Chleb Teatr Wycieczki zagraniczne Energia elektryczna i gaz Usługi gastronomiczne Mleko i przetwory Odzież Popyt elastyczny Popyt nieelastyczny 31
11 W różnych okresach zanotowano wysokość dochodów pewnej rodziny i Tablica 5.5. Dochód a spożycie boczku jak kształtowały się zakupy boczku wieprzowe- strukturę jej wydatków. Tablica 5.5 pokazuje, Roczny dochód realny ( ) (kg/miesiąc) a Narysuj wykres obrazujący spożycie boczku Zakupy boczku go przy różnych poziomach dochodu. 2 000 2,0 (na osi pionowej) w zależności od poziomu dochodu (na osi poziomej). 3 000 3,0 4 000 3,5 b Jaka jest zależność między tymi zmiennymi: dodatnia czy ujemna? 5 000 4,0 c Czy oznacza to, że boczek jest dobrem normalnym czy też niższego rzędu? d Jak wyglą- 6 000 4,3 7 000 4,4 dałby wykres dla dobra niższego rzędu? 8 000 4,5 12a. W Hipotecji panuje nierównowaga na rynku chleba! Obywatele burzą się, rządzącej partii grozi przegrana w wyborach... Cena chleba równa się 10, popyt wynosi 120, podaż jest sztywna na poziomie 110. Wiadomo, że linie popytu na chleb i podaży chleba to proste, współczynnik elastyczności popytu na chleb równa się E PD = -1,25. O ile należy zmienić cenę, aby przywrócić równowagę? (Podaj szkic obliczeń). 32
12b. Cena równa się 11, a zapotrzebowanie 122, podaż jest sztywna i wynosi 110. Linie popytu i podaży są proste, współczynnik elastyczności popytu na chleb, E PD, równa się -1,2. Aby przywrócić równowagę, trzeba podwyższyć cenę o... Tak/Nie 1. Elastyczność cenowa popytu ukazuje reakcję wielkości popytu na zmianę względnej ceny dobra. 2. Na całej długości liniowej funkcji popytu prosta cenowa elastyczność popytu jest liczbą stałą. 3. Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to obniżka ceny zwiększy wielkość wydatków na dane dobro. 4. Popyt jest zwykle bardziej elastyczny w długim niż w krótkim okresie. 5. Suma wydatków nabywców tworzy sumę utargu sprzedawców. 6. Utarg całkowity osiąga maksymalną wielkość, gdy elastyczność popytu jest równa -1. 7. Szerokie grupy towarowe, takie jak żywność, charakteryzują się na ogół wyższą elastycznością popytu niż konkretne towary, np., rumsztyki. 8. Dla dóbr komplementarnych mieszana cenowa elastyczność popytu powinna być dodatnia 33
9. Elastyczność dochodowa mierzy reakcję popytu na zmiany realnej wartości dochodu, czyli jego siły nabywczej. 10. Udział dobra normalnego w budżecie konsumenta zawsze rośnie, gdy wzrasta jego dochód. 11. Jeśli dwa dobra są substytutami, to mieszana elastyczność cenowa popytu powinna być ujemna. 12. Powszechna inflacja powoduje głębokie zmiany w strukturze popytu. 13. Nieurodzaj ma katastrofalne skutki dla rolników, gdyż zmniejsza dochody ze sprzedaży płodów rolnych. 14. To, co jest słuszne z punktu widzenia jednostki, nie musi być słuszne dla społeczeństwa. I odwrotnie. 15. Wzrost dochodów konsumentów to optymistyczny sygnał dla wszystkich producentów. 16. W przypadku zmiany cen mówimy, że popyt jest bardziej elastyczny w długim niż w krótkim okresie. Podobnie należałoby, przyjąć, że dochodowa elastyczność popytu wzrośnie, gdy konsumenci będą mieć więcej czasu na przystosowanie się do wzrostu dochodu. Jeżeli podkreślamy różnicę między długo- i krótkookresową elastycznością popytu w odniesieniu do elastyczności cenowej, a nie dochodowej, to tylko dlatego, że zmiany poziomu dochodu są zwykle niewielkie. 34
17. Spadek zapotrzebowania na pewne dobro, któremu towarzyszy obniżka ceny, oznacza, że krzywa popytu musi mieć dodatnie nachylenie. 18. Płaskiej linii popytu zawsze odpowiada większa elastyczność cenowa popytu (prosta) niż stromej linii popytu. 19. Ponieważ najwyższy zaobserwowany poziom mieszanej elastyczności popytu na produkt pewnego przedsiębiorstwa wynosi 0,0000019, przedsiębiorstwo to może nie obawiać się konkurencji. 20. Dla trzech różnych grup konsumentów to samo dobro może być - odpowiednio - dobrem niższego rzędu, dobrem pierwszej potrzeby i dobrem luksusowym. 21. Jeśli elastyczność cenowa popytu na pewne dobro jest mniejsza od 1, niewielkie obniżenie ceny tego dobra powoduje wzrost przychodów ze sprzedaży. 22. Pionowa linia podaży odpowiada sytuacji, w której cenowa elastyczność podaży jest nieskończenie duża. Problemy do przemyślenia 1 Ceny pewnych dóbr wykazują znaczne wahania, a ceny innych są dosyć stabilne. Jaki wpływ na wahania cen różnych towarów ma elastyczność cenowa popytu? 35
2 Wyjaśnij, jak wymienione niżej czynniki wpływają na mieszaną elastyczność cenową popytu na określone dobro. Dobra Elastyczność dochodowa popytu a Preferencje konsumenta przesądzające o tym, czy traktuje on dane dobro jako dobro luksusowe lub dobro niezbędne. A 0,46 b Szerokość kategorii dobra. B - 1,73 c Długość rozpatrywanego okresu. C 2,31 d Dostępność substytutów danego dobra. D 0,0 3 Gospodarka pewnego kraju rozwija się pomyślnie. Oczekuje się, że dochody realne mieszkańców w ciągu najbliższych pięciu lat będą szybko rosły. Cztery wybrane towary wytwarzane w tym kraju mają następujące dochodowe elastyczności popytu: Oceń perspektywy rozwojowe gałęzi wytwarzających powyższe towary. 4 Wyobraź sobie, że kierujesz przedsiębiorstwem przewozów autobusowych i uzyskałeś następujące dane o elastyczności popytu na podróże autobusowe. a Elastyczność dochodowa - 0,4. b Prosta elastyczność cenowa -1,2. c Mieszana elastyczność cenowa w stosunku do podróży koleją +2,1. W jaki sposób można wykorzystać te informacje w sytuacji, gdy twoje przedsiębiorstwo notuje aktualnie straty? 36