Prowadzenie ewidencji księgowej 341[02].Z5.03

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Piotr Szczypa Prowadzenie ewidencji księgowej 341[02].Z5.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

Recenzenci: mgr Jolanta Rychlicka mgr Barbara Wierzbowska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Katarzyna ćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.03 Prowadzenie ewidencji księgowej w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. teriał nauczania 7 4.1. Zakładowy plan kont 7 4.1.1. teriał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 9 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 10 4.2. Zasady ewidencji na kontach syntetycznych i analitycznych 11 4.2.1. teriał nauczania 11 4.2.2. Pytania sprawdzające 12 4.2.3. Ćwiczenia 12 4.2.4. Sprawdzian postępów 13 4.3. Zasady ewidencji kosztów na kontach zespołu 4 i 5 13 4.3.1. teriał nauczania 13 4.3.2. Pytania sprawdzające 14 4.3.3. Ćwiczenia 14 4.3.4. Sprawdzian postępów 16 4.4. Ewidencja środków pieniężnych i kredytów bankowych 16 4.4.1. teriał nauczania 16 4.4.2. Pytania sprawdzające 19 4.4.3. Ćwiczenia 19 4.4.4. Sprawdzian postępów 21 4.5. Klasyfikacja i ewidencja rozrachunków 22 4.5.1. teriał nauczania 22 4.5.2. Pytania sprawdzające 23 4.5.3. Ćwiczenia 23 4.5.4. Sprawdzian postępów 24 4.6. Ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych 25 4.6.1. teriał nauczania 25 4.6.2. Pytania sprawdzające 26 4.6.3. Ćwiczenia 26 4.6.4. Sprawdzian postępów 28 4.7. Ewidencja leasingu operacyjnego i finansowego 28 4.7.1. teriał nauczania 28 4.7.2. Pytania sprawdzające 29 4.7.3. Ćwiczenia 29 4.7.4. Sprawdzian postępów 30 4.8. Ewidencja środków trwałych w budowie 30 4.8.1. teriał nauczania 30 4.8.2. Pytania sprawdzające 31 4.8.3. Ćwiczenia 31 4.8.4. Sprawdzian postępów 33 2

4.9. Ewidencja inwestycji długoterminowych i krótkoterminowych 33 4.9.1. teriał nauczania 33 4.9.2. Pytania sprawdzające 34 4.9.3. Ćwiczenia 35 4.9.4. Sprawdzian postępów 36 4.10. Ewidencja obrotu materiałowego 36 4.10.1. teriał nauczania 36 4.10.2. Pytania sprawdzające 38 4.10.3. Ćwiczenia 38 4.10.4. Sprawdzian postępów 39 4.11. Ewidencja obrotu towarowego 39 4.11.1. teriał nauczania 39 4.11.2. Pytania sprawdzające 40 4.11.3. Ćwiczenia 40 4.11.4. Sprawdzian postępów 41 4.12. Ewidencja produktów pracy 42 4.12.1. teriał nauczania 42 4.12.2. Pytania sprawdzające 43 4.12.3. Ćwiczenia 43 4.12.4. Sprawdzian postępów 44 4.13. Ewidencja rozliczeń międzyokresowych kosztów 45 4.13.1. teriał nauczania 45 4.13.2. Pytania sprawdzające 46 4.13.3. Ćwiczenia 46 4.13.4. Sprawdzian postępów 47 4.14. Ewidencja księgowa różnic inwetaryzacyjnych 47 4.14.1. teriał nauczania 47 4.14.2. Pytania sprawdzające 48 4.14.3. Ćwiczenia 48 4.14.4. Sprawdzian postępów 49 4.15. Ewidencja księgowa kapitałów, rezerw i wyniku finansowego 50 4.15.1. teriał nauczania 50 4.15.2. Pytania sprawdzające 51 4.15.3. Ćwiczenia 51 4.15.4. Sprawdzian postępów 51 4.16. Ewidencjonowanie operacji gospodarczych związanych z całokształtem 52 działalności jednostek 4.16.1. teriał nauczania 52 4.16.2. Pytania sprawdzające 52 4.16.3. Ćwiczenia 52 4.16.4. Sprawdzian postępów 53 5. Sprawdzian osiągnięć 54 6. Literatura 58 3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności z zakresu ewidencji księgowej. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. Każda jednostka gospodarcza, która objęta jest zakresem podmiotowym Ustawy o rachunkowości zobligowana jest do prowadzenia ewidencji księgowej. Ewidencja ta dotyczy wszystkich składników majątku i źródeł finansowania majątku, a także kosztów, przychodów oraz zysków i strat nadzwyczajnych. Dokonywana jest ona na kontach syntetycznych, analitycznych, a niekiedy na kontach pozabilansowych. Prawidłowa ewidencja operacji gospodarczych zapewnia uzyskanie rzetelnych informacji na cele sprawozdawcze a także decyzyjne. Dlatego istotne jest aby osoby pełniące obowiązki w działach finansowo-księgowych umiały prawidłowo i biegle dokonywać ewidencji na kontach księgowych. Ponadto znajomość ewidencji księgowej ułatwia zrozumienie związków przyczynowo-skutkowych miedzy różnymi zależnościami zachodzącymi w jednostkach. W poradniku praktyczną naukę ewidencji rozpoczniesz od nabycia umiejętności księgowania na kontach kosztów rodzajowych i kontach układu funkcjonalnego, a następnie przejdziesz do ewidencjonowania operacji gospodarczych dotyczących poszczególnych grup aktywów i pasywów zgodnie z rosnącym stopniem złożoności księgowań. Przyjęcie takiej kolejności treści nauczania jest uzasadnione, gdyż znajomość ewidencji kosztów układu rodzajowego jest niezbędna przy nauczaniu zasad ewidencji składników zgrupowanych we wszystkich zespołach planu kont. Należy także nadmienić, iż zasady księgowego ustalania i podziału wyniku finansowego zostały przedstawione w kolejnej jednostce modułowej pt. Ustalanie i podział wyniku finansowego, która jest kontynuacją niniejszej jednostki modułowej. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału teriał nauczania i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot. Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności z zakresu ewidencji księgowej. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela. 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z ustawy o rachunkowości, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu podstaw ekonomii, posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości, rozróżniać składniki aktywów trwałych, rozróżniać składniki aktywów obrotowych, podawać przykłady majątku i źródeł finansowania majątku dla różnych jednostek gospodarczych, klasyfikować koszty i przychody, rozróżniać koszty układu rodzajowego, rozróżniać koszty układu funkcjonalnego, wskazywać przykłady przychodów i kosztów ich uzyskania w obszarze działalności operacyjnej właściwej różnych typów jednostek, wskazywać przykłady pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych, wskazywać przykłady przychodów i kosztów finansowych, rozróżniać zyski i straty nadzwyczajne wskazywać zakres działalności jednostek produkcyjnych, handlowych, usługowych, wyceniać składniki aktywów i pasywów, rozliczać międzyokresowe koszty czynne i bierne, sporządzać dokumentację księgową obrotu materiałowego i towarowego, ustalać koszt jednostkowy produktów pracy, ustalać cenę sprzedaży, nazywać elementy konta księgowego, obliczać obroty i salda kont księgowych, rozróżniać rodzaje kont księgowych, znać zasady funkcjonowania kont aktywnych, znać zasady funkcjonowania kont pasywnych, znać zasady funkcjonowania kont aktywno-pasywnych, znać zasady funkcjonowania kont wynikowych, dokonywać podzielności pionowej kont księgowych, dokonywać podzielności poziomej kont księgowych, poprawiać błędy księgowe za pomocą storna czarnego i czerwonego, sporządzać zestawienie obrotów i sald, sporządzać uproszczony bilans, obsługiwać komputer jako narzędzia pracy, wskazywać źródła informacji, korzystać z różnych źródeł informacji. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: wskazać zakres zakładowego planu kont, określić rolę zakładowego planu kont, zaktualizować zakładowy plan kont dla potrzeb informacyjnych jednostki, wprowadzić konta analityczne do kont syntetycznych, dokonać ewidencji na kontach aktywnych syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji na kontach pasywnych syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji na kontach aktywno-pasywnych syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji na kontach korygujących syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji na kontach kosztów syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji na kontach przychodów syntetycznych i analitycznych, dokonać ewidencji kosztów układu rodzajowego, dokonać ewidencji kosztów układu funkcjonalnego, dokonać ewidencji kosztów zarówno w układzie rodzajowym jak i funkcjonalnym, dokonać ewidencji środków pieniężnych, dokonać ewidencji kredytów bankowych, klasyfikować rozrachunki według różnych kryteriów, dokonać ewidencji należności i zobowiązań, dokonać ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, dokonać ewidencji na kontach pozabilansowych środków trwałych, dokonać ewidencji leasingu operacyjnego i finansowego, dokonać ewidencji środków trwałych w budowie, dokonać ewidencji inwestycji długoterminowych, dokonać ewidencji krótkoterminowych aktywów finansowych, dokonać ewidencji obrotu materiałowego, dokonać ewidencji obrotu towarowego, dokonać ewidencji obrotu produktami pracy, dokonać ewidencji rozliczeń międzyokresowych kosztów, dokonać ewidencji różnic inwetaryzacyjnych, dokonać ewidencji przychodów i kosztów uzyskania przychodów, dokonać ewidencji kapitałów, dokonać ewidencji rezerw, wystawić polecenia księgowania, dokonać ewidencji związanych z całokształtem działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej, interpretować salda kont analitycznych i syntetycznych. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Zakładowy plan kont 4.1.1. teriał nauczania Plan kont to usystematyzowany wykaz kont, ich nazw i symboli, przeznaczonych do grupowania jednorodnych operacji gospodarczych, zgodnie z zasadami rejestracji księgowej. Plan kont jest zasadniczym elementem zakładowego planu kont. Zakładowy plan kont jest istotnym elementem dokumentacji księgowej, jest przewodnikiem po rachunkowości danej jednostki. Zakładowy plan kont ustala i aktualizuje kierownik jednostki. Zakres zakładowego planu kont ujęto w tabeli 1. Tabela 1. Elementy zakładowego planu kont Elementy zakładowego planu kont: podstawowe pozostałe wykaz kont księgi głównej i ksiąg pomocniczych, określenie techniki prowadzenia rachunkowości, przyjęte zasady księgowania operacji gospodarczych ustalenie metody amortyzowania (umarzania) na kontach syntetycznych, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych (ewidencja analityczna), środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, określenie metod ewidencji rzeczowych składników powiązania kont analitycznych z kontami aktywów obrotowych, syntetycznymi, wykaz zbiorów będących księgami rachunkowymi, ich struktura, funkcje i powiązania, zasady wyceny aktywów i pasywów oraz wyniku finansowego, ustalenie, które dokumenty stanowią podstawę zapisów księgowych, zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, ustalenie dolnej granicy wartości środków trwałych amortyzowanych (umarzanych) jednorazowo, ustalenie zasad ewidencji przychodów i kosztów działalności, określenie operacji, które mogą być dokumentowane ustalenie częstotliwości przeprowadzania za pomocą dowodów zastępczych inwentaryzacji, ustalenie wariantu sporządzania rachunku zysków i strat Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podstawy rachunkowości, pod red. K. Winiarskiej, wyd. Dom wydawniczy ABC, Warszawa 2001, s. 97. Wszystkie konta wykazane w zakładowym planie kont powinny być odpowiednio pogrupowane do 9 zespołów: Zespół 0 Aktywa trwałe. Zespół 1 Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa finansowe. Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia. Zespół 3 teriały i towary. Zespół 4 Koszty według rodzajów i ich rozliczenie. Zespół 5 Koszty według typów działalności i ich rozliczenie. Zespół 6 Produkty i rozliczenia międzyokresowe. Zespół 7 Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem. Zespół 8 Kapitały (fundusze) własne, fundusze specjalne i wynik finansowy. Pierwsza cyfra przy danym koncie wskazuje, do którego zespołu ono należy. 7

Przykładowy zakładowy plan kont syntetycznych Zespół 0 Aktywa trwałe 010 Środki trwałe 020 Wartości niematerialne i prawne 030 Inwestycje długoterminowe 060 Umorzenie środków trwałych 070 Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych 080 Środki trwałe w budowie Zespół 1 Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótkoterminowe aktywa finansowe 101 Kasa 131 Rachunki bankowe 132 Kredyty bankowe 141 Krótkoterminowe aktywa finansowe 145 Inne środki pieniężne Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia 200 Rozrachunki z odbiorcami 210 Rozrachunki z dostawcami 222 Rozrachunki z tytułu VAT 223 Rozrachunki z ZUS 224 Inne rozrachunki publicznoprawne 231 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń 234 Inne rozrachunki z pracownikami 241 Pozostałe rozrachunki Zespół 3 teriały i towary 300 Rozliczenie zakupu 310 teriały 320 Towary 340 Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów Zespół 4 Koszty według rodzajów i ich rozliczenie 410 Zużycie materiałów i energii 402 Usługi obce 403 Podatki i opłaty 404 Wynagrodzenia 405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 406 Amortyzacja 409 Pozostałe koszty rodzajowe 490 Rozliczenie kosztów rodzajowych Zespół 5 Koszty według typów działalności i ich rozliczenie 500 Koszty działalności podstawowej 530 Koszty działalności pomocniczej 540 Koszty sprzedaży 550 Koszty ogólnego zarządu 580 Rozliczenie kosztów działalności 8

Zespół 6 Produkty i rozliczenia międzyokresowe 600 Produkty gotowe 620 Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów gotowych 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów Zespół 7 - Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem 700 Sprzedaż produktów 701 Koszty sprzedanych produktów 730 Sprzedaż towarów 731 Wartość sprzedanych towarów 740 Sprzedaż materiałów 741 Wartość sprzedanych materiałów 750 Przychody finansowe 751 Koszty finansowe 760 Pozostałe przychody operacyjne 761 Pozostałe koszty operacyjne 770 Zyski nadzwyczajne 771 Straty nadzwyczajne Zespół 8 Kapitały (fundusze) własne, fundusze specjalne i wynik finansowy 800 Kapitał (fundusz) podstawowy 810 Pozostałe kapitały (fundusze) 820 Rozliczenie wyniku finansowego 841 Rezerwy 842 Rozliczenia międzyokresowe przychodów 850 Fundusze specjalne 860 Wynik finansowy 870 Podatek dochodowy Stowarzyszenie Księgowych w Polsce wraz z Ministrem Finansów może opracować dla określonych jednostek tzw. wzorcowy plan kont. Powinien on zawierać wykaz kont syntetycznych, ogólne zasady ich funkcjonowania oraz określać podstawowe wymagania w zakresie ewidencji analitycznej. Wzorcowy plan kont nie jest dokumentem, który musi być bezwzględnie zastosowany w jednostkach gospodarczych. on stanowić pewien wzór i wspomóc proces budowy zakładowego planu kont przez jednostki. Ponadto dzięki wzorcowemu planowi kont następuje ujednolicenie zasad grupowania operacji gospodarczych oraz ich ewidencji. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest plan kont? 2. Jaki jest zakres zakładowego planu kont? 3. Jakie zespoły grupujące konta księgowe wchodzą w skład planu kont? 4. Jakie konta księgowe znajdują się w poszczególnych zespołach planu kont? 5. Kto ustala i do czego służy wzorcowy plan kont? 9

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaznacz, czy dana informacja jest prawdziwa (P), czy fałszywa (F). P F 1) Plan kont jest elementem zakładowego planu kont jednostek 2) Zakładowy plan kont musi być identyczny ze wzorcowym planem kont 3) Plan kont grupuje konta księgowe w dziewięciu zespołach 4) Zespół 4 planu kont to Koszty według rodzajów i ich rozliczenie 5) W zakładowym planie kont ujmuje się przyjęte przez jednostkę zasady wyceny składników aktywów i pasywów 6) W zakładowym planie kont ujmuje się strukturę wiekową pracowników 7) Konto teriały znajduje się w zespole 6 planu kont 8) Konta należności i zobowiązań znajdują się w zespole 2 planu kont Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zakładowego i wzorcowego planu kont, 2) przeczytać uważnie wszystkie zdania, 3) zaznaczyć znakiem P jeżeli zdanie wyraża informację prawdziwą lub F w przypadku, gdy zdanie wyraża informację fałszywą. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Wspólnie z koleżanką (kolegą) sporządź wykaz kont księgi głównej (konta syntetyczne) dla dowolnie wybranej spółki z o.o. grupując je do dziewięciu zespołów planu kont. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące planu kont, 2) określić rodzaj działalności wybranej spółki z o.o. 3) sporządzić w edytorze tekstu plan kont dla wybranej spółki z o.o. wypisując nazwy kont syntetycznych w poszczególnych zespołach, 4) wydrukować stworzony plan kont. Wyposażenie stanowiska pracy: przykładowe plany kont, stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki, wyposażone w edytor tekstu, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 10

4.1.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie planu kont? 2) wymienić podstawowe elementy zakładowego planu kont? 3) wymienić pozostałe elementy zakładowego planu kont? 4) określić rolę wzorcowego planu kont? 5) omówić układ planu kont? 6) sporządzić plan kont grupujący konta syntetyczne? 4.2. Zasady ewidencji na kontach syntetycznych i analitycznych 4.2.1. teriał nauczania Konta bilansowe i wynikowe, które przedstawiają ogólny obraz sytuacji majątkowej i finansowej oraz przychodów i kosztów, nazywa się kontami syntetycznymi. Konta syntetyczne są to urządzenia księgowe służące do ujmowania w zbiorczych zapisach operacji gospodarczych całych grup składników majątku i źródeł ich pochodzenia oraz kosztów i przychodów. Konta syntetyczne nazywa się kontami głównymi (konta księgi głównej) lub kontami ogólnymi (informacje na tych kontach nie są szczegółowe, tylko zbiorcze, ogólne). Na kontach tych obowiązuje zasada podwójnego zapisu. Zasada podwójnego zapisu polega na tym, że każda operacja gospodarcza musi być ujęta: na co najmniej dwóch kontach, po przeciwnych stronach kont (na jednym koncie zapis musi być po stronie Winien, a na drugim po stronie ), w tej samej kwocie (wartość po stronie Winien i musi być identyczna). Konta analityczne są to urządzenia księgowe służące do ujmowania szczegółowych informacji dotyczących operacji gospodarczych. Konta analityczne nazywa się kontami szczegółowymi (są to konta księgi pomocniczej), służą do szczegółowego przedstawienia informacji zawartych na kontach syntetycznych. Jednostki gospodarcze muszą same określić, jaki poziom szczegółowości księgowej powinny zastosować w swojej działalności. Każdy kolejny poziom uszczegółowienia informacji pochodzących z konta syntetycznego ma odbicie w strukturze kont analitycznych. Najczęściej konta analityczne tworzy się do kont grupujących: wartości niematerialne i prawne, środki trwałe, zapasy (materiały, towary, wyroby gotowe), należności z odbiorcami, zobowiązania wobec dostawców. Analitykę tworzy się także do kont kosztów i przychodów. Powiązanie kont analitycznych z syntetycznymi nie następuje na zasadach podwójnego zapisu (jak ma to miejsce przy ewidencji na kontach syntetycznych), lecz na zasadzie zapisu powtarzanego. Zapis ten oznacza, że dana operacja gospodarcza jest zapisywana dwa razy po tej samej stronie konta (raz na koncie syntetycznym, drugi raz na koncie analitycznym). Zgodnie z zasadą powtarzanego zapisu, przy ewidencji analitycznej obowiązują następujące reguły: 11

obroty strony Winien i konta syntetycznego muszą być równe sumie obrotów stron Winien i wszystkich kont analitycznych prowadzonych do tego konta, saldo konta syntetycznego (Winien lub ) równe jest sumie sald (Winien lub ) wszystkich kont analitycznych prowadzonych do tego konta. Podczas księgowania operacji gospodarczych niezwykle ważne jest, aby pamiętać: o zasadzie podwójnego zapisu księgowania na kontach syntetycznych, o zasadzie zapisu powtarzanego w przypadku ewidencji na kontach analitycznych. W celu poprawnego ewidencjonowania operacji gospodarczych należy postawić siebie w roli księgowego w danej firmie. Następnie powinno się uważnie przeczytać treść operacji gospodarczej i zastosować do poniższych zaleceń: 1. Ustalić, o czym informuje dana operacja gospodarcza. 2. Określić jakie składniki bilansu biorą udział w operacji gospodarczej (czy są to składniki aktywów czy pasywów) oraz czy w wyniku tej operacji powstaje koszt, przychód, strata lub zysk nadzwyczajny. 3. Przyporządkować konta do składników występujących w danej operacji gospodarczej. 4. Przypomnieć sobie zasady funkcjonowania danych kont (konta aktywne, konta pasywne, konta aktywno-pasywne, konta kosztów i strat nadzwyczajnych, konta przychodów i zysków nadzwyczajnych). 5. Zaksięgować operację bilansową. 6. Sprawdzić poprawność księgowania. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są konta syntetyczne i analityczne? 2. W jakim celu tworzy się konta analityczne? 3. Do jakich kont najczęściej tworzy się analitykę? 4. Jak dokonuje się ewidencji na kontach syntetycznych? 5. Jak należy księgować na kontach analitycznych? 6. Jaki jest tok postępowania przy ewidencjonowaniu operacji gospodarczych? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wspólnie z koleżanką (kolegą) wprowadź konta analityczne do ustalonych w ćwiczeniu 2 w rozdziale 4.1.3. kont syntetycznych dla Waszej spółki z o.o. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kont analitycznych, 2) dokonać analizy rozwiązania ćwiczenia 2 z rozdziału 4.1.3. 3) zastanowić się, do których kont syntetycznych należy wprowadzić konta analityczne, 4) sporządzić w edytorze tekstu nowy plan kont, w którym do wyodrębnionych kont syntetycznych zostaną dopisane konta analityczne, 5) wydrukować stworzony plan kont, 6) uzasadnić swoją decyzję. 12

Wyposażenie stanowiska pracy: rozwiązanie ćwiczenia 2 z rozdziału 4.1.3. stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki, wyposażone w edytor tekstu, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dokonaj odpowiednich zapisów księgowych na teowych kontach analitycznych stworzonych do konta syntetycznego Towary dla hurtowni odzieżowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ewidencji na kontach analitycznych, 2) ustalić nazwy kont analitycznych dla konta Towary w hurtowni odzieżowej, 3) dokonać przykładowych zapisów dotyczących zwiększenia i zmniejszenia wartości towarów. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) rozróżnić konta syntetyczne od analitycznych? 2) dokonać zapisu powtarzanego na kontach analitycznych? 3) wprowadzić konta analityczne do kont syntetycznych? 4) wskazać różnice między zapisem podwójnym a powtarzanym? 4.3. Zasady ewidencji kosztów na kontach zespołu 4 i 5 4.3.1. teriał nauczania Koszty bieżącej działalności można księgować w dwóch układach kosztowych (zespołach kont): w układzie kosztów rodzajowych i/lub układzie kosztów według typów działalności. Konta zespołu 4, to konta kosztów rodzajowych. Natomiast konta zespołu 5, to koszty według typów działalności (układ funkcjonalny kosztów). Jednostka gospodarcza może wybrać jeden spośród trzech sposobów ewidencjonowania kosztów bieżącej działalności (tabela 2). Sposoby ewidencji Sposób I Sposób II Sposób III Tabela 2. Sposoby ewidencjonowania kosztów bieżącej działalności Charakterystyka Koszty bieżącej działalności będą ujmowane (księgowane) tylko na kontach kosztów według rodzajów. Zatem ewidencja kosztów będzie przebiegała tylko na kontach zespołu 4. Koszty bieżące będą ujmowane tylko na kontach według typów działalności. Czyli koszty te będą księgowane wyłącznie na kontach zespołu 5. Koszty bieżącej działalności będą ujmowane zarówno na kontach kosztów według rodzajów jak i na kontach według typów działalności. Czyli będą księgowane na kontach zespołu 4 i na kontach zespołu 5. W tym przypadku do przeniesienia kosztów 13

z kont rodzajowych na konta według typów działalności służyć będzie konto o nazwie Rozliczenie kosztów rodzajowych. Konto to jest pomostem łączącym dwa układy kosztów: układ rodzajowy i układ kosztów według miejsc ich powstawania. Pomost ten łączy dwa zespoły kont 4 i 5. Należy pamiętać, że koszty ewidencjonuje się na kontach kosztów po stronie Winien, przestrzegając zasady podwójnego zapisu. W przypadku księgowania kosztów bieżącej działalności według sposobu I zasady ewidencji są następujące: 1) dany koszt należy zaksięgować po stronie na odpowiednim koncie bilansowym lub korygującym (konto korygujące w tym przypadku będzie dotyczyło zużycia środków trwałych lub zużycia wartości niematerialnych i prawnych; wówczas wystąpi konto korygujące Umorzenie środków trwałych lub Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych ) lub na koncie Rozliczenie zakupu, 2) po stronie Winien na odpowiednim koncie kosztów rodzajowych (jedno z kont zespołu 4). W przypadku księgowania kosztów bieżącej działalności według sposobu II zasady ewidencji są następujące: 1) dany koszt należy zaksięgować po stronie na odpowiednim koncie bilansowym lub korygującym (konto korygujące w tym przypadku będzie dotyczyło zużycia środków trwałych lub zużycia wartości niematerialnych i prawnych; wówczas wystąpi konto korygujące Umorzenie środków trwałych lub Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych ) lub na koncie Rozliczenie zakupu, 2) po stronie Winien na odpowiednim koncie kosztów według typów działalności (konto zespołu 5). W przypadku księgowania kosztów bieżącej działalności według sposobu III zasady ewidencji są następujące: 1) dany koszt należy zaksięgować po stronie na odpowiednim koncie bilansowym lub korygującym (konto korygujące w tym przypadku będzie dotyczyło zużycia środków trwałych lub zużycia wartości niematerialnych i prawnych; wówczas wystąpi konto korygujące Umorzenie środków trwałych lub Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych ) lub na koncie Rozliczenie zakupu, 2) po stronie Winien na odpowiednim koncie kosztów rodzajowych (jedno z kont zespołu 4), 3) następnie całą wartość kosztu rodzajowego należy ująć po stronie na koncie Rozliczenie kosztów rodzajowych (konto to jest pomostem między kosztami zespołu 4 i 5), 4) po stronie Winien na odpowiednim koncie (kontach) kosztów według typów działalności. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są możliwości ewidencji kosztów bieżącej działalności? 2. Na czym polega ewidencja kosztów tylko na kontach zespołu 4? 3. Na czym polega ewidencja kosztów tylko na kontach zespołu 5? 4. Jak przebiega ewidencja kosztów zarówno na kontach zespołu 4 i zespołu 5? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządź w programie graficznym krótką prezentację na temat zasad księgowania kosztów na kontach zespołu 4 i 5. 14

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ewidencji kosztów na kontach zespołu 4 i 5, 2) opracować koncepcję prezentacji, 3) wykonać prezentację w programie graficznym, objaśniającą zasady księgowania kosztów na kontach zespołu 4, zespołu 5 i jednocześnie na kontach obu tych zespołów. Wyposażenie stanowiska pracy: stanowisko komputerowe, wyposażone w program graficzny, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Zaksięguj na kontach teowych operacje gospodarcze dotyczące kosztów bieżącej działalności przedsiębiorstwa produkcyjnego: 1) tylko na kontach zespołu 4, 2) tylko na kontach zespołu 5, 3) jednocześnie na kontach zespołu 4 i 5. W przedsiębiorstwie wyodrębniona jest komórka działalności pomocniczej kotłownia. Operacje gospodarcze: Lp. Treść operacji gospodarczej Rodzaj dowodu Kwota (zł) księgowego 1 Wydano materiały do zużycia na potrzeby produkcyjne Wz 800 2 Otrzymano rachunek za mycie samochodu służbowego dyrektora Rk 20 3 Otrzymano nakaz płatniczy podatku od nieruchomości za bieżący okres Nakaz 600 (dotyczy administracji) płatniczy, PK 4 Naliczono i zaksięgowano wynagrodzenia pracowników produkcyjnych, LP 4 600 które zostały przelane na ich konta osobiste 5 Naliczono i zaksięgowano wynagrodzenia pracowników administracji, LP 3 000 które zostały przelane na ich konta osobiste 6 Naliczono i zaksięgowano wynagrodzenia pracowników kotłowni, które LP 2 000 zostały przelane na ich konta osobiste 7 Wypłacono z kasy ryczałt za używanie prywatnego samochodu do celów służbowych przez pracownika administracji Kw 230 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ewidencji kosztów zespołu 4 i 5, 2) zaksięgować na kontach teowych operacje gospodarcze ujmując koszty na kontach zespołu 4, 3) zaksięgować ponownie na nowych kontach teowych operacje gospodarcze ujmując koszty na kontach zespołu 5, 4) zaksięgować na nowych kontach teowych operacje gospodarcze ujmując koszty zarówno na kontach zespołu 4 jak i zespołu 5, 5) dokonać analizy zaksięgowanych operacji według trzech sposobów, 6) wzajemnie z koleżanką (kolegą) sprawdzić sobie poprawność księgowania. 15

Wyposażenie stanowiska pracy: kartki z rozrysowanymi kontami teowymi, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) dokonać ewidencji kosztów w układzie rodzajowym (zespół 4)? 2) dokonać ewidencji kosztów w układzie funkcjonalnym (zespół 5)? 3) dokonać ewidencji kosztów jednocześnie w układzie rodzajowym i funkcjonalnym (zespół 4 i 5)? 4.4. Ewidencja środków pieniężnych i kredytów bankowych 4.4.1. teriał nauczania Do ewidencji środków pieniężnych służą następujące konta syntetyczne: Kasa, Rachunki bankowe oraz Inne środki pieniężne. Do ewidencji obrotów gotówkowych służy konto o nazwie Kasa. Po stronie Winien tego konta ujmuje się operacje zwiększające stan gotówki, a po stronie wydatki gotówki. Konto to na koniec okresu może wykazywać saldo Winien wyrażające stan gotówki w kasie, jakim dysponuje jednostka. Zasady ewidencji typowych operacji gospodarczych związanych z obrotem gotówkowym ujęto w tabeli 3 i 4. Tabela 3. Ewidencja typowych operacji kasowych zwiększających stan gotówki Podjęcie gotówki z banku do kasy na podstawie czeku Kasa Rachunki bankowe Wpłata należności od odbiorców z tytułu sprzedaży Rozrachunki Kasa produktów gotowych, towarów z odbiorcami Inne rozrachunki Zwrot pobranych przez pracowników sum do rozliczenia Kasa z pracownikami Tabela 4. Ewidencja typowych operacji kasowych zmniejszających stan gotówki Wypłata pracownikom wynagrodzeń oraz zaliczek na poczet wynagrodzeń Odprowadzenie gotówki do banku (brak potwierdzenia w postaci wyciągu bankowego) Wypłata zaliczek dla pracowników do rozliczenia Drobne zakupy opłacane gotówką, na przykład zakup znaczków skarbowych, blankietów weksli Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Inne środki pieniężne Inne rozrachunki z pracownikami Konta kosztów według rodzajów Kasa Kasa Kasa Kasa Do konta Kasa powinna być prowadzona ewidencja szczegółowa, która umożliwi ustalenie stanu środków pieniężnych w walucie polskiej i obcej z podziałem na poszczególne waluty i osoby odpowiedzialne. 16

Do ewidencji środków pieniężnych znajdujących się na rachunkach bankowych służy konto Rachunki bankowe. Po stronie Winien tego konta księguje się operacje zwiększające, a po stronie zmniejszające stan środków pieniężnych. Na koniec okresu konto to może wykazywać dwa salda: saldo Winien oznaczające stan środków pieniężnych pozostałych do dyspozycji jednostki lub saldo oznaczające zobowiązanie wobec banku w wyniku zaciągnięcia kredytu na rachunku bieżącym. Zasady ewidencji typowych operacji gospodarczych dotyczących środków pieniężnych na rachunkach bankowych przedstawiono w tabeli 5 i 6. Tabela 5. Ewidencja typowych operacji na koncie Rachunki bankowe operacje zwiększające stan środków pieniężnych Wpływ środków pieniężnych znajdujących się uprzednio w drodze lub realizacja czeków, weksli obcych Wpływ należności od odbiorców na sprzedane produkty gotowe, towary Zaciągnięcie kredytów bankowych (przelew środków na rachunek bieżący) Otrzymanie odsetek od oszczędności, za nieterminową regulację płatności, wpływy środków ze sprzedaży papierów wartościowych Wpływy środków pieniężnych z tytułu otrzymanych kar, grzywien, dotacji Wpływy środków pieniężnych z tytułu otrzymanych odszkodowań za skutki zdarzeń losowych Rachunki bankowe Rachunki bankowe Rachunki bankowe Rachunki bankowe Rachunki bankowe Rachunki bankowe Inne środki pieniężne Rozrachunki z odbiorcami Kredyty bankowe Przychody finansowe Pozostałe przychody operacyjne Zyski nadzwyczajne Tabela 6. Ewidencja typowych operacji na koncie Rachunki bankowe operacje zmniejszające stan środków pieniężnych Pobranie gotówki do kasy na podstawie czeku Kasa Rachunki bankowe Zapłata zobowiązań wobec dostawców Rozrachunki z dostawcami Rachunki bankowe Zapłata zobowiązań wobec urzędu skarbowego i innych Inne rozrachunki instytucji sektora finansów publicznych publiczno-prawne Rachunki bankowe Przelanie wynagrodzeń na konta osobiste pracowników Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Rachunki bankowe Spłata rat kredytów bankowych Kredyty bankowe Rachunki bankowe Zapłata odsetek od kredytów bankowych, odsetek za zwłokę w regulacji płatności wobec kontrahentów Koszty finansowe Rachunki bankowe Zapłata kar, grzywien i innych opłat o charakterze Pozostałe koszty sankcyjnym operacyjne Rachunki bankowe Pobranie przez bank opłat za czynności manipulacyjne Usługi obce Rachunki bankowe Ewidencja analityczna prowadzona do konta Rachunki bankowe powinna umożliwiać ustalenie stanu środków pieniężnych na poszczególnych rachunkach bankowych (na przykład rachunek bieżący, lokaty terminowe) z podziałem na waluty. 17

Do ewidencji środków pieniężnych w drodze, czeków obcych, weksli obcych służy konto o nazwie Inne środki pieniężne. Zasady ewidencji typowych operacji dotyczących innych środków pieniężnych zawarto w tabeli 7 i 8. Tabela 7. Ewidencja typowych operacji dotyczących zwiększenia stanu innych środków pieniężnych Odprowadzenie gotówki do banku (brak potwierdzenia z banku w postaci wyciągu bankowego) Inne środki pieniężne Kasa Uregulowanie należności przez kontrahenta czekiem Inne środki pieniężne Rozrachunki z odbiorcami Otrzymanie weksla na Rozrachunki (wartość należności) Inne środki pieniężne pokrycie należności z odbiorcami (suma weksla) (dyskonto weksla) Inne środki pieniężne Przychody finansowe Tabela 8. Ewidencja typowych operacji dotyczących zmniejszenia stanu innych środków pieniężnych Wpływ na rachunek bankowy środków znajdujących się uprzednio w drodze Realizacja czeków obcych (potwierdzonych wyciągiem bankowym) (otrzymane środki = suma weksla minus potrącone dyskonto) Sprzedaż weksli obcych do banku redyskontowanie weksla (suma weksla) (potrącone przez bank dyskonto) Rachunki bankowe Inne środki pieniężne Rachunki bankowe Inne środki pieniężne Rachunki bankowe Inne środki pieniężne Koszty finansowe Inne środki pieniężne W ewidencji szczegółowej do konta Inne środki pieniężne należy m.in. wyodrębnić weksle obce będące do dyspozycji własnej oraz weksle obce oprotestowane. Do ewidencji kredytów bankowych służy konto o tej samej nazwie. Po stronie Winien konta Kredyty bankowe księguje się spłaty kredytów, a po stronie wartości otrzymanych kredytów. Konto to może wykazywać saldo wyrażające stan zadłużenia wobec banku. Zasady księgowania typowych operacji gospodarczych na koncie Kredyty bankowe zawarto w tabeli 9 i 10. Tabela 9. Ewidencja typowych operacji zwiększających stan kredytów bankowych Przekazanie przyznanego kredytu bankowego na rachunek bieżący Wykorzystanie przyznanego kredytu przez pokrycie dyspozycji zobowiązań wobec dostawców Rachunek bankowy Rozrachunki z dostawcami Kredyty bankowe Kredyty bankowe 18

Tabela 10. Ewidencja typowych operacji zmniejszających stan kredytów bankowych Spłata rat kredytu Kredyty bankowe Rachunki bankowe Umorzenie kredytu Kredyty bankowe Przychody finansowe Ewidencja analityczna do konta Kredyty bankowe powinna dostarczyć informacji o rodzajach i terminach zaciągniętych przez jednostkę kredytów. 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie operacje gospodarcze zwiększają stan gotówki w kasie i jak przebiega ich ewidencja? 2. Jakie operacje gospodarcze zmniejszają stan gotówki w kasie i jak przebiega ich ewidencja? 3. Jakie operacje gospodarcze zwiększają stan środków pieniężnych na rachunkach bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 4. Jakie operacje gospodarcze zmniejszają stan środków pieniężnych na rachunkach bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 5. Jakie operacje gospodarcze zwiększają stan innych środków pieniężnych na rachunkach bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 6. Jakie operacje gospodarcze zmniejszają stan innych środków pieniężnych na rachunkach bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 7. Jakie operacje gospodarcze zwiększają stan kredytów bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 8. Jakie operacje gospodarcze zmniejszają stan kredytów bankowych i jak przebiega ich ewidencja? 9. Jaką analitykę należy prowadzić do kont: Kasa, Rachunki bankowe, Inne środki pieniężne, Kredyty bankowe. 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Nanieś salda początkowe oraz dokonaj ewidencji operacji gospodarczych wykorzystując do tego dostępne oprogramowanie finansowo-księgowe. Ponadto określ rodzaj dowodu księgowego na podstawie którego nastąpi księgowanie oraz sporządź zestawienie obrotów i sald celem sprawdzenia poprawności księgowań. Salda początkowe: 1. Środki pieniężne w kasie 1 300 zł. 2. Środki pieniężne na rachunkach bankowych 7 000 zł. 3. Inne środki pieniężne: środki pieniężne w drodze 1 000 zł. 4. Niespłacony kredyt bankowy 8 000 zł. 5. Rozrachunki z odbiorcami 1 900 zł. 6. Rozrachunki z dostawcami 2 200 zł. 7. Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń (nie wypłacone wynagrodzenie) 1 000 zł. 19

Operacje gospodarcze: Lp. Treść operacji gospodarczej Rodzaj dowodu Kwota (zł) księgowego 1 Otrzymano potwierdzenie z banku informujące o zasileniu własnym konta 1 000 2 Kontrahent uregulował swoje zobowiązanie wpłacając pieniądze do kasy 200 3 Kontrahent uregulował płatność przelewem 700 4 Wypłacono z kasy zaległe wynagrodzenie 1 000 5 Wypłacono z kasy zaliczkę dla pracownika na poczet zakupu materiałów 80 biurowych 6 Bank dopisał do stanu konta kolejna transzę przyznanego kredytu 10 000 7 Otrzymano od kontrahenta czek na pokrycie należności 400 8 Zrealizowano czek w banku, środki dopisano do stanu konta 400 9 Otrzymano weksel od kontrahenta: a) wartość nominalna weksla b) dyskonto c) suma weksla 10 Zapłacono przelewem zobowiązanie wobec dostawcy 490 11 Bank pobrał z konta ratę kapitałową kredytu 900 12 Bank pobrał prowizję za dokonane przelewy 10 13 Przeksięgowano koszt rodzajowy na konto zespołu 5 10 14 Odprowadzono nadmiar gotówki do banku (brak wyciągu bankowego) 300 Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ewidencji środków pieniężnych i kredytów bankowych, 2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie symbole dowodów księgowych związanych z daną operacją gospodarczą, 3) wprowadzić salda początkowe, 4) dobierać do każdej operacji konta, które są z nią związane, 5) dokonać ewidencji operacji gospodarczych, 6) sporządzić zestawienie obrotów i sald (wydrukować je), 7) sprawdzić poprawność księgowań na podstawie zestawienia obrotów i sald. 5 00 50 550 Wyposażenie stanowiska pracy: plan kont, tekst Ustawy o rachunkowości, stanowisko komputerowe z oprogramowaniem FK i dostępem do drukarki, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Wskaż jednostki gospodarcze, w których powinna być prowadzona szczegółowa ewidencja (rozbudowana analityka) do kont: Kasa, Rachunki bankowe, Inne środki pieniężne, Kredyty bankowe, oraz podaj do nich przykłady kont analitycznych. Następnie określ po dwie operacje gospodarcze do danych kont i zaksięguj je na kontach teowych z uwzględnieniem odpowiedniej analityki. 20

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kont analitycznych środków pieniężnych i kredytów bankowych, 2) wypisać przykłady jednostek, w których należy prowadzić szczegółową ewidencję analityczną do kont Kasa oraz podać nazwy kont analitycznych, 3) wypisać przykłady jednostek/sytuacji, kiedy należy prowadzić szczegółową ewidencję analityczną do konta Rachunki bankowe oraz podać nazwy kont analitycznych, 4) wypisać przykłady jednostek/sytuacji, kiedy należy prowadzić szczegółową ewidencję analityczną do konta Inne środki pieniężne oraz podać nazwy kont analitycznych, 5) wypisać przykłady jednostek/sytuacji, kiedy należy prowadzić szczegółową ewidencję analityczną do konta Kredyty bankowe oraz podać nazwy kont analitycznych, 6) zapisać po dwie operacje gospodarcze związane z każdą wskazaną jednostką w zakresie ewidencji na danym koncie (kolejno: Kasa, Rachunki bankowe, Inne środki pieniężne, Kredyty bankowe ); treść operacji powinna wskazywać rodzaj analityki i kwotę, 7) zaksięgować na kontach teowych syntetycznych i analitycznych opracowane operacje gospodarcze. Wyposażenie stanowiska pracy: druki z kontami teowymi, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.4.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) podać przykłady operacji gospodarczych księgowanych na koncie Kasa? 2) dokonać ewidencji typowych operacji gospodarczych związanych ze środkami pieniężnymi w kasie? 3) podać przykłady operacji gospodarczych księgowanych na koncie Rachunki bankowe? 4) dokonać ewidencji typowych operacji gospodarczych związanych ze środkami pieniężnymi na rachunkach bankowych? 5) podać przykłady operacji gospodarczych księgowanych na koncie Inne środki pieniężne? 6) dokonać ewidencji typowych operacji gospodarczych związanych z innymi środkami pieniężnymi? 7) podać przykłady operacji gospodarczych księgowanych na koncie Kredyty bankowe? 8) dokonać ewidencji typowych operacji gospodarczych związanych z kredytami bankowymi? 9) zaproponować analitykę do kont: Kasa, Rachunki bankowe, Inne środki pieniężne, Kredyty bankowe? 10) dokonać ewidencji typowych operacji gospodarczych środków pieniężnych i kredytów bankowych na kontach analitycznych? 21

4.5. Klasyfikacja i ewidencja rozrachunków 4.5.1. teriał nauczania Rozrachunki obejmują całość należności i zobowiązania jednostki wraz z ich regulacją za pomocą środków pieniężnych. Klasyfikacje rozrachunków według różnych kryteriów przedstawiono w tabeli 11. Tabela 11. Klasyfikacja rozrachunków Kryterium Podział Charakterystyka Czas Krótkoterminowe Okres ich spłaty na dzień bilansowy nie jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego Długoterminowe Okres ich spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego Bezsporne Zaakceptowane zarówno przez dłużnika, jak i wierzyciela Rozliczenia Akceptację poprzedza postępowanie wyjaśniające Rodzaj Roszczenia Kwestionowane w całości lub w części przez określonego kontrahenta Roszczenia sporne Skierowane na drogę postępowania sądowego w celu ich wyegzekwowania Odbiorcy, dostawcy Z tytułu dostaw, robót i usług Pracownicy Z tytułu wynagrodzeń, udzielonych pożyczek, niedoborów Instytucje (np. urzędy Z tytułu podatków, składek na ubezpieczenia społeczne, należnego Podmiot skarbowe, ZUS) cła, itp. (tytuł) Pozostali kontrahenci (np. akcjonariusze, udziałowcy) Z tytułu wpłat kapitału, wypłat dywidendy, udzielonych pożyczek, ubezpieczeń majątkowych, itp. Krajowe Dotyczą kontrahentów krajowych Dotyczą kontrahentów z krajów Unii Europejskiej, są wyrażone Obszar Wewnątrzwspólnotowe w euro i złotych (geografia) Spoza obszaru Unii Dotyczą kontrahentów z krajów nie należących do Unii Europejskiej Europejskiej Miejsce Zewnętrzne Powstają w wyniku kontaktów jednostki z otoczeniem powstawania Wewnętrzne Powstają wewnątrz jednostki Stopień Warunkowe Objęte różnego rodzaju zabezpieczeniami (gwarancjami) ryzyka Bezwarunkowe Bez zabezpieczeń Przedawnione Upływ czasu powoduje utratę prawa dochodzenia cywilnego lub wszczęcia postępowania sądowego Umorzone Odpisane z zaniechaniem postępowania sądowego Nieściągalne Wierzyciel dysponuje dokumentami jednoznacznie stwierdzającymi niepodobieństwo ich wyegzekwowania (np. akt zgonu dłużnika) Możliwość ich wyegzekwowania Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości. Część I, pod red. T. Kiziukiewicz, wyd. Ekspert, Wrocław 2001, s. 175. Do ewidencji rozrachunków służą konta zespołu 2 planu kont. Są to konta aktywno- -pasywne. Po stronie Winien kont rozrachunkowych ujmuje się powstanie należności oraz spłaty zobowiązań, natomiast po stronie księguje się powstanie zobowiązań i spłaty i zmniejszenia należności. Konta rozrachunków mogą wykazywać dwa salda: Winien oznaczające stan należności i roszczeń oraz określające stan zobowiązań. Ewidencja szczegółowa rozrachunków powinna umożliwić uzyskanie różnorodnych informacji na temat należności i zobowiązań. Analitykę w zależności od rodzaju rozrachunków można wyodrębnić według waluty, kontrahentów, pracowników, instytucji, rodzajów podatków. 22

Przykłady typowych księgowań na kontach rozrachunków są ujęte w większości tematów. W tym miejscu zostaną zaprezentowane wyłącznie typowe operacje gospodarcze związane z ewidencją wynagrodzeń, co przedstawiono w tabeli 12. Tabela 12. Ewidencja typowych operacji na koncie Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Naliczenie wynagrodzeń (wartość wynagrodzeń brutto) Potrącone składki na ubezpieczenie społeczne finansowane przez pracowników Potrącona składka na ubezpieczenie zdrowotne Potrącona należna zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych Inne potrącenia, np. składka dla związków zawodowych, składka do kasy zapomogowo pożyczkowej, alimenty itp. Wypłata wynagrodzeń z kasy Przelew wynagrodzeń na konta osobiste pracowników Wynagrodzenia Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Rozrachunki z ZUS Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Rozrachunki z ZUS Rozrachunki z tytułu Inne rozrachunki wynagrodzeń publicznoprawne Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Pozostałe rozrachunki Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Kasa Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Rachunki bankowe 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Według jakich kryteriów można klasyfikować rozrachunki? 2. Jakie rodzaje rozrachunków można wyodrębnić przyjmując kolejno za kryterium podziału: czas, rodzaj, podmiot, obszar, miejsce powstania, stopień ryzyka, oraz możliwość wyegzekwowania rozrachunków? 3. Jakie konta służą do ewidencji rozrachunków? 4. Jakie są zasady ewidencji na kontach zespołu 2? 5. Co oznaczają salda końcowe kont rozrachunków? 6. Jakie konta analityczne należy stosować do syntetycznych kont rozrachunków? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Podaj po dwa przykłady rozrachunków dla dowolnej jednostki gospodarczej, przyjmując kolejno za kryterium podziału: czas, rodzaj, podmiot, obszar, miejsce powstania, stopień ryzyka, oraz możliwość wyegzekwowania rozrachunków. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji rozrachunków, 2) wybrać przykład jednostki gospodarczej, 3) kolejno zapisać kryterium podziału rozrachunków, a pod nim dwa przykłady rozrachunków dla wybranej jednostki. 23

Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Zaproponuj dla hurtowni mięs i wędlin zatrudniającej 6 pracowników przykłady kont analitycznych do następujących kont rozrachunkowych: Rozrachunki z dostawcami, Rozrachunki z odbiorcami, Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) opracować w edytorze tekstu fragment szczegółowego planu kont wskazując numery i nazwy kont analitycznych do trzech kont syntetycznych: Rozrachunki z dostawcami, Rozrachunki z odbiorcami, Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń, 2) podać przykłady operacji gospodarczych, jakie mogłyby być księgowane na utworzonej analityce, 3) wydrukować rozwiązanie ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: stanowisko komputerowe z dostępem do drukarki, wyposażone w edytor tekstu, plan kont syntetycznych, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Wykorzystując rozwiązanie z ćwiczenia 2 sporządź listę płac dla wszystkich pracowników (zakładając, że dwaj to pracownicy administracji, a pozostali to pracownicy produkcyjni), a następnie dokonaj ewidencji listy płac oraz wypłaty wynagrodzeń na kontach teowych lub przy zastosowaniu oprogramowania FK. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat ewidencji rozrachunków, 2) przypomnieć sobie zasady sporządzania listy płac, 3) sporządzić listę płac, 4) wprowadzić do systemu FK odpowiednie konta analityczne zgodne z rozwiązaniem ćwiczenia 2, 5) sformułować treść operacji gospodarczych związanych z ewidencją pozycji listy płac i wypłaty wynagrodzeń, 6) dokonać ewidencji listy płac i wypłaty wynagrodzeń (z kasy lub rachunku bankowego) na kontach syntetycznych i analitycznych, 7) ustalić saldo konta Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń. Wyposażenie stanowiska pracy: stanowisko komputerowe z oprogramowaniem FK, druk listy płac (lub odpowiednia funkcja programu FK), kalkulator, plan kont, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 24