PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO

UKŁAD HORMONALNY materiały do sprawdzianu PORÓWNANIE UKŁADU NERWOWEGO I HORMONALNEGO Układ nerwowy Układ hormonalny

Cząsteczki sygnałowe funkcjonują w układach regulujących podstawowe czynności życiowe komórek, a także ich śmierć Komórka potrzebuje wielu sygnałów do przeżycia, wzrostu i podziału, dyferencjacji. Jeśli zostaje pozbawiona tych sygnałów przechodzi formę samobójstwa komórkowego znane jako programowana śmierć komórki lub apoptoza

MINIMALNY ZAKRES OBOWIĄZUJĄCYCH NAZW ŁACIŃSKICH - UKŁAD HORMONALNY podwzgórze - hypothalamus jądro przykomorowe - nucleus paraventricularis jądro nadwzrokowe - nucleus supraopticus przysadka - hypophysis gruczołowa część przysadki - adenohypophysis nerwowa część przysadki - neurohypophysis szyszynka - corpus pineale, syn. glandula pinealis grasica - glandula thymus gruczoł tarczowy glandula thyroidea gruczoły przytarczyczne glandulae parathyroideae trzustka pancreas gruczoł nadnerczowy glandula suprarenalis rdzeń nadnerczy - suprarenal medulla kora nadnerczy - cortex glandulae suprarenalis warstwa kłębkowata - zona glomerulosa warstwa pasmowata - zona fasciculata warstwa siatkowata - -zona reticularis jajnik ovarium jądro testis nerka - ren

Wykaz obowiązujących skrótów nazw hormonów Nazwa polska Nazwa angielska Skrót Kortykoliberyna Corticotropin releasing hormone CRH Tyreoliberyna Thyrotropin releasing hormone TRH Melanoliberyna Melanotropin releasing hormone MRH Prolaktostatyna (dopamina) Prolactin inhibitory hormone PIF Gonadoliberyna Gonadotropin releasing hormone GnRH Somatoliberyna Growth hormone releasing hormone GHRH Somatotropina, hormon wzrostu Growth hormone STH, GH Prolaktyna Prolactin PRL Tyreotropina Thyroid stimulating hormone TSH Melanotropina Melanocyte-stimulating hormone MSH Adrenokortykotropoina Adrenocorticotropic hormone ACTH Lutropina, hormon luteinizujący Luteinizing hormone LH Folikulotropina, hormon folikulotropowy Follicle-stimulating hormone FSH Oksytocyna Oxitocin OXT Wazopresyna, hormon antydiuretyczny vasopressin, antidiuretic hormone AVP, ADH Parathormon Parathyroid hormone PTH Kalcytonina Calcitonin CT Trójjodotyronina Free triiodothyronine ft3 Tyroksyna Free thyroxine ft4 Insulinopodobny czynnik wzrostu Insulin-like growth factor IGF Aldosteron Aldosterone ALD Kortyzol Cortisol COR Erytropoetyna Erythropetin EPO Adrenalina, epinefryna Adrenaline, epinephrine A, E Noradrenalina, norepinefryna Nordrenaline, norepinephrine NA, NE

Komórka potrzebuje zasilania informacyjnego komórki komunikują się między sobą komórki wysyłają i otrzymują informacje (sygnały) informacja jest przetwarzana we wnętrzu komórki co umożliwia odpowiedź (transdukcja sygnału) następuje uruchomienie odpowiednich szlaków metabolicznych (zmiana aktywności komórki)

Proces przekazywania sygnału obejmuje: rozpoznanie sygnału receptory transdukcję zamiana sygnału zewnątrzkomórkowego w informację wewnątrzkomórkową efekt modyfikacja funkcji komórkowych

Podstawowe pojęcia: Ligand (cząsteczka sygnałowa) lub bodziec wiadomość ze środowiska wewnętrznego pochodząca z komórki sygnałowej chemiczny (np. hormon, cytokina itp..) elektryczny (impuls nerwowy) Receptor odbiorca na komórce docelowej (ang. target cell) Drugi przekaźnik Wewnątrzkomórkowy przetwornik, wzmacniacz oraz tłumacz wiadomości Sekrecja output wynikający z wydzielenia lub aktywacji nowopowstałych cząsteczek

CZĄSTECZKI SYGNAŁOWE DZIAŁAJĄ NA RÓŻNYCH DYSTANSACH (ODDALENIE W CZASIE I PRZESTRZENI) 1. Transmisja autokrynowa -. miejscem syntezy i miejscem działania jest ta sama komórka - częsty sposób działania czynników wzrostu oraz hormonów plejotropowych (prolaktyna i hormon wzrostu) -substancje w tej transmisji działają same na siebie regulując proliferację -często spotykana w komórkach nowotworowych

Cząsteczki sygnałowe c.d. 2. Transmisja parakrynowa -. niewielkie oddalenie miejsca syntezy od miejsca działania, -najczęściej obejmuje sąsiadujące komórki -obejmuje wszystkie rodzaje ligandów w tym hormony -często odbywa się przy udziale substancji pośredniczących (neurotransmitery lub niektóre czynniki wzrostowe)

TRANSMISJA AUTO- I PARAKRYNOWA

Cząsteczki sygnałowe c.d. 3. transmisja endokrynowa -. oddalenie miejsca syntezy od miejsca działania - cząsteczka sygnałowa nosi nazwę hormonu - zwykle przenoszona przez układ krwionośny (wyjątek: neurony podwzgórza) Układ hormonalny = układ dokrewny (klasyczne ujęcie układu hormonalnego)

TRANSMISJA ENDOKRYNOWA Wiele substancji może działać przez dwa lub trzy typy transmisji np. czynniki wzrostu, prolaktyna czy noradrenalina

PODZIAŁ HORMONÓW ze względu na HORMONY DOKREWNE KLASYCZNE miejsce działania HORMONY LOKALNE Wydzielane przez wyspecjalizowany gruczoł Działają na długich dystansach (transmisja endokrynowa) Przenoszone z krwią, często przy udziale wyspecjalizowanych białek Posiadają cale narządy docelowe (wyjątek: hormony wszędobylskie - plejotropowe) Wydzielane przez tkanki lub pojedyncze komórki np. nabłonek jelita czy limfocyty Działaja na krótkich dystansach (transmisja para- i autokrynowa) Wydzielane przez tkanki np. przewodu pokarmowego Działają docelowo na tkankę w pobliżu miejsca wydzielania

PODZIAŁ HORMONÓW ze względu na budowę chemiczną Rozpuszczalne w wodzie Pochodne aminokwasów (zmodyfikowane aminokwasy np. serotonina, melatonina, histamina, adrenalina itd..) Typowe hormony polipeptydowe (min. hormony podwzgórza, przysadki i trzustki) Opioidy endogenne Prostaglandyny Rozpuszczalne w tłuszczach Steroidy (hormony kory nadnerczy, hormony gonad) Hormony tarczycy (pochodne tyrozyny) Retinoidy (pochodne witaminy A)

Steroidy Cholesterol C 27 Pregnenolon C 21 Androgeny C Glucocortykoidy C 19 21 Mineralocortykoidy C 21 (Figure 9-39) EstrogenyC 18

Białka i peptydy Peptydy najczęściej kilka aminokwasów Gonadotropin Releasing Hormone (GnRH) 10 aminokwasów, Oksytocyna 8 aminokwasów Opioidy (enkefaliny) 5 aminokwasów Białka długie łańcuchy aminokwasów Prolaktyna 198 aminokwasów ACTH 39 aminokwasów Glikoproteiny Hormony białkowe połączone z cząsteczkami węglowodanów TSH, LH, EPO

Hormony przedniego płata przysadki - funkcje

Jak działają hormony wewnątrz komórki Hormony białkowe i peptydowe receptory związane z białkami G (np. glukagon) albo poprzez receptory sprzężone z kinazami białkowymi (np. insulina) Hormony steroidowe receptory jądrowe (np. kortyzol, testosteron) Pochodne aminokwasów dużo możliwości (np. tyroksyna, melatonina)

Transport hormonów Komórka Gruczoł dokrewny Krew Komórka Komórka Komórka docelowa - ma receptor hormonu Nośnik białka osocza Komórka bez receptora hormonu

Hormony wytwarzane przez gruczoły dokrewne: - Podwzgórze : liberyny, statyny, oksytocyna, wazopresyna (magazynowane i wydzielane z tylnego płata przysadki) - przedni płat przysadki: hormony tropowe - szyszynka: melatonina - taczyca: tyroksyna (T 4 ), trijodotyronina (T 3 ), kalcytonina - prztarczyce: parathormon - grasica: tymulina, tymozyna i tymostymulina - kora nadnerczy: mineralokortykosteroidy (aldosteron), glikokortykosteroidy (kortyzol), androgeny (testosteron) - rdzeń nadnerczy: adrenalina, noradrenalina - trzustka: insulina, glukagon, somatostatyna - nerka: erytropoetyna, hormon D - jądra: testosteron - jajniki: estrogeny, progesteron

UKŁADY HORMONALE W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA Oś współczulno-nanerczowa rdzeń nadnerczy oś trzustkowa - trzustka OSIE HORMONALNE (UKŁAD PODWZGÓRZE PRZYSADKA): 1. somatotropowa (GH hormon wzrostu) 2. Laktotropowa (PRLprolaktyna) 3. tyreotropowa (TSH tyreotropina) 4. adrenokortykotropowa (ACTH adrenokortykotropina) 5. gonadotropowe (FSH/LH folikulotropina, lutropina) 6. melanotropowa (MSH) Gruczoły działające z pominięciem układu podwzgórze przysadka: 1. Przytarczyce 2. Nerka 3. Grasica DWA HORMONY WŁASNE PODWZGÓRZA ; WAZOPRESYNA I OKSYTOCYNA, PONADTO PODWZGÓRZE PRODUKUJE LIBERYNY I STATYNY

Podwzgórze centrum koordynujące układ wydzielania wewnętrznego - synteza oksytocyny i wazopresyny (j. przykomorowe i nadwzrokowe) - hormony uwalniające i hamujące (j. brzuszno-przyśrodkowe, j. grzbietowoprzyśrodkowe, j. lejka)

UKŁAD PODWZGÓRZE-PRZYSADKA ADENOHYPOPHYSIS NEUROHYPOPHYSIS

Kortykoliberyna (CRH) Gonadoliberyna (GRH) kortykotropina (ACTH) follitropina (FSH), lutropina (LH) Tyreoliberyna (TRH) tyreotropina (TSH ) Somatoliberyna (SH, GHRH) Melanoliberyna (MRH) Melanostatyna (MIH) Prolaktoliberyna (PRH) Prolaktostatyna (PIH) PODWZGÓRZE hormony uwalniające ( liberyny -RH) hormony hamujące uwalnianie ( statyny -IH) somatotropina (STH, GH) melanotropina (MSH) hamowanie wydzielania MSH prolaktyna (PRL) hamowanie wydzielania prolaktyny PRZYSADKA Hormony tropowe UKŁAD PODWZGÓRZE PRZYSADKA STANOWI POCZĄTEK OSI HORMONALNYCH

Hormon wzrostu Wydzielanie hormonu wzrostu jest regulowane na poziomie podwzgórza, oraz zależy od tempa metabolizmu wątrobowy IGF IGF insulin like groth factor, insulinopodob ny czynnik wzrostu

Kontrola wydzielania hormonów: tarczyca

KRÓTKA (1) I DŁUGA PĘTLA (2) SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO NA PRZYKŁADZIE OSI PODWZGÓRZOWO- PRZYSADKOWO- NADNERCZOWEJ KOROWEJ (PPN) (ANG. HPA-HYPOTHALAMO-PITUITARY-ADRENAL AXIS) 2 1

Wazopresyna Synteza w podwzgórzu Jądro nadwzrokowe Jądro przykomorowe Czynniki pobudzające wydzielanie: Hipermolalność osocza Hipowolemia Czynniki hamujące wydzielanie: Hipomolalność osocza Hiperwolemia Magazynowana w tylnym płacie przysadki Hormon polipeptydowy Okres półtrwania 16-20 min. Działanie: Nerka receptor V2; zwrotne wchłanianie wolnej wody w kanalikach zbiorczych Naczynia krwionośne receptor V1; skurcz naczyń; to działanie tylko w dużych stężeniach

Wazopresyna Resorpcja wody w nerkach Inaktywacja wątroba i nerki Pobudzanie wydzielania: - wzrost ciśnienia osmotycznego osocza -zmniejszenie objętości krwi - angiotensyna II, stres, nikotyna Zahamowanie wydzielania: - wzrost objętości krwi - spadek ciśnienia tętniczego krwi - alkohol, kofeina Cys Tyr Phe S S Cys Asp Gln Pro Arg Gly - NH 2 9 aminokwasów Więcej: Izojonia...

Angiotensyna II obniża przesącz kłębuszkowy Wazopresyna wzmaga resorpcję wody w kanaliku zbiorczym (AQP2) Aldosteron wzmaga resorpcję Na + w kanaliku wstępującym

Oksytocyna the trust hormone Skurcz kom. mioepitelialnych gr. mlecznych (laktacja) Skurcz macicy (poród, stosunek płciowy) Wędrówki (ptaków) zachowania prosocjalne, macierzyńskie, monogamia Stężenie wyższe u ojców, korelacja z utrzymywaniem więzi rodzinnych, zaufaniem, wiernością i miłością Pobudzanie wydzielania przez: - drażnienie receptorów: sutka - estrogeny szyjki macicy pochwy Zahamowanie wydzielania przez:

Przyczyny występowania czynności porodowej Czynniki inicjujące czynność skurczową mięśnia macicy: 1. Układ nerwowy 2. Układ hormonalny 3. Czynniki mechaniczne Wzrost poziomu estrogenów, spadek progesteronu Wzrost poziomu oksytocyny Prostaglandyny estrogeny => prostaglandyny => oksytocyna -Zmiana wrażliwości receptorów alfa (wzrasta) i beta (spada) - Wzrost napięcia mięśnia macicy zmniejsza przepływ krwi przez łożysko - Rozciąganie szyjki macicy przez część przodującą

HORMON WZROSTU SOMATOTROPINA (STH, GH) Białko, 191 aa (~22 kda), duża specyficzność gatunkowa 0~5 ng/ml osocza, cykliczne wydzielanie dobowe (szczyt podczas snu 3 i 4 fazy), życiowe - szczyt wydzielania w okresie pokwitania AKTYWATOR UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO DZIAŁANIE ANTYOKSYDACYJNE Wzrost wydzielania: głód, zimno, wysiłek fizyczny, wazopresyna itd.. Czynnik uwalniający: somatoliberyna - GH-RH Zahamowanie wydzielania: somatostatyna (SRIF) hormon hamujący podwzgórza Insulin like growth factor IGF-1, IGF-2 (wytwarzane gł. w wątrobie) Nadczynność przysadki akromegalia obniżona synteza IGF karłowatość typu Larona

~23 kda, 198 aa PROLAKTYNA Pobudzenie wydzielania prolaktoliberyna, estrogeny, drażnienie brodawki sutka, ciąża, połóg, stosunek płciowy, stres, AKTYWATOR UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO choroby związane z zaburzeniami układu dopaminergicznego (choroba Parkinsona) Zahamowanie wydzielania prolaktostatyna = DOPAMINA, progesteron Zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację. Wzmacnia działanie steroidów w jądrach (poprzez kom. podporowe - Sertolego), ale nadmiar PRL hamuje czynność jąder Wysokie stężenie PRL hamuje owulację (hamuje uwalnianie FSH i LH). Utrzymuje działanie ciałka żółtego (zaburza owulację)

Prolaktyna - regulacja wydzielania Bodźcem bezpośrednim jest drażnienie brodawki sutka PIF = dopamina

Wydziela: Tarczyca gruczoł wydzielania dokrewnego, ważący ok 20g, o kształcie motylowatym, zlokalizowany w przedniej części szyi. Składa się z dwóch płatów, które w centrum połączone są przez tzw. cieśń tarczycy. trójjodotyroninę - T3 tetrajodotyroninę - T4 (tyroksyna) kalcytoninę Do tworzenia hormonów w tarczycy niezbędny jest jod, dostarczany do organizmu głównie z pokarmami lub wraz z wodą rozpyloną w powietrzu

TARCZYCA T 3 - trijodotyronina T 4 - tetrajodotyronina (tyroksyna) Tyreoglobulina: magazyn T 3 i T 4 zapas jodu na~około 3 miesiące (123 reszty tyrozynowe/cząsteczkę) Uwalnianie TSH (poprzez wzrost camp i Ca 2+ ) Więcej: Izojonia...

Działanie T 4 i T 3 : Zwiększenie podstawowej przemiany materii (do 100%) niemal wszystkich tkanek (poza mózgiem i jądrami), szczyt wzrostu ~12 dni - wzrost metabolizmu węglowodanów (a więc zużycia tlenu) - wzrost metabolizmu lipidów - rozkojarzenie fosforylacji w mitochodndriach (wzrost produkcji ciepła) Niedobór hormonów osi tarczycowej podczas dojrzewania zahamowanie rozwoju umysłowego

Hormony tarczycy Hormony tarczycy kontrolują funkcje organizmu, takie jak: - tempo metabolizmu - tętno - temperatura ciała - wzrost i rozwój Mają też wpływ na: - masę ciała - sprawność umysłową - cykl miesiączkowy - płodność

Choroby tarczycy Do schorzeń tarczycy zaliczamy: - wole - nadczynność tarczycy - niedoczynność tarczycy - guzy tarczycy

GŁÓWNE HORMONY ZWIĄZANE Z METABOLIZMEM WAPNIA Parathormon (PTH) gruczoły przytarczyczne zwiększa (lub zmniejsza) stężenie Ca 2+ we krwi, Kalcytonina (CT) komórki C tarczycy metabolizm wapnia (obniża stężenia Ca 2+ w krwi hamuje aktywność osteoklastów)

REGULACJA POZIOMU WAPNIA Kotransport z Na + - gł. W końcowym odcinku kanalika dalszego Parathormon i kalcyferol (1,25-dihydroksykalcyferol D3) Całkowity wapń w surowicy ~2 mm (wolny ~1.6 mm) Parathormon, kalcyferol i kalcytonina Tarczyca (komórki C) i przytarczyce receptor Ca 2+ (sprzężony z białkami G)

Hormony kalcytropowe i regulacja poziomu wapnia Witamina D stymuluje wchłanianie Ca 2+ i PO 4 3- w jelicie stymuluje resorpcję Ca 2+ z kości stymuluje wchłanianie Ca 2+ w jelicie hamuje wydalanie Ca 2+ przez nerki stymuluje syntezę aktywnej wit. D Parathormon Dużo Ca 2+ w osoczu Mało Ca 2+ w osoczu Kalcytonina stymuluje odkładanie Ca 2+ w kościach hamuje wchłanianie Ca 2+ w jelicie stymuluje wydalanie Ca 2+ przez nerki PARATHORMON- KRYTERIALNY DLA ŻYCIA

PROCESY PRZEBIEGAJĄCE Z UDZIAŁEM WAPNIA (PRAWIE WSZYSTKIE) SKURCZ MIĘŚNIA PRZEWODZENIE IMPULSU NERWOWEGO PROCESY OSTEOKLASTYCZNE (KOŚCIOTWÓRCZE) HEMOSTAZA (UTRZYMANIE KRWI W STANIE PŁYNNYM W ŁOŻYSKU NACZYNIOWYM)

NADNERCZA, UMIEJSCOWIENIE I UNACZYNIENIE

Nadnercza Wydzielają: Rdzeń: katecholaminy: - adrenalina (= epinefryna) - noradrenalina (= norepinefryna) Kora: kortykosterydy: - glukokortykosteroidy (kortyzol) - mineralokortykosteroidy (aldosteron) - androgeny (DHEA, testosteron)

Kora: NADNERCZA warstwa kłębkowata mineralokortykosteroidy (aldosteron) warstwa pasmowata glikokortyksteroidy (kortyzol) warstwa siatkowata androgeny (testosteron) ACTH pobudza steroidogenezę (poprzez wzrost camp) i działa troficznie na korę nadnerczy Rdzeń: adrenalina (~20%) noradrenalina (~80%) Pobudzenie unerwienie współczulne (acetylocholina) stany wstrząsowe etc emocje, hipoglikemia, N-metylotransferaza noradrenaliny jest indukowana przez glikokortykoidy kory nadnerczy

KORA NADNERCZY - PRZEKRÓJ

ALDOSTERON Kryterialny dla życia Wzrost wchłaniania Na + i wody przez kanaliki nerkowe oraz gruczoły utrzymanie homeostazy 0,9 % roztwór NaCl roztwór fizjologiczny KORTYZOL Hormon stresowy w fazie adaptacyjnej stresu, Wzrost glukoneogenezy, zwiększenie katabolizmu białek, lipoliza, zwiększają skurcz mięśni naczyń krwionośnych i serca, chronicznie podwyższony poziom kortyzolu niebezpieczny dla życia (ze względu na działanie immunosupresyjne) działanie przeciwzapalne, hormon stresowy

Aldosteron Mineralokortykosteroid (C21) wydzielany przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy Okres półtrwania 20-30 min. Rytm dobowy szczyt wydzielania we wczesnych godzinach rannych W osoczu związany z albuminami i CBG Metabolizowany w wątrobie Wydalany przez nerki w stanie wolnym i sprzężonym z kwasem siarkowym i glukuronowym

Aldosteron Czynniki pobudzające wydzielanie: ACTH Angiotensyna II Hiperkaliemia Hiponatremia Hipowolemia Czynniki hamujące wydzielanie: Wazopresyna Hyperwolemia Hypernatremia

Aldosteron regulacja wydzielania angiotensyna II K + Na + ACTH kora nadnerczy (warstwa kłębkowata) aldosteron resorbcji Na + wydalanie K + wydalanie H +

KORTYZOL

Oś podwzgórzowo-przysadkowonadnerczowo-korowa (PPN) Kortykoliberyna Hormon adrenokortykotropowy Glukortykosteroidy Działanie: przeciwzapalne, przeciwhistaminowe, immunosupresyjne MOBILIZACJA ENERGETYCZNA

Kortyzol Wzrost glukoneogenezy, zwiększenie katabolizmu białek, lipoliza, zwiększają skurcz mięśni naczyń krwionośnych i serca, działanie przeciwzapalne Wahania dobowe (szczyt poranny), czas półtrwania ~ 80 min., inaktywacja w wątrobie (redukcja do tetrahydropochodnych i sprzężenie z kwasem glukuronowym) Transkortyna osoczowe białko wiążące kortyzol (wolny ~10%)

ROLA TESTOSTERONU W ORGANIZMIE

Jajniki FSH pobudza dojrzewanie komórki jajowej LH odp. za końcowe dojrzewanie, owulację i utrzymanie ciałka żółtego Progesteron (21 C): Estrogeny i progesteron - rozrost gruczołów błony śluzowej macicy - po zapłodnieniu - przekształcanie błony śluzowej macicy w błonę doczesną (w okresie ciąży wytwarzany jest przez łożysko i zapobiega skurczom macicy) - brak zapłodnienia zanik ciałka żółtego (i obniżenie syntezy progesteronu) mężczyźni ~ 0.3 ng/ml Kobiety ~ 0.9 ng/ml (faza folikularna cyklu) do ~ 18 ng/ml faza lutealna

estrogeny roślinne Estrogeny (np. (18 C) piwo, soja): Estradiol, Estron, Estriol, - rozwój drugorzędowych cech płciowych samic - cykliczne zmiany w nabłonku płciowym i śluzówce macicy - popędu płciowego i żeńskiego zachowania seksualne Są także wytwarzane przez aromatazę obwodową w: tkance tłuszczowej, mięśniowej, sutku, kościach, jądrach jak i mózgu. Inhibina (białko) hamuje wydzielanie FSH Estrogeny - hamują wydzielanie LH i GnRH Relaksyna (polipeptyd) - rozluźnia spojenie łonowe, hamuje skurcze macicy

- kobiecy typ otłuszczenia bioder i talii - obniżona spermatogeneza i wydzielanie testosteronu Otłuszczenie estrogenowe u mężczyzny

Jądra testosteron (19 C) Kom. śródmiąższowe (Leydiga) steroidogeneza - TESTOSTERON (indukowana lutropiną LH działającą przez białka G i camp jako wtórny przekaźnik) Kom. podporowe (Sertolego) Testosteron Binding Proteins, estrogeny i inhibiny (synteza indukowana follitropiną FSH działającą przez białka G i camp) Inhibiny hamują wydzielanie FSH Testosteron męskie wewnętrzne narządy płciowe (spermatogeneza) oraz masa mięśniowa, popęd itd. a-reduktaza testosteronu ( w kom. docelowych) Dihydroksytestosteron męskie narządy płciowe (jako i łysienie i trądzik) Męskie obojnactwo rzekome wrodzony brak (niska aktywność) reduktazy testosteronu LH w dojrzewaniu wzmaga syntezę testosteronu zmiana płci (prawie)

Insulina kom. B trzustka pobudzenie: wysokie stężenie glukozy we krwi Obniża st. glukozy we krwi (przyśpiesza glikolizę i glikogenezę) Glukagon kom. A pobudzenie: niskie stężenie glukozy we krwi (ale też: aminokwasy, kortyzol, ACh) Zwiększa st. glukozy we krwi (aktywuje glukoneognezę i glikogenolizę) Somatostatyna kom. D Insulina/glukagon: Na czczo ~ 4 Po posiłku ~70

Hormonalna regulacja poziomu glukozy we krwi Hyperglikemia Glukoza > 1,1 g/l Hypoglikemia Glukoza < 0,7 g/l β Insulina transport do komórek synteza glikogenu zużycie glukozy synteza białka synteza tłuszczu α Glukagon glikogenoliza lipoliza proteoliza glukoneogeneza Adrenalina Kortyzol Norma Glukoza 0,7-1,1 g/l

glukoza glikogenogeneza glikogenoliza glikogen glikoliza glukoneogeneza glikogenoneogeneza pirogronian mleczan

Kontrola wydzielania hormonów: Regulacja metaboliczna i nerwowa (autonomiczna) Mózg Wątroba Trzustka Wchłanianie glukozy i synteza glikogenu Glukoza www.medbio.info/.../hs130hkowe0ch0diq0ed.gif

Endogenny rytm wydzielania insuliny Okołodobowe wahania stężenia glukozy i insuliny u osób głodzonych. www.ciop.pl

grasica Wytwarzanie i dojrzewanie limfocytów T Budowa zrazikowa, rdzeń i kora Zrąb kom. nabłonkowe- tymozyna i tymopoetyna Miąższ kom. limfoidalne (tymocyty) gł. w korze

Grasica Grasica Noworodek 15 g Okres dojrzewania 35 g 25 lat 25 g 60 lat <15 g 70 lat ~0 g Tymozyna i tymopoetyna: przyśpieszają dojrzewanie limfocytów T pobudzają limfopoezę, granulocyto- i erytropoezę wzmagają odpowiedź limfocytów na mitogeny wzmagają syntezę immunoglobulin hamują rozwój nowotworów zwiększają odporność organizmu na choroby przyśpieszają procesy regeneracji tkanek