Parametr służący jedynie warunkowo do wyjaśnienia dysfunkcji tarczycy. Ma większe znaczenie jako parametr uzupełniający.

Transkrypt

1 Testy Endokrynologiczne Pies Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) Wyjaśnienie postępowania zaburzeń hormonalnych tarczycy (niedoczynności rzadziej nadczynności).parametr mało specyficzny, dlatego należy dodatkowo wyznaczyć ctsh. hipotyreoza lub eutyreoza. < 1,5 µg/dl: (inne schorzenie pierwotne).w przypadku niejednoznacznego wyniku sensowne jest dodatkowe określenie ctsh lub przeprowadzenie testu stymulacji TRH. Cave: u Chartów i innych dobrze wytrenowanych psów obserwuje się stosunkowo niskie stężenia wartości fizjologicznych 1,5 4,5 µg/dl: eutyreoza. > 4,5 µg/dl: hipertyreoza. Powtórne badanie po upływie 2 tygodni lub test supresji T3 (hipertyreoza bardzo rzadko występuje u psów). Kontrola leczenia: T4 stężenie, powinno 6 godz. po podaniu leków znajdować się w średnim lub górnym zakresie wartości fizjologicznych. Wolna tyroksyna (ft4) wyjaśnienie występowania zaburzeń hormonalnych gruczołu tarczycowego (gł. hipotyreoza, rzadziej hipertyreoza). Parametr wysoko-specyficzny. Parametr dodatkowy ctsh. hipotyreoza ewent. eutyreoza (inne schorzenie pierwotne). < 7,7 pmol/l: W przypadku niepewnej (tzn. niejednoznacznej) diagnozy należy wyznaczyć ctsh lub przeprowadzić test stymulacji TRH. 7,7 47,6 pmol/l: eutyreoza. Cave: w początkowym stadium hipotyreozy, obserwuje się koncentrację w dolnych granicach wartości fizjologicznych. > 47,6 pmol/l: hipotyreoza: Powtórka badania po 2 tyg. lub test supresji T3. Trycolotyronina (T3) Parametr służący jedynie warunkowo do wyjaśnienia dysfunkcji tarczycy. Ma większe znaczenie jako parametr uzupełniający. < 30 ng/ml: hipotyreoza lub eutyreoza (inne schorzenie pierwotne) Ewent. obecność przeciwciał T µg/dl: eutyreoza.

2 Kontrola terapii: Cave: koncentracja wysoce zależna od aktualnej przemiany materii. T3 jest tylko w niewielkim stopniu. 3-4 godz. po podaniu leków, wartości znajdują się w środkowym zakresie fizjologicznym. Wolna trijodotyronina (ft3) T3 znajdująca się w surowicy krwi jest w 99,7 % związana z białkami transportującymi. Stężenie ft3 jest adekwatne do wydzielania T3 i aktywności przemiany materii. W niedoczynności tarczycy stężenie ft3 jest na ogół proporcjonalne do stężenia T3.Pomiar T3 jest wskazany w przypadku zmian stężenia białek transportujących (gł. TBG) T3, jeżeli wynikają ze zmian stężenia całkowite T3. Stężenie TBG jest na ogół stałe, wyjątek to: ciąża, terapia lekami steroidowymi. W tych przypadkach stężenie wolnej T3 nie zmienia się, natomiast stężenie całkowitej T3 jest proporcjonalne do zmian TBG. c TSH ( tyrotopina psa) potwierdzenie hipotyreozy. W przeciwieństwie do ludzkiej tyreotropiny, c TSH psa jest mało specyficzne. Z tego powodu ma stosunkowo małe znaczenie jako parametr pojedynczy. Częściej łącznie z objawami klinicznymi i stężeniem T4. > 0,6 ng/ml: jednocześnie T4 ewent. ft4 zamierzone hipotyreoza lub stan po antybiotyku terapii. Jednocześnie T4 ewent. ft4 w zakresie fizjologicznym: w okresie rekonwalescencji lub obecność przeciwciał T4. < 0,6 ng/ml: jednocześnie T4 ewent. ft4 w zakresie fizjologicznym: eutyreoza jednocześnie T4 ewent. ft4 obniżone (inne schorzenia pierwotne) eutyreoza lub (rzadko!) hipertyreoza. Należy wykluczyć także inne choroby podstawowe. Cave: Badania przeprowadzone w USA wykazały, że jedynie 60% psów hipotyretycznych miały również zawyżone wartości TSH. Kontrola terapii: Spadek koncentracji poniżej 0,03 ng/ml oznacza, że dawka T4 jest zbyt wysoka lub diagnoza niedoczynności jest błędna. Koncentracja poniżej 0,6 pojawia się w przypadku zbyt niskich dawek T4. Koncentracja TSH powinna być zawsze określana łącznie z badaniem stężenia T4 w surowicy krwi. Przeciwciała tyreoglobulinowe podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczycowego. Negatywny wynik: w czasie pobrania krwi nie można stwierdzić przeciwciał w surowicy.

3 Pozytywny wynik: aktywne procesy zapalenia tarczycy (np.thyreoditis limfocytoza). Jednoczesne występowanie niedoczynności tarczycy jest możliwe. Obecność przeciwciał tyreoglobulinowych może wskazać na obecność hipotyreozy, możliwe jest także ich brak. Kortyzol określenie tylko tego hormonu jest stosunkowo mało sensowne: u chorych zwierząt obserwuje się, bowiem wzrost średnich wartości kortyzolu, rzadziej przekroczenie górnych granic wartości fizjologicznych. < 1-5 ng/ml: stężenie wyraźnie powyżej wartości referencyjnych powstaje po podaniu egzogennych kortykosteroidów ewent. niedoczynność kory nadnerczej. Diagnoza różnicowa: określenie współczynnika Na/K lub test Stymulacji ACTH ng/ml: stężenie w fizjologicznym zakresie: choroba Cushinga nie do wykluczenia. W przypadku objawów klinicznych należy przeprowadzić test screeningowy: > 67 ng/ml: spowodowany stresem, wzrost koncentracji kortyzolu nie można odróżnić od stanów patologicznych. Diagnoza różnicowa: test screeningowy dexametisonu test stymulacji ACTH. ACTH jako parametr pojedynczy, mało specyficzny u psa, może być zarówno pochodzenia przyrodkowego jak i nadnerczowego. Określenie stężenia ACTM ma znaczenie w diagnostyce dysfunkcji nednerczej lub częściej jako parametr dodatkowy w przypadkach niejednoznacznych pozostałych wartości laboratoryjnych. E D T A - osocze Wyraźnie < 35: jatrogenny M. Cushing. M. Cushing pochodzenia nadnerczego lub zmiany chorobowe w obrębie przysadki mózgowej pg/ml: Morbus Cushing mało prawdopodobny. W przypadku nowotworów przysadki gruczolaków możliwe są stężenia w zakresie fizjologicznym. > 60 pg/ml: niewydolność nadnerczy, stres, gruczolaki przysadki (objawy kliniczne typowe dla M. Cushing) Cave: W przypadku nieprawidłowego transportu prób do laboratorium (za ciepło, brak odwirowania) lub nieprawidłowego materiału do badań może dojść do otrzymania zakłamanych wyników (zbyt niskie, lub w fizjologicznym zakresie)

4 Estradiol - 17β wyjaśnienie stanu funkcjonalnego jajników, nowotwory jajników lub nowotwory jąder produkujące estrogeny. Proesrus: Oestrus: Metoestrus: Anoestrus: surowica, osocze krwi u suki (zależna od stanu cyklu) pg/ml. < 30 pg/ml. < 30 pg/ml (koncentracja zależna po owulacji) < 1-25 pg/ml (mocno zależna od stanu rozwoju pęcherzyków jajnikowych). Pod koniec anoesrtus koncentracja estradiolu wyraźnie wzrasta. Cave: sekrecja estradiolu ulega znacznym wahaniom, dlatego należy pomiar stężenia kilkakrotnie powtórzyć ewent. przeprowadzić wymaz pochwowy. u samca (niekastrowanego) < 20 pg/ml: fizjologiczne wartości pg/ml: podwyższona sekrecja > 30 pg/ml: możliwe występowanie nowotworów wydzielających estradiol. Aby otrzymać pewna diagnozę należy badanie powtórzyć lub określić stężenie testosteronu. Kastral: < 10 pg/ml Progesteron wyjaśnienie stanu funkcjonalnego jajników. Proestrus: < 1 mg/ml Oestrus: wzrasta 1 do >20 ng/ml. Podczas owulacji: 3,5 8. Jeżeli koncentracja hormonu w części krycia spada poniżej 2 ng/ml, należy badanie po 2 dniach powtórzyć lub ewent. sukę powtórnie kryć. Metoestrys: 20 do <1 ng/ml(spada) Do podtrzymywania ciąży koncentracja progesteronu musi wynosić: > 10 (15) ng/ml. Testosteron U samca: Cryptorschismus, nowotwory jajników surowica, plazma krwi (=osocze) 1 8 ng/ml w przypadku podejrzenia nowotworów komórek Sertoliego należy dodatkowo określić stężenie estradiolu - 17β

5 Kastral: na ogół < 0,5 ng/ml w przypadkach wątpliwych należy przeprowadzić test stymulacji HCG. Insulina podejrzenie wyspiarka (Insulinoma) ; szybko oddzielić od pozostałych elementów, przesłać do laboratorium w stanie schłodzonym! Dodatkowo należy określić stężenie glukozy! Gdy stężenie glukozy < 60 ng/ml i stężenie insuliny: > 20 mu/ml Insulinoma mu/ml należy badanie powtórzyć 5 10 mu/ml hipoglikemia (Insulinoma wątpliwa) < 5 mu/ml brak Insulinoma (wynik pewny) Dodatkowo często określa się współczynnik insuliny / glukozy Współczynnik = insulina (z surowicy) [ Mu/ml ] Glukoza ( z surowicy ) [mg/dl ] 30 < 30 norma, 30 60: wynik wątpliwy. Powtórka na czczo (tzn. po głodówce) > 60: wyspiak (Insulinoma) Cave: głodówka 12 godz. jakiekolwiek pobranie pokarmu wykażą wyniki badań. U psów przeprowadza się również rutynowe badania parahormonu, erytropoetyny, insuliny (like Growth Faktor) -> do określania sekrecji hormonów wzrostu, a także do troponiny. Inne badania laboratoryjne zależne od zapotrzebowania. TESTY FUNKCJONALNE Test stymulacji ACTH Diagnostyka M. Addisona Szybki test sreeningowy w diagnostyce M. Cushing o dużej specyficzności, ale ograniczonej wrażliwości Określenie funkcji nadnerczy w jatrogennej chorobie Cushinga Kontrola terapii w chorobie Cushinga Określone parametry: 2 kortyzol 1. pobranie krwi, określenie wartości podstawowej, 2. inj. i.m / i.v 0,25 mg ACTH/zwierzę ( Synacthen ) 3. po upływie jednej godz. pobranie krwi do przeprowadzenia testu stymulacji. W przypadku kontroli terapii w chorobie Cushinga należy pobrać krew po upływie 2 godz.

6 Morbus Addison / jatrogenny Morbus Cushing: Stężenie kortyzolu po teście stymulacji: < 10 ng/ml (ewent ng/ml w przypadku 8% badanych zwierząt) Wynik niepewny -> określenie współczynnika Na/K (w chorobie Addisona) Morbus Cushing: Stężenie kortyzolu po stymulacji: przekracza 3x wartość podstawową (koncentracja fizjologiczna w środkowym lub górnym zakresie), ewent. 150ng/ml. Kontrola terapii: Wartość stymulacyjna podczas terapii Lysodronem ng/ml lub terapii Modrenalnej ng/ml. Test screeningowy dexametazonu (low dose) popracie niepewnej diagnozy chor. Cushinga. Wysoka specyficzności wrażliwość testu. Określone parametry: 3 (2 ) kortyzol 1. pobieranie krwi i określenie wartości podstawowej 2. inj. i.m / i.v 0,01 mg deksametazonu / kg w.c 3. pobieranie krwi po 4 i 8 godz. wartości supresyjne (obydwie wartości dają dokładniejsze wyniki niż pojedyncze badanie tylko po 8 godz.) Obydwie wartości < 10 ng/ml: Wynik w zakresie fizjologicznym ewent. subkliniczna postać M.Cushing. Kontrola po 2-4 miesiącach pozwala na pewna diagnozę (potwierdzenie lub wykluczenie M. Cushing) Przynajmniej jedna wartość > 10 ng/ml: Choroba Cushinga Niepełne hamowanie po 8 godz.(nie po 4 godz.) występuje u 30 % przysadkozależnych przypadków, nigdy w przypadku nowotworów nadnerczy! Rzadziej pojawiają się niewystarczające hamowania ( niepoprawnie pozytywne wyniki) W przypadku terapii lekami antyepileptycznymi, D. Melitus i innych chorobach chronicznych. Test supresji deksametazonem ( high dose) diagnoza różnicowa pomiędzy przysadkowymi i nadnerczowymi Formami M. Cushing. Określone parametry: 3 (2 ) kortyzol 1. pobranie krwi, określenie wartości podstawowej.

7 2. inj. i.m 01 mg deksametazonu / kg m.c (= 10 więcej niż w teście low - dose) 3. pobranie krwi po 4 i 8 godz. -> wartości supresyjne U większości psów z obecnością guzów nadnerczy i 20% psów z neplasionami przysadki, stężenie kortyzolu nie przekracza 50% wartości podstawowej. Współczynnik kortyzolu / kreatyniny w moczu porannym test screeningowy w diagnostyce M. Cushing. Wysoka wrażliwość, ograniczona specyfika. 3 mocz poranny Określone parametry: współczynnik kortyzolu / kreatyniny 1) 1 próba: mocz poranny pierwszego dnia 2) 2 próba: mocz poranny drugiego dnia 3) Oralne podanie deksametazonu 2 dnia w dawce 3 0,1 ng/kg m.c 4) 3 próba: mocz poranny trzeciego dnia Ocena współczynnika kortyzol / kreatynina: Dzień pierwszy i drugi: Współczynnik kortyzol / kreatynina [ 10-6] < 15 choroba Cushinga nie prawdopodobna (ewent. jedna > 25, duga <25) -> wynik wątpliwy (wykonać dodatkowe testy screeningowe) Obydwie wartości > 25: prawdopodobnie M. Cushing Cave: diagnostyka różnicowa innych stanów (np. chroniczny stres, ból, Diapetes mellitus.) Obydwie wartości < 4: Morbus Addison ewent. rozpad wydalanego kortyzolu w moczu Obydwie wartości < 1: rozpad wydalanego w moczu kortyzolu. Sensowne jest przeprowadzenie dodatkowych testów screeningowych dzień trzeci: Jeżeli wartość obydwu pierwszych prób jest wyraźnie podwyższona, możliwa przysadkowa choroba M. Cushing. Test stymulacji TSH potwierdzenie hipotyreozy Określone parametry: 3 ft4 1. pobranie krwi - > określenie wartości podstawowej 2. inj. i.v Thyreoliberin ( 100 µg, gdy m.c < 3kg) ( 200 µg, gdy m.c > 3kg) 3. pobranie krwi po 90 min. -> 1 wartość stymulowana 4. pobranie krwi po 3 godz. -> 2 wartość stymulowana Ocena: Eutyreoza: przynajmniej jedna wartość stymulowana > 25 pmol/l

8 Wynik wątpliwy: przynajmniej jedna próba pmol/l, inne próby < 20pmol/l Dodatkowo należy określić stężenie TSH Hipotyreoza: wszystkie próby < 20 pmol/l Cave: gruczoł tarczycowy nie jest stymulowany w sposób bezpośredni, lecz pośredni przez stymulację sekrecji TSH. Wyniki tego testu mogą być zakłamane w przypadku podania leków wpływających na funkcję przysadki, schorzeniach innych gruczołów wydzielania wewnętrznego, chroniczny hipotyreozy. Test stymulacji TRH z podwójnym określeniem stężenia T4 Metoda przestarzała. Obecnie większe znaczenie ma test stymulacji TRH z potrójnym oznacznikiem ft4. Test stymulacji TSH Ze względu na BSE nie jest więcej przeprowadzana (TSH otrzymywano z przysadki bydła). Test stymulacji HCG ewent. GnRH potwierdzenie wnętrostwa ( w jamie brzusznej) Określone parametry: 2 testosteron Przeprowadzenie testu stymulacji HCG: 1. pobranie krwi, określenie wartości podstawowej testosteronu. 2. inj. i.v 500 I.E HCG/ zwierzę (Ekluton, Ovogest ) 3. pobranie krwi po upływie 1 godz. -> wartość stymulowana ewent. kolejna próba krwi pobrana po 30min. Przeprowadzenie testu GnRH: 1. pobranie krwi -> określenie stężenia podstawowego 2. inj. i.v 0,32 µg GnRH / zwierzę (Buserelin, Receptal ) 3. pobranie krwi po 3 godz. -> wartość stymulowana Samiec, wnętr Kastral po podaniu HCG ewent. GnRH dochodzi do znacznego wzrostu stężenia testosteronu, przy czym wnętry osiągają nieco niższe wartości. stężenie testosteronu nie zmienia się (ewent. minimalnie).