Nr 11 (2011) BIBLIOTEKA REGIONALISTY

Nr 11 (2011) BIBLIOTEKA REGIONALISTY Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2011

Rada Naukowa: Horst Brezinski, Alfonz Gajdoš, Jiřina Jílková, Dorota Korenik, Stanisław Korenik, Oğuz Özbek, Recenzenci: Florian Kuźnik, Andrzej Prusek, Zygmunt Szymla, Eugeniusz Wojciechowski Redaktor naukowy: Stanisław Korenik Sekretarz redakcji: Niki Derlukiewicz Redaktor wydawnictwa: Joanna Szynal Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Barbara Cibis Łamanie: Małgorzata Czupryńska Projekt okładki: Beata Dębska Na okładce katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu (zdjęcie z zasobów Fotolia LLC) Publikacja jest dostępna na stronie www.ibuk.pl Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne w międzynarodowej bazie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities http://cejsh.icm.edu.pl oraz w The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.wydawnictwo.ue.wroc.pl Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2011 ISSN 2081-4461 Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM

Spis treści Wstęp... 7 Artur Borcuch, Stabilność systemu finansowego jako warunek wzrostu gospodarczego podejście instytucjonalne... 9 Niki Derlukiewicz, Konkurencyjność wybranych regionów Unii Europejskiej... 19 Katarzyna Domańska, Renata Kubik, Wpływ kryzysu gospodarczego na efektywność grup strategicznych przedsiębiorstw mleczarskich w województwie lubelskim... 31 Eleonora Gonda-Soroczyńska, Kondycja środowiska przyrodniczego w rozwoju miejscowości uzdrowiskowej na przykładzie Szczawna-Zdroju... 41 Alicja Małgorzata Graczyk, Wybrane problemy lokalizacji lądowych farm wiatrowych w Polsce... 53 Piotr Hajduga, Oddziaływanie specjalnych stref ekonomicznych na rozwój społeczno-gospodarczy Dolnego Śląska w pierwszej dekadzie XXI wieku... 65 Magdalena Kalisiak-Mędelska, decentralizacja administracji publicznej. Zarys problemu... 81 Armand Kasztelan, Oddziaływanie przemysłu spożywczego na środowisko w województwie lubelskim... 93 Tomasz Kijek, Efektywność wykorzystania potencjału innowacyjnego gospodarki polskiej... 103 Piotr Klimczyk, Gabriela Wronowska, Rzeczywista emisja a przydział uprawnień do emisji CO 2 w latach 2008-2012 ujęcie regionalne... 113 Elżbieta Kołodziej, Grzegorz Wesołowski, Rola banku spółdzielczego w kreowaniu przedsiębiorczości na obszarach wiejskich powiatu włodawskiego... 131 Stanisław Korenik, Problemy współczesnego interwencjonizmu państwowego w świetle kryzysu finansowego... 143 Andrzej Łuczyszyn, Sektor publiczny w Polsce wobec wyzwań XXI wieku wybrane problemy... 151 Anna Mempel-Śnieżyk, Polityka wspierania i tworzenia sieciowych struktur przestrzennych w Polsce na tle wybranych krajów UE... 163 Sławomir Pastuszka, Spójność ekonomiczna, społeczna i terytorialna Unii Europejskiej konwergencja czy dywergencja... 179 Andrzej Pawlik, Innowacyjność jako determinanta rozwoju społeczno-gospodarczego województwa świętokrzyskiego... 191 3

Spis treści Adam Peszko, Krytyka liberalnych praktyk w korporacjach na przełomie wieków i nowe nurty w ekonomii pierwszej dekady XXI wieku... 205 Zbigniew Piepiora, Finansowanie naturalnych szkód katastroficznych w wybranych powiatach województwa dolnośląskiego... 217 Małgorzata Rogowska, Polityka rozwoju lokalnego zarys nowych koncepcji... 229 Janusz Rosiek, Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna Unii Europejskiej wybrane aspekty... 239 Wawrzyniec Rudolf, Urzędy marszałkowskie jako organizacje otwarte na współpracę w świetle badań empirycznych... 251 Dorota Rynio, Wykorzystanie naturalnych warunków środowiska w kształtowaniu wizerunku miasta... 261 Agnieszka Schmeidel, Rola władz samorządowych w realizowaniu współczesnej koncepcji polityki rozwoju regionalnego na przykładzie województwa świętokrzyskiego... 273 Eugeniusz Sitek, Ryzyko polityczne i jego wpływ na podejmowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych... 283 Michał Sosnowski, Delokalizacja działalności gospodarczej w warunkach konkurencji podatkowej... 293 Katarzyna Tarnawska, Przeciwdziałanie zmianom klimatu na poziomie UE a polityka klimatyczna Polski... 305 Agnieszka Tarnowska, Zróżnicowanie infrastruktury społecznej w województwach... 317 Barbara Trzaska, Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy jako efekt działań marketingowych... 337 Alina Walenia, Czynniki warunkujące wykorzystanie endogenicznego potencjału rozwoju obszarów wiejskich Polski Wschodniej... 347 Sylwia Wiśniewska, Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w polityce innowacyjnej państwa... 359 Summaries 4 Artur Borcuch, Stability of financial system as a condition of economic growth institutional approach... 18 Niki Derlukiewicz, Competitiveness of selected regions of the European Union... 30 Katarzyna Domańska, Renata Kubik, Impact of economic crisis on the effectiveness of strategic groups of dairy enterprises in Lublin voivodeship. 39 Eleonora Gonda-Soroczyńska, The condition of the natural environment in the development of a spa town the case of Szczawno-Zdrój... 51 Alicja Małgorzata Graczyk, Selected problems of onshore wind farms location in Poland... 64

Spis treści Piotr Hajduga, The influence of special economic zones on the socio-economic development of Lower Silesia in the first decade of the 21 st century... 79 Magdalena Kalisiak-Mędelska, Decentralization of public administration. Outline of the problem... 92 Armand Kasztelan, Impact of food industry on the environment in Lubelskie voivodeship... 102 Tomasz Kijek, Efficiency of Polish economy s innovation potential exploitation... 112 Piotr Klimczyk, Gabriela Wronowska, CO 2 emission and allocation of CO 2 emissions allowances in years 2008-2012 a regional approach... 129 Elżbieta Kołodziej, Grzegorz Wesołowski, The role of a cooperative bank in the creation of entrepreneurship in rural areas Włodawa district... 142 Stanisław Korenik, Problems of the modern state intervention in the light of the financial crisis... 149 Andrzej Łuczyszyn, Public sector in Poland in the face of challenges of the 21 st century chosen elements... 161 Anna Mempel-Śnieżyk, Policy of supporting and creating of spatial networks structures in Poland on the background of selected EU countries... 177 Sławomir Pastuszka, Economic, social and territorial cohesion of the European Union convergence or divergence... 189 Andrzej Pawlik, Innovation as a determinant of socio-economic development of Świętokrzyskie voivodeship... 203 Adam Peszko, Criticism of neoclassical doctrine of the 90s and new currents of economics in the first decade of the XXI st century... 215 Zbigniew Piepiora, Financing the counteraction of natural disaster damages in chosen counties of Lower Silesia voivodeship... 227 Małgorzata Rogowska, Local development policy an outline of new concepts... 238 Janusz Rosiek, Challenges to the energy sector in Poland in the perspective of the EU climate policy selected problems... 250 Wawrzyniec Rudolf, Marshal s Offices as the organizations open for cooperation empirical approach... 260 Dorota Rynio, Using natural conditions of environment in town image development... 271 Agnieszka Schmeidel, The role of local authorities in implementing the modern concept of regional development policies on the example of development plans in Świętokrzyskie voivodeship... 282 Eugeniusz Sitek, Political risk and its effect on making foreign direct investment... 291 Michał Sosnowski, Business relocation in the terms of tax competition... 304 5

Spis treści Katarzyna Tarnawska, Counteracting climate changes on the EU level and Polish climate policy... 315 Agnieszka Tarnowska, Differences in social infrastructure in voivodships... 336 Barbara Trzaska, Adjustment of an educational offer to labour market needs as a result of marketing activity... 346 Alina Walenia, Conditions determining the use of the endogenous potential of rural areas development in Eastern Poland... 358 Sylwia Wiśniewska, Innovation and business centres in innovation policy of the state... 367

BIBLIOTEKA REGIONALISTY NR 11 (2011) Janusz Rosiek Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna Unii Europejskiej wybrane aspekty Streszczenie: W artykule opisano podstawowe problemy związane ze zmianami strukturalnymi w polskim sektorze energetycznym: zwrócono uwagę na uwarunkowania związane z koniecznością restrukturyzacji tego sektora, przedstawiono podstawowe cele w tym zakresie oraz faktyczne i referencyjne wartości wskaźników podlegających monitoringowi, w kontekście polityki klimatycznej Unii Europejskiej, zaprezentowano bardzo niekorzystną, w porównaniu z przeciętną w UE, sytuację Polski pod względem efektywności energetycznej, stanowiącą konsekwencję niekorzystnej struktury wytwarzanej energii, w której dominują tradycyjne źródła jej pozyskiwania, zwłaszcza węgiel kamienny i brunatny. Słowa kluczowe: sektor energetyczny, efektywność energetyczna, zmiany strukturalne, polityka klimatyczna Unii Europejskiej, polityka energetyczna Polski. 1. Wstęp Sektor energetyczny stanowi gałąź o strategicznym znaczeniu, nie tylko dla przyszłego tempa procesów konwergencji gospodarki Polski z wyżej rozwiniętymi krajami UE, ale także dla korzystnych dostosowań strukturalnych przyczyniających się do poprawy efektywności energetycznej gospodarki, a co za tym idzie redukcji emisji niebezpiecznych dla środowiska zanieczyszczeń, przede wszystkim w postaci dwutlenku węgla. Realizacja tego rodzaju celów wpisuje się w prowadzoną przez Unię Europejską politykę klimatyczną, zmierzającą do zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarek krajów członkowskich ugrupowania. Dokonanie przeobrażeń strukturalnych w sektorze energetycznym Polski będzie z pewnością zadaniem trudnym i kosztownym, jednakże jego realizacja powinna doprowadzić do przyspieszenia tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, a także do proekologicznych zmian, które powinny zapewnić bardziej stabilny, a zarazem zrównoważony 239

Janusz Rosiek sposób funkcjonowania gospodarki. Z tego powodu restrukturyzacja sektora energetycznego powinna stanowić jeden z priorytetów prowadzonej przez władze polityki ekonomicznej. Utrudnieniem przy realizacji tego rodzaju polityki będzie dość niska świadomość ekologiczna społeczeństwa polskiego oraz dosyć silny opór społeczny przed wprowadzaniem zmian o charakterze proekologicznym. Wprawdzie z jednej strony wyraźnie widać chęć poprawy warunków życia, jednakże z drugiej strony z badania przeprowadzonego przez Instytut na rzecz Ekorozwoju wynika, że aż 60% obywateli jest zainteresowanych życiem w czystym środowisku, jednak równocześnie 80% społeczeństwa nie podejmuje żadnych działań proekologicznych 1. Ponadto problemy ekologiczne są zbyt słabo nagłaśniane przez środowiska zainteresowane tą problematyką, w związku z czym rośnie niechęć wobec wszelkiego rodzaju inicjatyw ekologicznych, które przedstawiane są jako fanaberie ekologów, kojarzonych jedynie z organizowaniem bezsensownych demonstracji o incydentalnym charakterze. Jedynie zmiana tego nastawienia społecznego może przyczynić się do realizacji celów ekologicznych przez Polskę w ramach realizacji polityki klimatycznej Unii Europejskiej. 2. Zasadnicze cele polityki energetycznej Polski do roku 2030 w aspekcie dokumentów regulujących politykę klimatyczną Unii Europejskiej Do podstawowych celów polskiej polityki energetycznej należy zaliczyć 2 : poprawę efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikację struktury wytwarzania energii elektrycznej, głównie poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, wykorzystanie na szerszą skalę nowych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na środowisko. Realizacja tak określonych celów wymaga monitorowania podstawowych wskaźników, których wykaz wraz z wartościami referencyjnymi zawiera tab. 1. Do głównych narzędzi realizacji przedstawionych powyżej celów można zaliczyć 3 : uregulowania prawne określające zasady działania sektora paliwowo-energetycznego oraz określające normy i standardy techniczne, 240 1 http://wiadomosci.onet.pl/2136217,11,zdumiewajacy_sondaz_to_wrog_nr_1_w_polsce,item. html, dostęp: 3.03.2010. 2 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009, s. 4-5, http://www.mg.gov.pl/gospodarka/energetyka/polityka+energetyczna, dostęp: 15.03.2011. 3 Tamże, s. 5-6.

Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna... Tabela 1. Podstawowe wskaźniki monitorowania realizacji celów polityki energetycznej w Polsce Lp. Nazwa wskaźnika 1 Średnioroczna zmiana wielkości zużycia energii pierwotnej w kraju od 2005 r. (%) 2 Stosunek wydobycia do krajowego zużycia (w przeliczeniu na tonę) węgla kamiennego i brunatnego (%) 3 Maksymalny udział importu gazu ziemnego i ropy naftowej łącznie (w przeliczeniu na tonę) z jednego kierunku do wielkości krajowego zużycia obydwóch surowców (%) 4 Stosunek mocy osiągalnej krajowych źródeł wytwórczych (konwencjonalnych i jądrowych) do maksymalnego zapotrzebowania na moc elektryczną (%) 5 Udział energii jądrowej w produkcji energii elektrycznej (%) 6 Udział energii jądrowej ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii (%) 7 Roczna wielkość emisji CO 2 w elektroenergetyce zawodowej w stosunku do krajowej produkcji energii elektrycznej (tony/mwh) Wartość bazowa 2007 r. Wartość oczekiwana do 2030 r. Źródło danych 2,7 poniżej 1 GUS 105 powyżej 100 GUS 85 poniżej 73 MG 130 powyżej 115 MG 0 powyżej 10 MG 7,7 powyżej 15 MG 0,95 poniżej 0,70 MG Źródło: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009, http://www.mg.gov.pl/gospodarka/energetyka/polityka+energetyczna, s. 28-29, 15.03.2011. efektywne wykorzystanie przez Skarb Państwa nadzoru właścicielskiego do realizacji celów polityki energetycznej, bieżące działania regulacyjne Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, polegające przede wszystkim na weryfikacji i zatwierdzaniu wysokości taryf oraz zastosowanie benchmarkingu w zakresie regulowanych rynków energetycznych, systemowe mechanizmy wspierania działań mających na celu osiągnięcie zasadniczych celów polityki energetycznej, które nie są komercyjnie opłacane, bieżące monitorowanie sytuacji na rynkach paliw i energii przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki oraz podejmowanie przez nich działań interwencyjnych, działania na forum Unii Europejskiej, prowadzące do współtworzenia polityki energetycznej ugrupowania w taki sposób, aby uwzględniała ona uwarunkowania polskiego sektora energetycznego i przyczyniała się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Polski, aktywne członkostwo Polski w organizacjach międzynarodowych, takich jak Międzynarodowa Agencja Energetyczna, 241

Janusz Rosiek ustawowe działania jednostek samorządu terytorialnego, uwzględniające priorytety polityki energetycznej, między innymi poprzez zastosowanie partnerstwa publiczno-prawnego, zhierarchizowane planowanie przestrzenne, zapewniające realizację priorytetów polityki energetycznej oraz planów zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe gmin, a także planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych, działania informacyjne, prowadzone przez organy rządowe i współpracujące z nimi instytucje badawczo-rozwojowe, wsparcie realizacji istotnych projektów w sektorze energetyki ze środków publicznych, w tym także z funduszy europejskich. 3. Sytuacja Polski pod względem efektywności energetycznej oraz struktury wytwarzanej energii Jak wynika z danych zawartych w tab. 2 oraz przedstawionych na rys. 1, udział sektora przemysłów energetycznych w emisji dwutlenku węgla w latach 2000-2008 był relatywnie wysoki, co oznacza konieczność poważnych zmian w strukturze wytwarzanej energii, zmierzających w kierunku zwiększenia udziału technologii niskoemisyjnych w emisji energii ogółem. 11% 3% Przemysły energetyczne 10% 13% 53% Przemysł wytwórczy i budowlany Transport Procesy przemysłowe Rolnictwo 10% Odpady Rys. 1. Wielkość emisji dwutlenku węgla w Polsce w podziale na sektory gospodarki (w tys. ton ekwiwalentu CO 2 ) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 242 Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono natomiast odpowiednio: strukturę światowej oraz krajowej (dla Polski) podaży energii pierwotnej w podziale na źródła. Na rysunku 2 wyraźnie widać, że udział węgla stanowi zaledwie 26,5% zasobów energetycznych ogółem, natomiast udział tradycyjnych źródeł energii wynosi łącznie 81,4%. Zwraca natomiast uwagę relatywnie wysoki udział energii odnawialnej (nuklearnej,

Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna... wodnej, palnych źródeł odnawialnych i śmieci oraz energii geotermalnej, słonecznej i wiatrowej), kształtujący się łącznie na poziomie 18,6%. 9,8% 0,7% Węgiel 2,2% Ropa naftowa 26,5% 5,9% Gaz ziemny Energia nuklearna 20,9% Energia wodna Palne źródła odnawialne i śmieci 34,0% Inne (geotermalna, słoneczna wiatrowa) Rys. 2. Struktura światowej podaży energii pierwotnej w podziale na źródła w 2007 r. (w %) Źródło: Key World Energy Statistics 2009, International Energy Agency, Paris 2009, s. 6, za: Innowacyjna Polska w Europie 2020. Szanse i zagrożenia trwałego rozwoju, red. U. Płowiec, PWE, Warszawa 2010, s. 435. 160 140 120 100 80 60 40 2006 2010 2015 2020 20 0 Węgiel Produkty naftowe Gaz ziemny Energia odnawialna Paliwo jądrowe Wodne pompowe Odpady Razem Rys. 3. Faktyczna i prognozowana wielkość krajowej podaży energii pierwotnej w Polsce w podziale na źródła w latach: 2006, 2010, 2015 i 2020 (w TWh) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, [w:] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009, s. 12. Z kolei dane zawarte w tab. 2 wskazują, że udział energii odnawialnej w konsumpcji energii finalnej brutto w Polsce kształtuje się na niższym poziomie niż prze- 243

Janusz Rosiek ciętny w krajach UE, jednakże realizacja strategii Europa 2020 4 powinna przyczynić się do znaczącego zwiększenia tego udziału, zarówno w Polsce, jak i w pozostałych krajach UE wprowadzających postanowienia tej strategii. Tabela 2. Udział energii odnawialnej w konsumpcji energii finalnej brutto (w %) Kraje/lata 2006 2007 2008 2020 UE-27 8,9 9,7 10,3 20 Polska 7,4 7,4 7,9 15 Źródło: dane Eurostatu. Natomiast jeszcze gorsza jest sytuacja pod względem udziału energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w energii ogółem. Wykazywał on wprawdzie tendencję do wzrostu w latach 2000-2008, jednak wciąż jego poziom (4,2% w 2008 r.) jest jednym z najniższych spośród wszystkich krajów UE-27 i zdecydowanie odbiega od przeciętnego w tych krajach (16,7% w 2008 r.). Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawia tab. 3. Tabela 3. Energia elektryczna wytwarzana ze źródeł odnawialnych w krajach UE-27 GEO/TIME 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 UE-27 13,8 14,4 13,0 12,9 13,9 14,0 14,6 15,5 16,7 UE-10 5,4 5,7 5,6 4,3 5,7 6,4 6,2 6,5 7,2 Polska 1,7 2,0 2,0 1,6 2,1 2,9 2,9 3,5 4,2 Źródło: dane Eurostatu. Z danych przedstawionych na rys. 4 wynika, że w okresie 2006-2020 będziemy mieli do czynienia z systematycznym zmniejszaniem się udziału węgla w zapotrzebowaniu na energię pierwotną z około 58% do 42% oraz ze zwiększaniem się popytu na energię odnawialną z około 5% do 14%. Dane zaprezentowane na rys. 5, dotyczące udziału zapotrzebowania na poszczególne źródła energii finalnej w Polsce w latach 2006-2020, sugerują, że nastąpi spadek popytu na tradycyjne źródła energii (zwłaszcza węgiel i produkty naftowe), przy jednoczesnym zwiększeniu zapotrzebowania na energię odnawialną, energię elektryczną oraz ciepło sieciowe. W początkowych latach analizowanego okresu (do roku 2010) może jednakże nastąpić zakłócenie tej tendencji, polegające na przej- 244 4 Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Komisja Europejska, Bruksela, 03.03.2010, http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_pl_act_part1_v1.pdf, dostęp: 10.04.2011.

Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna... ściowym wzroście popytu na produkty naftowe, a także spadku zapotrzebowania na energię elektryczną. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Węgiel Ropa i produkty naftowe Gaz ziemny Energia odnawialna (w tym paliwa jądrowe) 0% 2006 2010 2015 2020 Rys. 4. Udział zapotrzebowania na poszczególne źródła energii pierwotnej w Polsce w latach: 2006, 2010, 2015 i 2020 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, [w:] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009. 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Węgiel Produkty naftowe Gaz ziemny Energia odnawialna Energia elektryczna Ciepło sieciowe Pozostałe paliwa 2006 2010 2015 2020 Rys. 5. Udział zapotrzebowania na poszczególne źródła energii finalnej w Polsce w latach: 2006, 2010, 2015 i 2020 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, [w:] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009. Równocześnie będzie jednak występował wzrost efektywności energetycznej, ponieważ do roku 2020 zapotrzebowanie na energię pierwotną wzrośnie zaledwie o 3,9%, natomiast na energię finalną aż o 10,2% 5. 5 Innowacyjna Polska w Europie 2020. Szanse i zagrożenia trwałego rozwoju, red. U. Płowiec, PWE, Warszawa 2010. 245

Janusz Rosiek 4. Scenariusze pakietów energetycznych możliwe do realizacji Możliwe są następujące scenariusze realizacji polityki energetycznej, związane z restrukturyzacją źródeł pozyskiwania i wytwarzania energii 6 : Wind + Solar (energia wiatrowa i energia solarna) w scenariuszu tym zakłada się, że rząd jest zainteresowany wspieraniem wybranych rodzajów energii odnawialnej, czyli energii wiatrowej i solarowej. Pomimo że warunki dla wprowadzania tego rodzaju rozwiązania w Polsce nie są zbyt korzystne, to jednak możliwe jest, zgodnie z założeniami twórców tego scenariusza, zainstalowanie elektrowni solarnych o mocy ponad 700 MW oraz elektrowni wiatrowych o mocy ponad 6,7 GW do roku 2030. Te źródła energii są jednak w przypadku Polski droższe, a co za tym idzie mniej efektywne niż węgiel. Realizacja tego scenariusza pociągnęłaby za sobą olbrzymi koszt w wysokości 9989 mln zł, czterokrotnie wyższy niż w przypadku scenariusza optymalnego z ekonomicznego punktu widzenia. Wind + Biomass (energia wiatrowa i biomasa) celem rządu jest w tym przypadku maksymalizacja produkcji energii z tych dwóch źródeł, osiągana w sposób podobny jak w poprzednim scenariuszu. Biomasa i siła wiatru, ze względu na niską efektywność, mogą być wykorzystywane tylko w małych elektrowniach, które mogą dostarczać prąd jedynie do małych miast lub wsi. Z tego powodu możliwości wykorzystywania tych źródeł energii są w znacznym stopniu ograniczone muszą one być uzupełniane energią tradycyjną (węglową) lub raczej atomową (ze względu na jej wysoką efektywność). Może to jednak natrafiać na poważny opór społeczny. Gas (gaz) realizacja tego scenariusza wymaga sięgnięcia do polityki interwencjonizmu państwowego, która powinna prowadzić do zwiększenia udziału gazu w strukturze wytwarzanej energii w porównaniu ze scenariuszem optymalnym. W tym celu należy zlikwidować ograniczenia dotyczące udziału gazu w tej strukturze, przede wszystkim ze względu na jego spadające ceny. Powinno to doprowadzić do osiągnięcia struktury, w której gaz i energia wiatrowa staną się, kosztem węgla, głównymi źródłami pozyskiwania energii. Jest to związane z mniejszą redukcją emisji dwutlenku węgla (40%), ale pociąga za sobą znacznie niższy koszt w rocznej wysokości 2147 mln zł w okresie 2015-2030, co stanowi 76% kosztu ponoszonego w przypadku realizacji scenariusza optymalnego. Carbon Capture and Storage CCS (wydobycie i składowanie węgla) ze względu na wielkość strategicznych zasobów węgla w Polsce oraz siłę oddziaływania lobby węglowego rząd może być zainteresowany wdrażaniem technologii pozwalającej na wysokie zużycie węgla jako źródła energii, przy równoczesnym ogra- 246 6 Scenariusze i zawarte w nich dane przedstawione za: M. Bukowski, P. Kowal, Large scale, multi-sector DSGE model as a climate policy assessment tool. Macroeconomic Mitigation Options (MEMO) model for Poland, IBS Working Paper no 32010, s. 44-47, http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/working_papers/dsge_climate_assessment_ibs_wp.pdf, dostęp: 20.03.2011.

Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna... niczeniu emisji CO 2. Scenariusz CCS przedstawia właśnie tego rodzaju rozwiązanie. W ramach jego ewentualnej realizacji proponuje się pozyskiwanie energii nie tylko z węgla, ale także (w znacznie mniejszym stopniu) z biomasy i gazu. CCS może być wykorzystywany jako ważne źródło redukcji emisji CO 2 (o 48,3% w porównaniu ze scenariuszem optymalnym BAU), jednakże koszt realizacji tego rodzaju opcji jest dość wysoki, wynosi 8874 mln zł, i trzykrotnie przewyższa koszt realizacji scenariusza optymalnego BAU. Nuclear (energia jądrowa) scenariusz ten uwzględnia wpływ zwiększonego wykorzystania energii jądrowej. Szacuje się, że w konsekwencji paliwa odnawialne będą odgrywać mniejszą rolę, podczas gdy energia odnawialna będzie stanowić 20% produkcji energii elektrycznej ogółem w 2030 roku. Pociągnie to za sobą roczny koszt w wysokości 3341 mln zł przy jednoczesnym ograniczeniu emisji CO 2 o 48,7% w tym samym okresie. Delayed Action (opóźnione działanie) w tym przypadku zakłada się, że rząd przełoży rozpoczęcie realizacji polityki klimatycznej do roku 2015. Dopiero wtedy podejmie decyzję o realizacji opisanych w poprzednim scenariuszu celów i zastosuje optymalną politykę, która będzie do tego prowadzić. Tego rodzaju opóźnienie będzie jednak niekorzystne z makroekonomicznego punktu widzenia, ponieważ spowoduje zwiększenie kosztu do poziomu 3932 mln zł oraz obniżenie redukcji emisji CO 2 do 36,7%. Zostanie to spowodowane koniecznością dokonania przez rząd inwestycji w bardziej kosztowne, a co za tym idzie mniej efektywne technologie, jak na przykład węglowy CCS, w celu zmniejszenia emisji. Ministry of Economy I (Ministerstwo Gospodarki I) z kolei w tej sytuacji, opieramy się na strukturze wytwarzania energii określonej w celach polityki energetycznej sformułowanych przez Ministerstwo Gospodarki w dokumencie: Polityka energetyczna 2030 7. Uwzględniając przewidywane w scenariuszu bazowym prognozy dotyczące wielkości wytwarzanej energii, włączono także do tego scenariusza zawarte w dokumencie wartości energii odnawialnej i jądrowej (w GWh). Z uwagi na to, że opracowany scenariusz BAU przewiduje mniejsze zużycie energii niż dokument rządowy, autorzy scenariusza dostosowali zdolności wytwórcze w zakresie wytwarzania węgla, obniżając je poniżej poziomu określonego w założeniach przyjętych przez Ministerstwo Gospodarki, tak aby je dostosować do prognoz zawartych w scenariuszu bazowym BAU. Koszt realizacji tego scenariusza kształtuje się na poziomie 8362 mln zł, natomiast redukcja emisji zanieczyszczeń CO 2 wynosi 53% i jest wyższa niż we wszystkich innych scenariuszach. Ministry of Economy II (Ministerstwo Gospodarki II) podobnie jak w poprzedniej opcji, oparto się na strukturze źródeł wytwarzanie energii zawartej w dokumencie Polityka energetyczna 2030. Jednakże w tym przypadku wzięto pod uwagę dokładną strukturę źródeł wytwarzania energii, bez uwzględnienia zdolności produkcyjnych poszczególnych technologii. W konsekwencji całkowita liczba 7 Tamże, s. 45. 247

Janusz Rosiek gigawatogodzin, jaka musi być zainstalowana w nowych typach elektrowni (wiatrowych, biopaliwowych, solarowych oraz jądrowych) jest o wiele mniejsza niż w scenariuszu poprzednim. W rezultacie udział węgla po roku 2020 jest znacznie większy niż w przypadku innych rozpatrywanych scenariuszy. Znajduje to odzwierciedlenie w niższych kosztach, ale także wyższych emisjach niż w poprzednim scenariuszu. High Gas Price (wysoka cena gazu) szybkie tempo zmian struktury produktów i zasobów energetycznych jest zjawiskiem powszechnie znanym. Szczególnie pouczający jest przypadek gwałtownego spadku cen gazu w roku 2009. W scenariuszu referencyjnym przyjęto, że niskie ceny gazu będą się utrzymywać także w przyszłości. W niniejszym scenariuszu uchylono to założenie i przyjęto optymalną strukturę źródeł wytwarzania energii, przy założeniu, że ceny gazu wzrosną do poziomu z roku 2009. Okazało się, że nowe rozwiązanie optymalne jest dla rządu o 20% droższe niż wariant referencyjny i generuje koszty w wysokości 3398 mln zł, natomiast ograniczenie emisji CO 2 kształtuje się na podobnym poziomie (49,3%). Jak można było oczekiwać, zasadnicza różnica między tym wariantem a scenariuszem optymalnym polega na odmiennym udziale gazu w strukturze źródeł wytwarzanej energii: w scenariuszu High Gas Price udział ten spada do zera, co jest rekompensowane głównie zwiększeniem udziału technologii węglowej (IGCC). Większość przedstawionych powyżej scenariuszy (oprócz: Delayed Action, Gas oraz Ministry of Economy II) zakłada podobny poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych. Pierwszy z wymienionych wariantów zakłada wyższy poziom emisji ze względu na opóźnienie implementacji polityki ograniczającej zanieczyszczenia oraz czas niezbędny do wybudowania nowych niskoemisyjnych elektrowni. Pozostałe dwa zakładają większą emisję zanieczyszczeń ze względu na relatywnie wysoką emisję gazów cieplarnianych przez elektrownie oparte na gazie i węglu w porównaniu z opartymi na innych niskoemisyjnych technologiach. Ponadto wszystkie przedstawione scenariusze różnią się pomiędzy sobą ścieżką ponoszonych wydatków kapitałowych, prywatnych oraz rządowych. Koncepcje Wind + Solar i Ministry of Economy I są najbardziej kosztowne z powodu wykorzystania na szeroką skalę elektrowni solarowych. Wymagają one także największych subsydiów rządowych oraz wydawania przez sektor prywatny ponad połowy zasobów kapitałowych na budowę nowych elektrowni, podczas gdy w przypadku scenariusza optymalnego udział ten wynosi zaledwie 20%. Wybór konkretnego wariantu w sposób oczywisty zdeterminuje charakter polityki energetycznej polskiego rządu w najbliższych latach. Jak się wydaje, najbardziej prawdopodobny jest wybór scenariusza Ministerstwo Gospodarki I, przede wszystkim ze względu na to, że stwarza on możliwość znacznej redukcji emisji gazów cieplarnianych, zgodnie z przyjętymi zobowiązaniami. Oczywiście realizacja tego scenariusza pociągnie za sobą poważne nakłady finansowe dla budżetu i związku z tym rząd może podjąć decyzję o realizacji mniej kosztownego wariantu (np. Ministerstwo Gospodarki II). 248

Wyzwania wobec sektora energetycznego w Polsce a polityka klimatyczna... 5. Podsumowanie Nie ulega wątpliwości, że istnieje pilna potrzeba dokonania zmian w sektorze energetycznym w Polsce. Konieczność ta wynika przede wszystkim z bardzo niekorzystnej sytuacji pod względem udziału energii odnawialnej w ogólnych zasobach energetycznych kraju, jak również bardzo niekorzystnej, opartej na tradycyjnych zasobach energetycznych, strukturze pozyskiwania energii pierwotnej i finalnej. Polska w sposób znaczący odbiega pod tym względem od przeciętnej dla krajów UE. W rezultacie konkurencyjność krajowego sektora energetycznego kształtuje się na stosunkowo niskim poziomie. Prowadzona dotychczas przez polskie władze polityka jest nieefektywna i dlatego wymaga istotnej reorientacji w kierunku zwiększenia udziału zasobów odnawialnych w wielkości całkowitej wytwarzanej energii. Zachodzące w przyszłości zmiany, mające na celu przede wszystkim poprawę efektywności energetycznej, będą implikować istotne dostosowania struktury wytwarzanej energii oraz struktury zatrudnienia w poszczególnych podsektorach energetyki. Należy podkreślić, że konieczność restrukturyzacji tego sektora wynika także z przyjęcia przez Polskę zobowiązań związanych z realizacją unijnego pakietu klimatycznego, którego jednym z najistotniejszych elementów jest redukcja emisji zanieczyszczeń do poziomu ustalonego w strategii Europa 2020 8 (ograniczenie emisji dwutlenku węgla co najmniej o 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r. lub jeśli pozwolą na to warunki nawet o 30%, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii do 20% oraz zwiększenie efektywności wykorzystania energii o 20%. Jednym z głównych emitentów dwutlenku węgla jest właśnie sektor energetyczny i z tego powodu ma on newralgiczne znaczenie z punktu widzenia możliwości realizacji postawionych celów w zakresie wspierania zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz osiągania korzyści z członkostwa w strukturach UE. Literatura Bukowski M., Kowal P., Large scale, multi-sector DSGE model as a climate policy assessment tool, Macroeconomic Mitigation Options (MEMO) model for Poland, IBS Working Paper 2010, no 3, 2010, http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/working_papers/dsge_climate_assessment_ibs_ WP.pdf, 15.04.2011. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Komisja Europejska, Bruksela, 3.03.2010, http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_pl_act_part1_v1.pdf, 10.04.2011. Innowacyjna Polska w Europie 2020. Szanse i zagrożenia trwałego rozwoju, red. U. Płowiec, PWE, Warszawa 2010. 8 Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Komisja Europejska, Bruksela, 3.03.2010, http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_pl_act_part1_v1.pdf, 10.04.2011. 249

Janusz Rosiek Key World Energy Statistics 2009, International Energy Agency, Paris 2009. Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, [w:] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 10.11.2009, http://www.mg.gov.pl/gospodarka/energetyka/polityka+energetyczna, 15.03.2011. http://wiadomosci.onet.pl/2136217,11,zdumiewajacy_sondaz_to_wrog_nr_1_w_polsce,item.html, 3.03.2010. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat. Challenges to the energy sector in Poland in the perspective of the EU climate policy selected problems Summary: The paper comprises basic problems related to the structural changes of the Polish energy sector. Basic conditions connected with the necessity to restructure the sector are discussed in the introduction. The second part is focused on the presentation of basic goals and actual reference values of coefficients to be monitored in the context of EU climate policy. It defines the energy policy strategy till 2030 in some official documents. The third part covers a very disadvantageous in comparison to the EU average Polish situation regarding energy efficiency which is a consequence of adverse energy production structure dominated by traditional sources especially coal and lignite. The main conclusions of research are presented in the last part. Keywords: energy sector, energetic effectiveness, structural changes, EU climate policy, Polish energy policy.