WPROWADZENIE Zarządzanie ryzykiem powodziowym

WPROWADZENIE Zarządzanie ryzykiem powodziowym Witold Jaworski Centrum Modelowania Powodzi i Suszy w Krakowie Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Radziejowice, 02.12.2014

Zagadnienia 1. Powódź podstawowe informacje. 2. Obszary zagrożenia powodzią. 3. Zarządzanie ryzykiem powodziowym idea. 4. Etapy zarządzania ryzykiem powodziowym dokumenty: wstępna ocena ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego, plany zarządzania ryzykiem powodziowym. 2

Powódź czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych art. 9, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) Gina Sanders/Fotolia 3

Rodzaje powodzi Powodzie opadowe Przyczyną są silne opady nawalne (o dużym natężeniu) lub rozlewne, występujące na dużym obszarze. Jednym z groźniejszych rodzajów jest tak zwana powódź błyskawiczna (flash flood), określana także jako nagła powódź lokalna. Powoduje szybkie zalanie lub podtopienie terenu w wyniku wystąpienia intensywnego, krótkotrwałego opadu deszczu, najczęściej burzowego. Powodzie roztopowe Przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu. Powodzie sztormowe Przyczyną są silne wiatry (najczęściej północno-zachodnie) powodujące wezbrania sztormowe wód morskich, wlewających się do wód śródlądowych i utrudniających odpływ wody z rzek. Powodzie zatorowe Przyczyną jest powstanie zatorów śryżowych lub śryżowo-lodowych powodujących częściowe lub całkowite zmniejszenie przepustowości koryta rzeki. Powodzie roztopowo-opadowe Przyczyną jest topnienie śniegu spotęgowane opadami deszczu. Powodzie wywołane awariami budowli hydrotechnicznych lub niewłaściwym gospodarowaniem wodą na zbiornikach wodnych. RCB, Powódź w obliczu zagrożenia, 2013 4

Straty powodziowe swa182/fotolia Lulu Berlu/Fotolia 5

Straty powodziowe (1970-2012) ŚWIAT Ilość powodzi Ofiary śmiertelne Straty finansowe [mld USD wg 2012] 8 835 1 944 653 2 390,7 EUROPA Powodzie Osuwiska Burze Susze Temperatury ekstremalne Pożary 1 352 149 959 375,7 WMO, Atlas of mortality and economic losses, No. 1123 6

Straty powodziowe Nysa - 1997 Wrocław (Kozanów) - 1997 http://forum.nysa.pl/ fot. Mieczysław Michalak/AG http://wroclaw.gazeta.pl/ 7

Straty powodziowe Sandomierz 2010 Szacuje się, że straty spowodowane przez powódź w 2010 r. wyniosły: w infrastrukturze i budynkach komunalnych: 6 397 625 tys. zł, w rolnictwie: 1 793 925 tys. zł, w utrzymaniu wód: 693 350 tys. zł. Biedroń i in., Powódź 2010, Gospodarka Wodna 4/2012 fot. Grzegorz Krzyżanowski 8

Obszary zagrożenia powodzią Przepływy prawdopodobne ( prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi) przepływy charakterystyczne określane przy użyciu metod statystycznych, charakteryzujące się określonym prawdopodobieństwem (przewyższenia) wystąpienia, wykorzystywane dla prawidłowego rozwiązywania wielu zagadnień teoretycznych i praktycznych E. Nachlik, S. Kostecki, W. Gądek, R. Stochmal Strefy zagrożenia powodziowego, Wrocław 2000 9

Obszary zagrożenia powodzią E. Nachlik, S. Kostecki, W. Gądek, R. Stochmal Strefy zagrożenia powodziowego, Wrocław 2000 10

Obszary zagrożenia powodzią Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi określone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego obszary, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi Obszary szczególnego zagrożenia powodzią obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat, obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat, obszary, między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne, pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej art. 9, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) 11

Akty prawne Prawo wodne ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.; obwieszczenie Marszałka Sejmu RP z 10.01.2012 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo wodne, Dz. U. 2012 poz. 145) Dyrektywa Powodziowa Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. U. UE L 288/27) 12

Zarządzanie ryzykiem powodziowym Cel Dyrektywy Powodziowej ocena i ograniczenie ryzyka powodziowego oraz dążenie do właściwego zarządzania ryzykiem, poprzez zmniejszenie negatywnych konsekwencji dla ludności, gospodarki oraz środowiska naturalnego i kulturowego Ryzyko powodziowe kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej art. 9, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) 13

Zarządzanie ryzykiem powodziowym Ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Ochronę przed powodzią realizuje się, uwzględniając wszystkie elementy zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności: zapobieganie, ochronę, stan należytego przygotowania i reagowanie w przypadku wystąpienia powodzi, usuwanie skutków powodzi, odbudowę i wyciąganie wniosków w celu ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. art. 88a, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) 14

Zarządzanie ryzykiem powodziowym Ograniczenie ryzyka powodziowego to nie tylko skoordynowanie działań, ale przede wszystkim dokonanie oceny oraz zidentyfikowanie czynników, które mają wpływ na zwiększenie zagrożenia powodziowego. zasięg zagrożenia powodzią szkody wywołane przez powódź źródła zanieczyszczeń środowiska zapobieganie i ochrona (ograniczenie negatywnych konsekwencji dla środowiska i ludzi) 15

Etapy wdrażania 1. Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP). 2. Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego (MZP i MRP). 3. Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP). WORP MZP MRP PZRP XII 2011 XII 2013 XII 2015 16

Wstępna ocena ryzyka powodziowego Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) ma na celu oszacowanie skali zagrożenia powodziowego dla obszarów dorzeczy oraz identyfikację znaczącego ryzyka powodziowego na tych obszarach. Informacje te posłużyły do wskazania odcinków rzek, dla których zostaną opracowane mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Szczegółowy zakres art. 88b ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne 17

Wstępna ocena ryzyka powodziowego Lokalizacja obszarów znaczących powodzi Utworzenie wynikowej bazy danych Utworzenie wejściowej bazy danych Lokalizacja i identyfikacja obszarów potencjalnie zagrożonych powodzią Wydzielenie obszarów narażonych Zgromadzenie materiałów oraz ich wstępna analiza Mapy WORP dla dorzeczy i pasa nadbrzeżnego 18

Wstępna ocena ryzyka powodziowego 19

Wstępna ocena ryzyka powodziowego Podczas prac realizowanych w ramach WORP przeanalizowano 39 805 km rzek. Do opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego w I cyklu planistycznym zaklasyfikowano 253 rzeki o długości 14 481 km. 22

Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego Mapy zagrożenia powodziowego sporządza się dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego. Szczegółowy zakres art. 88d, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) Mapy ryzyka powodziowego sporządza się dla obszarów określonych na mapach zagrożenia powodziowego. art. 88e, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) art. 88d, e ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Rozporządzenie MŚ, MTBiGM, MAiC oraz MSW z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, Dz. U. z 2013 r. poz. 104 23

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym Plany zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP) to dokumenty przewidujące działania, które mają realizować główne cele zarządzania ryzykiem powodziowym obejmujące m. in. ograniczanie zagrożenia (zasięgu powodzi), ograniczenie wrażliwości terenów zagrożonych i podnoszenie zdolności radzenia sobie z zagrożeniem powodziowym. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym wykonuje się dla obszarów dorzeczy i dla regionów wodnych, z uwzględnieniem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wyznaczonych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego, bazując na przygotowanych dla tych obszarów mapach zagrożenia i ryzyka powodziowego. Szczegółowy zakres art. 88g ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne 24

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym 1. ZAHAMOWANIE WZROSTU RYZYKA POWODZIOWEGO 1.1. Utrzymanie oraz zwiększanie istniejącej zdolności retencyjnej zlewni w regionie wodnym. 1.2. Wyeliminowanie, unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. 1.3. Określenie warunków możliwego zagospodarowywania obszarów chronionych obwałowaniami. 1.4. Unikanie wzrostu oraz określenie warunków zagospodarowania na obszarach o niskim (p= 0,2%) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi. 2. MINIMALIZACJA ISTNIEJĄCEGO RYZYKA POWODZIOWEGO 2.1. Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego. 2.2. Ograniczanie istniejącego zagospodarowania. 2.3. Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności. 25

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym 3. POPRAWA SYSTEMU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM 3.1. Doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. 3.2. Doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych. 3.3. Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi. 3.4. Wdrożenie i doskonalenie skuteczności analiz popowodziowych. 3.5. Budowa instrumentów prawnych i finansowych zniechęcających lub skłaniających do określonych zachowań zwiększających bezpieczeństwo powodziowe. 3.6. Budowa programów edukacyjnych poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego. 26

Dziękuję za uwagę Witold Jaworski Centrum Modelowania Powodzi i Suszy w Krakowie Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Oddział w Krakowie ul. Piotra Borowego 14, 30-215 Kraków tel.: (22) 56 94 142 witold.jaworski@imgw.pl