Bilans płatniczy Bilans płatniczy rejestruje międzynarodowe przepływy kapitału, związane m.in. z handlem zagranicznym i inwestycjami zagranicznymi. Ważny dla banku centralnego ponieważ: - ściśle monitorowany przez zagranicznych inwestorów - pokazuje, jaka część nierównowagi pomiędzy popytem i podażą wylewa się na zewnątrz - pokazuje sposoby finansowania zadłużenia zagranicznego Wyk: Saldo rachunku obrotów bieżących na świecie 1997-2009 800 600 400 200 0-200 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009-400 -600 Gospodarki rozwinięte Gospodarki rozwijające się 1
Wyk: Saldo rachunku obrotów bieżących w wybranych krajach Źródło: Kang & Shambaugh 2013 Podstawowe składniki bilansu płatniczego: - rachunek obrotów bieżących - rachunek kapitałowy i finansowy - saldo błędów i opuszczeń - pozycje finansujące 1. Rachunek obrotów bieżących: Rachunek obrotów bieżących to suma bilansu handlowego i transferów dochodu z zagranicy CA= X-M+iB*+TF To definicja zgodna z rachunkowością bilansu płatniczego. Główne składniki rachunku obrotów bieżących: 2
- saldo obrotów towarowych - saldo usług - saldo dochodów - saldo transferów bieżących Ale rachunek obrotów bieżących można też wyrazić na inne, użyteczne sposoby: (1) Saldo oszczędności i inwestycji CA = X-M+iB*+TF PNB = C+I+X-M+iB*+TF PNB = C+S C+S=C+I+X-M+iB*+TF CA=S-I CA jest zatem równy nadwyżce krajowych oszczędności nad inwestycjami. (2) Zmiana międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto kraju 3
Międzynarodowa pozycja inwestycyjna to różnica między aktywami i pasywami finansowymi rezydentów wobec nierezydentów. Tak jak dla każdego indywidualnego gospodarstwa, tak i dla całej gospodarki, przyrost aktywów netto (B*-B* -1 ) musi być równy różnicy pomiędzy dochodami i wydatkami wobec reszty świata. B*-B* -1 = X+iB*+TF -M = CA CA=B*-B* -1 Tabela: Międzynarodowa pozycja inwestycyjna Polski (mln USD) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 MIĘDZYNARODOWA POZYCJA INWESTYCYJNA NETTO -55 164-57 731-73 424-93 972-128 614-127 921-166 360-241 334-242 644-277 507-305 728 OGÓŁEM AKTYWA 44 835 49 397 51 704 58 555 79 765 92 129 117 956 156 878 136 867 156 160 180 779 1. POLSKIE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE ZA GRANICĄ 1 018 1 156 1 457 2 145 3 351 6 308 14 393 21 317 24 095 29 306 39 030 2. POLSKIE INWESTYCJE PORTFELOWE ZA GRANICĄ 1 575 1 311 2 729 4 143 6 710 8 781 13 840 21 982 10 588 14 073 14 068 3. Pochodne instrumenty finansowe 0 0 0 0 303 499 551 1 284 2 365 981 4 231 4. POZOSTAŁE INWESTYCJE ZAGRANICZNE 14 776 20 366 17 724 18 097 32 617 33 970 40 688 46 549 37 639 32 208 29 935 5. OFICJALNE AKTYWA REZERWOWE 27 466 26 564 29 794 34 170 36 784 42 571 48 484 65 746 62 180 79 592 93 515 OGÓŁEM PASYWA 99 999 107 128 125 128 152 527 208 379 220 050 284 316 398 212 379 511 433 667 486 507 1. ZAGRANICZNE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE W POLSCE 34 227 41 247 48 320 57 877 86 756 90 876 125 782 178 408 164 307 185 202 201 004 2. ZAGRANICZNE INWESTYCJE PORTFELOWE W POLSCE 18 057 18 895 24 042 34 392 56 629 71 383 84 787 104 866 77 832 102 099 129 644 3. Pochodne instrumenty finansowe 0 0 0 0 416 524 619 1 591 4 481 1 384 6 991 4. POZOSTAŁE INWESTYCJE ZAGRANICZNE 47 715 46 986 52 766 60 258 64 578 57 267 73 128 113 347 132 891 144 982 148 868 Wykres: MPI Polski w % PKB Źródło: Eurostat 4
CA mierzony wg bilansu płatniczego w praktyce nie jest dokładnie równy zmianie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto. Różnica: saldo błędów i opuszczeń; zmiana wartości zagranicznych aktywów i pasywów (np. ceny złota). Determinanty rachunku obrotów bieżących: a) Stopy procentowe (realne): r S I CA b) Szok inwestycyjny (przykład Norwegia): I CA c) Szok dochodowy (przykład Polska): Y e S CA d) Inne determinanty oszczędności i inwestycji: struktura demograficzna, niepewność, podatki e) Saldo sektora publicznego Przykład: Badanie średnio- i długookresowych determinant rachunku obrotów bieżących w celu oszacowania poziomu równowagi (Ca Zorzi, Chudik i Dieppe 2012) 5
6
2. Rachunek kapitałowy Obejmuje transfer dóbr kapitałowych (np. przekazanie wyposażenia fabryki) 3. Rachunek finansowy Obejmuje transakcje o charakterze finansowym. Opisują sposób finansowania deficytu (spożytkowania nadwyżki) z rachunku bieżącego. Główne składniki: - inwestycje bezpośrednie 7
- inwestycje portfelowe - pozostałe inwestycje (kredyty) - instrumenty pochodne Inwestycje bezpośrednie (Foreign Direct Investment (FDI)) - znaczące (w miarę trwałe) zaangażowanie inwestora w przedsiębiorstwo (np. udział w akcjonariacie pow. 10%) Inwestycje portfelowe - zakup papierów wartościowych w celu osiągnięcia zysku na różnicy w cenie papieru. Zakup niewielkich pakietów akcji, zakup bonów i obligacji skarbowych. Istotne jest napływ jakiego typu kapitału pokrywa ew. deficyt CA. Tab: Pokrycie deficytu rachunku obrotów bieżących napływem BIZ w Polsce 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008 2 009 2 010 2 011 2 012 2 013 2 014 CA -50 224-25 188-42 161-73 993-83 579-52 536-78 466-80 448-57 313-22 003-8 178 FDI 51 390 35 692 65 806 69 045 34 126 43 756 59 090 53 575 23 375 378 24 342 FDI/CA 102,32% 141,70% 156,08% 93,31% 40,83% 83,29% 75,31% 66,60% 40,78% 1,72% 297,65% Źródło: dane NBP 8
4. Saldo błędów i opuszczeń Pozycja bilansująca. 5. Pozycje finansujące Niezerowe saldo rachunku bieżącego może być sfinansowane bądź w RKF, bądź za pomocą rezerw dewizowych banku centralnego. Przy płynnym kursie CA=RK+RF. W praktyce występują różnice (SBO). 9
Tabela: Bilans płatniczy Polski (mln USD) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 A. Rachunek bieżący -10 343-5 946-5 544-5 473-13 258-7 242-13 147-26 501-34 957-17 155-21 873 Saldo obrotów towarowych -12 307-7 661-7 249-5 725-5 961-3 095-7 372-19 066-30 659-7 617-11 810 Eksport f.o.b. 35 902 41 663 46 742 61 007 81 862 96 395 117 468 145 337 178 427 142 085 165 709 Import f.o.b 48 209 49 324 53 991 66 732 87 823 99 490 124 840 164 403 209 086 149 702 177 519 Saldo usług 1 403 785 775 243 79 738 736 4 758 5 006 4 795 3 098 Przychody 10 399 9 753 10 037 11 174 13 471 16 258 20 592 28 914 35 549 28 986 32 718 Rozchody 8 996 8 968 9 262 10 931 13 392 15 520 19 856 24 156 30 543 24 191 29 620 Saldo dochodów -731-614 -1 061-2 461-8 437-6 843-9 748-16 387-12 882-16 551-16 923 Przychody 2 978 3 401 2 776 3 284 5 305 6 998 9 040 10 140 11 126 6 625 7 275 Rozchody 3 709 4 015 3 837 5 745 13 742 13 841 18 788 26 527 24 008 23 176 24 198 Saldo transferów bieżących 1 292 1 544 1 991 2 470 1 061 1 958 3 237 4 194 3 578 2 218 3 762 Przychody 2 050 2 529 3 049 3 769 4 011 6 452 8 235 10 397 11 172 10 349 9 936 Rozchody 758 985 1 058 1 299 2 950 4 494 4 998 6 203 7 594 8 131 6 174 B. Rachunek kapitałowy 34 76-7 -46 1 180 995 2 105 4 771 6 115 7 040 8 620 Przychody 110 113 46 60 1 326 1 185 2 573 5 410 7 089 7 438 9 216 Rozchody 76 37 53 106 146 190 468 639 974 398 596 C. Rachunek finansowy 10 221 3 173 7 180 8 686 7 997 15 180 13 261 38 067 39 039 34 902 37 813 Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą -16 90-230 -305-955 -3 392-9 168-5 664-4 613-4 562-5 530 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 9 343 5 714 4 131 4 589 12 716 10 309 19 876 23 651 14 978 13 022 9 104 Inwestycje portfelowe - aktywa -84 48-1 157-1 296-1 331-2 509-4 649-6 340 2 358-1 448-1 094 Udziałowe papiery wartościowe -20-67 -268 183-57 -575-2 996-5 882 1 457-1 862-1 013 Dłużne papiery wartościowe -64 115-889 -1 479-1 274-1 934-1 653-458 901 414-81 Inwestycje portfelowe - pasywa 3 423 1 067 3 051 3 740 10 571 15 095 1 706 113-4 723 16 202 26 649 Udziałowe papiery wartościowe 447-307 -545-837 1 660 1 333-2 128-470 564 1 579 7 875 Dłużne papiery wartościowe 2 976 1 374 3 596 4 577 8 911 13 762 3 834 583-5 287 14 623 18 774 Pozostałe inwestycje - aktywa -3 870-4 072 1 887-493 -11 999-2 784-3 919-1 771 5 217 5 275-4 114 NBP 2 3 0 0-29 -17 9-225 -699-1 023 28 Sektor rządowy i samorządowy -48-38 -37-47 -39-160 -30-323 -116-174 -244 Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP) -3 015-3 398 3 107 351-10 559-836 -1 937 2 677 7 236 7 232-1 865 Pozostałe sektory -809-639 -1 183-797 -1 372-1 771-1 961-3 900-1 204-760 -2 033 Pozostałe inwestycje - pasywa 1 156 662 396 3 321-1 205-1 732 10 104 30 124 26 815 8 105 13 246 NBP -1 393 118-473 -68-106 1 910-765 7 253-6 178 2 898 1 709 Sektor rządowy i samorządowy -290-3 047-503 -1 236-2 286-6 443-1 192-1 429-1 529 2 751 2 685 Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP) -474 283-550 2 063 1 224 543 5 589 14 555 23 602-471 5 588 Pozostałe sektory 3 313 3 308 1 922 2 562-37 2 258 6 472 9 745 10 920 2 927 3 264 Pochodne instrumenty finansowe 269-336 -898-870 200 193-689 -2 046-993 -1 692-448 D. Saldo błędów i opuszczeń 705 2 261-994 -1 972 4 871-798 261-3 300-12 161-10 045-9 426 Razem A - D 617-436 635 1 195 790 8 135 2 480 13 037-1 964 14 742 15 134 E. Oficjalne aktywa rezerwowe -617 436-635 -1 195-790 -8 135-2 480-13 037 1 964-14 742-15 134 10