ZagroŜenie problemem carbon leakage w Polsce

ZagroŜenie problemem carbon leakage w Polsce Krzysztof śmijewski Warszawa marzec 20

ZagroŜenie problemem carbon leakage w Polsce W wielu opracowaniach i wystąpieniach problem tzw. carbon leakage jest minimalizowany bądź wręcz negowany przez polityków i ekspertów Unii Europejskiej. Analizy wykonane w ramach strategicznych projektów ESPON wskazują, Ŝe dla niektórych członków Unii problem ten jest rzeczywiście powaŝny. Niestety Polska znajduje się na czele listy państw zagroŝonych tym zjawiskiem polegającym na emigrowaniu przemysłów emisjogennych i energochłonnych poza obszar objęty restrykcjami europejskiej polityki klimatyczno- energetycznej a systemem handlu emisjami EU-ETS w szczególności. Jest oczywistym, Ŝe taka emigracja generuje bezrobocie i inne trudności gospodarczo-socjalnopolityczne. Niestety w plikach opracowań EPSON 203 Programme Polska pojawia się stosunkowo rzadko, najczęściej z informacją o braku dostępnych danych. Analiza tych opracowań wskazuje, Ŝe w większości są one integracją krajowych opracowań dotyczących regionów, a takich właśnie opracowań w Polsce brakuje. Nie zmienia to faktu, Ŝe zagroŝenie carbon leakage w Polsce występuje. Brak jego szczegółowej identyfikacji będzie utrudniać zarówno walkę z tym zjawiskiem jak i uzyskiwanie pomocy z scentralizowanych funduszy unijnych. W Unii Europejskiej tylko dwa państwa mają udział przemysłów zagroŝonych carbon leakage w całkowitym zatrudnieniu przemysłowym większy niŝ 8,5% a kolejne trzy udział większy niŝ większy niŝ 5%. Średni udział w Unii to niecałe 3% i tylko /3 państw członkowskich przekracza ten poziom zagroŝenia. Trudno więc się dziwić, Ŝe pozostałe państwa nie specjalnie przejmują się takim zagroŝeniem. Tym bardziej, Ŝe rekompensatą dla nich jest sprzedaŝ know-how i nowoczesnych zielonych technologii. Przedstawiciele rządu Zjednoczonego Królestwa w trakcie swojej wizyty w Polsce w ub. roku prezentowali takie właśnie stanowisko. ESPON - the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion, was adopted by the European Commission on 7 November 2007 The ESPON 203 Programme, ReRisk Regions at Risk of Energy Poverty, Applied Research Project 203//5, Draft Final Report 2

Rysunek Zatrudnienie w sektorach obciąŝonych ryzykiem carbon leakage jako procent zatrudnienia w przemyśle PL Poland FI Finland SE Sweden BE Belgium RO Romania NO Norway FR France BG Bulgaria AT Austria CZ Czech Republic DE Germany ES Spain IT Italy HU Hungary LV Latvia GR Greece UK United Kingdom NL Netherlands IE Ireland SK Slovakia PT Portugal LT Lithuania EE Estonia DK Denmark CY Cyprus LU Luxembourg y = 2,99% % 0 2 4 6 8 0 Źródło: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 3-03-200.pdf Rysunek 2 przedstawia poziom zagroŝenia zjawiskiem carbon leakage przełoŝony na język Produktu Krajowego Brutto. Prezentowane są wielkości szacunkowe uzyskane przy załoŝeniu, Ŝe poziom udziału danej branŝy przemysłowej w wartości PKB generowanej przez cały przemysł jest proporcjonalny do działu zatrudnienia w danej branŝy. Przyjmując takie przybliŝenie otrzymujemy wąską grupę anty-liderów do której naleŝą Polska (2,2% PKB) i Finlandia (2,% PKB) oraz silnie uprzemysłowiona Norwegia (,7% PKB), jeszcze tylko dwa państwa mają tak obliczony wskaźnik większy od Rumunia i Szwecja (ok.,3% PKB), a kolejne dwa bliski jedności Belgia (0,99% PKB) i Czechy (0,9% PKB). Dla wszystkich pozostałych problem ten jest mało znaczny. Podkreślić trzeba, Ŝe wśród wyŝej wymienionych Szwecja, Norwegia i Belgia naleŝą do najmniej nawęglonych gospodarek europejskich. 3

Rysunek 2 Udział sektorów zagroŝonych carbon leakage w zatrudnieniu przemysłowym i szacunek udziału tej części przemysłu w PKB PL Polska FI Finlandia NO Norwegia RO Rumunia SE Szwecja BE Belgia CZ Czechy AT Austria BG Bułgaria DE Niemcy HU Węgry IT Włochy FR Francja ES Hiszpania Wpływ carbon leakage na PKB IE Irlandia SK Słowacja NL Holandia LV Łotwa UK Wlk. Bryt. EL Grecja Udział carbon leakage Średni wpływ cl na PKB Średni udział cl w przemyśle LT Litwa PT Portugalia EE Estonia DK Dania CY Cypr LU Luksemburg 0,69% 2,99% SL Slowenia MT Malta % 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 0,0 Źródło: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 3-03-200.pdf; Eurostat, Key figures on Europe 200, oraz obliczenia własne; Ostatnio opublikowany Raport2 Banku Światowego W kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce wskazuje, Ŝe realizacja europejskiego pakietu klimatyczno energetycznego kosztować będzie polską gospodarkę utratę,4 % PKB rocznie do 2020 roku. Jednocześnie koszt wyliczony przez WB dla całej Unii to 0,55%, w obu przypadkach mowa o tzw. scenariuszu głównym. W innych opcjach wskaźniki osiągają dla PL 2 www.worldbank.org/pl/lowemissionseconomy http://siteresources.worldbank.org/ecaext/resources/258598-2568422362/6525333298409457335/annexes.pdf 4

(0,98,46%) a dla EU-26 (0,37 0,56%). Z wyjątkiem scenariusza (-0,28% PL, -08% EU). Ten sam wskaźnik wyliczony przez autora dla Polski wynosi prawie 2,2% a dla EU 27 0,66%. Wartości te uzyskano zakładając spadek PKB w sektorach wraŝliwych na carbon leacage głównie z powodu ich energochłonności. Nie uwzględniono dwóch czynników: zwiększającego negatywny efekt czynnika mnoŝnikowego (utrata przemysłowych stanowisk pracy generuję ich utratę poza przemysłem) oraz zmniejszającego ten efekt zatrudnienia w obszarach nowych i zielonych technologii (niestety skoncentrowany głównie w postindustrialnej części Unii i jednocześnie emigrujący do Chin i innych państw BRIC) Raport Banku światowego ostrzega przed wzrostem bezrobocia o 0,53% w Polsce oraz 0,7% w EU-26. Wyniki w niniejszym raporcie to wzrost bezrobocia o,96% w Polsce i 0,56% w EU-26. NaleŜy tu powtórzyć wszystkie uwagi skierowane pod adresem analizy spadku PKB. MoŜna szacować3, Ŝe termomodernizacja totalna (/0 zasobów rocznie) zwiększyła by zatrudnienie w EU-26 o 0,6 0,22% w Polsce optymistycznie było by to około 0,33% (przy dodatkowym zatrudnieniu ok. 55 tyś osób). Wydaję się, Ŝe to największy polski subsektor realnych zielonych technologii na najbliŝszą dekadę. Kolejne ostrzeŝenie Banku Światowego dotyczy wzrostu cen energii elektrycznej w Polsce o ok. 20,% a w EU-26 9,7% (maksymalnie 26,2% PL i 2,6% EU). Według autora cena hurtowa energii elektrycznej wzrośnie w 203 r. min. o ok. 27% i to w przypadku uzyskania derogacji wzrost ten uwzględnia obowiązkowy zakup uprawnień do emisji (39 /tco2) oraz wstępne wkłady na równieŝ obowiązkowe inwestycje. Widać wyraźnie, Ŝe obciąŝenie grupy postindustrialnych członków Unii będzie znacznie mniejsze. Pragnę zwrócić uwagę, Ŝe jedyny korzystny dla Polski i dla Unii scenariusz rozpatrywany przez Bank Światowy to elastyczny handel i offset ( flexible trading & offset ), który umoŝliwia elastyczne przenoszenie redukcji emisji pomiędzy sektorami ETS i non-ets oraz poza Unię (wolniej spada redukcja w Europie ale rośnie redukcja poza nią). Prawie nie spada tu PKB (0,28% PL i 0,08% EU) i prawie nie spada zatrudnienie (0,0% PL i 0,03% EU)! Prezentowaliśmy4 ten mechanizm w 2008r. ale Komisja Europejska zdecydowanie go odrzuca, bo uprawnienia do emisji są w nim najtańsze 7,6 /tco2 (sic!). MoŜe warto by było odmrozić ten temat w czasie Polskiej Prezydencji? 3 Raport ECOFYS dla EURIMA Efektywna ekonomicznie ochrona klimatu http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.eurima.org/uploads/modulextender/docu ments/93/documents/ecofys4-5_report_pl.pdf 4 Green Effort Group koncepcja tzw. domestic offset http://www.proinwestycje.pl/ets/raportpodsumowaniewynikownegocjacjisystemueu-ets.pdf 5

Rysunek 3 Udział przemysłu w generacji PKB NO Norwegia CZ Czechy SK Słowacja RO Rumunia DE Niemcy IE Irlandia SL Slowenia FI Finlandia HU Węgry AT Austria PL Polska SE Szwecja LT Litwa BG Bułgaria IT Włochy EE Estonia DK Dania EU-27 Euro area Udział przemysłu w PKB NL Holandia BE Belgia MT Malta UK Wlk. Bryt. PT Portugalia ES Hiszpania FR Francja LV Łotwa EL Grecja CY Cypr LU Luksemburg 2,2% % 0,0 0,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Źródło: Eurostat, Key figures on Europe 200, Na rysunku 4 przedstawiono strukturę wytwarzania PKB uporządkowaną rosnąco według zsumowanej wartości kategorii działań nieprodukcyjnych tzn. handlu (i transportu), finansów i innych usług. Polska znajduje się w dolnej strefie wykresu wśród państw o poziomie udziału usług poniŝej 2/3 PKB. 6

Rysunek 4 Struktura wytwarzania Produktu Krajowego Brutto LU Luksemburg CY Cypr FR Francja EL Grecja MT Malta BE Belgia UK Wlk. Bryt. LV Łotwa PT Portugalia NL Holandia DK Dania Euro area EU-27 IT Włochy SE Szwecja DE Niemcy EE Estonia ES Hiszpania AT Austria HU Węgry FI Finlandia PL Polska IE Irlandia SL Slowenia LT Litwa BG Bułgaria CZ Czechy SK Słowacja RO Rumunia NO Norwegia 0% Przemysł 20% Budownictwo 40% Handel 60% Finanse 80% Inne usługi 00% Rolnictwo Źródło: Eurostat, Key figures on Europe 200,. 7

Rysunek 5 Udział energii w kosztach produkcji w sektorach wg. klasyfikacji NACE DI264 włókna szklane DB73 wykańczanie materiałów tekstylnych CB górnictwo z wyjątkiem energetycznego 0,00% CB4 górnictwo skalne 0,38% CB42 kruszywa, Ŝwir i piasek,02% DI263 płytki ceramiczne i DG243 inne nieorganiczne podstawowe chemikalia,59% 0,34% 0,37% 2,03% DE2 pulpa, papier i tektura 2,40% DE22 papier i tektura CB42 górnictwo wapienia, gipsu i kredy 2,70% 4,33% CB3 górnictwo rud metali 5,44% DI2653 zaprawy 6,02% DI263 pojemniki szklane 6,35% DI265 cement 2,99% DI265 cement, wapno i zaprawy 22,60% DI2652 wapno DI264 materiały budowlane i konstrukcyjne 24,28% 25,5% 0% 5% 0% 5% 20% 25% 30% Źródło: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 3-03-200.pdf 8

Rysunek 6 Liczba regionów uznanych za szczególnie zagroŝone FR Francja NO Norwegia LU Luksemburg AT Austria GR Grecja ES Hiszpania SK Słowacja FI Finlandia UK Wlk. Brytania SE Szwecja NL Holandia DE Niemcy BE Belgia 0 2 3 4 5 6 7 Źródło: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 3-03-200.pdf Regiony wraŝliwe zdefiniowano jako te, w których zatrudnienie w sektorach wraŝliwych przekracza 25% zatrudnienia w przemyśle. Analizy ESPON prowadzone są przy załoŝeniu ceny uprawnień 30 /tco2. 9

Rysunek 7 Struktura zatrudnienia w regionach uznanych za wraŝliwe DEB Koblenz DE7 Darmstadt FR23 Haute-Normandie NL42 Limburg (NL) SE32 Mellersta Norrland BE33 Prov.Liège DE4 Brandenburg-Nordost NO03 Sør Østlandet NL33 Zuid-Holland LU00 Luxembourg DEA2 Köln AT33 Tirol GR24 Sterea Ellada NL32 Noord-Holland BE23 Prov. Oost-Vlaanderen ES2 Principado de Asturias UKD2 Cheshire DEA Düsseldorf SK04 Východné Slovensko NL3 Drenthe FI32 Pohjois-Suomi BE32 Prov. Hainaut UKE.East.Yorkshire&Northern.Lincolnshire NL Groningen SE3 Norra Mellansverige BE22 Prov. Limburg (B) BE2 Prov. Antwerpen NL34 Zeeland DEB3 Rheinhessen-Pfalz BE3 Prov. Brabant Wallon 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% pulpa i papier nie metaliczne produkty mineralne podstawowe metale chemia i produkty chemiczne Źródło: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 3-03-200.pdf NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe na liście regionów zagroŝonych nie znalazły się Ŝadne regiony z Polski, pomimo iŝ średnio to właśnie Polska gospodarka uznana została za najbardziej zagroŝoną. Jest to o tyle istotne, Ŝe bardzo często pomoc unijna kierowana jest regionalnie. 0

Udział przemysłu w całkowitym zatrudnieniu oraz udział zatrudnienia w branŝach wraŝliwych na carbon leakage w tymŝe zatrudnieniu przemysłowym wyznaczają poziom bezpośredniego zagroŝenia bezrobociem wywołany przez zjawisko carbon leakage zwane takŝe emigracją przemysłu/produkcji outsourcingiem), por. Rys. 9. lub zamorskim outsourcingiem (overseas Do pełnej analizy zagroŝenia bezrobociem naleŝało by wprowadzić z jednej strony współczynnik mnoŝnikowy obrazujący tzw. efekt ciągniony jedno miejsce pracy w przemyśle podtrzymuje kilka miejsc pracy: w usługach, handlu, transporcie, administracji (ale nie odwrotnie) por Rys, 8, z drugiej zaś strony efekt wzrostu zatrudnienia wywołany dodatkowymi zadaniami w nowych zielonych sektorach gospodarki w tej jej części, która nie moŝe być outsorsowana. Rysunek 8 Wpływ współczynnika mnoŝnikowego (rachunek ciągniony) na zagroŝenie wzrostem bezrobocia % 2 EU25 + NO 0 PL Poland FI Finland 8 RO Romania 6 BE Belgium SE Sweden 4 CZ Czech Republic 2 BG Bulgaria NO Norway 0 2 3 4 5 Źródło: Obliczenia własne na postawie danych statystycznych 2007 r. GUS, Eurostat, Raport ESPON Dla przykładu konieczność płacenia za prawo do emisji CO2 docelowo zlikwiduje produkcję cementu w Unii przenosząc ją do Europy Wschodniej (Ukraina, Białoruś) i do Azji (Pakistan, Chiny), z drugiej strony pojawią się nowe miejsca pracy w termomodernizacji budynków, ale cement do tych dociepleń nie będzie juŝ produkowany w Unii Europejskiej.

Rysunek 9 Wpływ zjawiska carbon leakage na wzrost poziomu bezrobocia w Unii Europejskiej % bezrobocia 2,50 2,00,50,00 0,50 LU L u xem bo ur g CY C yp ru s DK D en m ark EE E ston ia LT L ith ua n ia PT P o rt ug a l SK S lova kia IE Ire land NL N e th erl UK U a nd s n ited King dom GR G reec e LV L a t v ia HU H u ng a ry IT I t a ly ES S pain DE G erm a CZ C ny zech Repu blic AT A ust ri a BG B ulg a ria FR F r anc e NO N o rwa y RO R oma nia BE B e lg iu m SE S wede n FI Fi nlan d PL P o lan d EU25 + NO 0,00 Źródło: Obliczenia własne na postawie danych statystycznych 2007 r. GUS, Eurostat, Raport ESPON Takich analiz oceniających wzrost zatrudnienia netto - nie udało się odnaleźć, istnieją tylko analizy brutto. Jednak nawet tylko na tej podstawie moŝna stwierdzić, Ŝe całkowity bilans zatrudnienia, uwzględniający wszystkie powyŝsze czynniki będzie dla Unii a w szczególności dla Polski naprawdę bardzo niekorzystny. Mówiąc wprost moŝemy docelowo oczekiwać kilkuprocentowego wzrostu bezrobocia (ok. 900 tyś czyli 5,5%) i związanej z tym proporcjonalnie kolejnej fali emigracji. Stosowane do tej analizy narzędzia są bardzo proste, a więc oszacowanie jest zgrubne, ma jednak tę zaletę, ze kaŝdy je moŝe sprawdzić na kalkulatorze a nawet na palcach. Tym bardziej powaŝne to ostrzeŝenie. Konkluzja Wysoki koszt realizacji europejskiego pakietu klimatyczno energetycznego jest faktem potwierdzanym przez kompetentne i obiektywne źródła Bank Światowy, Ecofys w Europie oraz Ernst&Young, McKinsey, ATKearney w Polsce. RównieŜ polskie firmy (EnergSys) i think-tanki (Społeczna Rada NPRE) podnoszą ten problem i ostrzegają o moŝliwej zapaści gospodarczej. Tym boleśniejszej, Ŝe w sytuacji rosnącego deficytu państwa, głębokiej technicznej dekapitalizacji infrastruktury i ogólnym zanikiem odpowiedzialności za przyszły rozwój gospodarczy kraju co prawda konstytucyjnie zrównowaŝony ale w politycznej rzeczywistości zdominowany syndromem myślenia w kategoriach tu i teraz, a teraz w szczególności! 2

Instytut im. E. Kwiatkowskiego Instytut im. E. Kwiatkowskiego, to jednostka naukowo badawcza zajmująca się badaniami nad gospodarką, ze szczególnym uwzględnieniem energetyki. Nad jej programem merytorycznym czuwa prof. Krzysztof śmijewski. Jednym z waŝniejszych celów Instytutu jest podnoszenie świadomości społeczeństwa w obszarze rozwoju infrastruktury gospodarczej kraju, bezpieczeństwa energetycznego i rozwoju rynku ze szczególnym uwzględnieniem zachowania zasad zrównowaŝonego rozwoju. Instytut im. E. Kwiatkowskiego zrealizował m.in. projekt Akademia Młodej Polski cykl spotkań studentów z wybitnymi osobowościami, które odbywają się na Politechnice Warszawskiej. Instytut podjął się takŝe misji powołania Koalicji dla Redukcji wyjątkowej debaty dedykowanej przedstawicielom polskiego parlamentu. Instytut odpowiada takŝe za tworzenie opracowań, analiz i ekspertyz z zakresu wdraŝania efektywności energetycznej. Instytut im E. Kwiatkowskiego funkcjonuje w ramach Stowarzyszenia na rzecz efektywności ETA, które zostało powołane w celu: działania na rzecz zwiększenia efektywności i konkurencyjności polskiej gospodarki, w szczególności poprzez wysoko wydajne wykorzystanie zasobów pracy, materiałów, energii i środowiska; wszechstronnego propagowanie informacji i odpowiedniego działania w zakresie podnoszenia poziomu cywilizacyjnego Polski i jej regionów, z uwzględnieniem zasad zrównowaŝonego rozwoju; promocji i popieranie rozwoju infrastruktury, w tym infrastruktury sieciowej. Instytut im. E. Kwiatkowskiego współpracuje z polskimi i zagranicznymi ekspertami. Instytut im E. Kwiatkowskiego wspiera równieŝ Społeczną Radę ds. Narodowego Programu Redukcji Emisji, powołaną 2009 r. przez Wicepremiera, Ministra Gospodarki Waldemara Pawlaka. Misją Rady jest dostarczenie niezaleŝnej i wszechstronnej strategicznej wiedzy umoŝliwiającej realizację konstytucyjnej zasady zrównowaŝonego rozwoju. Celem głównym jest optymalizacja procesu redukcji emisji jako podstawowego narzędzia ochrony klimatu. Celem uzupełniającym jest przekonanie społeczeństwa, co do zasadności działań na rzecz ochrony klimatu w ich optymalnym kształcie. Wizją Rady jest doprowadzenie do ograniczenia emisji CO2 w wielkości moŝliwej technicznie do osiągnięcia bez naruszenia bezpieczeństwa energetycznego Polski zgodnie z załoŝeniami Polityki Energetycznej 2030. Wsparcie logistyczne Rady zapewnia Stowarzyszenie ETA. 03 980 Warszawa ul. Znanieckiego 2 m 44 tel. +48 222 240 985 biuro@etastowarzyszenie.pl 3