Logika [dla Psychologii UW]

Logika [dla Psychologii UW] Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski 9 stycznia 2012 Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 1 / 45

Plan wykªadu 1 Rozumowania [wnioskowania] - ich rodzaje i wªa±ciwo±ci Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 2 / 45

Rozumowanie/Wnioskowanie Wnioskowanie jest to proces my±lowy, w którym na podstawie mniej lub bardziej stanowczego uznawania przesªanek dochodzimy do uznania wniosku, którego b d¹ dotychczas nie uznawali±my wcale, b d¹ uznawali±my mniej stanowczo; przy czym stopie«stanowczo±ci uznania wniosku nie przewy»sza stopnia uznania przesªanek Kazimierz Ajdukiewicz Logika pragmatyczna Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 3 / 45

Uzasadnianie zda«ró»ne zdania mo»na uznawa na ró»nej podstawie. W szczególno±ci mo»na wyró»ni sytuacje, w których dochodzimy do uznania na podstawie wnioskowania, tzn. na podstawie uznania innych zda«(mówimy wtedy o po±rednim uzasadnieniu zdania) lub nie na podstawie uznania innych zda«, czyli bezpo±rednio (bezpo±rednie uzasadnienie zdania). Przykªadem bezpo±redniego uzasadnienia zdania jest uzasadnienie zdania przez odwoªanie si do obserwacji. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 4 / 45

Rodzaje rozumowa«tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 5 / 45

Rozumowania o intencji dedukcyjnej S to rozumowania, w których wypadku w intencji ich autora (lub przynajmniej - w intencji osoby interpretuj cej rozumowanie) mi dzy przesªankami argumentu a wnioskiem zachodzi zwi zek wynikania logicznego. Wynikanie logiczne Zachodzi, gdy nie jest mo»liwe, aby przesªanki byªy prawd, a wniosek faªszem, tzn. gdy schemat rozumowania mo»e by przeksztaªcony w tautologi, której poprzednikiem jest koniunkcja wszystkich przesªanek, a nast pnikiem - wniosek. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 6 / 45

Rozumowania o intencji dedukcyjnej bez pomini tych przesªanek S to rozumowania o intencji dedukcyjnej, w których autor wymienia wszystkie przesªanki, z których korzysta w rozumowaniu. Rozumowania o intencji dedukcyjnej z pomini tymi przesªanami/entymematy S to rozumowania o intencji dedukcyjnej, w których autor pomin ª pewne przesªanki - traktuj c je zazwyczaj jako oczywiste. Entymematy Ustalenie, czy w danym wypadku mamy do czynienia z rozumowaniem entymematycznym (czy te» po prostu z bª dem w rozumowaniu) nie zawsze jest jednoznaczne - ZASADA YCZLIWEJ INTERPRETACJI ka»e nam w wypadku ka»dego rozumowania o intencji dedukcyjnej zada pytanie o brakuj ce przesªanki (oraz ich zasadno± ). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 7 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 1 Vaclav Havel jest czªowiekiem, a zatem Vaclav Havel jest ±miertelny. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 8 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 1 Vaclav Havel jest czªowiekiem, a zatem Vaclav Havel jest ±miertelny. Brakuj ca przesªanka: Ka»dy czªowiek jest ±miertelny. Entymematy - PRZYKŠAD 2 Pi kne kobiety bywaj bardzo inteligentne, a zatem Monica Bellucci mo»e by bardzo inteligentna. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 8 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 1 Vaclav Havel jest czªowiekiem, a zatem Vaclav Havel jest ±miertelny. Brakuj ca przesªanka: Ka»dy czªowiek jest ±miertelny. Entymematy - PRZYKŠAD 2 Pi kne kobiety bywaj bardzo inteligentne, a zatem Monica Bellucci mo»e by bardzo inteligentna. Brakuj ce przesªanki: (i) Monica Bellucci jest kobiet. (ii) Monica Bellucci jest bardzo pi kna. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 8 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 3 Kunegunda miaªa motyw, ±rodki oraz sposowno±, by rozjecha Tadeusza kopark. A zatem: To Kunegudna rozjechaªa Tadeusza koparka. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 9 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 3 Kunegunda miaªa motyw, ±rodki oraz sposowno±, by rozjecha Tadeusza kopark. A zatem: To Kunegudna rozjechaªa Tadeusza koparka. Brakuj ca przesªanka: (i) Jedynie osoba, która miaªa motyw, ±rodki i sposowno± mogªa rozjecha Tadeusza Kopark. (ii) Tylko Kunegunda jest tak osob. Entymematy - PRZYKŠAD 4 Sªonie boj si myszy, a zatem myszy nie boj si sªoni. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 9 / 45

Entymematy - PRZYKŠAD 3 Kunegunda miaªa motyw, ±rodki oraz sposowno±, by rozjecha Tadeusza kopark. A zatem: To Kunegudna rozjechaªa Tadeusza koparka. Brakuj ca przesªanka: (i) Jedynie osoba, która miaªa motyw, ±rodki i sposowno± mogªa rozjecha Tadeusza Kopark. (ii) Tylko Kunegunda jest tak osob. Entymematy - PRZYKŠAD 4 Sªonie boj si myszy, a zatem myszy nie boj si sªoni. Brakuj ce przesªanki: Je±li kto± (a) boi si kogo± (b), to nie jest prawd,»e ten ostatni (b) boi si tego pierwszego (a). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 9 / 45

Rozumowania o intencji redukcyjnej S to rozumowania, w których wypadku w intencji ich autora (lub przynajmniej - w intencji osoby interpretuj cej rozumowanie) wniosek nie wynika logicznie z przesªanek, natomiast przesªanki wynikaj logicznie z wniosku. Wniosek rozumowania redukcyjnego jest co najwy»ej uprawdopodabniany przez przesªanki, tzn. prawdziwo± przesªanek nie gwarantuje nam jego prawdziwo±ci (co najwy»ej prawdziwo± t uprawdopadobnia). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 10 / 45

Rozumowania o intencji redukcyjnej: INDUKCJA ENUMERACYJNA Jest to wnioskowanie, w którym: 1. Jako przesªanki wystepuj zdania, w którym o n przedmiotach orzeka si,»e posiadaj pewne wªasno±ci F i G. 2/ Jako wniosek wyst puje zdanie, w którym stwierdza si,»e wszystkie przedmioty, które posiadaj wªasno± F, posiadaj równie» wªasno± G. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 11 / 45

INDUKCJA ENUMERACYJNA: PRZYKŠAD 1. Ziemia jest planet i kr»y po elipsie. 2. Jowisz jest planet i kr»y po elipsie. 3. Mars jest planet i kr»y po elipsie.... N. n jest planet i kr»y po elipsie. Zatem: Wszystkie planety kr» po elipsach. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 12 / 45

INDUKCJA ELIMINACYJNA Poj cie indukcji eliminacyjnej (oraz jej teori ) wprowadziª John Stuart Mill w Systemie logiki (1843). Jego rozwa»ania poprzedzaªy prace Francisa Bacona (1561-1626). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 13 / 45

INDUKCJA ELIMINACYJNA Poj cie indukcji eliminacyjnej (oraz jej teori ) wprowadziª John Stuart Mill w Systemie logiki (1843). Jego rozwa»ania poprzedzaªy prace Francisa Bacona (1561-1626). John Stuart Mill (1807-1873) Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 13 / 45

INDUKCJA ELIMINACYJNA Dla Milla byªa to metoda odkrywania w ±wiecie zwi zków przyczynowych. Oryginalnie cechowaªa si ona pewn wieloznaczno±ci (patrz ni»ej). Oparta byªa ona na dwóch ogólnych zasadach: ZASADZIE JEDNORODNO CI PRZYRODY oraz ZASADZIE PRZYCZYNOWO CI. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 14 / 45

ZASADA JEDNORODNOS I PRZYRODY Wszystkimi zjawiskami jednostkowymi rz dz pewne prawa ogólne. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 15 / 45

ZASADA PRZYCZYNOWO CI - ROZUMIENIE SZEROKIE Dla ka»dego zjawiska Z istnieje jaka± jego przyczyna P. ZASADA PRZYCZYNOWO CI - ROZUMIENIE W SKIE Dla ka»dego zjawiska Z istnieje dokªadnie jedna jego przyczyna P. Zasada ta jest znana cz sto pod nazw ZASADY JEDYNO CI PRZYCZYNY. ZASADA PRZYCZYNOWO CI Mill u»ywaª w swojej teorii obu zasad jako dodatkowych przesªanek wnioskowa«indukcyjnych. W tpliwo±ci wzbudza tu szczególnie zasada jedyno±ci przyczyny. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 16 / 45

ZASADA PRZYCZYNOWO CI - DWA ROZUMIENIA Dla ka»dego zjawiska Z b d cego czyj ± ±mierci istnieje jaka± jego przyczyna P. (Cezar zgin ª, bo zostaª zasztyletowany, Chryzyp z powodu wªasnego»artu, a Filetas z Kos z gªodu, Sokrates, bo wypiª cykut, a Ludwik XVI poniewa» ±ci to mu gªow...) Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 17 / 45

ZASADA PRZYCZYNOWO CI - DWA ROZUMIENIA Dla ka»dego zjawiska Z b d cego czyj ± ±mierci istnieje jaka± jego przyczyna P. (Cezar zgin ª, bo zostaª zasztyletowany, Chryzyp z powodu wªasnego»artu, a Filetas z Kos z gªodu, Sokrates, bo wypiª cykut, a Ludwik XVI poniewa» ±ci to mu gªow...) Dla ka»dego zjawiska Z b d cego czyj ± ±mierci istnieje dokªadnie jedna jego przyczyna P. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 17 / 45

ZASADA PRZYCZYNOWO CI - DWA ROZUMIENIA Dla ka»dego zjawiska Z b d cego czyj ± ±mierci istnieje jaka± jego przyczyna P. (Cezar zgin ª, bo zostaª zasztyletowany, Chryzyp z powodu wªasnego»artu, a Filetas z Kos z gªodu, Sokrates, bo wypiª cykut, a Ludwik XVI poniewa» ±ci to mu gªow...) Dla ka»dego zjawiska Z b d cego czyj ± ±mierci istnieje dokªadnie jedna jego przyczyna P. (?) Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 17 / 45

ZDARZENIA PROSTE I ZŠO ONE Olga piªa w Sylwestra wódk z sokiem grejpfutowym - nast pnego dnia potwornie bolaªa j gªowa. Mo»liwa przycyzna 1: Picie wódki. Mo»liwa przyczyna 2: Picie soku grejpfrutowego. Mo»liwa przyczyna 3: Picie wódki i soku grejpfrutowego. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 18 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: (1) KANON RÓ NICY Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: (1) KANON RÓ NICY (2) KANON ZGODNO CI Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: (1) KANON RÓ NICY (2) KANON ZGODNO CI (3) POŠ CZENIE (1) i (2) Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: (1) KANON RÓ NICY (2) KANON ZGODNO CI (3) POŠ CZENIE (1) i (2) (4) KANON RESZT Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANONY MILLA Metody wnioskowania przez indukcj eliminacyjn. Mill rozwa»aª pi takich kanonów: (1) KANON RÓ NICY (2) KANON ZGODNO CI (3) POŠ CZENIE (1) i (2) (4) KANON RESZT (5) KANON ZMIAN TOWARZYSZ CYCH. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 19 / 45

KANON RÓ NICY 1. W sytuacji S 1 lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 20 / 45

KANON RÓ NICY 1. W sytuacji S 1 lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której nie wyst puje B, wyst puj wszystkie zjawiska z listy A 1...A n - poza A 1...A j (w skrajnym wypadku: poza jednym: A k ). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 20 / 45

KANON RÓ NICY 1. W sytuacji S 1 lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której nie wyst puje B, wyst puj wszystkie zjawiska z listy A 1...A n - poza A 1...A j (w skrajnym wypadku: poza jednym: A k ). WNIOSEK (NEGATYWNY): adne ze zjawisk wyst puj cych w sytuacji S 2 nie jest przyczyn B. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 20 / 45

KANON RÓ NICY 1. W sytuacji S 1 lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której nie wyst puje B, wyst puj wszystkie zjawiska z listy A 1...A n - poza A 1...A j (w skrajnym wypadku: poza jednym: A k ). WNIOSEK (NEGATYWNY): adne ze zjawisk wyst puj cych w sytuacji S 2 nie jest przyczyn B. WNIOSEK (POZYTYWNY): A 1 lub... A j (w skrajnym wypadku: A k ) lub jakie± zjawisko, które zawiera te zjawiska jest przyczyn B. (ewentualnie przyczyny nie ma na li±cie zajwisk towarzysz cych B). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 20 / 45

DRAMATYCZNA HISTORIA NN Wyobra¹my sobie,»e NN - atrakcyjna, inteligentna i zaradna psycholo»ka byªa pi ciokrotnie zar czona. Niestety pi ciu jej narzeczonych: prawnika, informatyka, logika, wiecznego studenta i operatora betoniarki po»eraª w czasie wspólnych podró»y krokodyl. NN zastanawia si, dlaczego tak si dzieje. Sporz dza notatk, z której wynika,»e tylko trzy istotne czynniki mogªy gra rol przy wypadkach: (i) wyksztaªcenie narzeczonego, (ii) to,»e NN nosiªa buty ze skóry krokodyla oraz (iii) to,»e u»ywaªa w czasie podró»y perfum rmy Lacoste. Przypomina sobie tak»e,»e ka»dego z narzeczonych - poza logikiem, który zostaª zjedzony jako pierwszy - zabieraªa wcze±niej na wycieczk, z której wszyscy szcz ±liwie wracali do domu. Notatka umo»liwia jej sporz dzenie nast puj cych tabel i dokonanie analizy odwoªuj cej si do kanonu ró»nicy. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 21 / 45

Kanony Milla Kanon ró»nicy PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + + + _ + + Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 22 / 45

Kanony Milla Kanon ró»nicy KANON RÓŻNICY PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + _ + _ + + Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 23 / 45

Kanony Milla Kanon ró»nicy KANON RÓŻNICY PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + + _ + + _ + + WNIOSEK NEGATYWNY [PRZYCZYNĄ NIE SĄ:] SAME PERFUMY SAME BUTY WYKSZTAŁCENIE I BUTY WYKSZTAŁCENIE I PERFUMY WNIOSEK POZYTYWNY [PRZYCZYNĄ SĄ:] SAMO WYKSZTAŁCENIE BUTY + PERFUMY BUTY + PERFUMY + WYKSZTAŁCENIE Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 24 / 45

KANON ZGODNO CI 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 25 / 45

KANON ZGODNO CI 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 2 z listy A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 25 / 45

KANON ZGODNO CI 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 2 z listy A 1...A n. 3. W sytuacji S 3, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 3 z listy A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 25 / 45

KANON ZGODNO CI 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 2 z listy A 1...A n. 3. W sytuacji S 3, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 3 z listy A 1...A n.... N. W sytuacji S n, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A n z listy A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 25 / 45

KANON ZGODNO CI 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 2 z listy A 1...A n. 3. W sytuacji S 3, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A 3 z listy A 1...A n.... N. W sytuacji S n, w której wyst puje B, nie wyst puje zjawisko A n z listy A 1...A n. WNIOSEK: A 1 jest przyczyn B. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 25 / 45

Kanon zgodno±ci PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + + + _ + + Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 26 / 45

Kanon zgodno±ci PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + + + _ + + WNIOSEK [MOŻLIWĄ PRZYCZYNĄ SĄ:] BUTY + PERFUMY BUTY PERFUMY Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 27 / 45

POŠ CZENIE (1) i (2) U»ycie obu kanonów jednocze±nie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 28 / 45

Poª czenie obu kanonów PODRÓŻ 1 PODRÓŻ 2 LOGIK Podróż się nie odbyła + + + + PRAWNIK _ + _ + + + + + INFORMATYK _ + + _ + + + + WIECZNY STUDENT OPERATOR BETONIARKI + _ + _ + + + _ + + WNIOSEK [PRZYCZYNĄ SĄ:] BUTY + PERFUMY Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 29 / 45

KANON RESZT 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1...B k obejmuje: A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 30 / 45

KANON RESZT 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1...B k obejmuje: A 1...A n. 2. Na podstawie sytuacji S 2 -S x udaªo si ustali,»e zwi zek przyczynowy zachodzi dla wszystkich par A i -B j za wyj tkiem jednej. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 30 / 45

KANON RESZT 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1...B k obejmuje: A 1...A n. 2. Na podstawie sytuacji S 2 -S x udaªo si ustali,»e zwi zek przyczynowy zachodzi dla wszystkich par A i -B j za wyj tkiem jednej. WNIOSEK: Zwi zek przyczynowy zachodzi tak»e dla pary, która pozostaªa. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 30 / 45

KANON RESZT - ILUSTRACJA 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1, B 2, B 3 obejmuje: A 1, A 2, A 3. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 31 / 45

KANON RESZT - ILUSTRACJA 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1, B 2, B 3 obejmuje: A 1, A 2, A 3. 2. W sytuacji S 2 : nie wyst puj : A 1 i B 1, wyst puj za±: B 2, B 3 oraz A 2, A 3. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 31 / 45

KANON RESZT - ILUSTRACJA 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1, B 2, B 3 obejmuje: A 1, A 2, A 3. 2. W sytuacji S 2 : nie wyst puj : A 1 i B 1, wyst puj za±: B 2, B 3 oraz A 2, A 3. 3. W sytuacji S 3 : nie wyst puj : A 2 i B 2, wyst puj za±: B 1, B 3 oraz A 1, A 3. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 31 / 45

KANON RESZT - ILUSTRACJA 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawiskom B 1, B 2, B 3 obejmuje: A 1, A 2, A 3. 2. W sytuacji S 2 : nie wyst puj : A 1 i B 1, wyst puj za±: B 2, B 3 oraz A 2, A 3. 3. W sytuacji S 3 : nie wyst puj : A 2 i B 2, wyst puj za±: B 1, B 3 oraz A 1, A 3. WNIOSEK: Zwi zek przyczynowy zachodzi dla pary A 3 i B 3. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 31 / 45

KANON ZMIAN TOWARZYSZ CYCH 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 32 / 45

KANON ZMIAN TOWARZYSZ CYCH 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B,»adne ze zjawisk A 2...A n si nie zmieniªo - cho zmieniªo si B. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 32 / 45

KANON ZMIAN TOWARZYSZ CYCH 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B,»adne ze zjawisk A 2...A n si nie zmieniªo - cho zmieniªo si B. WNIOSEK 1: adne z tych zjawisk (i»adna z ich kombinacji) nie jest przyczyn B (cho mog one by cz ±ci przyczyny B). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 32 / 45

KANON ZMIAN TOWARZYSZ CYCH 1. W sytuacji S 1 : lista zjawisk, które towarzysz zjawisku B obejmuje: A 1...A n. 2. W sytuacji S 2, w której wyst puje B,»adne ze zjawisk A 2...A n si nie zmieniªo - cho zmieniªo si B. WNIOSEK 1: adne z tych zjawisk (i»adna z ich kombinacji) nie jest przyczyn B (cho mog one by cz ±ci przyczyny B). WNIOSEK 2: A 1 jest przyczyn B. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 32 / 45

KANONY MILLA - CIEKAWY PRZYKŠAD PSYCHOLOGICZNY W roku 1983 Benjamin Libet przeprowadziª sªynny eksperyment, w ramach którego proszono badanych o wykonywanie prostych czynno±ci (ruszania palcem, zaciskanie pi ±ci) oraz o zapami tywanie momentu, w którym zdecydowali sie podj decyzj (poprzez zapami tanie poªo»enia wskazówek zegara). Okazaªo si,»e w zapisie EFG ju» kilkaset milisekund przed u±wiadomieniem sobie decyzji (lub: jej podj ciem) odnotowywany jest charakterystyczny stan tzw. potencjaªu gotowo±ci (ang. readiness potential), który interpretowany jest jako oznaka tego,»e dziaªanie zostaªo ju» zainicjowane. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 33 / 45

KANONY MILLA - CIEKAWY PRZYKŠAD PSYCHOLOGICZNY W roku 1983 Benjamin Libet przeprowadziª sªynny eksperyment, w ramach którego proszono badanych o wykonywanie prostych czynno±ci (ruszania palcem, zaciskanie pi ±ci) oraz o zapami tywanie momentu, w którym zdecydowali sie podj decyzj (poprzez zapami tanie poªo»enia wskazówek zegara). Okazaªo si,»e w zapisie EFG ju» kilkaset milisekund przed u±wiadomieniem sobie decyzji (lub: jej podj ciem) odnotowywany jest charakterystyczny stan tzw. potencjaªu gotowo±ci (ang. readiness potential), który interpretowany jest jako oznaka tego,»e dziaªanie zostaªo ju» zainicjowane. Interpretacja eksperymentu: wolna wola, jako zdolno± do ±wiadomego inicjowania dziaªa«, jest zªudzeniem. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 33 / 45

EKSPERYMENT LIBETA W roku 2009 dwóch badaczy nowozelandzkich (Miller, Trevena) zaproponowaªo eksperyment, w którym badani proszeni byli o podejmowanie decyzji w sprawie wykonania prostej czynno±ci po usªyszeniu sygnaªu d¹wiekowego. Okazaªo si,»e potencjaª gotowo±ci pojawiaª si bez wzgl du na to, czy dziaªanie byªo podejmowane czy te» nie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 34 / 45

EKSPERYMENT LIBETA W roku 2009 dwóch badaczy nowozelandzkich (Miller, Trevena) zaproponowaªo eksperyment, w którym badani proszeni byli o podejmowanie decyzji w sprawie wykonania prostej czynno±ci po usªyszeniu sygnaªu d¹wiekowego. Okazaªo si,»e potencjaª gotowo±ci pojawiaª si bez wzgl du na to, czy dziaªanie byªo podejmowane czy te» nie. Interpretacja eksperymentu: interpretacja Libeta jest mylna. Potencjaª gotowo±ci jest oznak czego± innego ni» inicjowanie dziaªania. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 34 / 45

EKSPERYMENT LIBETA W roku 2009 dwóch badaczy nowozelandzkich (Miller, Trevena) zaproponowaªo eksperyment, w którym badani proszeni byli o podejmowanie decyzji w sprawie wykonania prostej czynno±ci po usªyszeniu sygnaªu d¹wiekowego. Okazaªo si,»e potencjaª gotowo±ci pojawiaª si bez wzgl du na to, czy dziaªanie byªo podejmowane czy te» nie. Interpretacja eksperymentu: interpretacja Libeta jest mylna. Potencjaª gotowo±ci jest oznak czego± innego ni» inicjowanie dziaªania. Opisany eksperyment znakomicie ilustruje zastosowanie wnioskowania podpadaj cego pod Millowski kanon ró»nicy. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 34 / 45

KANONY MILLA Przy pewnych dodatkowych IDEALIZUJ CYCH zaªo»eniach (np.»e znamy peªn list zjawisk towarzysz cych B) - mog one uchodzi za warianty wnioskowa«dedukcyjnych, w których role przesªanek dodatkowych odgrywaj zasady przczynowo±ci. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 35 / 45

BŠ DY W ROZUMOWANIACH (1) Bª d formalny Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 36 / 45

BŠ DY W ROZUMOWANIACH (1) Bª d formalny (2) Bª d materialny Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 36 / 45

BŠ DY W ROZUMOWANIACH (1) Bª d formalny (2) Bª d materialny (3) Bª d petitio principii. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 36 / 45

BŠ DY W ROZUMOWANIACH (1) Bª d formalny (2) Bª d materialny (3) Bª d petitio principii. (4) Bª d bª dnego koªa Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 36 / 45

BŠ D FORMALNY [ªac. non sequitur ] Dotyczy wyª cznie rozumowa«o intencji dedukcyjnej. Polega on na tym,»e wniosek nie wynika logicznie z przesªanek (w tym - równie» przesªanek przemilczanych). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 37 / 45

BŠ D FORMALNY [ªac. non sequitur ] Dotyczy wyª cznie rozumowa«o intencji dedukcyjnej. Polega on na tym,»e wniosek nie wynika logicznie z przesªanek (w tym - równie» przesªanek przemilczanych). PRZYKŠAD 1 Je±li Marta jest w BUW, to Marta nie sªucha muzyki. Widziaªem przed chwil Mart i wiem,»e nie sªucha muzyki. A zatem Marta przebywa w BUW-ie. PRZYKŠAD 2 - BŠ D FAŠSZYWEGO UOGÓLNIENIA Andrzej znowu zdradziª Kasi. Mówi ci: wszyscy faceci to ±winie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 37 / 45

EKWIWOKACJA Bª d polegaj cy na tym,»e w danym wnioskowaniu jeden z istotnych dla tego wnioskowania terminów wyst puje w wi cej ni» jednym znaczeniu. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 38 / 45

EKWIWOKACJA Bª d polegaj cy na tym,»e w danym wnioskowaniu jeden z istotnych dla tego wnioskowania terminów wyst puje w wi cej ni» jednym znaczeniu. BŠ D EKWIWOKACJI JAKO BŠ D FORMALNY Je±li we wnioskowaniu jeden - istotny dla argumentu - termin wyst puje w co najmniej dwóch znaczeniach, wówczas jest bardzo prawdopdoobne,»e argument jest niepoprawny formalnie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 38 / 45

PRZYKŠAD 1 Kto uko«czyª 18 lat mo»e kupi drogi samochód. Kto mo»e kupi drogi samochód, ten ma du»o pieni dzy. Zatem: Kto uko«czyª 18 lat, ma du»o pieni dzy. PRZYKŠAD 2 Nie wolno oszukiwa urz du skarbowego. Wolno odmawia pomocy gªodnym dzieciom. Wszystko, co jest dozwolone nie jest niemoralne, a co jest niedozwolone jest niemoralne. Zatem: Oszukiwanie urz du skarbowego jest niemoralne, a odmowa pomocy gªodnym dzieciom nie jest. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 39 / 45

PRZYKŠAD 3 [JEDEN Z PARADOKSÓW STOICKICH] Cokolwiek mówi przechodzi przez moje usta. Mówi : wóz Zatem: Wóz przechodzi przez moje usta. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 40 / 45

PRZYKŠAD 4 aden czªowiek nie b dzie sam sobie ±wiadomie szkodziª. Je±li wi c wie, co jest dla niego dobre, zawsze wybierze dobro. M drzec wie, co jest dobre, a co zªe, maj c wi c do wyboru dobro i zªo, potra jedno od drugiego odró»ni i dlatego zawsze wybierze dobro. M drzec jest wi c zawsze czªowiekiem dobrym. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 41 / 45

BŠ D MATERIALNY Dotyczy wszelkiego typu rozumowa«. Polega na tym,»e rozumowanie zawiera w±ród przesªanek (wliczaj c przesªanki domy±lne) zdania faªszywe (przesªanek istotnych - tzn. maj cych wpªywa na ocen konkluzywno±ci lub siªy rozumowania [w wypadku indukcji]). Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 42 / 45

BŠ D MATERIALNY Dotyczy wszelkiego typu rozumowa«. Polega na tym,»e rozumowanie zawiera w±ród przesªanek (wliczaj c przesªanki domy±lne) zdania faªszywe (przesªanek istotnych - tzn. maj cych wpªywa na ocen konkluzywno±ci lub siªy rozumowania [w wypadku indukcji]). PRZYKŠAD Je±li Pudzianowski nie ma wy»szego wyksztaªcenie, to nie jestem kur w kropki bordo. Ale jestem kur w kropki bordo. Zatem: Pudzianowski ma wy»sze wyksztaªcenie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 42 / 45

PETITIO PRINCIPII Bª d polegaj cy na wykorzystaniu w dowodzie/rozumowaniu tezy, która jest albo tak samo w tpliwa jak wniosek albo bardziej od wniosku w tpliwa. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 43 / 45

PETITIO PRINCIPII Bª d polegaj cy na wykorzystaniu w dowodzie/rozumowaniu tezy, która jest albo tak samo w tpliwa jak wniosek albo bardziej od wniosku w tpliwa. PRZYKŠAD 1 Holmes: Widz,»e nie jestem tu mile widziany. Watson: Dlaczego? Holmes: Bo nigdy si nie zdarzyªo i nie zdarzy, abym byª tu mile widziany. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 43 / 45

PETITIO PRINCIPII Bª d polegaj cy na wykorzystaniu w dowodzie/rozumowaniu tezy, która jest albo tak samo w tpliwa jak wniosek albo bardziej od wniosku w tpliwa. PRZYKŠAD 1 Holmes: Widz,»e nie jestem tu mile widziany. Watson: Dlaczego? Holmes: Bo nigdy si nie zdarzyªo i nie zdarzy, abym byª tu mile widziany. PRZYKŠAD 2 Rozumowanie Kartezjusza, w którym wykorzystuje si w dowodzie istnienia ±wiata zewn trznego jako przesªank tez o istnieniu boga. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 43 / 45

BŠ DNE KOŠO Jest szczególnym wypadkiem bª du petitio principii, polegaj cym na wykorzystaniu w argumencie na rzecz tezy T samej tej tezy T. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 44 / 45

BŠ DNE KOŠO Jest szczególnym wypadkiem bª du petitio principii, polegaj cym na wykorzystaniu w argumencie na rzecz tezy T samej tej tezy T. PRZYKŠAD 1 Ludzie posiadaj nie±miertaln dusz, poniewa» skªadaj si z ciaªa i pierwiastka duchowego, który nigdy nie ginie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 44 / 45

BŠ DNE KOŠO Jest szczególnym wypadkiem bª du petitio principii, polegaj cym na wykorzystaniu w argumencie na rzecz tezy T samej tej tezy T. PRZYKŠAD 1 Ludzie posiadaj nie±miertaln dusz, poniewa» skªadaj si z ciaªa i pierwiastka duchowego, który nigdy nie ginie. PRZYKŠAD 2 Stwórca istnieje, poniewa» gdyby nie istniaª, kto stworzyª by ±wiat? Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 44 / 45

BŠ DNE KOŠO Jest szczególnym wypadkiem bª du petitio principii, polegaj cym na wykorzystaniu w argumencie na rzecz tezy T samej tej tezy T. PRZYKŠAD 1 Ludzie posiadaj nie±miertaln dusz, poniewa» skªadaj si z ciaªa i pierwiastka duchowego, który nigdy nie ginie. PRZYKŠAD 2 Stwórca istnieje, poniewa» gdyby nie istniaª, kto stworzyª by ±wiat? PRZYKŠAD 3 To co powiedziaª dr TC jest prawd, bo on nigdy nie kªamie. Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 44 / 45

KONIEC Tadeusz Ciecierski taci@uw.edu.pl (UniwersytetLogika[dla Warszawski) Psychologii UW] 9 stycznia 2012 45 / 45