Co zrobić z polskim węglem?

Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Daria Bondara Filip Wojciechowski Nr albumu: 334157 Nr albumu: 348952 Co zrobić z polskim węglem? Praca zaliczeniowa na ćwiczenia z Mikroekonomii III Prowadzący: Dr Anna Kukla-Gryz Warszawa, styczeń 2015 0

SPIS TREŚCI WSTĘP...2 ROZDZIAŁ I. Analiza rynku...3 ROZDZIAŁ II. Analiza wariantów zmiany sytuacji Kompanii Węglowej...6 1.1 Zamknięcie najbardziej nierentownych kopalni...6 1.2 Plan rządu...7 PODSUMOWANIE...11 BIBLIOGRAFIA...12 1

WSTĘP Polska jest największym eksporterem węgla w Europie, od zawsze posiadaliśmy bogate złoża węgla. Jednak słabnący popyt oraz stale rosnące koszta wydobycia sprawiają, że węgiel staje się naszą zmorą. Również nakładane przez Unię Europejską pakiety klimatyczne ograniczają zużycie w kraju. Polski węgiel musi konkurować z importem taniego odkrywkowego węgla z Rosji, który zaczyna wypierać rodzimy surowiec z rynku. Po zmianach ustrojów polskie kopalnie zetknęły się z rynkową rzeczywistością i okazało się, że licząca 500 tys. rzesza górników musi zostać znacząco zredukowana. W latach 1990-2002 przeprowadzono szereg reform mających na celu poprawę sytuacji skutkowało to radykalnym zmniejszeniem załogi kopalń oraz likwidacją nie rentownych zakładów. Polscy politycy marnotrawili olbrzymie środki na ten cel od roku 1990-2012 była to kwota około 170 mld złotych. Przeprowadzane plany restrukturyzacyjne nie przynosiły pożądanych efektów czego skutki widać dzisiaj dopłaty z budżetu państwa w 2013, 2014 wyniosły 2mld. Wegiel jako źródło energi znacznie traci na wartości, w ciągu ostatnich trzech lat zaliczył spadek z 120$ w 2011 r. do obecnego poziomu dolarów za tone do 60$ obecnie. Prognozy przewidują stabilizacje cen na poziomie 70$ z szansą na niewielkie wzrosty. Przyczyn w obecnej sytuacji należy upatrywać w słabnącym popycie na węgiel ze stron OECD i zwiększającym się udziałem źródeł odnawialnych w energetyce. Według scenariusza nowych polityk MAE zapotrzebowanie na węgiel w krajach UE do 2035 roku będzie spadać średniorocznie o 2,5%, by pod koniec tego okresu osiągnąć poziom 200 mln Mg. 2

ROZDZIAŁ I. Analiza rynku Spadek wielkości popytu rynkowego skutkuje obniżeniem cen. Maleją od 356 PLN/t (120 USD po średnim archiwalnym kursie 2.96 USD/PLN) w 2011 do 180 PLN/t [60USD po średnim archiwalnym kursie NBP 3,0 USD/PLN] w 2014. Średni koszty wydobycia tony węgla w Kompani Węglowej utrzymuje się jednak na poziomie 292 PLN/t, co prowadzi do sytuacji, kiedy cena rynkowa kształtuje się niżej niż cena graniczna producenta, przy której zyski wynoszą 0. Niższa cena rynkowa od granicznej producenta generuje straty finansowe przedsiębiorstwa. Daną sytuację przedstawia poniższy wykres. Wyk. 1. Spadek wielkości popytu rynkowego Wydobycie węgla przez Kompanię Węglową jest dodatkowo znacznie wyższe niż zapotrzebowanie na ten produkt, co prowadzi do powstania nadwyżki produktu (w samej Kompanii Węglowe) na rynku o równowartości ponad 870 mln zł, co przedstawia wykres nr 2. 3

Wyk. 2. Nadwyżka węgla na rynku Według modelu popytu i podaży, konsumenci powinni zareagować na obniżenie cen i zwiększyć konsumpcję, kupując większe ilości węgla, jednak nie jest to produkt elastyczny cenowo, a gospodarka polska jest otwarta. Gospodarstwa domowe czy elektrownie węglowe nie są tak podatne na obniżenie cen, ponieważ zwykle mają ograniczoną i w miarę stałą ilość ciepła do wygenerowania/ zużycia węgla. Dodatkowo polski węgiel nie jest atrakcyjny cenowo (wspomniane w rozdziale wcześniejszym), co nie sprzyja eksportowi oraz pobudza import, ponieważ konsument może zakupić go za granicą po niższej cenie. Dlatego konsumpcja wcale nie wzrasta, a wręcz przeciwnie - maleje, gdy cena zasobu spada. Zużycie węgla spadło z 85 mln t w 2011 do 75,7 mln w 2012 i nadal utrzymuje trend malejący. 1 Gdy cena produktu spada a popyt konsumenta jest na stałym poziomie (lub nieznacznie maleje) powstaje nadwyżka konsumenta, ponieważ różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić wzrasta, więc korzyść czerpana z konsumpcji danej ilości dobra także wzrasta. Nadwyżka konsumenta wzrosła o około 13,2 mln zł 2 Sytuację przedstawia poniższy wykres. 1 http://www.pgi.gov.pl/pl/dokumenty-in-edycja/doc_view/2030-w-kamienny-georap-pigpib.html 2 75000t (z GUS) x (356-180)=13 200 000 4

Wyk.3 Zmiana nadwyżki konsumenta 3 Zaistniała sytuacja wymaga zmiany, ponieważ dalsza działalność Kompanii Węglowej jest nieopłacalna i ponadto generuje duże koszty. 3 Krzywa D powinna być prawie pionowa, ponieważ popyt cenowy jest mało elastyczny, ale dla przejrzystości rysunku ma kształt mniej pochyły, zakładam również, że popyt konsumenta jest w zaokrągleniu równy 5

ROZDZIAŁ II. Analiza wariantów zmiany sytuacji Kompanii Węglowej 1.1. Zamknięcie najbardziej nierentownych kopalni W skład Kompanii Węglowej wchodzi piętnaście kopalń, jedynie 3 z nich osiągnęły zyski finansowe (w okresie I-VI 2014 r.), a pozostałe dwanaście generowały straty. Pierwszy wariant obejmuje zamknięcie najbardziej nierentownych zakładów, to jest: Pokój, Bobrek - Centrum, Piekary, Sośnica - Makoszowy oraz Brzeszcze. Strata finansowa łącznie wśród wyżej wymienionych (w okresie I-VI 2014 r.) wynosiła 417,7 mln zł. 4 W wyniku zamknięcia kopalń państwo nie musiałoby przeznaczać znacznych ilości dotacji, jakie w tej chwili przyznaje, i wykorzystać je lepiej w innych sektorach gospodarki. Jak wiemy dotacje i tak generują stratę społeczną, jednak nie musiałaby ona pogłębiać się, dzięki przekierowaniu środków tam gdzie mogą rzeczywiście zaowocować. W Polsce węgiel jest wydobywany wyłącznie głębinowo, co jest bardziej kosztowne od metody odkrywkowej, a produkt jest gorszej jakości 5, jednak pozwala wydobywać surowiec nawet w silnie zurbanizowanych regionach. Powstaje wtedy negatywny efekt zewnętrzny w postaci szkód górniczych, które objawiają się w zniszczeniach lub uszkodzeniach infrastruktury na powierzchni. Między innymi konieczność zabezpieczania miast przed skutkami wydobycia, powoduje stosowanie kosztowniejszych metod wydobywczych, co podraża produkcję. Czasem kopalnia zmuszona jest pozostawić część złoża na tzw. filar ochronny, by nie zniszczyć budynków na powierzchni 6. Takie rozwiązanie mogłoby więc ograniczyć negatywny efekty zewnętrzne. Podsumowując, zamknięcie 5 nierentownych kopalni zmniejszyłoby stratę społeczną z tytułu ograniczenia dofinansowania przez państwo, a także zredukowało negatywne efekty zewnętrzne w postaci szkód górniczych. 4 http://wyborcza.biz/biznes/1,136427,16549669,kompania_weglowa 12_z_15_kopaln_na_minusie.html 5 http://www.argoxee.com.pl/obrazki/newsy/zmierzch_wegla_kamiennego.pdf 6 Cytat z http://pl.wikipedia.org/wiki/w%c4%99giel_kamienny#wydobycie_w.c4.99gla_kamiennego_w_polsce 6

1.2 Plan rządu Rząd przedstawił swój plan następujące działania: na ratowanie polskiego górnictwa. Który zakłada A. Założenie nowej spółki do której przetransferowane zostaną dwie kopalnie KWK Piekary, KWK Brzeszcze oraz podzielenie dwóch innych kopalń na Ruch centrum KWK Boberek- Centrum i Ruch Makoszowy również włączonych w skład nowej spółki. Zadaniem tej spółki ma być wygaszanie trwale nie rentownych kopalń. B. Wprowadzenie 3 letnich urlopów emerytalnych dla pracowników przeróbki w czasie których będą dostawać 75% pensji (pracownicy dołowi już mają taki przywilej). C. Kopalnia Ruch Boberek ma zostać sprzedana Węglokoksowi SA, której posiadaczem w 100% jest skarb państwa. Według założeń rządu wszystkie cztery kopalnie mają przejść gruntowną restrukturyzacje a następnie mają zostać sprzedane lub oddane pracownikom w spółki pracowniczej. Rząd zamierza dotować kopalnie nie dłużej niż do 2027 roku. Pieniądze na restrukturyzacje kopalni ma również rzekomo wyłożyć UE, jednak w myśl przepisów Nowy akt prawny Rady UE (2010/787/UE) zezwala państwom na udzielanie pomocy wyłącznie na pokrycie kosztów zamykania kopalń, a termin ostatecznego zamknięcie nierentownych kopalń ustala na 31 grudnia 2018 roku 7. Średni koszt wydobycia w tych czterech kopalniach w pierwszej połowie 2014 roku wyniosła 415 zł 7 http://www.argoxee.com.pl/obrazki/newsy/zmierzch_wegla_kamiennego.pdf 7

Wyk.2.1 Cena węgla u poszczególnych dostawców w zł. Cena węgla za tone w zł 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Węgiel z Rosji Węgiel z RPA i Australii Cena węgla z giełdy w Amsterdamie Węgiel z kopalni oddanych do Powyższy wykres przedstawia kolosalne różnice w cenach. Widać, że węgiel z Rosji jest ponad dwa razy tańszy od polskiego jednak rząd skutecznie blokuje napływ tego surowca zza wschodniej granicy. Wyk. 2.2 Wpływ dotacji (interwencji rządowych) na rynek 8

Wykres przedstawia jak dotacje na sektor górniczy wpłynął na rynek. Przy czym bezpowrotna strata społeczna będzie większa niż tylko. Wynika to ze sztywności popytu na węgiel oraz konkurencji z zagranicy. Strata wygenerowana w samym I półroczu przez te cztery kopalnie to ponad 400 mln złoty. Obecne postulaty rządu zakładają nie zwolnienie ani jednej osoby oraz restrukturyzację, która również będzie kosztować. Przy założeniu, że restrukturyzacja bez zwalniania ani jednej osoby ma szanse a koszta rzeczywiście uda się ograniczyć. Do końca 2018 roku państwo przeznaczy 3mld złoty na dofinansowania tych tylko czterech kopalń. Przy obliczeniach wzięliśmy pod uwagę zmniejszający sie popyt w regionie UE na węgiel oraz małe możliwości na restrukturyzacje przy szacowanej przez ekspertów średniej cenie 70 dolarów za tonę. Pomimo wielu prób podejmowanych przez poprzednie rządy nie udało sie zrestrukturyzować górnictwa (według szacunków 170 mld zł za okres 1991-2012) pomimo ogromnych pieniędzy wyłożonych na ten cel koszta jednostkowe rosły. (według szacunków 170 mld zł za okres 1991-2012) 9

Wyk. 2.3 Strata społeczna wynikająca ze skupowania przez rząd węgla W Polsce na Chaldach zalega 13 mln ton węgla. Głównymi odbiorcami są przedsiębiorstwa energetyczne, których pakiety większościowe ma państwo. Strata społeczna z tytułu skupowanie takiej ilości węgla to pole B+G+H+J. Zapasy te nie będą sie powiększać gdyż elektrownie mają bardzo duży zapas surowca. 10

PODSUMOWANIE Podsumowując, Kompania Węglowa znalazła się w mało wygodnym położeniu, co zmusza ją (i rząd) do podjęcia odpowiedniej działań i interwencji, które zmienią obecną sytuację. Pierwszy wariant, tj. zamknięcie pięciu nierentownych kopalni mógłby zmniejszyć stratę społeczną z tytułu ograniczenia dofinansowania przez państwo, a także zredukować negatywne efekty zewnętrzne w postaci szkód górniczych. Drugi wariant, zaproponowany przez rząd, według naszej analizy mógłby spowodować nawarstwienie straty społecznej, tak więc rozwiązanie rządu jest nieefektywne i nie rozwiązuje problemu kopalń. 11

BIBLIOGRAFIA 1. http://www.pgi.gov.pl/pl/dokumenty-in-edycja/doc_view/2030-w-kamienny-georappigpib.html 2. http://wyborcza.biz/biznes/1,136427,16549669,kompania_weglowa 12_z_15_kop aln_na _minusie.html 3. http://www.argoxee.com.pl/obrazki/newsy/zmierzch_wegla_kamiennego.pdf 4. http://pl.wikipedia.org/wiki/w%c4%99giel_kamienny#wydobycie_w.c4.99gla_kami ennego_w_polsce 5. Varian Hal R., Mikroekonomia Kurs średni - ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 202 12